T.C ALİAĞA KAYMAKAMLIĞI REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Hizmetleri Bölümü BÜLTEN. Ayın Konusu

Transkript

1 T.C ALİAĞA KAYMAKAMLIĞI REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Hizmetleri Bölümü MAYIS Ayın Konusu ÇOCUKLARLA ÖFKE KONTROLÜ

2 İÇİNDEKİLER 1. ÇOCUKLARDA ÖFKE 2. YETÜŞKİNLER OLARAK BİZLER ÖFKEYİ NASIL İFADE ETMELİYİZ? 3. ÇOCUĞUN ÖFKESİYLE NE ZAMAN İLGİLENMELİ? 4. NASIL MÜDAHALE EDİLMELİDİR? 5. ÖFKE KRİZİ YAŞAYAN ÇOCUĞUN EBEVYNLERİNİN TUTUMLARI NASIL OLMALI?

3 ÇOCUKLARDA ÖFKE Öfke, tüm insanların farklı doz ve sıklıkta hissettiği, uygun ifade edildiği takdirde son derece sağlıklı bir duygudur. Kontrolden çıktığında ise, hem kişinin kendisine hem de çevredeki kişilere zarar vererek yıkıcı bir hale gelir, gerek sosyal gerek akademik yaşamda sorunlara neden olur. İnsanlar neden öfkelenir? Engellendiğinde, haksızlığa uğradığını düşündüğünde, bir tarafı incindiğinde yada yaralandığında, tacize uğradığında, hayal kırıklığında, saldırıya uğradığında, kendini tehdit altında hissettiğinde insanlar öfkeleniyor. Aynı yetişkinler gibi, çocuklar da bu nedenlerle öfkelenir. Çocukların öfkelenmesinde, bunlara ek olarak başka değişkenler de rol oynar. Zaman zaman çocuklar, dünyayı onların bütün isteklerinin anında yerine getirilmesi gereken bir yer olarak görebilirler. Bu durum sınırların yeterince belirli olmadığı, aile içi rollerin karıştığı ortamlarda daha sık ortaya çıkabilir. İstekleri yerine getirilmediğinde çığlık çığlığa bağırabilir, teselli edilemez şekilde ağlayabilir, kendilerini yerlere atabilirler. Bazıları kendilerine ya da karşısındaki kişilere zarar verecek davranışlar içine girebilirler. Çocukların bu öfke gösterisi ise, bakımlarından sorumlu yetişkinleri çileden çıkartan nedenlerin başında gelir. Öfkeyi doğru şekilde ifade edebilme becerisine öfke kontrolü denir. Yani saldırgan davranışlar sergilemeden, sözlü veya fiziksel şiddet kullanmadan, çocuğun kendisine ve çevresindekilere zarar vermeyecek şekilde duygusunu ifade etme becerisi olarak tanımlayabiliriz.

4 YETİŞKİNLER OLARAK BİZLER ÖFKEYİ NASIL İFADE ETMELİYİZ? Öfkeyi mutlaka ifade etmek gerek. Doğru bir şekilde ifade edilemeyen öfke, şiddete dönüşür. Öfkeyle hareket ettiğimizde istemediğimiz kadar sert davranır, sonra o kadar pişman oluruz ki, bu davranışımızı, gereksiz tavizlerle telafi etmeye uğraşırız. Sevgili küçüklerimiz bunu çok çabuk fark eder, ve bizim bu zafiyetimizi işine yarayacak şekilde kullanmak konusunda da hızla ustalaşır. Öfkeyi kontrol edebilmek için ilk adım, duygularımızı sözel olarak ifade edebilmektir. İletişimde kullandığımız sözcükler ve konuşma biçimimiz, karşımızdakiler üzerinde farklı etkiler bırakır. Söyleme şeklimiz, bazen söylediklerimizin önüne geçer. * Çocuklarımıza söylemek istediğimiz şeylerde, mesajlarınızı davranış üzerine yoğunlaştırın, çocuğun kişiliği üzerine değil * Doğrudan ve belirgin ifadeler kullanın * Normal sesinizi kullanın Suçlayan/yargılayan mesajlar vermeyin. Tüm bunlara rağmen, öfkelendik diyelim Olmayacak şey değil İşte o zaman, yapılacak en iyi şey, mola almaktır. Kızgınlığınızın öfkeye dönüşeceğini düşünüyorsanız, mümkünse bulunduğunuz ortamdan uzaklaşın. Başka bir odaya geçmek, kısa bir süre dışarı çıkmak gibi İki taraf da öfkeliyken alınacak kısa bir mola, öfkenin şiddete dönüşmesini önler. ÇOCUĞUN ÖFKESİYLE NE ZAMAN İLGİLENMELİ? Çocuğun öfkesi başkalarına karşı fiziksel saldırılara dönüşüyorsa, Çocuk neredeyse her gün öfke nöbetleri geçiriyor ve akranları ile sık sık tartışmaya giriyorsa, Hata yaptığında, bir oyunda kaybettiğinde, kendine, eşyalara ya da başkasına zarar verme eğilimi gösteriyorsa, Yaşamının her alanında öfkelenecek bir şey buluyorsa, Daha önce baş edebildiği durumlara artık öfke nöbetleri ile tepki veriyorsa, müdahale edilmelidir. Anne babalar çoğu zaman bu tip öfke nöbetlerinde nasıl davranacakları konusunda tereddüt yaşar. Bir kaç önemli ipucu ile bu kriz kolaylıkla yönetilebilir fakat yine de öfkenin şiddeti, ifadesi ve ne yapılması gerektiği ile ilgili uzmandan yardım alınması gerekmektedir.

5 NASIL MÜDAHALE EDİLMELİDİR? Öfkesiyle baş edemeyen ve öfkesini ifade edecek uygun yöntemler öğrenememiş çocuğa ilk müdahalemiz öncelikle çocuğun asıl olarak neye öfkeli olduğunu anlamak ve onun anlamasını sağlamaktır. Bunun için etkin dinlemeyi öğrenmek gereklidir. Çocuk bu denli yoğun duygular yaşarken, kendini dinleyecek anlayacak sakin bir yetişkine ihtiyaç duyar. Çocuk öfkelendiği zaman, ona kızmak, onu azarlamak çocuğu durdurmaya çalışmak onun daha çok öfkelenmesine ve bu ifade yöntemlerinin kalıcı olmasına sebep olabilir. Çocuğun sakinleşmesini bekleyerek, ona onu neyin bu kadar kızdırdığını basit hatta yönlendirici sorular sorarak işe başlayabilirsiniz. Böylelikle çocuğun asıl kızdığı şeyin farkına varmasını sağlayabilirsiniz (kırgınlık, alay edilme, utanç). Bunu yaparak çocuğun duygularını tanımayı ve isimlendirmeyi öğrenmesini de sağlayıp duygu dünyasının zenginleşmesine de katkıda bulunmuş olursunuz. Eğer asıl duygusunun ve bu duyguya sebep olan düşüncelerinin farkına vardıysa, kızmak, ağlamak ya da bağırmak gibi davranışlarının yerine koyabileceği davranışlar olup olmadığını ona sorabilirsiniz. Bu konuda işlevsel davranışlar yerine koyamıyorsa ona birkaç tavsiye verebilirsiniz (örneğin öfke nesnesi kişiye öğretmen, arkadaş, kardeş- neler hissettiğini söylemek gibi). Sonuç olarak çocuğun, hangi davranışın daha işlevsel sonuç vereceğini düşünmesini sağlanmış olursunuz. Bu tip durumsal müdahalelerden sonra asıl olan bu olumlu davranışlarının kalıcı olmasını sağlamak için gerekeni yapmaktır. Bunun için: Öfkelenmediği ya da az da olsa sakin kalarak zor bir durumla başa çıktığında onu açıkça takdir edin. Belli bir süre için öfkesini dışa vurmayacağı ya da anlaştığınız şekillerde dışa vuracağı konusunda anlaşma yapın. Daha sonra bu davranışlarının olumlu sonuçları hakkında mutlaka konuşun. Duygularını anlattığı bir günlük tutmasını önerin. Yazı yazmak zor geliyor ya da çocuk henüz okumayazma öğrenmediği yaştaysa resim de yapabilir. Kendisini öfkelendiren problemi, nasıl tepkide bulunduğunu, bu tepkinin ne gibi sonuçlar doğurduğunu ve problemi halletmek için iyi bir yol olup olmadığını, neyin daha iyi olabileceğini anlatmasını isteyin. Çocukların psikolojik ve sosyal gelişiminde duyguların, duyguları ifade etmenin ve yönetmenin öğretilmesinde anne babaların etkisi göz ardı edilemeyeceğinden en önemlisi siz de ondan beklediğiniz gibi davranın. Örneğin yaşadığınız bir çatışmayı çözmek için öfkenizi kelimelere dökebilir ve ona asıl sorunun öfke olmadığını, ifade edilme biçimi olduğunu gösterebilirsiniz.

6 ÖFKE KRİZİ YAŞAYAN ÇOCUĞUN EBEVYNLERİNİN TUTUMLARI NASIL OLMALI? Çocuğumuzun kızdığı zaman öfke krizine girmek gibi bir alışkanlığı varsa; Çocuğun öfkeli olmadığı, ortamın huzurlu olduğu bir zamanda bir aile meclisi toplayıp bu davranışın kabul edilemez olduğunu açıkça anlatmak gerek. Önce kısaca ve açıkça anlatacağız. Bundan sonra, istediğin şeyleri ağlayarak anlatmanı istemiyorum, anlaştık mı oğlum peki, ağlarsan ne yapalım? ağlamak istiyorsan ağlayabilirsin, ama ortalıkta değil. Ağlamaya başladığında seni odana götüreceğim, orada istediğin kadar ağlayabilirsin. Ağlaman bitince çıkabilirsin. Verilmesi gereken mesaj verildi, çocuğun ağlama sonucunda başına gelecekler belli oldu Bundan sonra yapılması gereken şey, kararlılıkla dediğimizi uygulamak olmalı. Çok ağladı, kusacak Ah tıkanacak Kendine zarar verecek Düşüncesiyle çocuğumuzu ağlaması bitmeden odadan çıkarırsak, bir sonraki kriz çok daha şiddetli olacaktır Buradaki anahtar sözcük, kararlılık Sert olmadan gösterilecek kararlılık, çocuğumuzun sınırını öğrenmesini sağlayacak ALİAĞA REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ RPD Hizmetleri Bölümü Hakan SUSUZ Melek ZEYBEK Muharrem SALMAN Rehberlik Reh. Hz. Böl. Bşk. Merkez Müdürü