Say : 135 Mart-Nisan 2016

Transkript

1 Say : 135 Mart-Nisan 2016 İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ÜLKENİN İMARINDA, GÜVENLİ YAŞAMIN OLUŞTURULMASINDA VAZGEÇİLMEZ BİR MÜHENDİSLİK ALANIDIR TÜRKİYE YENİ DEPREM TEHLİKESİ HARİTASI DEPREM YÖNETMELİĞİNE YANSIMASI TMMOB İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI 45. OLAĞAN GENEL KURULU GENÇ İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ÇALIŞTAYI DEĞERLENDİRME RAPORU 8. ULUSAL DEPREM MÜHENDİSLİĞİ KONFERANSI SONUÇ BİLDİRGESİ 11. ULAŞTIRMA KONGRESİ DEĞERLENDİRME RAPORU 6. ÇELİK YAPILAR SEMPOZYUMU SONUÇ BİLDİRGESİ

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 sayı 135/ /2014 TMMOB İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI İSTANBUL ŞUBESİ tarafından iki ayda bir yayınlanmaktadır. MO stanbul fiubesi Ad na MO stanbul mtiyaz fiubesi SahibiAd na mtiyaz Sahibi Cemal GÖKÇE Nusret SUNA Sorumlu Yaz flleri Müdürü Sorumlu Yaz flleri Müdürü Rezan BULUT Rezan BULUT Yay n Kurulu Yay n Kurulu Cemal GÖKÇE Mete Nusret AKALIN SUNA Mete Nusret AKALIN SUNA Rezan BULUT Habip Murat CANB LEN ANTİK Mehmet Faruk BULUBAY KARATAfi Funda KILINÇ SUVAKÇI BETONARME YAPILAR SEMİNERİ TMMOB İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI 45. OLAĞAN GENEL KURULU ŞUBEMİZİN 44. DÖNEM YÖNETİM KURULU NDA GÖREV ALAN YÖNETİCİLERİMİZ İÇİN TEŞEKKÜR VE PLAKET TÖRENİ Bask Öncesi Haz rl k ODA Ajans Graf ik Tasar m ve Uygulama Nur AYMAN ÇAKMAK Bask ve Cilt ALTAN Altan Basım Matbaac l k Ltd Y l Mah. Matbaac lar Sitesi No: No: 222/A Bağc lar- stanbul Basım Yay n Tarihi: Türü: Haziran Yerel2016 Yay n Türü: Koflullar Yerel Yaz larda Ad, Soyad, Yay n Tarih Koflullar ve mza bulunmal d r. Yaz larda Yay nlanan Ad, Soyad, yaz lardan Tarih dolay ve mza doğabilecek bulunmal d r. Yay nlanan her türlü sorumluluk yaz lardan yaz dolay sahibine doğabilecek aittir. Gönderilen her türlü sorumluluk yaz lar yay nlay p yaz sahibine yay nlamama, aittir. daha Gönderilen sonra yay nlama yaz lar yay nlay p ya da özü yay nlamama, kaybettirmeden daha k saltmak sonra yay nlama yay n kurulunun ya da özü yetkisindedir. kaybettirmeden Yay nlanmayan k saltmak yay n ya da kurulunun daha sonra yetkisindedir. yay nlanan yaz lar Yay nlanmayan için yaz sahibi ya herhangi da daha sonra bir hak yay nlanan talep edemez. yaz lar için Kaynak yaz sahibi gösterilmeden herhangi bir al nt hak yap lamaz. talep edemez. Kaynak gösterilmeden al nt yap lamaz. Yönetim Yeri Adres: Kemankefl Yönetim Mah. Mumhane Yeri Cad. No:21 Adres: Karaköy Mumhane - stanbul Cad. No:21 Tel: Karaköy (0212) stanbul pbx Tel: Faks: (0212) (0212) Pbx e-posta: Faks: (0212) istanbul@imo.org.tr web: e-posta: istanbul@imo.org.tr web: GENÇ-İMO 9. ÖĞRENCİ MECLİSİ 1BAfiYAZI / İnşaat Mühendisliği Ülkenin İmarında, Güvenli Yaşamın Oluşturulmasında Vazgeçilmez Bir Mühendislik Alanıdır TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Yönetim Kurulu MAKALE / Türkiye Yeni Deprem Tehlikesi Haritası Deprem Yönetmeliğine Yansıması GENEL KURUL / TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası 45. Olağan Genel Kurulu RAPOR / Genç İnşaat Mühendisleri Çalıştayı SONUÇ BİLDİRGESİ / 8. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı SONUÇ BİLDİRGESİ / 11. Ulaştırma Kongresi SONUÇ BİLDİRGESİ / 6. Çelik Yapılar Sempozyumu TEBLİĞ / 2016 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Hk. Tebliğ fiubemizin iki ayda bir yay nlam fl olduğu stanbul Bülten den üyelerimiz 1TEBLİĞ / 2016 Yılına Ait Değerlendirme Katsayıları Hk. Tebliğ d fl nda faydalanmak isteyen kifli, kurum ve kurulufllar için abonelik 1fiUBEM ZDEN bafllat lm flt r.... Dergimizin y ll k abonelik ücreti (3 say ) 25 TL dir. 37 Ayr nt l bilgi için ü arayabilirsiniz. 9

12 başyazı başyazı İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ÜLKENİN İMARINDA, GÜVENLİ YAŞAMIN OLUŞTURULMASINDA VAZGEÇİLMEZ BİR MÜHENDİSLİK ALANIDIR... Değerli Meslektaşlarımız, İstanbul Şube Bültenimizin içeriğinden de anlaşılacağı üzere, Mart 2016 tarihlerinde TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Olağan Genel Kurulu Ankara da toplandı. Odamızın demokratik geleneklerine uygun bir ortamda gerçekleşen Genel Kurulda, 45. Dönem Oda Yönetim Kurulu ile birlikte Oda Onur, Denetleme ve Danışma Kurulları da belirlendi. Genel Kurulları sadece seçme-seçilme ilişkisi sınırlarında değerlendirilmek eksik kalacağı için, 45. Dönem Genel Kurulumuzdaki tartışmaların son derece verimli, yol gösterici olduğunu vurgulamamız gerekiyor. İstanbul Şube delegasyonunun, İMO Genel Kurulunda gerek kürsü kullanımında gerek komisyon çalışmalarında aktif olarak yer aldığını belirtmeliyiz. 45. Dönemde seçilen İMO Yönetim Kurulu na ve diğer yetkili kurullara, Şubemiz adına başarı dileklerimizi iletiyoruz. Genç meslektaşlarımız, sadece bugünümüze kattıkları dinamizmle değil aynı zamanda geleceğimizin simgesi oldukları için de önem arz etmektedirler. 22 Mart 2015 tarihinde gerçekleştirilen Genç İnşaat Mühendisleri Çalıştayı, bu önemi doğrular şekilde gerçekleşmiş, genç meslektaşlarımız ve Genç-İMO üyelerinin katılımıyla düzenlenen Çalıştayda istihdam sorunlarından, çalışma yaşamını belirleyen mevzuata kadar pek çok konu ele alınmıştır. Bültenimizde, Genç İnşaat Mühendisleri Kurultayı Sonuç Bildirgesine yer vererek tarihe not düşmek istedik. Çalıştayda, 2016 yılı içerisinde daha geniş katılımlı ve daha donanımlı bir etkinlik düzenlenmesi kararı alınmış, genç meslektaşlarımızın sorunun öznesi olduğu gibi çözümün de öznesi olmaya kararlı olduğu vurgulanmış, çalışmaların aynı coşkuyla devam ettirileceği belirtilmiştir. Şunu belirtmek isteriz ki, Şubemiz genç meslektaşlarımıza ve Genç-İMO üyelerine her daim açık olacaktır. İnşaat mühendislerinin, deprem ve deprem mühendisliği ile ilgili konularda hangi düzeyde, ne gibi çalışmalar içerisinde bulunduğunu gösteren Türkiye Yeni Deprem Tehlikesi başlıklı yazıyla, Şubemizin düzenlemiş olduğu 8. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı Sonuç Bildirgesi, mesleki önemi bilince çıkartmanın iki özellikli örneğini oluşturuyor. Odamız adına Şubemizin Eskişehir Şube ile birlikte düzenlediği 6. Çelik Yapılar Sempozyumu ve yine Şubemiz tarafından düzenlenen 11. Ulaştırma Kongresi Sonuç Bildirgelerini de bu çerçevede değerlendirmek, Odamızı meslek alanımızda referans kurumu niteliğinde olduğunu göstermektedir. Bilinmesini isteriz ki, inşaat mühendisliği ülkenin imarında, güvenli yaşamın oluşturulmasında vazgeçilmez bir mühendislik alanıdır. Şubemiz sadece bilimsel-mesleki etkinlikler düzenlememekte, beraberinde meslektaşlarımızı daha donanımlı kılacak adımlar atmaktadır. İstanbul Şubemizin ayırt edici özelliklerinden biri de, meslekiçi eğitimler, kurslar, seminerler konusunda gösterdiği hassasiyettir. Nisan ayı içerisinde gerçekleştirdiğimiz Bilgi Modellemesi, Nur-u Osmaniye Camii nin Dinamik özelliklerinin Belirlenmesi, Betonarme Yapılarda Büyük Kütle Beton Dökümleri ve İnşaat Derzleri, Bina Bilgi Modellemesi ve Kullanım Örnekleri seminerlerine gösterilen ilgi, bizleri, önümüzdeki günlerde seminerleri yineleme ve yeni kurs ve seminer düzenleme konusu her daim olduğu gibi bu dönemde de aynı sorumlulukla devam edecektir. Bültenimizin önümüzdeki sayılarında, mesleğimizin önemini görünür kılan yazı ve değerlendirmelere yer vermeye, kurs ve seminer programlarından sizleri haberdar etmeye devam edeceğiz. Sizlerden gelen katkılar, Bültenimizi daha dolu ve donanımlı kılacak, Bültenimiz aranır, takip edilir bir yayın organı olarak, sadece iletişimi sağlamakla kalmayacak, temel mesleki kaynaklarımızdan biri haline gelecektir. Yaz aylarında mesleki faaliyetlerimiz nasıl ki hız kesmeden devam ediyorsa, Bültenimizi de aksatmadan üyelerimize ulaştırmaya çalışacağız. Yeni sayılarda görüşmek üzere. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Yönetim Kurulu 10 sayı 135/2016

13 makale TÜRKİYE YENİ DEPREM TEHLİKESİ HARİTASI DEPREM YÖNETMELİĞİNE YANSIMASI... Sinan AKKAR 1, Tuba Eroğlu AZAK 2, Tolga ÇAN 3, Ulubey ÇEKEN 4, Mine B. DEMİRCİOĞLU 1, Tamer DUMAN 5, Semih ERGİNTAV 1, Filiz Tuba KADİRİOĞLU 4, Doğan KALAFAT 1, Özkan KALE 6, Recai Feyzi KARTAL 4, Tuğbay KILIÇ 4, Selim ÖZALP 5, Karin ŞEŞETYAN 1, Senem TEKİN 3, Ahmet YAKUT 7, M. Tolga YILMAZ 8, Özge ZÜLFİKAR 9 GİRİŞ Ülkemizde deprem tehlikesinin azaltılması için yapılması gereken temel araştırmalar Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP-2023) kapsamında belirlenmiştir. UDSEP-2023 te yapılması istenilen araştırmalardan birisi de mevcut deprem tehlike haritasının güncellenmesidir. Bu nedenle, Türkiye Sismik Tehlike Haritasının Güncellenmesi (UDAP-Ç 13-06) projesi oluşturulmuş ve ulusal düzeyde bir katılımla çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Projede, ihtimal teorisine bağlı deprem tehlikesi hesap yöntemi kullanılarak farklı yıllık aşılma olasılıkları için en büyük yer ivmesi (PGA), en büyük yer hızı (PGV) ve 0.2 saniye ile beraber 1.0 saniye periyotlarında %5 sönüm oranına sahip elastik spektral ivme (S ae) değerlerinin Türkiye kara sınırları içindeki dağılımlarının hesaplanması hedeflenmiştir. Çalışmaların tamamı ülkemizde ve dünyada sismik tehlike hesaplarıyla ilgili yapılan en son çalışmalar dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, özellikle Türkiye de son 20 yıl içinde oluşmuş deprem kaynağı ve yer hareketi veri tabanları mevcut birikimi projede en iyi şekilde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Projede elde edilen sonuçlar 2016 yılında yürürlüğe girmesi beklenen Türkiye bina deprem yönetmeliği ( tasarım spektrumu kapsamında kullanılmıştır. Projede bu asıl hedefin yanı sıra ülkemizde benzer çalışmalara temel kaynak oluşturacak veri bankaları da oluşturulmuştur. Proje, Ulusal Deprem Araştırma Programı (UDAP) ile nihai ürünlerin deprem sigorta primlerinin hesaplanma modellerinde kullanılabilir olması nedeniyle Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) tarafından desteklenmiştir. UDSEP-2023 kapsamında çalışmaları tamamlanmış olan Türkiye Diri Fay Haritası (Emre vd., 2017) ve Türkiye Sismotektonik Haritası (Duman vd., 2017) projelerinde elde edilen nihai ürünler bu projede söz konusu iki projenin yürütücü kurumu olan Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ile imzalanan protokol kapsamında kullanılmıştır. Deprem tehlikesi hesap yöntemlerinin birden fazla uzmanlık disiplinini içermesi nedeniyle proje araştırma grubu geniş bir kadrodan oluşturulmuştur. Bu bağlamda Boğaziçi Üniversitesi (BÜ), Çukurova Üniversitesi (ÇÜ), Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Sakarya Üniversitesi öğretim üyeleri ve görevlileri ile beraber MTA ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) personeli projenin ana araştırma kadrosunu oluşturmuştur. Bunun yanı sıra Akdeniz Üniversitesi, BÜ, ÇÜ ve ODTÜ den yüksek lisans ve doktora seviyesinde bursiyer araştırıcılar projenin her safhasına aktif katkıda bulunmuşlardır. Bu yazının birinci kısmı, Türkiye deprem tehlikesi haritasının hesaplamaları sırasında yapılan 1 Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, İstanbul 2 Akdeniz Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Antalya 3 Çukurova Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Adana 4 Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara 5 Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara 6 Rice Üniversitesi, 6100 Main St., MS-318, Houston, TX Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Ankara 8 Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mühendislik Bilimleri Bölümü, Ankara 9 Özyeğin Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, İstanbul sayı 135/

14 makale çalışmaları, izlenen yolu ve kullanılan yöntemleri özetlemektedir. Yazının ikinci kısmı ise yıllık aşılma olasılıkları (yineleme süreleri) için hesaplanmış deprem tehlikesi haritalarının 2016 yılında yürürlüğe girecek Türkiye bina deprem yönetmeliği tasarım spektrumuna olan etkileri tartışılacaktır. PROJE İŞ PAKETLERİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALARIN ÖZETİ Projenin temeli beş ayrı iş paketinden (İP) oluşmuştur. İş Paketi 1 (İP1) kapsamında deprem kaynaklarının temel özelliklerini belirlemeye esas çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu anlamda İP1 araştırıcıları aletsel deprem kataloğu ve deprem kaynaklarının (diri fay ve alansal kaynaklar) belirlenmesi konularını proje kapsamında çalışmışlardır. Projede diri fay kaynaklarının belirlenmesi Türkiye kara sınırlarının içinde kalan ve Türkiye kara sınırlarını çevreleyen 200 km lik kuşak içindeki faylar olmak üzere iki ayrı kapsamda değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sırasında tüm ulusal ve uluslararası yayınlar, özellikle basılı haritalar, Türkiye nin de içinde yer aldığı ve çok yakın zamanda tamamlanmış uluslararası SHARE (Seismic Hazard Harmonization in Europe; www. share-eu.org) ve EMME (Earthquake Model of the Middle East; projelerinin diri fay veri tabanları, yenilenmiş Türkiye Diri Fay Haritası veri tabanı ayrıntılı incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda Türkiye kara sınır alanları için diri fay kaynakları olarak MTA tarafından yenilenen 1:25000 ölçek hassasiyetindeki aktif Türkiye Diri Fay Haritası (Emre vd., 2013) veri tabanının kullanılması kararlaştırılmıştır. Bu veri tabanı son dönem içinde elde edilen bulguların ışığında belirlenen 553 fay segmenti ve bunların deprem tehlike değerlendirmelerinde gerekli olan parametrik bilgilerini içerir. Parametrik bilgiler her bir fay segmenti için tip, geometrik konum, yaratabileceği en büyük deprem, kayma hızı ve sismojenik derinlik bilgilerinden oluşur. Bunlardan kayma hızlarıyla ilgili bilgiler sınırlı sayıdaki paleosismolojik verilerden ve literatüre bağlı GPS hız verilerinin proje sürecinde yapılan atölye çalışmaları sırasında değerlendirilmeleriyle elde edilmiştir. Diri faylara ait sismojenik derinlik bilgileri ise İP1 kapsamında derlenen aletsel deprem kataloğu ile beraber literatür bilgisi beraber değerlendirilerek elde edilmiştir. Diri fay kaynaklarının yaratabileceği en büyük deprem büyüklükleri moment büyüklüğü (M w) cinsinden projede kullanılan deprem kataloğu ve ampirik M w- fay uzunluğu, M w-fay kırığı alanı bağıntıları (Wells ve Coppersmith, 1996) kullanılarak elde edilmiştir. İP1, Türkiye sınırları dışındaki diri fay kaynakları için (a) bölgesel ölçekte hazırlanmış diri fay haritalarını (İran diri fay haritaları, Suriye tektonik haritası, Irak ve Gürcistan neotektonik haritaları) ve (b) bölgesel haritaların temin edilemediği durumlarda (Ege Denizi, Akdeniz, Karadeniz ve Trakya) literatür bilgileriyle beraber EMME ve SHARE projelerinin diri fay veri tabanlarını kullanmıştır. Farklı kaynaklardan derlenen bu bilgiler, sınır içi aktif fay bilgileriyle tekrar değerlendirilmiş, sınır içi ve sınır dışı diri fay kaynaklarının birbirini tamamlar şekilde eksiklikleri giderilerek süreklilikleri sağlanmıştır. Alan kaynakların belirlenmesi çalışmaları, oluşturulan aktif fay veri tabanı bilgilerini ve deprem kataloğunu dikkate almıştır. Aktif fay mekanizmaları, sismojenik derinlik, bölgesel tektonik yapılar, aletsel ve tarihsel deprem katalogları beraber değerlendirilerek Türkiye ve çevresindeki 200 km lik kuşak içinde toplam 105 adet alan deprem kaynağı belirlenmiştir. Bu alan kaynaklara ait en büyük deprem büyüklükleri aletsel ve tarihsel deprem kataloglarının istatistiki olarak incelenmesi sonrası belirlenmiştir. Projede kullanılan deprem katalogları ile ilgili detaylı çalışma aletsel deprem kataloğunun derlenmesi sırasında gerçekleştirilmiştir. Tarihsel katalog, GEM-Historical Catalogue ( org/what/seismic-hazard/historical-catalogue), SHARE ve EMME proje çıktılarından yararlanılarak derlenmiştir. Aletsel deprem kataloğu (1900 ve sonrası), Doğu boylamları ve Kuzey enlemleri içinde kalan depremi içermektedir. Proje hedeflerine uygun şekilde en küçük aletsel büyüklük sınırı M 4.0 olarak belirlenmiştir. Aletsel deprem kataloğunun derlemesi sırasında ulusal ve uluslararası deprem katalogları incelenmiş, bu kataloglardan elde edilen bilgiler tek bir veri tabanı (taslak katalog) haline getirilmiş, daha sonra belli bir hiyerarşik yapıya göre derlenen katalog bilgilerinden öncelikler belirlenerek tek bir (bütünleştirilmiş) katalog elde edilmiştir. Derleme sırasında özellikle güvenilir deprem lokasyonunu farklı kaynaklardan seçmek için büyüklüğü (M) 5.0 ve üstü olan depremler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında aktif diri fay haritası ile beraber değerlendirilmiş, lokasyon açısından en doğru konumu veren katalog bütünleştirilmiş katalogda önceliğe sahip olmuştur. Lokasyon açısından öncelikli kataloğa ait büyüklük ve derinlik bilgileri de bütünleştirilmiş katalogda tercih edilmiştir. Bu işlemler sırasında özellikle deprem 12 sayı 135/2016

15 makale lokasyonları açısından Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (BÜ- KRDAE) ve AFAD Deprem Dairesi katalogları 2005 yılı Türkiye sınırları içinde oluşmuş depremler açısından öncelikli kabul edilmiştir (Kalafat vd., 2011). Bu kabulün sebebi söz konusu iki kurumun deprem izleme şebekelerinin 2005 yılı ve sonrası güvenilir deprem çözümleri açısından yeterli düzeye gelmeleri varsayımıdır. Türk kara sınırları içinde oluşan depremler için BÜ-KRDAE ve AFAD kataloglarının yetersiz kaldığı durumlarda belli zaman aralıklarına göre öncelik verilen ulusal ve uluslararası diğer katalog bilgileri dikkate alınmıştır. Türkiye sınırları dışında kalan depremler için özellikle ISC (International Seismological Centre) ve EMSC (Euro-Mediterranean Seismological Centre) katalogları bütünleştirilmiş aletsel deprem kataloğu için öncelikli sayılmıştır. Bütünleştirilmiş aletsel katalog, büyüklük açısından özellikle yılları arasında öncelikle yüzey dalgası büyüklüğünü (M s) güvenilir olarak kabul etmiş, 1976 ve sonrası depremler için ise M w tercih edilmiştir. Katalogda, bu öncelikleri sağlamayan depremler için yerel büyüklük M L, cisim dalgası büyüklüğü mb ve süreye bağlı büyüklük Md dikkate alınmıştır. M w değerleri için İP1 grubu Harward Global CMT katalog bilgilerini kullanmıştır. Farklı büyüklük türlerini içeren bütünleştirilmiş kataloğun M w cinsinden homojen hale getirilmesi için ampirik büyüklük dönüşüm bağıntıları oluşturulmuştur (Kadiroğlu ve Kartal, 2016). Bu amaçla bütünleştirilmiş katalogda M w olarak verilen depremlerin taslak katalogdaki karşılıkları bulunmuş, daha sonra farklı regresyon yöntemleri kullanılarak M w-m s, M w-ml, M w-m b ve M w- M d ampirik bağıntıları hesaplanmıştır. Bu bağıntılar bütünleştirilmiş kataloğun M w cinsinden homojen hale gelmesi için kullanılmıştır. Büyüklük cinsinden homojen hale getirilen aletsel deprem kataloğu üzerinde İP2 (deprem tekerrür modelleri) çalışmaları için İP1 kapsamında kümesizleştirme işlemi de yapılmıştır. Bu çalışma sırasında farklı kümesizleştirme yöntemleri detaylı bir şekilde incelenmiş ve hassaslık analizleri yapılmıştır. Hassaslık analizleri, çeşitli kümesizleştirme yöntemlerinin deprem kataloğuna tatbiki sonrası çok farklı sonuçlar ortaya koyabileceklerini göstermiştir. Bununla beraber Türkiye sınırları içinde meydana gelmiş moment büyüklüğü M w 6.5 olan ve birçok istasyon tarafından kaydedilmiş 15 depremin farklı kümesizleştirme yöntemleri sonucu elde edilen kümeleri incelenmiş, Gardner ve Knopoff (1974) kümesizleştirme yönteminin en makul sonuçları verdiği gözlenmiştir. Bu kapsamda tüm deprem kataloğuna bu yöntemle kümesizleştirme işlemi yapılmıştır. İP2, deprem kaynağı modelleri ile ilgili iki ayrı yaklaşım izlenmiştir. Bu yaklaşımlar sırasıyla alansal kaynak ile çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş kaynak modellerdir. Proje çerçevesinde bu iki yaklaşımın kullanılmasının ana sebebi sismik kaynaklarla ilgili model (epistemik) belirsizliğin olabildiğince tutarlı bir şekilde olasılıksal deprem tehlikesi hesaplarına yansıtılmasının amaçlanmasıdır. Alansal kaynak modelinde aktif sığ kabuk içi ve dalma-batma bölgesini (arayüz ve dalan levha içi) temsil eden deprem kaynakları dikkate alınmıştır. Dalma-batma bölgesi deprem kaynağı Girit ve Kıbrıs dalma-batma bölgelerindeki depremselliğin tehlike hesaplarına aksettirilmesini hedeflemiştir. Her bir alansal kaynak için hesaplanan deprem tekerrür modelinde en büyük deprem (M maks) tanımındaki model belirsizliğini dikkate almak için İP1 kapsamında elde edilen sonuçlar değerlendirilerek üç farklı maksimum deprem büyüklük seviyesi belirlenmiştir. Bu büyüklük seviyeleri mantık ağacı uygulamasında farklı ağırlıklar ile tehlike hesaplarına dâhil edilmiştir. Aynı şekilde hem aktif sığ kabuk içi, hem de dalma-batma bölgelerinde (arayüz ve dalan levha içi) oluşan depremlerdeki derinliğe bağlı belirsizlik mantık ağacı uygulamasında üç ayrı derinlik seviyesi ile dikkate alınmıştır. Alan kaynak tekerrür modelleri Gutenberg-Richter modeli esas alınarak hesaplanmıştır. Çizgisel ve mekânsal olarak düzleştirilmiş (arka plan) sismik kaynak modeline bağlı deprem tekerrür modelleri için İP1 tarafından verilen diri fay parametreleri dikkate alınmıştır. Çizgisel (fay) kaynağın sismojenik derinlik ve eğim açısına göre hesaplanan 15 km lik izdüşümü içinde M w 6 olan depremler doğrudan fay ile ilgili deprem tekerrür modelinde kullanılmıştır. Söz konusu sabit kuşak genişliğinin M w 6 olan depremlerin dış merkezlik lokasyonlarındaki belirsizliği dikkate aldığı varsayılmıştır. Fay ile ilgili tekerrür modeli olarak fay segmentinde toplam sismik momenti koruma prensibine dayalı üstel kesilmiş model (Youngs ve Coppersmith; 1985) kullanılmıştır. Bu modelin tatbikinde en büyük deprem büyüklüğü İP1 tarafından fay segmentlerine atanan maksimum büyüklük değeri olarak kabul edilmiştir. Bu varsayım ile fay kaynaklarda M maks için epistemik belirsizlik göz önüne alınmamaktadır. Bu depremlerin dışında kalan ve diri faylarla eşleştirilemeyen depremler ise mekânsal olarak düzleştirilmiş sismik kaynak modeline ait tekerrür modeli ile sismik tehlike sayı 135/

16 makale hesabına dâhil edilmiştir (Demircioğlu vd., 2015; 2017). Deprem tekerrür modelleriyle ilgili hesaplamalar sırasında aktiviteyi belirlemek üzere kümesizleştirme çalışması yapılmış deprem kataloğu (İP1) Stepp (1972) tarafından önerilen tamamlılık analizleri ile değerlendirilmiştir. Tamamlılık analizleri proje kapsamında geliştirilen bir yazılım (Eroğlu Azak, 2016) yardımıyla yapılmıştır. Aktif sığ kabuk içi depremler için 10 adet, derin depremler için ise 1 adet tamamlılık üst bölgesi oluşturulmuştur. Tamamlılık üst bölgeleri Türkiye kara sınırlarını ve bu sınırları çevreleyen 200 km lik kuşağın tamamını kapsayacak şekilde bölgelerin sismojenik derinlikleri ve sismotektonik özellikleri dikkate alınarak oluşturulmuştur. Tamamlılık dönemlerine ait hesaplamalar, farklı deprem büyüklük aralıkları için zaman aralıklarına düşen deprem sayısına bağlı dağılımların gözlemsel değerlendirmeleri dikkate alınarak yapılmıştır. Geliştirilen yazılım, deprem tekerrür parametrelerinin hesaplanmasında farklı tamamlılık sürelerine sahip kataloglar için 2 adet yöntem sunmaktadır. Bu yöntemler Weichert (1980) ile Kijko ve Smit (2012) yöntemleridir. Projede deprem tekerürrür parametrelerinin hesaplanmasında Weichert (1980) yöntemi tercih edilmiştir. Tamamlılık üst bölgeleri için Weichert (1980) yöntemiyle hesaplanan b değerleri çizgisel kaynak ve mekânsal olarak düzleştirilmiş sismik kaynakların tekerrür modellerinin oluşturulmasında kullanılmıştır. Alansal kaynaklara ait tekerrür modelleri için gerekli olan a ve b parametreleri tamamlılık analizi sonucu elde edilen deprem kataloğu kullanılarak, her bir alansal kaynağa düşen depremler ile hesaplanmıştır (Şeşetyan vd., 2015; 2017). Çizgisel (fay) kaynaklar için aktiviteler İP1 tarafından her fay segmenti için tanımlanmış kayma hızları kullanılarak hesaplanmıştır hücreler ile tanımlanan mekânsal olarak düzleştirilmiş sismik kaynaklar için ise Weichert (1980) yöntemi kullanılarak elde edilen aktivite (a) değerleri Frankel vd. (2000) izlenerek korelasyon mesafesi 50 km olan Gaussian dağılımı vasıtasıyla hücrelere dağıtılmıştır. Sismik tehlike hesaplarında kullanılacak aktif sığ kabuk içi yer hareketi tahmin denklemlerinin belirlenmesi için İP3 araştırıcıları öncelikle benzer sismotektonik yapıya sahip Türkiye, Yunanistan, İtalya ve Kaliforniya yer hareketi veri tabanlarını derleyerek büyük bir kuvvetli yer hareketi veri tabanı oluşturmuştur. Bu veri tabanı kullanılarak proje için belirlenmiş aday yer hareketi tahmin denklemleri farklı istatistiki yöntemlerle değerlendirilmiştir. İstatistiki test yöntemlerinin yanı sıra aday yer hareketi tahmin denklemleri farklı deprem büyüklüğü, mesafe ve spektral periyod değerlerinden oluşan senaryolarla görsel olarak da değerlendirilmiştir. Bu aşamalar sonucunda derlenmiş kuvvetli yer hareketi veri tabanını en iyi temsil eden 5 yer hareketi tahmin denklemi için hassaslık analizleri yapılmış ve içlerinden 4 tanesine (Akkar vd., 2014; Chiou ve Youngs, 2008; Akkar ve Çağnan, 2010; Zhao vd., 2006) mantık ağacı uygulamalarında farklı ağırlıklar verilmiştir (Kale vd., 2017). Aktif sığ kabuk içi yer hareketi model belirsizliği tehlike hesaplarında bu şekilde dikkate alınmıştır. Dalma-batma (arayüz ve levha içi) bölgeleri için Türkiye de kaydedilmiş kuvvetli yer hareketi kayıtlarının çok yetersiz olması nedeniyle bu tip sismotektonik bölgeleri temsil eden yer hareketi denklemlerinin belirlenmesi doğrudan uluslararası çalışmaların (SHARE ve EMME projeleri) sonuçlarına dayandırılmıştır. Bunun sonucunda dalma-batma bölgeleri için yer hareketi karakterizasyonu Zhao vd. (2006), Atkinson ve Boore (2003), Lin ve Lee (2008) ve Youngs vd. (1997) yer hareketi tahmin denklemleri ile temsil edilmiştir. Bu denklemler mantık ağacı hesaplarında dikkate alınarak dalma-batma bölgeleri için yer hareketi model belirsizliği deprem tehlikesi hesaplarına yansıtılmıştır. Bir önceki paragrafta belirtilen yer hareketi tahmin denklemleri PGA ve spektral ivmelere ait tehlike hesaplarında kullanılmıştır. PGV hesabında aktif sığ kabuk içi tektonik bölgeleri temsilen Akkar vd. (2014), Akkar ve Çağnan (2010) ile Chiou ve Youngs (2008) tahmin denklemleri eşit ağırlıklara hesaplamalara girmiştir. Dalma-batma bölgeleri için ise PGV tehlike hesabında Megawati ve Pan (2010) (dalma-batma arayüz) ve Garcia vd (2005) (levha içi) denklemleri kullanılmıştır. Kullanılan yer hareketi tahmin denklemlerinde yatay bileşen tanımının geometrik ortalama olması sebebiyle proje sonunda elde edilen PGA, PGV ve spektral ivme deprem tehlikesi haritalarında yatay bileşen tanımı da geometrik ortalamadır. İP1, İP2 ve İP3 çıktıları, mantık ağacı uygulamaları için önerilen ağırlıklarıyla beraber (İP4) İP5 grubu tarafından olasılıksal sismik tehlike hesaplarında kullanılmıştır. Olasılıksal sismik tehlike hesapları, 2016 yılında yürürlüğe girmesi beklenen Türkiye bina deprem yönetmeliği referans zemin koşulları için (V S30 = 760 m/s), OpenQuake (openquake. org) yazılımı kullanılarak yapılmıştır. Deprem tehlikesi eğrileri alansal sismik kaynak ile 14 sayı 135/2016

17 makale çizgisel ve mekânsal olarak düzleştirilmiş sismik kaynak modelleri için mantık ağacında 64 dal kullanılarak hücreler bazında ayrı ayrı hesaplanmıştır. Sismik kaynaklarla ilgili derinlik, maksimum deprem büyüklüğü gibi belirsizlikler farklı ağırlıklarla OpenQuake programına tanımlanmış, ayrıca mantık ağacı uygulamasına sokulmamıştır. Sonuç olarak İP5, sismik tehlike eğrilerinden 50 yıl içinde %69, %50, %10 ve %2 aşılma olasılıklarına sahip PGA, PGV, T = 0.2s ve T = 1.0s spektral ivme dağılımlarını Türkiye kara sınırları içinde hücrelerde hesaplamıştır. Söz konusu aşılma olasılıkları deprem ve yer hareketi parametrelerinin Poisson dağılımına uygun davranım gösterdikleri varsayımı yapılarak hesaplanmıştır. Yineleme süreleri (T R) olarak 50 yıl sürecinde %69 aşılma ihtimali 43 yıla, %50 aşılma ihtimali 72 yıla, %10 aşılma ihtimali 475 yıla ve %2 aşılma ihtimali ise 2475 yıla karşılık gelir. İP5 tarafından T R = 475 yıla tekabül eden alansal kaynak ile çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş sismik kaynak için ayrı ayrı hesaplanmış PGA dağılımı proje sonuçlarına örnek olması açısından Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil 1. İP5 tarafından alansal kaynak (1 inci panel) ve çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş sismik kaynak (2 nci panel) modelleri kullanılarak elde edilmiş T R = 475 yıl için PGA dağılımları Şekil 2. OpenQuake ve EZ-FRISK deprem tehlikesi sonuçları arasındaki oranlar (a) PGA-475 yıl, (b) T = 0.2s-475 yıl, (c) T = 1.0s-475 yıl sayı 135/

18 makale OpenQuake tarafından hesaplanan spektral ordinatların güvenirliğini değerlendirmek amacıyla Türkiye nin belli bölgeleri için deprem tehlikesi hesapları EZ-FRISK ( yazılımıyla tekrarlanmıştır. OpenQuake ve EZ- FRISK yazılımları arasındaki hesap sonuçları karşılaştırılmıştır. İP1 ve İP2 tarafından belirlenen sismik kaynak ve deprem tekerrür modelleri EZ- FRISK yazılımında tanımlanırken OpenQuake programındaki modellere olabildiğince sadık kalınmaya çalışılmıştır. Şekil 2, Ege Bölgesi için 475 yıl yineleme süresine sahip PGA, T = 0.2s ve T = 1.0s spektral ivme kıyaslamalarını EZ-FRISK sonuçlarının OpenQuake hesaplarına oranı olarak göstermektedir. Karşılaştırmalarda alansal kaynak ile çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş kaynak sonuçları eşit ağırlıklarla hesaplara girmiştir. Karşılaştırmalar sonucu OpenQuake ve EZ-FRISK hesap sonuçları arasındaki farklılıkların genelde ± %10 mertebesinde olduğu gözlenmektedir. Bazı noktalarda farklar ± %25 mertebelerine yükselebilmektedir. Kullanılan yazılımlar arasında deprem kaynağına bağlı belirsizliklerin dikkate alınmasında izlenen yöntemlerdeki farklılıkların tehlike sonuçlarına bu şekilde yansıdığı düşünülmektedir. PGA ile %5 sönüm için hesaplanmış 0.2s ve 1.0s spektral ivme değerlerinin bir önceki paragraflarda belirtilen aşılma olasılıklarına göre dağılımları 2016 yılı Türkiye bina deprem yönetmeliği tasarım spektrumunun temel girdilerini oluşturmaktadır. İP5, alansal kaynak ile çizgisel ve mekânsal olarak düzleştirilmiş sismik kaynak sismik tehlike sonuçlarını eşit ağırlıklarla birleştirerek projenin hedef ürünlerini elde etmiştir. Şekil 3, söz konusu birleştirmeye örnek olarak T R = 475 yıl için PGA dağılımını göstermektedir. Güncellenen deprem tehlikesi haritaları deprem bölgeleri esasına göre hazırlanmış 1997 Türkiye Deprem Bölgeleri haritasından kavramsal olarak farklıdır. Türkiye Deprem Bölgeleri haritası, 1997 ve 2007 deprem yönetmeliklerinde (ABYYHY, 1997; DBYBHY, 2007) kullanılmak üzere deprem tehlikesini T R = 475 yıl için farklı deprem bölgelerini temsil eden sabit bir spektral katsayı (A 0; etkin yer ivmesi katsayısı) ile tanımlamaktadır. Bu projede üretilen deprem tehlikesi haritaları ise coğrafi hücrelere bölünerek tanımlanmış Türkiye kara sınırları içinde her hücre için hesaplanmış farklı aşılma olasılıklarına sahip yer hareketi parametrelerinin (PGA, PGV, T = 0.2s ve T = 1.0s Şekil 3. T R = 475 yıl için %50 alansal kaynak ve %50 çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş sismik kaynak ağırlıklarıyla birleştirilmiş PGA dağılımı spektral ivmeler) dağılımlarını göstermektedir. Bir başka deyişle hücre temelli yer hareketi parametreleri bölge haritasında olduğu gibi bir bölge içinde sabit olmayıp aktif deprem kaynaklarına olan uzaklıklarına göre sürekli değişim göstermektedirler. PROJE KAPSAMINDA TÜRKİYE BİNA DEPREM YÖNETMELİĞİ İÇİN YAPILAN EK ÇALIŞMALAR Projede üretilen deprem tehlikesi haritalarının 2016 yılı içinde yürürlüğe girmesi beklenen Türkiye bina deprem yönetmeliği tarafından kullanılabilmesi amacıyla aktif fay kaynaklarına yakın noktalarda hesaplanan ve çok yüksek genliklere sahip spektral değerler revize edilmiştir. Bu amaçla 2475 yıl yineleme süresi için aktif faylar üstünde T = 0.2s spektral ivme değerlerinde 3g yi aşan noktalar belirlenmiştir. Belirlenen noktalarla aynı boylam üzerinde bulunan ve bu noktaların kuzeyine ve güneyine düşen 3g seviyesinin altında kalan noktalar dikkate alınarak lineer enterpolasyon vasıtasıyla fay üzerindeki (veya yakınındaki) yüksek ivme değerleri törpülenmiştir. Bu törpüleme işleminin gerçekleştirildiği noktalarda 2475 yıl ile 475 yıl yineleme sürelerine sahip PGA ve T = 1.0s spektral ivme değerleri aynı işleme tabi tutularak törpülenmişlerdir. Şekil 4 törpüleme işleminin gerçekleştirildiği noktalara örnekler vermektedir. Şekil 5 ise proje sonunda doğrudan hesaplanmış ve bina deprem yönetmeliği için revize edilmiş (törpülenmiş) PGA, T = 0.2s ve T = 1.0s spektral ivme değerlerinin T R = 475 yıl ve T R = 2475 yıl için karşılaştırmalarını histogramlar olarak göstermektedir. Şekil 5 den de anlaşılacağı gibi söz konusu değişimler orijinal değerlere göre çok sınırlıdır. 16 sayı 135/2016

19 makale Şekil 4. T = 0.2s spektral ivme değerleri için 3 noktalı (sol panel) ve 6 noktalı (sağ panel) lineer enterpolasyon işlemlerine örnekler Şekil 5. Lineer enterpolasyon sonucu revize edilmiş PGA ve spektral ivme değerlerinin bu proje sonucunda orijinal olarak elde edilmiş PGA ve spektral ivme değerleriyle kıyaslanması. GÜNCELLENEN DEPREM TEHLİKESİ HARİTASININ TASARIM SPEKTRUMUNA ETKİSİ Model ve hesap yönteminin bir önceki bölümde özetlendiği deprem tehlikesi haritası 2016 yılı içinde yayımlanacak olan Türkiye bina deprem yönetmeliği tasarım spektrumu hesabında temel girdi olarak kullanılacaktır. Güncellenen Türkiye bina deprem yönetmeliğinde (TBDY) farklı yapı tiplerinin tasarımlarında ve deprem etkisi altında performans tahkiklerinde yineleme süreleri T R = 2475 yıl, T R = 475 yıl, T R = 72 yıl ve T R = 43 yıl olan tasarım spektrumları kullanılmaktadır. Bu tasarım spektrumları 2016 deprem yönetmeliğinde sırasıyla DD-1, DD-2, DD-3 ve DD-4 deprem düzeyi yer hareketleri olarak tanımlanmıştır. Söz konusu tasarım spektrumları deprem tehlikesi haritası tarafından verilen T = 0.2s ve T = 1.0s spektral ivme değerleri (sırasıyla S S ve S 1) kullanılarak hesaplanmaktadır. Haritada referans kaya zemin (V S30 = 760m/s) koşulu için verilen S S ve S 1 spektral ivmeleri sırasıyla F S ve F 1 yerel zemin katsayıları ile çarpılarak farklı zemin etkileri tasarım spektrumu hesabına yansıtılmaktadır. Aynı zamanda DD-1 ve DD-2 deprem düzeylerinde S 1 spektral ivme değeri aktif fay düzlemine 25 km ve daha az mesafedeki konumlar için faya yakınlık katsayısı, γ F, ile düzeltilmektedir. Bu hesap, sayı 135/

20 makale yönelim etkisi olarak adlandırılan ve aktif faya yakın noktalar için fay yırtılma yönü ile deprem dalgası yayılım yönünün aynı olması sonucu uzun spektral periyod bandında gözlemlenen spektral genlik artışını dikkate almaktadır. Deprem tehlikesinden elde edilen S S ve S 1 spektral değerlerinin zemin ve yönelim etkileri dikkate alınarak değiştirilmiş halleri TBDY de tasarıma esas spektral ivme adıyla, sırasıyla S DS ve S D1 olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlar Denklem (1) ve (2) ile gösterilmiştir. Faya yakınlık katsayısının fay düzlemine olan mesafe (L F) ile değişimi Şekil 6 ve Denklem (3) ile verilmiştir. Farklı S S ve S 1 spektral değerleri için zemin etkilerini dikkate alan F S ve F 1 katsayıları sırasıyla Tablo 1 ve Tablo 2 de sunulmaktadır. Şekil 6. Faya yakınlık katsayısının şekilsel (temsili) gösterimi Tablo 1. Kısa periyod (S S ) bölgesi için yerel zemin etki katsayıları (2016 TBDY den uyarlanmıştır) Tablo s periyod (S 1 ) için yerel zemin etki katsayıları (2016 TBDY den uyarlanmıştır) 18 sayı 135/2016

21 makale Tablo 1, V S30 < 180m/s ile tanımlanan yumuşak zeminler için büyük genlikli kısa periyod (S S) ivmelerde yerel zemin katsayısını, F S < 1 alarak yüksek frekanslı ve büyük genlikli yer hareketlerinde zeminin nonlineer dinamik davranımını dikkate almaktadır. Z A ve Z B yerel zemin sınıfları için F S < 1 ve F 1 < 1 ifadeleri bu tip zeminlerin ortalamada deprem tehlikesi haritasında V S30 = 760m/s ile tanımlanan referans kaya zemine göre spektral genlikleri azalttığını göstermektedir. TBDY, yatay tasarım spektrumu ivme ordinatlarını (S ae) S DS ve S D1 ivme katsayılarını kullanarak Denklem (4) ile yer çekimi ivmesi, g, cinsinden hesaplamaktadır. Denklem (4) ile ifade edilen yatay tasarım spektrumunun T A ve T B köşe periyodları S DS ve S D1 katsayılarına bağlı olarak değişim göstermektedir ve tanımları Denklem (5) te verilmiştir. Bununla beraber Denklem (4) te belirtilen spektral periyod T L sabit yer değiştirme bölgesine geçiş periyodu olarak tanımlanmıştır ve TBDY tarafından T L = 6s olarak sabitlenmiştir. Yatay tasarım spektrumu ordinatları Denklem (6) içinde kullanılarak elastik tasarım spektral yerdeğiştirme ordinatları, S de(t), hesaplanır. Şekil 7, elastik yatay ivme ve yerdeğiştirme tasarım spektral ordinatlarının titreşim periyoduna (T; spektral periyod) bağlı değişimlerini göstermektedir yılında yürürlüğe girecek olan bina deprem yönetmeliği tasarım spektrumu hesap yöntemi 1997 ve 2007 deprem yönetmeliklerinde (ABYYHY, 1997; DBYBHY, 2007) tanımlanan selefi ile karşılaştırıldığında önemli farklılıklar içermektedir. Son iki deprem yönetmeliğinde tasarım spektrumunun hesabı Şekil 8 de gösterilmiştir. Öncelikle, bu yazının da temel konusu olan, deprem tehlikesinin ele alınış şekli son iki deprem yönetmeliğinde ve 2016 yılında yürürlüğe girecek yönetmelikte farklıdır. Son iki yönetmelik deprem bölgeleri haritasının belirlediği etkin yer ivmesi katsayısı (A 0) ile tasarım spektrumu ordinatlarını düşey yönde ölçeklendirmektedir. Bu hesap 2016 TBDY de S S ve S 1 spektral ordinatları ile yapılmaktadır ve 2007 deprem yönetmeliklerinde zemin etkileri yalnızca T A ve T B spektral köşe periyodlarının farklı değerler alması ile dikkate alınır. Güncellenen 2016 deprem yönetmeliğinde ise zemin etkileri referans kaya zeminler için verilen S S ve S 1 spektral ordinatların yerel zemin katsayıları ile çarpılması sonucu dikkate alınmaktadır (Tablo 1 ve Tablo 2). Bu bağlamda yerel zemin etkileri için düzeltilmiş S DS ve S D1 spektral ordinatları ile hesaplanan T A ve T B köşe periyodları (Denklem 5) yerel zemin etkisi sonucu yer hareketinin frekans içeriğindeki değişimi de yansıtmaktadır. S ae ordinatlarının 2016 deprem yönetmeliği tasarım spektrumunda T B ile T L köşe periyodları arasında T -1 ve T L köşe periyodundan sonra da T -2 ile azalmaları (Denklem 4) bu spektrumdan elde edilen yerdeğiştirme spektrumunun (Denklem 6) S ae ile uyumlu olma koşulunu sağlamaktadır ve 2007 deprem yönetmeliğinde tanımlanan yatay tasarım spektrumu T B periyodundan sonra T -0.8 ile azalmaktadır. Bu spektrum uzun periyodlarda T L veya benzeri bir spektral köşe periyoduyla ilişkilendirilmemiştir. Bunun sonucunda güncellenen deprem yönetmeliği tasarım spektrumu uzun spektrum bandında selefine göre daha küçük genlikler vermektedir. Bu durum bir sonraki paragrafta yapılan spektral karşılaştırmalarda daha iyi anlaşılacaktır. Şekil TBDY yatay tasarım ivme ve yerdeğiştirme spektrumları sayı 135/

22 makale Güncellenmiş deprem tehlikesi haritalarını kullanarak hesaplanan 2016 TBDY tasarım spektrumları ve bu spektrumların 1997 ve 2007 deprem yönetmelikleri tasarım spektrumları ile karşılaştırmaları kısıtlı sayıdaki şehir merkezi için yapılmıştır. Seçilen şehir merkezleri Türkiye deprem bölgeleri haritasında 1. veya 2. deprem bölgesine düşmektedir. Tüm hesaplar ve karşılaştırmalar 2016 yönetmeliğinde Z B ve Z C olarak tanımlanan iki yerel zemin sınıfı için yönetmeliklerindeki muadilinin Z1 ve Z2 olduğu (Şekil 8) kabul edilmiştir. Aynı şekilde Z C yerel sınıfının 1997 ve 2007 yönetmeliklerinde Z2 ve Z3 (Şekil 8) ile temsil edilebileceği kabul edilmiştir. Bu kabuller söz konusu zemin sınıflarının tanımlarında belirtilen kayma dalgası hız değerleri esas alındığında makuldür. Şehir merkezlerinin koordinatları takribi olarak belirlenmiş, güncellenmiş deprem tehlikesi haritasından bu koordinatlara karşılık gelen S S Şekil ve 2007 deprem yönetmelikleri tarafından tanımlanan yatay tasarım spektrumunun hesaplanmasında kullanılan denklem ve parametreler ve S 1 değerleri elde edilmiştir. Karşılaştırmalarda kullanılan temel spektral parametreler Z B (muadili Z1 veya Z2) yerel zemin sınıfı egzersizi için Tablo 3 te, Z C (muadili Z2 veya Z3) yerel zemin sınıfı egzersizi için Tablo 4 te verilmiştir. Spektral kıyaslar ise Z B (Z1-Z2) için Şekil 9 da ve Z C (Z2-Z3) için Şekil 10 da verilmiştir. Tüm karşılaştırmalar T R = 475 yıl yineleme süresi için yapılmıştır. Daha önce belirtildiği gibi Türkiye deprem bölgeleri haritasında verilen etkin yer ivmesi katsayısı T R = 475 yıl yineleme süresini temsil etmektedir. Tablo 3. T R = 475 yıl yineleme süresi ve 2016 TBDY Z B (1997 ve 2007 yönetmeliklerine muadili Z1 ve Z2) yerel zemin koşulları için tasarım spektrumlarının hesabında kullanılan temel parametreler Tablo 4. T R = 475 yıl yineleme süresi ve 2016 TBDY Z C (1997 ve 2007 yönetmeliklerine muadili Z2 veya Z3) yerel zemin koşulları için tasarım spektrumlarının hesabında kullanılan temel parametreler 20 sayı 135/2016

23 makale Şekil 9. Güncellenmiş deprem tehlikesi haritalarını kullanarak tasarım spektrumunu hesaplayan 2016 bina deprem yönetmeliği sonuçlarının Türkiye deprem bölgeleri haritasını kullanan bir önceki yönetmelik tasarım spektrumu ile Z B (Z1 veya Z2) yerel zemin sınıfı için karşılaştırılması. Sol ve sağ paneller 1997 Türkiye deprem bölgeleri haritasına göre sırasıyla 1. ve 2. deprem bölgeleri içinde kalan il/ilçe merkezleri için yapılan kıyaslamaları göstermektedir. Şekil 10. Şekil 9 da verilen karşılaştırmaların Z C (Z2 veya Z3) için tekrarı Kısıtlı sayıda yapılan karşılaştırmalar sonucu güncellenmiş deprem tehlikesi haritası sonuçlarını kullanan 2016 yılı bina deprem yönetmeliği tasarım spektrumlarının selef yönetmelik tasarım spektrumlarına göre uzun periyodlara doğru (T > 0.75s) daha az değerler verdiği gözlenmektedir. Bu durum kısa periyod bandında yerel zemin koşullarına ve sahanın aktif sismik kaynağa göre konumuna bağlı olarak değişmektedir. Zemin etkisinin daha baskın olabileceği koşullarda (yumuşak zeminler; Şekil 10) 2016 yılı deprem yönetmeliği tasarım spektrumu kısa periyodlar için daha yüksek spektral değerler verebilmektedir. Bu yazıda sunulan gözlem sonuçları özellikle faya çok yakın noktalarda geçerliliğini yitirebilir. Halef ve selef yönetmelik kıyaslamaları daha detaylı olarak pek çok koşul altında araştırılarak genellemeler yapılmalıdır. SONUÇ AFAD ve DASK tarafından desteklenen Türkiye Sismik Tehlike Haritasının Güncellenmesi Projesi kapsamında ihtimal teorisine bağlı deprem tehlikesi hesap yöntemini kullanılarak 50 yıl içinde %2, %10, %50 ve %69 aşılma olasılıkları için PGA, PGV, T = 0.2s ve T = 1.0s spektral ivme değerlerinin ülke kara sınırları içindeki dağılımları hesaplanmıştır. Hesaplamalar alansal kaynak ve çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş sismik kaynak modelleri için yapılmıştır. Sonuç ürün olarak bu iki modelden elde edilen spektral değerler eşit ağırlıklarla birleştirilmiştir yılında yürürlüğe sayı 135/

24 makale girmesi beklenen Türkiye bina deprem yönetmeliği tasarım spektrumunun hesaplanmasında proje sonucunda elde edilen haritalar altlık teşkil etmektedir. Bu yazı güncellenmiş deprem tehlikesi haritalarının 2016 deprem yönetmeliği tasarım spektrumu için kullanımlarını gösteren örnekler ve bu örneklerin önceki yönetmelik spektrumları ile karşılaştırmalarını da yapmıştır. Teşekkür Proje çalışmaları sırasında Prof. Dr. Mustafa ERDİK e yapmış olduğu bilimsel katkılardan dolayı teşekkür ederiz. DASK proje bursiyerleri için mali destek sağlamıştır. Proje AFAD tarafından koordine edilen UDAP programı çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. KAYNAKLAR Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, ABYYHY (1997). Bayındırlık ve İskân Bakanlığı. Akkar, S. ve Çağnan, Z. (2010). A local ground-motion predictive model for Turkey and its comparison with other regional and global ground-motion models. Bulletin of the Seismological Society of America, 100, Akkar, S., Sandıkkaya, M.A. ve Bommer, J.J. (2014). Empirical ground-motion models for point- and extended-source crustal earthquake scenarios in Europe and the Middle East. Bulletin of Earthquake Engineering, 12, Atkinson, G.M. ve Boore, G.M. (2003). Empirical ground-motion relationships for subduction-zone earthquakes and their application to Cascadia and other regions. Bulletin of Seismological Society of America, 93, Chiou, B.S.J. ve Youngs, R.R. (2008). An NGA Model for the Average Horizontal Component of Peak Ground Motion and Response Spectra. Earthquake Spectra, 24, Crowley, H., Monelli, D., Pagani, M., Silva, V., Weatherill, G. ve Rao, A. (2015). The OpenQuake-engine user manual. Global Earthquake Model (GEM) Technical Report Demircioğlu M.B., Şeşetyan K., Duman T.Y., Çan T., Tekin S., Ergintav, S., Akkar,S. (2015). Çizgisel ve mekânsal düzleştirilmiş sismik kaynak modeli kullanılarak Türkiye olasılıksal deprem tehlike analizi. Sekizinci Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, İstanbul Demircioğlu M.B., Şeşetyan K, Duman T.Y., Çan T, Tekin S (2017). A probabilistic seismic hazard assessment for the Turkish territory - Part II: Fault source and background seismicty model. Bulletin of Earthquake Engineering, Özel sayı: Turkish Seismic Hazard Map (hakem değerlendirmesinde) Duman T.Y., Emre Ö., Özalp S., Çan T., Kadirioğlu F.T., Kılıç T., Kartal R.F., Kalafat D., Özel N.M., Ergintav S., Arslan S., Akkar S., Cingöz A., Kurt A.İ., Karakaya Gülmez F. ve Başarır N. (2017). Seismotectonic map of Turkey. Bulletin of Earthquake Engineering, Özel sayı: Turkish Seismic Hazard Map (hakem değerlendirmesinde) Deprem Bölgelerinde Yapılacak Bapılar Hakkında Yönetmelik, DBYBHY (2007). Bayındırlık ve İskân Bakanlığı. Emre, Ö., Duman, T.Y., Özalp, S., Elmacı, H., Olgun, Ş. ve Şaroğlu, F. (2013). Açıklamalı Türkiye diri fay haritası. Ölçek 1: , VI+89s.+bir pafta. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Özel Yayın Serisi-30, Ankara, Türkiye. Emre Ö., Duman T.Y., Özalp S., Çan T., Olgun Ş., Elmacı H. ve Şaroğlu F. (2017). Active fault parameters of Turkey for seismic hazard assessment. Bulletin of Earthquake Engineering, Özel sayı: Turkish Seismic Hazard Map (hakem değerlendirmesinde) Eroğlu Azak, T. (2016). The ECAT software package to analyze earthquake catalogues, International Science and Technology Conference, July, Vienna, Austria. Frankel, A., Mueller, C., Barnhard, T., Leyendecker, E., Wesson, R., Harmsen, S., Klein, F., Perkins, D., Dickman, N., Hanson S. ve Hopper, M. (2000). USGS national seismic hazard maps. Earthquake Spectra, 16, Gardner, J.K. ve Knopoff, L. (1974). Is the sequence of earthquakes in Southern California, with aftershocks removed, Poissonian? Bulletin of the Seismological Society of America 64, Kadirioğlu, F.T. ve Kartal, R.F. (2016) The new empirical magnitude conversion relations using an improved earthquake catalogue for Turkey and its near vicinity ( ). Turkish Journal of Earth Science, 25, Kadirioğlu F.T., Kartal R.F., Kılıç T., Kalafat D., Duman T.Y., Özalp S. ve Emre Ö. (2017). An improved earthquake catalog (M 4) for Turkey and near surrounding ( ). Bulletin of Earthquake Engineering, Özel sayı: Turkish Seismic Hazard Map (hakem değerlendirmesinde) Kalafat, D., Güneş, Y., Kekovalı, K., Kara, M., Deniz, P. ve Yılmazer, M. (2011). Bütünleştirilmiş homojen Türkiye deprem kataloğu ( ; M >= 4.0). Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. Kijko, A. ve Smit, A. (2012). Extension of the Aki-Utsu b-value estimator for incomplete catalogs. Bulletin of the Seismological Society of America, 102, Lin, P.S. ve Lee, C.T. (2008). Ground-motion attenuation relationships for subduction-zone earthquakes in Northeastern Taiwan. Bulletin of the Seismological Society of America, 98, Pagani, M., Monelli D., Weatherill, G., Danciu, L., Crowley, H., Silva, V., Henshaw, P., Butler, L., Nastasi, M., Panzeri, L., Simionato, M. ve Viganò, D. (2014). OpenQuake-engine: An open hazard (and risk) software for the Global Earthquake Model. Seismological Research Letters, 85, Stepp J.C. (1972). Analysis of completeness of earthquake sample in the Puget Sound area and its effect on statistical estimates of earthquake hazard. Proc. International Conference on Microzonation, Seattle, Washington, v.2, Şeşetyan K, Demircioğlu M.B., Duman T.Y., Çan, T., Tekin, S., Eroğlu Azak, T., Zülfikar, Ö. ve Akkar, S. (2015). Türkiye için alan kaynak modeline dayalı olasılıksal deprem tehlike analizi. Üçüncü Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, İzmir. Şeşetyan K, Demircioğlu M.B., Duman T.Y., Çan T, Tekin S, Eroğlu Azak T. ve Zülfikar Ö. (2017). A probabilistic seismic hazard assessment for the Turkish territory - Part I: The area source model. Bulletin of Earthquake Engineering, Özel sayı: Turkish Seismic Hazard Map (hakem değerlendirmesinde) Youngs R.R.ve Coppersmith K.J. (1985). Implications of Slip rates and earthquake recurrence models to probabilistic seismic hazard estimates. Bulletin of the Seismological Society of America, 75, Youngs, R., Chiou, S., Silva, W. ve Humphrey, J. (1997). Strong ground motion attenuation relationships for subduction zone earthquakes. Seismological Research Letters, 68, Zhao, J.X., Zhang, J., Asano, A., Ohno, Y., Oouchi, T., Takahashi, T., Ogawa, H., Irikura, K. Thio, H.K., Somerville, P.G. ve Fukushima, Y. (2006). Attenuation relations of strong ground motion in Japan using site classification based on predominant period. Bulletin of the Seismological Society of America, 96, Weichert, D H. (1980). Estimation of the earthquake recurrence parameters for unequal observation periods for different magnitudes. Bulletin of the Seismological Society of America, 70, Wells, D.L. ve Coppersmith, K.J. (1994). New empirical relationships among magnitude, rupture length, rupture width, rupture area, and surface displacement. Bulletin of the Seismological Society of America, 84, sayı 135/2016

25 genel kurul TMMOB İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI 45. OLAĞAN GENEL KURULU Mart 2016 / Ankara... TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası 45. Olağan Genel Kurulu, Mart 2016 tarihlerinde Ankara da yapıldı. İMO Teoman Öztürk Konferans Salonu nda gerçekleştirilen Genel Kurulda, Divan Başkanlığına Mustafa SELMANPAKOĞLU, yardımcılıklarına Berdan DİNÇYÜREK, Ayşegül YARICI, yazman üyeliklere de Yusuf YEŞİL ve Feride Betül HACIMUSALAR YÖRÜKCÜ seçildi. Genel Kurul İMO Yönetim Kurulu Başkanı Nevzat ERSAN ın açılış konuşmasıyla başladı. Meslek odalarının her dönem, siyasi iktidarları rahatsız ettiğini, meslek odası- siyasi iktidar çelişkisinin miladının mevcut hükümet dönemi olmadığını kaydeden ERSAN bunun; odaların siyasi iktidarların karar ve tasarruflarını kamu adına denetlemesi, toplum yararına görmediği projelere itiraz etmesi ve pek çoğunu yargıya taşımasından kaynaklandığını vurguladı. Türkiye gibi demokrasinin içselleşmediği, hak arama ve örgütlenme kültürünün gelişmediği, mesleki örgütlenmelerine bile mesafeli yaklaşıldığı bir ülkede İMO nun altmış iki yıldır varlığını sürdürüyor olmasının bile başlı başına kayda değer olduğunun altını çizen ERSAN, İnsanı değil rantı merkezine alan yaklaşımdan kanal İstanbul gibi fantezi projelere, AVM lerin, rezidansların kuşatması altındaki kentlerden, kentlilerin ortak yaşam alanlarının talanına, kıyıların yapılaşmaya açılmasından imara ve yapılaşmadaki plansızlığa ve hukuksuzluğa, meslek odalarının vesayet altına alınmasından yapı üretim ve denetim süreçlerindeki zaafa kadar geniş yelpazeye yayılan sorunlarla karşı karşıya bulunuyoruz dedi. ERSAN ın ardından Divan tarafından, TMMOB Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet SOĞANCI nın mesajı okundu. SOĞANCI nın, emeğin, eşitliğin, özgürlüğün, barışın, adaletin yani insandan yana olan her fikrin ve fiilin içinde ve özünde olan bir TMMOB nin bu ülkenin vicdanı olduğunu kaydeden ve vicdanların yok edildiği böylesi bir dönemde baskının, zulmün arttığı; ülkenin yangın yerine çevrildiği bu karanlık günlerde korkmadan, yılmadan gerçekleri haykırabilen bir TMMOB ye her zamankinden çok ihtiyaç olduğunu söyleyen mesajından sonra Genel Kurula gelen konuklar, HDP Parti Meclisi Üyesi Orhan ÇELEBİ, EMEP Genel Başkan Yardımcısı Fevzi AYBER, Kıbrıs İMO Başkanı Seran AYSAL, Kadıköy Belediye Başkanı Aykurt NUHOĞLU, ÖDP Başkanlar Kurulu Üyesi Önder İŞLEYEN ve CHP Mersin Milletvekili Serdal KUYUCUOĞLU kürsüden başarı dileklerini ilettiler. Konuşmaların ardından Divan a sunulan önerileri görüşmek üzere; Yönetmelikler Komisyonuna; Abdullah İNCİR, Osman Murat KAYA, Murat Serdar KIRÇIL, Emrah ALP ve Orhan ŞENKAYA, Örgütlenme Komisyonuna; Şenol ADANUR, Mahir ESMER, Baykal HANCIOĞLU, Mahir KAYGUSUZ sayı 135/