1850 VE 1950 YILLARI ARASI BATI TOPLUMLARINDA SANAT, TOPLUMSAL YAPI VE MODA ETKĠLEġĠMĠ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ GĠYĠM ENDÜSTRĠSĠ VE GĠYĠM SANATLARI EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠMDALI GĠYĠM SANATLARI EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI 1850 VE 1950 YILLARI ARASI BATI TOPLUMLARINDA SANAT, TOPLUMSAL YAPI VE MODA ETKĠLEġĠMĠ Serap TERLĠKLĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ DANIġMAN YRD. DOÇ. DR. HAFĠZE PEKTAġ KONYA 2013

2 i ÖNSÖZ Bu çalışma; Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi Bilim Dalı nda yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Tarihin çok eski zamanlarından içinde bulunduğumuz XXI. yüzyıla kadar yaşamın her alanında, toplumu oluşturan sınıfların her seviyesinde etkin olan ve sanattan siyasete, ekonomiden savaşlara kadar her türlü olay ve olguyu esin olarak kullanabilen giysi modası bu çalışmanın yapılmasında itici güç olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı doğrultusunda XIX. yüzyıl ikinci yarısının başlangıcından XX. yüzyıl birinci yarısının bitimine kadar geçen sürede Batı Dünyası çerçevesinde, sanat nesnesi olarak ve toplumsal yapının ifade aracı olarak değerlendirilen giysi modası incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmanın yürütülmesinde değerli katkılarından dolayı Danışman Hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Hafize PEKTAŞ a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Serap TERLİKLİ Konya, 2013

3 ii ÖZET Bu araştırmada, Batı toplumlarının, 1850 ve 1950 yılları arasında geçen süreci esas alarak, toplumsal yapısı, sanata olan bakış açıları ve sanat akımları, modaya olan yakınlıkları ve tüm bu oluşumlar arasındaki etkileşim incelenmiştir. Araştırmada, betimsel araştırma yönteminin bir tekniği olan doküman analiz tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Batı toplumlarında, Ortaçağ dan başlayarak 1950 yılına kadar geçen tarihsel süreç içerisinde meydana gelen toplumsal olaylar, sanat akımları, moda etkinlikleri ve bu olgular arasındaki etkileşim durumları oluşturmaktadır. Bu araştırma, toplam dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; araştırmanın problemi, amacı, önemi ve konu ile ilgili araştırmalar ele alınmıştır. İkinci bölümde; 1850 öncesi Batı toplumlarında sanat ve toplumsal yapıya kısaca değinilmiştir, yine bu bölümde yer alan ve araştırmanın esas amacını oluşturan 1850 ile 1950 tarihleri arasındaki Batı resim sanatı, Batı nın toplumsal yapısı, Batı toplumlarındaki giysi modası ve aralarındaki etkileşim incelenmiştir. Üçüncü bölüm, araştırmanın yöntemini içermektedir. Dördüncü bölümde ise değerlendirme ve sonuç kısmı yer almaktadır öncesi Batı uygarlığının toplumsal yapısını, sanat anlayışını ve giyinme kültürünü incelediğimizde karşımıza çıkan yönetici unsurların din, din adamları ve kilise olduğu görülmektedir. İlahi kudrete inanılan bu dönemde kilise, toplum yaşamının her alanında kısıtlayıcı sert yaptırımlar uygulamıştır ve bu durum sanatın özgürlüğünü kısıtlayarak yaratıcılığı örselemiştir. Gündelik yaşam ve düşünce biçiminde de kısıtlayıcı etkileri olmuştur. Batı Dünyası için Fransız İhtilali nin bir dönüm noktası olduğu görülmektedir. Fransız İhtilali ile birlikte özgürlük gibi kavramlar ve her sınıftan insanın değerli olduğu düşüncesi önem kazanmıştır. Toplum içindeki sınıf ayrılıkları reddedilmek istenmiş fakat, bu zaman içinde gerçekleşmiştir. Bu gelişmelerle birlikte toplumda sınıfsal ayrımcılığın bir parçası olan ve çok net kurallarla belirlenen giyinme şeklinde daha rahat hareketler gözlenmiş ve hatta modadan söz etmek mümkün olmuştur.

4 iii Sanatçının fırçasına da özgürlük sağlayan İhtilal düşünce özgün sanat akımlarını doğmasını sağlamıştır. Araştırmanın çerçevesini oluşturan 1850 ve 1950 tarihlerindeki yüzyıllık dönemde gerçekleşen hızlı endüstrileşme buna bağlı olarak elde edilen teknolojik kazanımlar, sermayenin büyümesi, yeni işçi sınıfının oluşması, göçler, şehirleşme, kadının statüsünün değişmesi, I. ve II. Dünya Savaşları, Batı dünyası için önemli kırılma noktaları olmuştur. Yaşanan bu olayların ve gelişmelerin her biri dolayısıyla sanat, moda, toplumsal yapı vb. her alanda etkili olarak var olan düzeni alt üst edip yeni ve daha modern ve bir düzen kurulmasında etkili olmuşlardır. Daha modern ve çağdaş Batı toplumuyla birlikte sanat ve moda harmanlanmış, ikisi beraber toplumsal her durumu dışa vurma aracı haline gelmişlerdir.

5 iv ABSTRACT In this study, based on the process lasting between the years 1850 and 1950, social structure of Western societies, their viewpoints to art, their art movements, their closeness to fashion, and the interaction between all these formation were examined. In the study, technique of document analysis, a technique of descriptive research, was used. The universe of study consists of social events, art movements, fashion activities, and cases of interactions between these phenomena occurring in Western counties in historical process lasting to 1950, beginning from Middle Age. This study totally consists of five sections. In the first section, the problem, objective, importance, of study, and the studies on the subject were considered. In the second section, The art and social structure in pre-1850 Western societies were briefly mentioned. Western painting art between 1850 and 1950, that took place and forms the main objective of the study, social strıcture of Western, and clothes fashion were examined. The third section includes the the method of study, and in Fourth section, Discussion and Conclusion take place. When we examine the social structure, art approach, and clothing culture of Western civilization before 1850, the managing elements coming to our face are seen to be the religion, religious functionaries, and church In this period, when divine power was believed, the church applied restrictive harsh sanctions in every area of social life and this situation, restricting the freedom of art, buffeted the creativity For Western World, French revolution is seen a milestone. Along with French Revolution, the concepts such as freedom and the idea that every class is valuable gained importance. One wanted to be rejected the distinctions of class in the society, but it actualized in this time. Together with these developments, in the way of clothing that is a part of social discrimination and determined with

6 v very clear channels, more comfortable movements were observed and even mentioning about fashion became possible. Revolution thought also bringing freedom to the brush of artist enabled the original art movements to emerge. Between the yeas 1850 and 1950 forming the real aim of study, for Western World, First and Second World War became a breaking point. The wars, being effective on every areas such as social war, fashion, economy, and so on, turned upside down the existing order and caused a new and more modern order to be established. Together with a more modern and contemporary Western society, art and fashion wee blended and both them also became the need to show.

7 vi ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No ÖNSÖZ.i ÖZET... ii ABSTRACT...iv ĠÇĠNDEKĠLER...vi RESĠMLER LĠSTESĠ. x GĠRĠġ BÖLÜM I 1.1. Araştırma Probleminin Tanımı Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Konu İle İlgili Araştırmalar BÖLÜM II 1850 VE 1950 TARĠHLERĠ ARASINDA BATI TOPLUMLARINDA SANAT, TOPLUMSAL YAPI VE MODA ETKĠLEġĠMĠ Öncesi Batı Toplumlarında Sanat, Toplumsal Yapı ve Moda EtkileĢimi

8 vii Ortaçağ Batı Sanatının Toplumsal Yapı ve Modayla Olan Etkileşimi Yeniçağ Batı Sanatının Toplumsal Yapı ve Modayla Olan Etkileşimi Yakınçağ Batı Sanatının Toplumsal Yapı ve Modayla Etkileşimi: Geç XVIII. Yüzyıl ve Erken XIX. Yüzyıl ve 1950 Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Sanat, Toplumsal Yapı ve Moda ve 1950 Tarihleri Arasında Batı Resim Sanatı Realizm Empresyonizim Art Nouveau Fovizm Ekspresyonizm Fütürizm Kübizm Bauhaus Dadaizm Sürrealizm ve 1950 Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Toplumsal Yapı Modernite Zaman Anlayışındaki Değişme..37

9 viii Demokratikleşme Endüstrileşme Göç ve Şehirleşme Kadının Toplumsal Statüsündeki Değişim Teknolojik Kazanımlar Terziler ve Tasarımcılar Tüketim Toplumu ve 1950 Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Giysi Modası Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Giysi Modası Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Giysi Modası Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Giysi Modası Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Giysi Modası ve 1950 Tarihleri Arasında Batı Toplumlarında Sanat, Toplumsal Yapı ve Moda EtkileĢimi BÖLÜM III ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ 3.1. Araştırmanın Modeli Araştırmanın Evreni

10 ix 3.3. Araştırmanın Örneklemi Varsayımlar ( Sayıltılar) Kapsam ve Sınırlılıklar Veri Toplama ve Veri Analiz Teknikleri Araştırma İle İlgili Tanımlar..107 BÖLÜM IV DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ KAYNAKÇA

11 x RESĠMLER LĠSTESĠ Sayfa No Resim- 1: Paris te bulunan dünyaca ünlü Gotik mimarisinin en güzide örneklerinden Notre Dame Katedrali...8 Resim- 2: Notre Dame Katedrali nin Batı Cephesi..9 Resim- 3: Tarihi Fransız Şatosu Versay Sarayı ndan bir görünüm...11 Resim- 4: Raphael Sanzio nun Atina Okulu adlı eseri.12 Resim- 5: Michelangelo Merisi da Caravaggio..13 Resim- 6: Leonardo da Vinci den Rönesans dönemine ait iki tablo..13 Resim- 7: Romantizm dönemi sanatçılarından İspanyol Ressam Goya/ Okuma Resim- 8: Francois Millet/ Tarlada Ürün Toplayan Kadınlar 16 Resim- 9: Gustave Courbet/ Kasabanın Genç Kadınları 17 Resim- 10: Renoir/ Tekne Partisinde Öğle Yemeği...18 Resim-11: Van Gogh/ Tohum Serpen Adam ve Güneş...19 Resim- 12: Art Nouveau Sanat Akımının Yansıtan Tasarımlar.20 Resim- 13: Morris/ Tekstil Desen Dizaynları 21 Resim- 14: Art Nouveau etkisinde giysi tasarımı..22 Resim- 15: Art Nouveau etkisinde mobilya tasarımları.23 Resim- 16: İç mimari tasarımında Art Nouveau akımı..23 Resim- 17: İç mimari tasarımında Art Nouveau akımı..24 Resim-18: Henry Matisse/ Kırmızının İçindeki Tatlı Harmoni

12 xi Resim- 19: Edvard Munch/ Çığlık Tablosu...20 Resim- 20: Umberto Boccioni/ Kaupunki Kohoaa 27 Resim- 21: Gino Severini/ Dansçı..27 Resim- 22: Pablo Picasso/ The Yellow Sweater 28 Resim- 23: Emil Filla/ Çizgi Roman Diyarı...29 Resim- 24: Konstrüktivizm in önemli ressamlarından Viladimir Tatlin eseri Marinaio Tablosu. 30 Resim- 25: Bauhaus Binası- Walter Gropius yeni okul binasını 1925'te Desau da tasarladı. Modernizmin sembolü haline gelmiştir.31 Resim- 26: Hemşire Radyo, 1937 de Japon heykeltraş İsamu Noguçi tarafından bebek odası için tasarlanan telsiz, stilize bir hemşire kafası 32 Resim- 27: Hannah Hönch/ Cut with the Kitchen Knife...32 Resim- 28: Salvador Dali/ Illumined Pleasures (Aydınlanmış Zevkler) Resim- 29: Salvador Dali/ Galatea of the Spheres (Kürelerin Galateası)..34 Resim- 30: Modernite ve Burjuva Yaşamı (İngiltere)...36 Resim- 31: Modernite ve Burjuvazi Yaşamı (Paris)..36 Resim- 32: XIX. yüzyıl modernite anlayışının etkisiyle tasarlanmış giysi örnekleri..37 Resim- 33: XIX. yüzyıl ilk yarısına ait üst sınıf giyimi.38 Resim- 34: Sanayi Devrimi sonrası XIX. yüzyıl burjuva erkek giyimi.39 Resim- 35: XIX. yüzyıl ikinci yarısı burjuva kadın ve erkek giyimi modası 40 Resim- 36: Spinning Jenny iplik büküm makinesi.44 Resim- 37: Jacquard Loom dokuma tezgahı..44

13 xii Resim- 38: 1846 da icad edilen ilk dikiş makinesi 45 Resim- 39: I. Dünya Savaşı yıllarında haberleşmede çalışan kadın işçiler 48 Resim- 40: XX. yüzyıl Yeni Kadın imajı ve yaşantısı..49 Resim- 41: İlk Singer Dikiş Makinesi Resim- 42: Charles Frederik Worth...52 Resim- 43: Charles Frederik Worth ve Karısı 53 Resim- 44: XIX. yüzyıl kadın giyimini anlatan Monet e ait bir eser.58 Resim- 45: 1850 lerin başlarında iç eteklerin çokluğuyla korunan tipik günlük giysi örneği..59 Resim- 46: Mrs Amelia Bloomer, Resim- 47: Krinolin Örnekleri...61 Resim- 48: Krinolin aşırılığı..62 Resim- 49: 1860 ların aşırı kabarık etekli bayan giysisi 62 Resim- 50: Krinolinli Kadın ve Çocuk Giyimi..63 Resim- 51: Yarım Krinolin Örneği 64 Resim- 52: Yarım Krinolinli Giysi Örneği 65 Resim- 53: Yarım Krinolinli Giysi Örneği 65 Resim- 54: Yarım Krinolinli Giysi Örneği 66 Resim- 55: Yarım Krinolinli Giysi Örneği 66 Resim- 56: Kalça Yastıkları...67 Resim- 57: Paris Arkalı Giysi Örneği 68

14 xiii Resim- 58: Paris Arkalı Giysi Örneği 68 Resim- 59 : Saç Biçimleri, Resim- 60: Kadın Ayakkabı Modelleri..70 Resim- 61: XIX. yüzyıl erkek giyimi.71 Resim- 62: Langtry tarlatan modelleri..73 Resim- 63: arası kullanılan korseler...74 Resim- 64: Giysi Modası 74 Resim- 65: Kadın Giyimi 75 Resim- 66: Erkek ve kadın bisikletçi kostümü, Resim- 67: Estetik Giysi 77 Resim- 68: Renoir nın Şehirde Dans ı...78 Resim- 69: Kral VII. Edward Dönemi Kadın Giyimi 79 Resim- 70: Golf oynayan kadınlar...80 Resim- 71: Ala garson Saç Modeli 81 Resim- 72: 1920 ayakkabı modelleri.82 Resim- 73: 1920 li yılların kadın giysi modası 83 Resim- 74: İsveçli yıldız Greta Garbo 84 Resim- 75: Chanel Giysi Tasarımları.86 Resim- 76: Asimetrik kesim detaylı giysi tasarımları 87 Resim- 77: Çarliston Modası..88

15 xiv Resim- 78: Çarliston Modası..89 Resim- 79: Chiristian Dior 1947 New Look..90 Resim- 80: 1940 li yıllar kadın giyimi..91 Resim- 81: 1950 li yıllar kadın giyimi..91 Resim- 82: The Colorful Life of Sonia Delaunay..95 Resim- 83: Idiosyncratic Fashionistas of Sonia Delaunay.96 Resim- 84: Elsa Schiaparelli Tasarımları...97 Resim- 85: Fransız Ressam Renoir den eserler.98

16 1 GĠRĠġ Giyinme ve örtünme ihtiyacı, insanoğlunun varolduğu günden beri en temel ihtiyaçlarımızdan birisi olmuştur. Tarihsel süreç içerisinde toplumların giyim kültürünü incelediğimizde görüyoruz ki, insanoğlunun toplum yaratma sürecinden bugüne kadar uzun bir zaman dilimi söz konusudur. Giyinme olgusu, çağlar boyu insanoğlu için sınıfsal olarak ayırt edilebilmek ve kabul görülebilmek adına gerçekleştirilen bir davranış biçimi halini almıştır. Bu davranış biçimiyle paralel olarak iletişim yani fikir aktarmak, paylaşmak ve bunu bir zeminde kullanmak da toplumsal düzeni oluşturan ihtiyaçların başında gelir. İnsan topluluklarının birarada varolabilme, ortak paylaşım alanları oluşturma ve buradan aldığı güç ile medeniyetler kurabilme yetisini görmekteyiz. İletişim ise bu sistemler bütünün merkezinde yer almaktadır. Bireyselliklerin güvencesini de bu anlaşma biçimi korumaktadır. Sanat diye benimsediğimiz ve ifade etme, irdeleme, yaratma, ilerleme olgularını içinde barındıran insani üretim şekli, iletişimin günümüze kadar olan çağlar içinde olgunlaştırdığı ve etkinleştirdiği bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır (Balkır, 2008:10). Resim sanatının içinde yer alan insan figürünü, birçok ressam hacimsel olarak ifade ederken insan bedenini giysinin formuyla belirtmeyi tercih etmiştir. Giysi seçimi ise giyenin statüsünü, sınıfsal konumunu ve buna benzer birçok ayrıntıyı yansıtmaktadır. Giyinme ihtiyacı ve resmetme eylemi, farklı dönemlerde insanların toplumsal hiyerarşide konumlarını ortaya koyabildiği düşünsel bir sonuçtur. Giyinme ve resmetme dürtüsüyle ortaya konan ürünler, eserler geçmiş dönemleri, toplulukları, tarihi olayları anlamamızı sağlayan referans kaynakları olmuşlardır. Batı Dünyası nda yaşanan Fransız Devrimi yle toplumsal bir dönüşüm yaşanmış ve toplumun her alanını, toplumsal sınıfların tamamını etkisi altına almıştır. Devrimle beraber insana verilen değerin artmasıyla sanatçıya ve sanatına verilen önem de artmıştır. Sanatçı, sanatıyla toplumu etkileyen ve yönlendiren bir unsur olarak görülmeye başlanmıştır. Sanat adına XIX. yüzyıl bir dönüm noktasıdır. Batı Dünyası nın sanata yüklediği anlam önceki dönemlere göre farklı nitelikler

17 2 taşımaya başlamıştır. Sanat, din ve kilisenin zorunlu yaptırımlarından, boyunduruğundan kurtulmuş, daha özgür bir hal almıştır. XIX. yüzyılın Gerçeklik (Realizm) akımının, gerçeğin nasıl yansıtılması gerektiği üzerine yeni bir konsepti olduğunu görürüz. XIX. yüzyılda artan sanayileşmeyle birlikte gitgide daha hızlı değişen gerçeklik üzerine yepyeni bilgiler edinilmiş, gerçeklik hakkındaki düşünceler, anlayışlar tamamen farklılaşmıştır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında gördüğümüz gerçekçi resim üslubu, toplumsal koşulları resmin içine katmışlardır. Sanayi Devrimi nin sonuçları, XIX. yüzyıl ortalarından itibaren Batı ülkelerinde göz ardı edilemez hale gelmiştir. Batı insanı, varoluş açısından makinenin bağımlısı olmuş ve üretim çarkının küçük bir dişlisi haline gelerek kapitalizmin gelişmesine refakat etmiştir. Sanat ise bu hareketli günlere çok farklı tepkiler vermiş ve farklı sanat akımlarının doğmasının yolunu açmıştır. Artık değişim her alanda, hızlı tüketim ve etki-tepki olgularıyla yaşanmaya başlamıştır (Krausse, 2005: 65). Batıdaki sanayileşme, insan nüfusunu etkilemiş kırsaldaki işsizlik artmış, kırsal nüfus şehirlere göç etmeye başlamış, bu durum metropolleri yaratmıştır. Metropol şehirlerin başında gelen Fransa nın başkenti Paris, sanatın ve sanatçının da başkenti halini almıştır. Paris şehri, Batı nın moda merkezi olmuştur. Doğal olarak sanat ve moda olgularının harmanlandığı bir düzen doğmuştur. Paris burjuva sınıfa için de cazibe merkezidir. XX. yüzyıla doğru ve sonrasında Paris ve Paris gibi Avrupa nın önemli başkentleri sanatçıları, burjuva ve işçi sınıfının birarada yoğurulduğu mekanlara dönüşmüştür. Büyük kent hayatının çeşitli yönleri İzlenimciler in tuvallerinde ölümsüzleşmeye başlamış ve sonraki sanat akımlarının öncülerinin tuvallerine de yansımayı sürdürmüştür. XX. yüzyıl teknolojinin, sosyal bilimler ve fen bilimlerinin çığır açan gelişmeleriyle başlamıştır. Üstelik duygusal algı da kökünden değişmiş, sanata ve giyim anlayışına farklı bakış açıları getirerek modernleşmenin yolunu açmıştır. XX. yüzyıl yalnızca teknolojik gelişmeleriyle değil, yaşanan iki büyük Dünya savaşlarıyla da toplumları derinden etkilemiştir. XX. yüzyıl Batı Dünyası için sanat akımlarının ve giyim tarzındaki modanın çok hızlı değiştiği ve tüketildiği bir dönemin başlangıcı

18 3 olmuştur. Tarihin en eski zamanlarından XX. yüzyıla kadar aynı bölgede yaşayan insanlar, aynı şekilde giyinmişler veya yaşadıkları döneme göre farklı sebeplerden aynı şekilde giyinmek zorunda kalmışlardır (Daynes, 2007: 4). Örneğin, Avrupa da Edward dönemi hanımları yürüyüşe çıkarken kalçalarını ve göğüslerini dışarı çıkık gösterecek S şeklinde korseler takarlarmış. Oysa XX. yüzyılda yaşanan gelişmelerle birlikte göç olaylarının artmasıyla farklı bölge insanlarının bir arada yaşaması, kadınların sosyal ve aile hayatında söz sahibi olmaya başlamaları, sanayileşmeyle birlikte çalışmanın kutsal sayılması ve işçi sınıfından gelen insanların zenginleşerek sınıf atlaması gibi nedenlerle aynı bölge insanın giyimindeki uyum ortadan kalkmıştır. Bu durum ise giyim kuşam modasında çok hızlı değişimler doğurmuş ve tüketimi arttırmıştır.

19 4 BÖLÜM I 1.1. AraĢtırma Probleminin Tanımı Modayı sürekli değişim anlamıyla ele alırsak, zaman içerisinde pek çok kez şekil değiştirdiği görülmektedir. Modadaki bu değişimler her zaman döneminin sosyal, toplumsal, sanatsal ve siyasi olaylarıyla paralellik göstererek zamanının yaşam biçimini yansıtmaktadır. Bu çalışmada XIX. yy ortalarından XX. yy ortalarına kadar ki tarihsel moda sürecinde Batı toplumlarındaki sanat anlayışı, toplumsal yapı ve moda etkileşimi ele alınmaktadır AraĢtırmanın Amacı Bu araştırmada amaçlanan, Batı toplumlarında 1850 ve 1950 yılları arasındaki yüz yıllık bir zaman dilimi içerisinde meydana gelen sanatı, toplumsal yapıyı ve modayı oluşturan öğeler arasındaki ilişkiyi ortaya koyabilmektir. Bu temel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır. 1. Araştırmada belirtilen tarihsel süreç içerisinde Batı resim sanatının gelişim süreci nasıl ilerlemiştir? 2. Araştırmada belirtilen tarihsel süreç içerisinde Batı daki toplumsal yapı nasıl bir değişim süreci geçirmiştir? 3. Araştırmada belirtilen tarihsel süreç içerisinde Batı toplumlarındaki sanat akımlarının ve toplumsal yapının giysi modası üzerindeki etkileri nelerdir? 1.3. AraĢtırmanın Önemi Giyinme alışkanlıkları, toplumlar ve toplumların yaşadıkları dönemler hakkında bilgi vermede yol göstericilerdir. XIX. yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyılın ilk yarısına kadarki geçen sürede Batı dünyasını oluşturan toplumların yaşayış biçimlerini, düşünce yapılarını anlamada giysi modasına bakış açılarını incelemek açısından bu çalışma önem taşımaktadır.

20 5 Bu araştırmanın, 1850 ile 1950 yılları arasında Batı daki sanat anlayışının ve toplumsal yapının, giysi modasının değişimi ve gelişimi üzerindeki etkisini anlamada yarar sağlayacağı düşünülmektedir Konu Ġle Ġlgili AraĢtırmalar Bu araştırmanın konusuyla ilgili bulunan bazı araştırmalar, konuyu anlamada yardımcı olacağından özet olarak sunulmuştur. İMRE 2011 de Tarihsel Gelişim İçerisinde Moda, Ayakkabı ve İnsan İlişkileri adlı çalışmasında, ayakkabının dönemsel farklılıkları ve değişimleri tarihsel süreç içerisinde ele almaktadır. YILMAZ ın 2011 de Osmanlı Dönemi 19. yy Modası ve Değişimi adıyla yaptığı çalışmasında, Osmanlı Sultanı II. Mahmut Dönemi nden başlayarak XIX. yy. sonuna kadar geçen dönemde Avrupa nın etkisiyle modernleşip değişim gösteren Osmanlı giyim modasını incelemektedir. ERDÖNMEZ 2010 da Yılları Arasında Değişen Kadın Ayakkabı Modasına Yönelik Bir Araştırma adlı çalışmasında, kadın ayakkabı tasarımının kimlik kazandığı yıllarında birçok etken ile kendi dilini yaratmış her toplumsal olay ve teknolojik gelişimle birlikte kendini yenileyen ayakkabı modasını ortaya koymaktadır. BALKIR 2008 de 19. Yüzyıl Resim Sanatında Görsel Anlatım ve Sosyal Oluşum Açısından Kostümün İncelenmesi isimli çalışmasında, figüratif resim sanatı içinde aktarılan giysi kültürünü, XIX. yüzyıl döneminin sosyal yaşamı ve tarihsel oluşumları açısından değerlendirmektedir. SAVCI nın 2008 de Batılaşma Hareketlerinin Osmanlı Kadın Giysilerindeki Etkileri adıyla yaptığı çalışmasında, Osmanlı nın. ve XIX. yüzyılları arasında Batılaşma hareketleri içerisinde kadın giyim kuşamındaki geçirdiği değişim incelenmektedir.

21 6 PEKTAŞ 2006 da Moda ve Post Modernizim adlı araştırmasında, modayı tüm yönleriyle incelemiş, modernizim moda ve post modernizim moda ilişkilerini ortaya koymaya çalışmaktadır. LAVER in 2002 de yapmış olduğu Costume and Fashion adını taşıyan çalışmasında değişik yüzyıl aralıklarıyla, dönemin genel moda anlayışının kostüm ve giyinme alışkanlıkları üzerindeki etkisini belirlemeyi amaçlamıştır. ROUSE un 1989 yılında yaptığı Understanding Fashion isimli çalışmasında, giysi modasının tarihsel süreç içerisinde çeşitli etkenler sebebiyle nasıl değişikliklere uğradığını ve dönem giysilerinin özelliklerini ele almaktadır.

22 7 BÖLÜM II 1850 VE 1950 TARĠHLERĠ ARASINDA BATI TOPLUMLARINDA SANAT, TOPLUMSAL YAPI VE MODA ETKĠLEġĠMĠ Öncesi Batı Toplumlarında Sanat, Toplumsal Yapı ve Moda EtkileĢimi Ortaçağ Batı Sanatının Toplumsal Yapı ve Modayla Olan EtkileĢimi Ortaçağ olarak adlandırılan bu süre, Milattan Sonra 5. yüzyıl ve 15. yüzyıllar arasını kapsamaktadır. Bu dönem, 476 da Roma İmparatorluğu nun çöküşünden Avrupa da Rönesans ın başlangıcı olarak kabul edilen 1500 lere kadar olan uzun bir süreci oluşturmaktadır (Erol, 2006). Ortaçağ sanatı, Hıristiyanlığın yayıldığı ülkelerde doğmuş ve onun hizmetinde gelişmiş olan dinsel nitelikli bir sanattır. Roma İmparatorluğunun 4. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul edişinin ilk zamanlarında, daha önceki inanışları olan putataparlığa dönülmesin diye resim yasak edilmiştir. İkon denilen İsa ve kutsal kişilere ait tasvirler, heykeller yakılıp kırılmıştı. Fakat, daha sonra İsa nın resimlerinin, insan eliyle yapılmamış olan modeline uygun olarak yapılmasına müsaade verilmiştir (Güvemli, 2005: 44). Sanatın, kiliselerde doğru bir biçimde kullanımı sorunu, tüm Avrupa tarihinde büyük bir önem kazanmıştır. Bu sorun aynı zamanda Doğu Roma İmparatorluğunun, Latin papayı yadsımasına yol açan başlıca nedenlerden biri olmuştur. Bu dönemde tüm kutsal imgelere karşı olan ve putkırıcı bir parti vardır. 745 yılında putkırıcı parti üstün geldiğinde, Doğu Kilisesinde tüm kutsal sanat yasaklanmıştır. Fakat putkırıcıların karşısında olanlar, Latin papanın düşüncelerini tam olarak paylaşmıyorlardı. Onlara göre, imgeler yararlı olmaktan öte, kutsal sayılmaktaydılar (Gombrich, 1992: 98). Kilisenin yasaklarıyla zamanla resim sanatının gelişimi durmuş ve bu durum mimari yapıtlara verilen önemi arttırmıştır. Resim konuları, mimaride tamamlatıcı bir

23 8 motif olarak görülmüştür. Ortaçağda renkli taşları yan yana dizerek yapılan mozaik resimler kiliselerin vazgeçilmez süslerinden olmuştur. Ayrıca yaş sıva üzerine sulandırılmış boya ile yapılan freskler resim sanatının devamını sağlamıştır. Yine bu çağda vitray adı verilen renkli camlarla resim yapma şekli, bol pencereli gotik tarzda yapılan kiliselerin özelliklerindendir (Kılıçkan, 1993: 118). Bu çağda zengin sınıfın yaşadığı şatolar birer güvenlik ve saygınlık göstergesidir. Saygınlık ve zenginliğin bir diğer göstergesi de şatoları taçlandıran kuleler ve taçlardır. Zengin burjuvalar kentlerde sağlam ve güzel diye nitelenen dönemin sanat akımı olan Gotik üslupta evler yaptırmışlardır. Ayrıca, Orta Çağ mimarîsinin en önemli örneklerinden biri olan gotik üslupta yapılmış katedraller, kilisenin denetiminin ve etkinliğinin bir simgesiydi. İnce taş oymalar, canlı heykeller, dönemin bol pencereli Gotik kilise ve katedralleri için parlak renkli vitraylar ve gökyüzüne yükselen kuleler; şiddetin, yoksulluğun ve hastalığın hüküm sürdüğü bir çağda dinî kurtuluşun ve cennetin gerçekliğini kanıtlamak isteyen Ortaçağ insanını yansıtıyordu. Gotik tarzı kullanılarak yapılan bu tür yapılara en önemli örnekler ise Notre Dame, Milano ve Köln Katedralleridir (Goff, 1999: 287). Resim- 1: Paris te bulunan dünyaca ünlü Gotik mimarisinin en güzide örneklerinden Notre Dame Katedrali Kaynak:

24 9 Resim- 2: Notre Dame Katedrali nin Batı Cephesi Kaynak: Avrupa da Ortaçağın sonuna doğru özellikle X. ve XI. yüzyıllarda güvenliğin sağlanması ve barbar istilalarının son bulması barışı ve düzeni sağlamıştır. Güven ortamının sağlanmasıyla da ticaret, tarım ve kentleşme gelişerek siyasal örgütlülük oluşmuştur, bu oluşum otoriter bir sanat anlayışını da içermektedir. Özellikle gücü giderek azalan Roma İmparatorluğu ve papa tarafından yönetilen Hıristiyanlık; bu geniş yetki alanına karşı çıkan ulusal monarşiler; ki bunlar dönemin lord ya da prensleri, ticaretin doğurduğu kent devletler arasındaki yıllar sürecek egemenlik mücadelesi içerisine sıkışan sanat, uzun yıllar egemen olanın gücünü ve zevkini yansıtmış ve övmüştür. Büyük halk yığınlarının yaşamları sanatın ilgisi dışında bırakılmıştır. Daha sonra ise XII. yüzyılın sonlarında başlayan büyük karışıklık, tüm Avrupa yı etkisi altına almasıyla Yüzyıl Savaşları yla sanat uzun yıllar savaş kahramanlarının yaptıklarıyla ilgilenmiştir (Şimşek, 2000: 94) Yeniçağ Batı Sanatının Toplumsal Yapı ve Modayla Olan EtkileĢimi Tarih çağlarının üçüncüsü olan Yeniçağ dönemi Erken Çağdaş Dönem olarak da bilinmektedir. Yeniçağ 1453 teki İstanbul un fethiyle başlayıp, 1789 daki Fransız

25 10 İhtilali ne kadar ki geçen süreyi kapsamaktadır. Yeniçağ, siyasal ve toplumsal düşünüşü, Ortaçağın dinsel siyasal düşünüş biçiminden kurtarıp, çağımızın bilimsel siyasal düşünüşüne ulaşmak yolunda atılmış adımlardan oluşur. Bu nedenle de Yeniçağ da dinsel öğelerle bilimsel öğelerin yan yana bulunduğu görülmektedir (Şenel, 1996: 275). Bu dönemde siyasal ve sosyal alanda, Avrupa'da feodalitenin güç kaybetmesi ve merkeziyetçi krallıkların güç kazanması, Doğu'da Osmanlı Devleti nin önce yükselme, daha sonra da duraklama ve gerileme dönemlerini yaşaması, A.B.D nin kurulması, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin yayınlanması ve cumhuriyet yönetimine geçilmesi ile Ortaçağ daki sınıf farklılıklarının değişime uğraması gibi gelişmeler yaşanmıştır (Sanal, 2012). Coğrafi keşiflerle beraber sömürgeciliğinde ortaya çıkmasıyla Avrupa ekonomik açıdan güç kazanmış ve bu durum Avrupa nın Osmanlı Devleti ne bağımlılığını bitirmiştir (İslamoğlu, 1997: 53). Avrupa da, toplum hayatında burjuva sınıfının zenginleşmesi ve saray hayatının alabildiğine gelişmesiyle daha önceki devirlerden çok farklıdır. Bu dönemde, resim sanatının başlıca konusu saray hayatı olmuştur. Özellikle Fransa da zevk ve sefahat, konakların, sarayların döşenmesinde süse ve şatafata düşkünlük bir yandan Rokoko ve Barok zevkini besliyor, öte yandan sanat kollarının gelişmesini sağlıyordu. Barok her çevrenin benimsediği bir dönem üslubu niteliğindeyken, Rokoko ise Fransa dan başka ülkelere yayıldığı zaman bile saraydan saraya sıçrayarak bir moda olarak kalmaktaydı (İpşiroğlu, 1977: 142). Barok, tam belirlilikten kaçınır. Ayrıntıların seyirci tarafından tahmin edilebileceği yerlerde her şeyi söylemek istemez. Barok ta güzellik, tamamıyla kavranabilecek belirliliğe bağlı değildir, tersine, daima kavranılamaz bir yön vardır. Özellikle mimarideki Barok anlayışında kolay anlaşılır, tamamıyla cepheden ya da profilden görünüşler ortadan kalkmış, ifade, beklenmedik görüntülerde aranmıştır. Versay Sarayı, Barok mimarisinin en tipik örneklerindendir (Wölfflin, 1990: 234).

26 11 Resim- 3: Tarihi Fransız ġatosu Versay Sarayı ndan bir görünüm Kaynak: Avrupa da, Reform hareketleri başlamıştır. Kilise ve din adamları, düşünce dünyasında önemini yitirmiştir. Avrupa nın da kağıt ve matbaayı kullanmaya başlamasıyla fikirler insanlara ulaşmaya başlamıştır. XV. yüzyıldan başlayarak İtalya da, Ortaçağ sanatının düşünceleri ve biçimleri terk edildi, Antik Yunan ve Roma sanatına dönüldü. Sanatçılar yeni şeyler keşfetmek için can atıyorlardı. Hekimlerle birlikte insan bedeninin gizlerini keşfetmeye, matematikçilerle birlikte geometri yasalarını çözmeye çalışıyorlardı. Bu dönemde dünya görüşü de çok değişmiştir (Sington, 2004: 27). Bu çağda, yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans ile birlikte 15. ve 16. yüzyıllarda sanatta bir yenilenme ve canlanma gerçekleşmiştir. Avrupa da sanat ve