T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AHŞAP TEKNOLOJİSİ ELDE ŞEKİLLENDİRME ANKARA 2006

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ EL ALETLERİYLE ŞEKİLLENDİRME YAPMAK Kesici Kalemler Tanımı ve Çeşitleri Çeşitleri Kullanımı ve Bilenmesi Vurma ve Bağlama Aletleri Tanımı Çeşitleri Kullanım ve Bakımı Ahşap Yüzey ve Kenar Şekil Terimleri Pah Kavela Derz Kiniş Zıvana Kordon Lamba Kızak Balıksırtı Diş Oluk...27 UYGULAMA FAALİYETİ...28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...30 UYGULAMALI TEST...32 ÖĞRENME FAALİYETİ EL MAKİNELERİYLE ŞEKİLLENDİRME YAPMAK Tanımı ve Bölümleri El Freze Makinesi Çeşitleri El Freze Makinesinde Çalışma Güvenliği Kullanımı ve Bakımı...37 UYGULAMA FAALİYETİ...39 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...41 UYGULAMALI TEST...43 MODÜL DEĞERLENDİRME...44 CEVAP ANAHTARLARI...45 KAYNAKÇA...47 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 543M00039 ALAN Ahşap Teknolojisi DAL / MESLEK Alandaki Tüm Dallar MODÜLÜN ADI Elde Şekillendirme Ahşap Teknolojisi Alanında yüzey ve kenar MODÜLÜN TANIMI şekillendirme yeterliğinin elde yapılışı ve bu işlem sırasında izlenecek tekniklerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Elde Delik Delme modülünü başarmış olmak YETERLİK Elde yüzey ve kenar şekillendirme yapmak. Genel Amaç Uygun ortam sağlandığında, bu modülle; düzgün, ölçüsünde, tekniğine uygun olarak elde yüzey ve kenar şekillendirme yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde MODÜLÜN AMACI uygun el aleti kullanarak, ahşap malzemelerin yüzeylerinin ve kenarlarının şekillendirmelerini yapabileceksiniz. 2. Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde el freze makinesinin kesicilerini söküp takabilecek, el makinesiyle ahşap malzemelerin yüzeylerinin ve kenarlarını şekillendirmelerini yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Kesici kalemler, vurma ve bağlama aletleri, bileme araçları, ölçü, kontrol ve markalama aletleri, el freze makineleri, tezgâh, iş parçası, sağlıklı çalışma ortamı, bileme araçları. Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçları ile kazandığı bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Ahşap teknolojisi alanı işlevsel değerleri ile mekânların kullanışlığını, estetik değeriyle de yaşadığımız ve çalıştığımız mekânların sıcak, sevimli ve renkli bir ortam hâline gelmesini sağlar. Bu alan sanatı ve tekniği birleştirerek ürünü ortaya çıkarır. Alanda ahşap ve ahşap ürünleriyle birlikte boya, vernik, renk, cam, plastik, çelik ve metal gibi gereçler de kullanılmaktadır. Gelişen teknoloji her alanda olduğu gibi ahşap teknoloji alanında da değişikliklere sebep olmuş ve bazı kolaylıklar getirmiştir. Bu alanda önceleri ahşap ve ahşap ürünlerine kısıtlı olarak yüzey ve kenar şekillendirme uygulanmaktaydı. Eski üretim şekli hem zaman kaybına neden olmakta hem de işçilik maliyetlerini artırmaktaydı. Gelişen teknoloji sayesinde zamanla değişik üretim şekilleri geliştirildi ve uygulanmaya başlandı. Ahşap ve ahşap ürünlerine yüzey ve kenar şekillendirme de bu üretim biçimlerinden biridir. El Freze Makinesi sayesinde kenar ve yüzey şekillendirme işlemlerini hatasız ve hızlı biçimde yapabileceksin. El Freze Makinesi sayesinde hem zamandan hem de işçilik maliyetlerinden tasarruf edecek kısa zamanda çok sayıda ürüne şekil verebileceksiniz. Bu avantajları ile El Freze Makinesi, mesleğin vazgeçilmez makinelerinden biri haline gelmiştir. Bu alanın sağladığı istihdam olanakları, mevcut ve potansiyel olarak sahip olduğu katma değer yaratma gücüyle, ülkemizin önemli faaliyet sektörlerinden birisidir. Bu alanda kazandığınız yeterlikler doğrultusunda bu sektörde iş imkânı bulabilirsiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda uygun el aleti kullanarak, ahşap malzemelerin yüzeylerini ve kenarlarını düzgün, ölçüsünde, iş resmine ve kurallara uygun olarak şekillendirmelerini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Kesici kalem, vurma ve bağlama aleti üreten firmaları, okulunuzdaki ya da yakınınızdaki atölyeleri araştırarak bu aletleri inceleyiniz. Çevrenizde bulunan ahşap ürünlerin kenar ve yüzey şekillerini inceleyiniz. Internet ortamında el freze makinesi ve kullanılan bıçaklar hakkında araştırma yaparak bilgi edininiz. 1. EL ALETLERİYLE ŞEKİLLENDİRME YAPMAK 1.1. Kesici Kalemler Tanımı ve Çeşitleri Ahşap mobilya yapım işlerinde zıvana, diş, kertik, kiniş, oluk, pah, kızak, balıksırtı, lamba gibi kenar ve yüzey şekillerinin oluşturulmasında ve çeşitli perdah işlemlerinin yapılmasında kullanılan el aletleridir. 3

8 SAP BİLEZİK GÖVDE AĞIZ Resim 1.1: Kesici kalem bölümleri Gövde: Kesici kalemin esas kesme görevini yapan bu kısım üstün nitelikli takım çeliğinden üretilmiştir. Kesme işlevini yerine getiren ağız kısmına ise çeşitli şekiller verilmiştir. (Düz, oluklu eğmeçli v.b.). Gövdenin yan kenarları pahlı veya düz olabilir. Resim 1.2: Kesici kalem gövdesi Sap: Kesici kalemin tutulmasına ve elle veya bir vurma aletiyle kuvvet uygulanmasına yarayan kısımdır. Saplar sert ağaçtan, plastikten veya metal alaşımdan yapılarak gövdeye sıkıca bağlanır. 4

9 Çeşitleri Resim 1.3: Plastik sap Resim 1.4: Ağaç sap Düz Kalemler Düz kalemler, kesici ağızları düz (doğrusal) olan kalemlerdir. Kalemin kama açısı 25 derecedir. Düz kalemler piyasada 3-12 mm arası 1 er mm arayla mm ( ağız genişliği) arası ise 2 şer mm aralıklarla bulunur. Resim 1.5: Düz kalemler Resim 1.6: Düz kalemler 5

10 Delik Kalemleri Gövde kalınlıkları fazla olan (12-15 mm) ve özellikle zıvana deliği, kiniş, kanal açma, kilit yuvası açma işlemlerinde kullanılan özel yapılı düz kalemlerdir. 30 derece ağız açısı ile bilenir Ağız genişlikleri 3-16 mm arasında ve 2 şer mm aralıklarla değişir. Yapılan işlemlerde sürtünmeyi azaltmak amacıyla gövdeleri arkaya doğru dar yapılmıştır. Oluklu Kalemler Resim 1.7: Delik kalemi Eğri ağızlı içbükey kalemlerdir. Çeşitli oyma ve alıştırma işlemlerinde kullanılır. Resim 1.8: Oluklu kalem 6

11 Oyma Kalemleri Ahşap yüzey süsleme işlemlerinde kullanılan çok değişik ağız yapısına sahip kesici kalemlerdir. Resim 1.9: Oyma kalemleri Resim 1.10: Oyma kalemleri 7

12 Kullanımı ve Bilenmesi Kullanımı Yukarıda sayılan kalemlerin kullanılış amacı ve biçimi birbirinden farklıdır. Genellikle iş parçalarında diş ve zıvana boşaltma, kilit ve menteşe yuvası açma, çeşitli alıştırma işlemlerinde ve değişik karşılık yuvalarının açılmasında kullanılır. Şekil : Kesici kalemin kullanımı Bilenmesi Şekil : Kesici kalemin kullanımı Düz kalemler 20 derecelik, delik kalemleri ise 30 derecelik açılarla bilenir. Bileme işlemi kaba olarak zımpara taşında, ince olarak yağ taşında ve zımpara kâğıdında yapılır. Taşta bileme esnasında kalem uçlarının yanmaması için suyla sık sık soğutulmalıdır. 8

13 Resim 1.12: Zımpara taşı makinesi ve kalem bileme Yağ taşında bileme işlemi ince bilemedir. Zımpara taşında kaba olarak bilenen kesici kalemler yağ taşında kılağıları alınıncaya kadar taş üzerinde dairesel hareketlerle bilenir. Resim 1.13: Yağ taşı ve kesici kalemler Zımpara kâğıtları da aşındırma özellikleri sayesinde ince bilemeye uygundur. Bilemede kullanılacak zımpara kâğıdı su zımparası diye adlandırılan ve 220 numara ve üstü olmalıdır. 9

14 Resim 1.14: Zımpara kâğıdında bileme Resim 1.15: Zımpara kâğıdında bileme 1.2. Vurma ve Bağlama Aletleri Tanımı Ahşap teknolojisi alanında ahşap ve ahşap ürünlerinin yüzey ve kenarlarına istenilen şekillendirme işlemlerinin yapılmasını sağlayan aletlerdir. 10

15 Çeşitleri Çekiçler Çekiçler çivi çakma ve sökme, keski, rende tığı ve zımba gibi aletlere darbe uygulama gibi işlemlerde kullanılır. Bir çekiçte sap ve gövde olmak üzere iki ana bölüm vardır. Sap genellikle ağaçtan yapılır. Son yıllarda ağacın yanı sıra demir ve plastikten üretilmiş saplara da rastlamaktayız. Gövde ise üstün nitelikli alaşım çeliğinden yapılır. Piyasada çekicin büyüklüğü gövde ağırlığına göre belirlenir. Mesleğimizde kullandığımız boyut genellikle gram arası büyüklükteki çekiçlerdir Tokmaklar Resim 1.16: Çekicin bölümleri Tokmaklar, darbe etkisiyle zedelenmemesi gereken işlerde ve yüksek darbe gücü gerektiren durumlarda (kesici kalemler üzerinde darbe yapılması, çeşitli montaj işlemlerinde bağlantı parçalarının birbirine çatılması gibi,) vurma aleti olarak kullanılır. 11

16 Resim 1.17: Ahşap tokmakla çalışma Resim 1.18: Plastik tokmak Resim 1.19: Ahşap tokmak 12

17 Kerpeten Çivi sökme, çivi ve tel kesme işlemlerinde kullanılan kerpeten çelikten mafsallı gövdeli ve keskin ağızlı bir alettir Pense Resim 1.20: Kerpeten Çeşitli metal parçaları (pim, boru, kama vb.) tutmak, döndürmek, sökmek, tel ve çivi kesmek amaçlarıyla kullanılır. Elektrik işlemlerinde de kullanılacağından dolayı izoleli penseleri kullanmamız gerekir. Resim 1.21: Pense Resim 1.22: Yan keski 13

18 Tornavidalar Bu aletler vidaların takılmasında ve sökülmesinde kullanılır. Genel olarak bir tornavida ağaç veya plastik bir sap ile özel alaşımlı çelikten üretilmiş bir gövdeden oluşur. Gövdenin ucu bağlanacak vidanın yapısına göre düz veya yıldız biçiminde olur Düz Tornavidalar Genel amaçlı vidalama işlemlerinde kullanılır. Kullanma amacına göre değişik boyutlarda bulunur. Yıldız ve düz uçlu tipleri vardır Cırcırlı Tornavida Resim 1.23: Değişik tornavidalar Vidalamanın daha kolay ve hızlı yapılabilmesi için cırcırlı tornavidalar kullanılır. Mandalı sayesinde dönüş yönü ayarlanarak sadece sıkma veya sökme işlemi için kullanılabilir Şarzlı Tornavida Resim 1.24: Cırcırlı tornavida ve uçları Otomatik sıkma ve açma işlemi yapan özel tornavida çeşididir. Uçları değiştirilebilir yapıdadır. Yıldız, düz, tork ve diğer ağız yapısında uçlar takılıp kullanılmaktadır. Görüntüsü 14

19 matkaplara benzemektedir ve şarjlı pillerle çalışmaktadır. Mandreni olanlara matkap ucu takılarak şarjlı matkap olarak kullanılabilir Anahtarlar Resim 1.25: Şarjlı tornavidalar Çok çeşitli cıvataların sökülmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun büyüklüğüne, bulunduğu yere, cıvata başlarının şekillerine göre çok çeşitli şekil ve yapıda üretilmişlerdir. Kullanırken kendimize doğru çekerek kullanmalıyız. Aksi takdirde iş kazalarına sebep olabiliriz Kombine Anahtar Takımı Açıkağızlı anahtar takımlarıdır. İki ucu farklı büyüklükteki cıvatalar için yapılmıştır. Anahtarların iki ucu 20 mm ye kadar 10 11, gibi ardışık numaralarla yapılırken 20 mm den sonra 20 22, 21 23, ve gibi farklı büyüklüklerde imal edilirler. Resim 1.26: Kombine anahtar takım 15

20 Yıldız Anahtar Takımı Açıkağızlı anahtar takımlarının numaralarında fakat kapalı altı veya on iki köşeli olarak yapılırlar. Bu anahtarlarında açık yıldız, yarım yıldız gibi çeşitleri vardır. Bazılarının da bir ucu yıldız diğer ucu açıkağızlıdır Lokma Anahtar Takımı Resim 1.27: Yıldız anahtar takımı Açıkağız ve yıldız anahtarların çalışamayacağı derinlikte olan cıvata ve somunlar için kullanılır. Yıldız anahtarın ucuna benzer şekilde yapılmış olup arka kısımlarına takılıp çıkarılabilen kollarla çevrilirler. Cıvatanın durumuna göre uzun, kısa veya mafsallı kollarla çalışmamız gerekebilir. Ayrıca cırcır denilen kol yardımıyla anahtarı yerinden çıkartmadan kolun sağ-sol hareketleri ile sökme ve sıkma işlemleri yapılabilmektedir. Parçaları çok ve küçük olduğundan saçtan yapılmış özel kutuları vardır. Resim 1.28: Lokma anahtar takımı 16

21 Alyen Anahtar Bazı cıvataların bulunduğu yer cıvatanın başına anahtar sığmayacak kadar dar olabilir. Bu durumda cıvata başına altıgen veya yıldız oyuklar açılarak altıgen veya yıldız alyen anahtarlarla çalışma yapılmaktadır Kurbağacık Anahtar Resim 1.29: Alyen anahtar İngiliz anahtarı diye başka bir çeşidi de bulunan bu anahtar açık ağız anahtarlara benzemektedir. Ancak bu anahtarın en önemli özelliği hareketli çenesi yardımıyla ağız genişliği her cıvata başına göre ayarlanabilir olmasıdır Boru Anahtarı Resim 1.30: Kurbağacık anahtar Kurbağacık anahtara benzeyen özelliği, özel çene yapısı sayesinde boruları sıkıştırarak çevirebilmesidir. Boruların çapına göre çeşitli büyüklük ve güçte yapılırlar. Resim 1.31: Boru anahtarı 17

22 İşkenceler Tutkallama ve çeşitli iş parçalarını sabitleme işlemlerinde iş parçalarına basınç uygulamamızı sağlayan aletlerdir. Çeşitleri: Vidalı demir işkence: Çeşitli sıkma kalınlıklarına göre pratik olarak ayarlanabilen ve mesleğimizde en yaygın kullanılan bir işkence tipidir. Büyüklüğü gövde boyu ile belirlenir. Resim 1.32: Vidalı demir işkence ve kısımları 18

23 Resim 1.33: Vidalı demir işkence ile sıkma işlemi Resim 1.34: Mandallı tip demir işkence 19

24 Ray işkence (Putrel) : Geniş tabla, çerçeve, dolap gibi işlerin sıkılmasında, yüksek sıkma gücü sağlayan ray işkenceler kullanılır. Boyları 1 3 metre arasında değişmektedir. İşkencenin hareketli pabucu gövde boyunca istenilen sıkma genişliğinde ayarlanabilir. Resim 1.35: Ray işkence Resim 1.36: Ray işkencenin kullanımı Resim 1.37: Ray işkence 20

25 Kullanım ve Bakımı El aletlerinin amacı dışında kullanılması sakıncalıdır. Her alet amacına uygun kullanılmalıdır. Aletler kullanımdan sonra takım dolabına veya uygun yerlere kaldırılmalıdır. Körelen aletler bilenmeli, kırılan ve bozulan takımlar onarılmalı veya kullanılmamalıdır. İşkencelerin vidaları yağsız bırakılmamalı pabuç eksikleri giderilmelidir. Alet ve takımların metal aksamları paslanma ve korozyonu önlemek amacıyla ara sıra hafifçe yağlanmalıdır Ahşap Yüzey ve Kenar Şekil Terimleri Pah İş parçaları veya ahşap mobilyada dış köşelerin keskinliğini kırmak ve iyi bir görünüm kazandırmak amacıyla yapılan bir işlemdir. Rendelerle, kesici kalemlerle ve makinelerle yapılabilir Kavela Şekil 1.38: Pah açılmış parça İki parçanın birbirine eklenmesi esnasında birleştirmeyi güçlendiren silindirik biçimli genellikle kayından üretilen elemandır. Çeşitli yöntemlerle kavela yapılabilir. Elde ve makinelerde üretildiği gibi piyasada hazır olarak da bulunur. Kalınlık ölçüsü belirlenirken birleştirilecek parça kalınlığının 1/3 ü dikkate alınır. 21

26 Derz Resim 1.39: Kavela İş parçalarının kenar veya yüzeylerine el aletleri veya makinelerle açılan küçük girintilerdir. Genellikle geniş görünen bölümlemek veya birleştirme ek yerlerindeki hataları gizlemek amacıyla uygulanır. Şekil 1.40: Derz açılmış parça 22

27 Kiniş Ahşap parçaların yan yana birleştirilmesinde uygulanır. Birleştirme erkek ve dişi olmak üzere iki parçadan oluşur Zıvana Dişi parça Şekil 1.41: Kiniş açılmış parçalar Erkek parça Ahşap çerçevelerde köşe birleştirme işleminde uygulanan bir birleştirme şeklidir. Uygulama el aletleriyle veya ağaç işleme makinelerinde yapılır.parça kalınlığının 1/3 ine zıvana açılır. Şekil 1.42: Zıvana açılmış parçalar 23

28 Kordon Ahşap parçaların kenar ve yüzeylerine estetik bir görünüm katmak amacıyla uygulanır. Uygulama el aletleriyle yapılabildiği gibi makinelerde de yapılabilir Lamba Şekil 1.43: Ahşap parçaların kenarlarına uygulanan ve birleşme yerinde tutkallama yüzeyini arttırmak için yapılan bir kenar şeklidir. Ayrıca cam ve tabla takılacak çerçeve kenarlarına uygulanır. Şekil 1.44: 24

29 Kızak Bir yüzey ve kenar birleştirme şeklidir. Ahşap yüzeylere kızak parçaları tutturmak için uygulanır. El aletleri veya makinelerle yapılır Balıksırtı Şekil 1.45: Ahşap yüzeylerde kenarları yumuşatmak ve ince göstermek amacıyla uygulanır. Uygulama el aletleri veya makinelerde yapılır. Şekil 1.46: Balıksırtı (Radüs) 25

30 Diş Ahşap köşe birleştirmelerinde uygulanır. Düz veya kırlangıçkuyruğu şeklinde yapılır. El aletleri veya makinelerle yapılır. Şekil 1.47: Diş açılmış parçalar Şekil 1.48: Diş açma 26

31 Oluk Ahşap parçaların kenar ve yüzeylerine farklı amaçlarla uygulanır. Uygulama el aletleriyle yapılabildiği gibi makinelerde de yapılabilir. Şekil 1.49: Oluk 27

32 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İş parçalarının kenarlarına kiniş açma uygulaması yapınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER İşe uygun kesici kalem seçiniz. Kiniş genişliğine uygun delik kalemi seçmek önemlidir. İşe uygun vurma ve bağlama aleti seçiniz. Plastik veya ahşap saplı kesici kalem kullanılacaksa ahşap bir tokmak seçmek yararlı olur. Kesici kalemleri bileyiniz. Bileme zımpara taşında yapılacaksa koruyucu bir gözlük kullanınız. Kesici kalemin ucunu yakmamaya özen gösteriniz. İş parçasını tezgâha bağlayınız. İş parçalarını tezgaha bağlarken pabuç ile iş parçası arasına uygun bir parça koyunuz. 28

33 Markalama yapınız. Markalamada kullanılacak aletlerin hassas olmasına özen gösteriniz. Markalamaya uygun kesici kalemle kinişi açınız. Kiniş boşaltma işlemi sırasında iş tezgahını korumak amacıyla mengeneler üzerinde çalışma yapmayınız. Gönye ve metre ile doğruluk kontrolü yapınız. Gönyenin iş parçası yüzeyine tam oturmasını sağlayınız. 29

34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. Çoktan Seçmeli Sorular 1. Aşağıdakilerden hangisi kesici kalemlerden değildir? A) Düz kalem B) Delik kalemi C) Kumlama kalemi D) Oluklu kalem 2. Kiniş ve Zıvana açmada kullanılan kesici kalem aşağıdakilerden hangisidir? A) Delik kalemi B) Oluklu kalem C) Oyma kalemi D) Düz kalem 3. Düz kalemler hangi bileme açısıyla bilenir? A) 25 derece B) 20 derece C) 35 derece D) 10 derece 4. Yağ taşında bileme ne tür bilemedir? A) İnce bileme. B) Kaba bileme C) Taşta bileme D) Hafif bileme. 5. Aşağıdakilerden hangisi kaba bilemedir? A) Yağ taşında bileme B) Zımpara taşında bileme C) Su ile soğutma D) Hiç birisi 6. Aşağıdakilerden hangisi vurma aletidir? A) Tokmak B) Pense C) Kerpeten D) İşkence 30

35 7. Aşağıdakilerden hangisi kerpetenle yapılan bir işlem değildir? A) Çivi kesme B) Tel kesme C) Çivi sökme D) Vida sıkma 8. İşkenceler nasıl adlandırılır? A) Çene ölçüsüne göre B) Ağırlığına göre C) Boy ölçüsüne göre D) Vida boyuna göre 9. Ray işkencelerle hangi sıkma işlemi yapılmaz? A) Tablaların sıkılması B) Dolapların sıkılması C) Çerçeve sıkma D) Tablaların yüzeyine kaplama sıkma 10. Aşağıdakilerden hangisi kordon açma amaçlarından değildir? A) Birleştirmeyi sağlamlaştırmak B) Görünümü güzelleştirmek C) Kenarları yumuşatmak D) Kalın kenarları ince göstermek Doğru-Yanlış Test Soruları Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı belirleyebilmeniz için bir kısmı doğru, bir kısmı yanlış cümleler verilmiştir. Cümle doğru ise başındaki parantezin içerisine D, yanlış ise Y harfini koyunuz. 1. ( ) Yağ taşlarında kesici kalem bilenmez. 2. ( ) Zımpara taşında bileme kaba bilemedir. 3. ( ) Bileme esnasında koruyucu gözlük kullanmak önemlidir. 4. ( ) Kesici ağız yanarsa sertlik artar ve ağzın körlenmesi zorlaşır. 5. ( ) Kesici kalemler zımpara kâğıdında da bilenebilir. 6. ( ) Çekiçler çivi çakmada, aletlerin metal kısımlarına darbe uygulamada kullanılır. 7. ( ) Tokmaklar ahşap ve metalden yapılır.. 8. ( ) Kiniş, parçaların yan yana birleşiminde kullanılır. 9. ( ) Kavela iş parçalarına güzel bir görünüm amacıyla takılır. 10. ( ) Pense ve yan keski vida sıkma işine yarar. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınız. Başarılıysanız bir sonraki bölüme geçiniz. 31

36 UYGULAMALI TEST UYGULAMALI TEST Delik kalemlerini bileyerek, iş resmine göre iş parçasına markalama işlemini yapınız. Yaptığınız işlemleri aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları, davranışlarınızın her birinde gözleyemediyseniz HAYIR, gözlediyseniz EVET şeklinde karşısındaki kutucuğa (X) le işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Zımpara taşının bilemeye elverişli olduğunu kontrol ettiniz mi? 2 Zımpara taşının su bölümünde su bulunup bulunmadığına dikkat ettiniz mi? 3 Koruyucu gözlüğünüzü taktınız mı? 4 Isınan kesiciyi sık sık soğuttunuz mu? 5 Yağ taşının yüzeyinin düzgünlüğünü kontrol ettiniz mi? 6 Yağ taşının yüzeyinde bulunan kılağılarını temizlediniz mi? Yağ taşında bileme esnasında taşın her 7 noktasında dairesel hareketlerle bileme yaptınız mı? 8 Bileme makinesinin şalterini kapattıktan sonra durmasını beklediniz mi? 9 Uygun bir iş önlüğü giydiniz mi? 10 Nişangeç ayarını yaptınız mı? 11 İş parçası yüzeyini markalayacak şekilde tezgâha bağladınız mı? 12 İşlemler sonunda iş parçası yüzeyini gönye ile kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR yanıtlarınız var ise bu yanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 32

37 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde El Freze Makinesinin kesicilerini söküp takabilecek, el makinesiyle yüzey ve kenar şekillendirme işlemi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: El Freze Makinelerinin çeşitlerini araştırınız. El Freze Makinelerinin kullanım amaçlarını ve şekillerini araştırınız. Araştırma işlemleri için El Freze Makinelerini satan işyerlerini araştırınız. El freze makinelerinin kullanım şekil ve amaçları için ise bu makineleri kullanan kişilerden ön bilgi edininiz. 2. EL MAKİNELERİYLE ŞEKİLLENDİRME YAPMAK 2.1. Tanımı ve Bölümleri El Freze Makineleri çalışma şekli bakımından üst freze makinelerine benzer. Bıçak üstte tabla alttadır. İş parçalarının kenar ve yüzeylerine çeşitli işlemler yapmak için kullanılan bir ağaç işleme makinesidir. 2 g Şekil 2.1: El freze makinesi kesiti Motor Ünitesi Gövdeye monte edilmiş bir şekilde Watt gücünde ve devir hızına sahip bir motordur. 220 volt elektrik akımıyla çalışır. 33

38 Gövde Üzerinde motor, kaide ve diğer aksamı taşıyan ünitedir. Talaş Derinlik Ayar Düzeneği Resim 2.2: El freze makinesi Talaş derinlik ayarı, motor gövdesine vidalı olarak takılan yardımcı aparatın sağa veya sola döndürülmesiyle yapılır. Kesiciler Resim 2.3: Talaş derinlik ayarı Üst Freze Makinesinde olduğu gibi tek ve çift ağızlı olmak üzere iki çeşit kesici kullanılır: Tek ağızlı kesiciler genel olarak; boşaltma, kanal, kiniş açma ve dekupe oyma işlemlerinde kullanılır. Çift ağızlı kesiciler ise kenar ve yüzeylere; kordon, diş, oluk, kızak, balıksırtı, pah, derz, lamba vb. işlemlerde kullanılır. 34

39 Resim 2.4: Tek ağızlı kesiciler Resim 2.5: Çift ağızlı kesiciler Resim 2.6: Kesici seti Resim 2.7: Kesicinin pozisyonu Kesicilerin sökülmesi ve yerine takılması o Makinenin fişini çek ve motoru gövdeden ayırınız. o Mili sabitle ve kovan somununu mil dönüş yönünde gevşeterek takılı bıçağı çıkarınız. o Kullanılacak bıçağın keskinliğini kontrol ederek kovana takınız. o Mil sabitlenmiş durumdayken kovan somununu mil dönüş yönünün tersine sıkınız. o Kesicinin sıkılığını kontrol ederek işlemi tamamlayınız. 35

40 Resim 2.8: El Freze Makinesi bıçaklarının sökülmesi Makineye ait diğer eklentiler Resim 2.9: Kovan ve somun Resim 2.10: Koruyucu kapak Resim 2.11: Dayama siperi Resim 2.12: Talaş yönlendirici 36

41 2.2. El Freze Makinesi Çeşitleri Bu makinelerin küçük ve büyük olmak üzere iki çeşidi mevcuttur. Yapılan işin boyutlarına göre kullanılırlar. Resim 2.13: Küçük tip El Freze Makinesi Resim 2.14: Büyük tip El Freze Makinesi 2.3. El Freze Makinesinde Çalışma Güvenliği Makinenin fişini takmadan önce şalterin kapalı pozisyonda durduğundan emin olunuz. Çalışma esnasında enerji kablosunu kesiciden uzak tutunuz. Talaş derinliğini istenilen seviyede tutunuz. Makineye ait koruyucu kapak vs. güvenlik aparatlarını kullanınız. Makine tutamağını sıkıca kavramadan makineyi çalıştırmayınız. Çalışmaya başlarken sıkıca tutulan El Frezesinin parçaya çok yavaş dalmasını sağlayınız. Kör bıçaklarla çalışmayınız. Çatlak, elyafı dönük ve ince parçaları makinede işlemeyiniz. Mümkünse çalışma esnasında makineye toz emme sistemini bağlayınız. Çalışma esnasında ellerinizi kesicilere yaklaştırmayınız. Üretici firmanın güvenlik talimatlarına uyunuz Kullanımı ve Bakımı Kullanımı Bu makinelerde çalışmak çok büyük dikkat ve beceri gerektirir. Yüksek devir hızı ve kontrolün tamamen elde olması kaza riskini arttır. 37

42 Resim 2.15: El freze makinesinde çalışma Bakımı El Freze Makinesinin bakımı farklı safhalarda yapılmalıdır. İşleme Başlamadan Önceki Bakımı o Kesicilerin keskinliğini kontrol ediniz. o Kesicilerin mile doğru olarak bağlandığını kontrol ediniz. o Tablayı temizleyiniz, kontrol ediniz. o Derinlik ayarını kontrol ediniz. o Kaidenin düzgünlüğünü ve bağlama sistemlerini kontrol ediniz. Günlük Bakımı o Makine üzerindeki talaş ve tozları temizleyiniz. o Makine üzerinde takılı bulunan kesiciler temizlenmelidir. Haftalık Bakımı o Mil yataklarındaki yağlama noktalarını makinenin katalogunda belirtildiği şekilde yağlayınız. o Makinenin talaş ve tozları temizlenmeli, hava tutulmalı ve metal kısımları ince yağ kullanılarak yağlanmalıdır. Yıllık Bakımı Makinenin bütün elemanları kontrol edilmelidir. Elemanların her biri için gerekli onarma, değiştirme, yağlama ve ayarlama işlemi yapılmalıdır. 38

43 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ El Freze Makinesi ve diş mastarı ile diş açma uygulamasını yapınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER El Freze Makinesine uygun kesiciyi seçiniz. Rulmanlı kesici kullanınız. El Freze Makinesine kesici takınız. Kovan uygun kullanınız. somununa anahtar Dişleri markalayınız ( Diş mastarı kullanılacaksa markalamaya gerek yoktur.). El frezesi ile uyumlu mastar kullanınız. 39

44 Şekillendirme yapınız( Kırlangıç kuyruğu diş açınız.). Kesicinin taşkınlığını kontrol ederek diş açmaya başlayınız. Açılan dişlerin düzgünlüğünü kontrol ediniz. Deneyerek kontrol ediniz. 40

45 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. Çoktan Seçmeli Sorular 1. El Freze Makinesinin kullanım alanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tablaların ölçülendirilmesi B) Kalasların ve lataların dilinmesi C) İş parçalarının yapıştırılması D) Kiniş ve kordon açma işlemleri 2. El Freze Makinesinin motor gücü ne kadardır? A) Watt B) Watt C) Watt D) Watt 3. El Freze Makinesinin motor dönüş hızı ne kadardır? A) devir/dakika B) devir/dakika C) devir/dakika D) devir/dakika 4. El Freze Makinesinde hangi kesici kullanılır? A) Tek ağızlı kesiciler B) Daire testere kesicileri C) Top bıçaklar D) Yıldız bıçaklar 5. El Freze Makinesinde talaş derinlik ayarı nasıl yapılır? A) Üzerinde bulunan ayar aparatı ile B) Siper ile C) Şalter ile D) Uygun kesici takılarak 41

46 Doğru-Yanlış Test Soruları Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı belirleyebilmeniz için bir kısmı doğru, bir kısmı yanlış cümleler verilmiştir. Cümle doğru ise başındaki parantezin içerisine D, yanlış ise Y harfini koyunuz. 1. ( ) El Freze Makinesi ile oluk açma işlemi yapılmaz. 2. ( ) El Freze Makinesinde talaş derinlik ayar düzeni yoktur. 3. ( ) El Freze Makinelerine daire testere kesicileri takılmaz. 4. ( ) Çatlak ve ince iş parçaları bu makinede işlenebilir. 5. ( ) Makinenin yan tarafında bulunan delik talaşın dışarı atılmasını sağlar. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınız. Başarılıysanız bir sonraki bölüme geçiniz. 42

47 UYGULAMALI TEST UYGULAMALI TEST El Freze Makinasıyla diş açma işlemini yapınız. Yaptığınız işlemleri aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları, davranışlarınızın her birinde gözleyemediyseniz HAYIR, gözlediyseniz EVET şeklinde karşısındaki kutucuğa (X) le işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Uygun Kesici seçtiniz mi? 2 Uygun anahtarı hazırladınız mı? 3 Somun anahtarı ile kovana takılan kesiciyi tespit ettiniz mi? 4 Diş mastarını hazırladınız mı? 5 Mastar yardımıyla dişleri boşalttınız mı? 6 Açılan dişleri kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR yanıtlarınız var ise bu yanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 43

48 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME YETERLİK ÖLÇME UYGULAMA FAALİYETİ: El Planya Makinesi ile yüzey rendeleme işlemini yapınız. Yaptığınız işlemleri aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.. AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışların her birinde öğrencinin kazandığı davranışları değer ölçeğine göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır 1-Faaliyet Ön Hazırlığı A.Çalışma ortamını faaliyete hazır duruma getirdiniz mi? B.Kullanılacak araç-gereci uygun olarak seçtiniz mi? C.Kullanacak malzemelerin sağlamlığını kontrol ettiniz mi? 2-İş Güvenliği A. Çalışma ortamında yeterli güvenlik tedbiri aldınız mı? B. Frezeleme işlemi esnasında olabilecek yaralanmalara karşı tedbir aldınız mı? C. Çalışırken iş gözlüğü, kulaklık vb. kullandınız mı? D. Kullanılan araç, gereçleri işlem sonunda kaldırdınız mı? 3.Kenar ve yüzey şekillendirme işleminin yapılması A. İş parçasını tespit ettiniz mi? B. Ölçme ve kontrol aletlerini hazırladınız mı? C. Diş mastarını hazırladınız mı? D. Makineye talaş emme sistemini bağladınız mı? E. El Freze makinesini çalıştırdınız mı? F. Kenar ve yüzey şekillendirmeyi kuralına uygun yaptınız mı? G. İşlem kontrolünü kontrol aleti ile yaptınız mı? H. Ölçü kontrolünü ölçme aleti ile yaptınız mı? J. Elle yüzey kontrolü yaptınız mı? I. Gözle yüzey kontrolü yaptınız mı? İ. El Freze Makinesinin fişini prizden çektiniz mi? J. Talaş emme sistemini söktünüz mü? K. İş parçasını iş tezgâhı üzerinden kaldırdınız mı? L. Makineyi talaşlardan temizlediniz mi? M. İş tezgâhını talaş artıklarından temizlediniz mi? N. Makineyi yerine kaldırdınız mı? DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR yanıtlarınız var ise hayır yanıtlarınızla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Tamamı EVET ise bir sonraki modüle geçiniz. 44