Araştırmalar / Original Articles İlimizdeki İlköğretim Öğretmenlerinin Sigara İçimi ve Sigara Yasağı Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi

Transkript

1 ISSN Tüm hakları saklıdır, tamamen ve kısmen tıpkıbasımı yasaktır Araştırmalar / Original Articles İlimizdeki İlköğretim Öğretmenlerinin Sigara İçimi ve Sigara Yasağı Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi Investigation of Primary School Teachers Opinions About to Smoking and Ban of Smoking in Our City Bünyamin Sertoğullarından 1, Bülent Özbay 1, Selami Ekin 2, Murat Yaşar 3 1 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, Van 2 Şanlıurfa Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Hastalıkları, Van 3 Özel Siirt Güven Hastanesi, KBB, Siirt Geliş Tarihi: 18 Aralık 2010 Kabul Tarihi: 25 Şubat 2011 Özet Amaç: Çalışma, ilköğretim öğretmenlerinin sigaraya karşı tutumlarını, sigara hakkında bilgilerini ve sigara yasağı hakkındaki görüşlerini araştırmayı amaçladı. Gereç ve Yöntem: İl merkezimizdeki ilköğretim öğretmenlerine sigara ve zararları konusunda bilgilendirme toplantıları düzenlendi ve sigara içimiyle ilişkili bir anket uygulanıp değerlendirildi. Sonuçlar: Cinsiyet dağılımı 179 (%66.7) erkek, 89 (%33.3) kadın ve yaş ortalaması erkeklerde 32 ± 6 kadınlarda 33 ± 5 idi. Sigara içme oranı genelde %62.3, erkekler arasında %66.5 ve kadınlar arasında %54.0 olarak saptandı (p<0.05). Ailede sigara içen kişi varlığı sigara içen grupta daha yüksek oranda saptandı (%69.1, %50) (p=0.002). Öğretmenler çoğunlukla aktif (%95.6) ve pasif sigara içmenin (%91.8) zararlı olduğunu bildirdiler. Sigara yasağı konusunda hem sigara içenler hem de içmeyenlerin olumlu görüş bildirdiği saptandı (%80.8, %92.6) (p=0.01). Yorum: Sigara yasağının çoğu öğretmen tarafından onaylanmasına rağmen öğretmenler arasındaki yüksek sigara içme oranları sigara hakkında bilinç artışını amaçlayan çalışmaları gerektirmektedir. Anahtar sözcükler: sigara içme; sıklık; sigara yasağı; ilköğretim öğretmeni Abstract Aim: This study aimed to investigate primary school teachers attitudes and knowledges about smoking and their ideas about the smoking ban. Material and Methods: We organized educational meetings for primary school teachers in our city and applied and evaluated a questionary about smoking. Results: There were 179 (66.7%) male and 89 (33.3%) female with a mean ages of 32 ± 6 and 33 ± 5 with respectively. Smoking rates were 63%, 66% and 54%, in total, man, and female, respectively (p<0.05). Presence of a smoker in a family was higher in smokers than non-smokers (69.1% and 50%) (p=0.002). The teachers mostly stated that cigarette smoking (95.6%) and passive cigarette smoking (91.8%) was hazardous. It was determined that both smokers and non-smokers stated positive ideas about smoking ban (80.8%, 92.6%) (p=0.01). Conclusion: Although cigarette smoking ban is approved by most of teachers, the high rate of smoking among teachers suggests that the studies aiming to increase awaraness on smoking would be required. Keywords: smoking; prevalence; smoking ban, primary school teacher Bu çalışma ERS 2010 yıllık kongresinde tematik poster olarak sunulmuştur İletişim adresi: Bünyamin Sertoğullarından Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, Van Tel.: ; Faks: ; bunyaminsert@hotmail.com Giriş Sigara halen önlenebilir sağlık problemleri ve erken ölüm nedenleri arasında birinci sırada yer almaktadır. [1] Türkiye için 1988 yılında genel popülasyonu temsil edecek şekilde yapılan bir araştırmada, 15 yaş üstü erkeklerin %62.8 inin, kadınların %24.3 ünün (ortalama %43.6) sigara içtiği saptanmıştır. [2] Amerika da 18 yaş üstü erişkinler arasında sigara içme prevalansı 1997 yılı için %24.3, 2009 yılı için erkeklerde %23.5, kadınlarda %17.9 ve genelde %20.6 olarak bildirilmiştir. [3,4] Görüldüğü gibi ülkemizde sigara içme alışkanlığı gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında çok yaygındır. Gü Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi 11

2 nümüzde sigara ile temas ve sigara içmeye başlama erken yaşlarda olmaktadır. [5-8] Buna karşılık bireyler sigara hakkında uyarıcı bilgileri ilk kez ilköğretim sürecinde almakta ve rol model olarak öğretmen davranışlarıyla karşılaşmaktadır. Öğretmenlerin sigara ile ilişkili davranışlarının ve tavsiyelerinin öğrencilerin sigara kullanımıyla ilgili tutumlarında etkili olacağı açıktır. Çok sayıda yayın öğretmenlerin sigara içme davranışının öğrencilerin tutumlarına olumsuz etkisini bildirmiştir. [9,12] Ülkemizde 1996 yılında 4207 sayılı kanun ile resmi kamu kurum ve kuruluşları ile toplu ulaşım araçlarında sigara içilmesi yasaklanmıştır. Bu kanunun uygulanmasının, öğrencilerin olumsuz öğretmen davranışlarıyla karşılaşmasının engellenmesi açısından faydalı olacağı açıktır. Okullarda bu kanunun uygulanmasını inceleyen bir çalışmada uygulamada aksaklıklar olduğu bildirilmiştir. [13-15] Bu sonuç sigaranın zararlı etkileri konusunda öğretmenleri bilgilendirme gereksinimini ortaya koymuştur. Bu sonuçlardan yola çıkarak ilimizdeki ilköğretim öğretmenlerine sigara ve zararları konusunda eğitim toplantıları düzenlenmesinin faydalı olacağını düşündük. Gereç ve Yöntem Çalışma grubu Çalışma grubu il merkezinde bulunan ilköğretim okulu öğretmenlerinden oluştu. Toplantılara katılım Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından sağlandı. Metot Çalışma il merkezinde 2008 yılında yapıldı. Çalışmamız 5727 sayılı kanunun yasalaşması sonrası toplumun farklı kesimlerini sigara ve zararları konusunda bilinçlendirmeyi ve kanunun uygulanmasına hazırlamayı amaçlayan ve Göğüs Hastalıkları anabilim dalımız ve Sağlık Müdürlüğü tarafından ortaklaşa yürütülen bir projenin parçası olarak gerçekleştirildi. Üç kez yapılan toplantılarla katılımcıların eğitimi tamamlandı. Eğitim 2 saatten oluştu. Eğitimler öğretim üyesi ve asistanlardan oluşan bir ekip tarafından verildi. Eğitimlerin içeriği; sigaranın içerdiği zararlı maddeler, yol açtığı hastalıklar, pasif maruziyet ve sonuçları, sigaranın bırakılmasıyla elde edilecek faydalar, öğretmen davranışlarının öğrenciler üzerine etkilerini içerdi. Sağlık Müdürlüğü desteğiyle eğitim materyal desteği sağlandı. Katılımcılardan sosyo-demografik özelliklerini, sigara ve zararları konusundaki bilgi düzeylerini, kendilerinin ve ailelerinin sigara içme durumlarını, sigaraya başlamalarında etkili olan faktörleri, sigaranın bırakılması konusunda düşüncelerini ve yeni kabul edilen 5727 sayılı kanunun getirdiği yasaklar hakkında görüşlerini içeren bir anketi doldurmaları istendi. Sigara içme durumu Dünya Sağlık Örgütü önerilerine uygun olarak; her gün sigara içenler, ara sıra sigara içenler, sigara içmeyi bırakanlar ve hiç sigara içmemişler şeklinde gruplandırıldı. İstatistiksel analiz İstatistiksel analizde kategorik değişkenler sayı ve yüzde ile devamlı değişkenler ise ortalama ± standart sapma ile ifade edildi. Ortalamaların karşılaştırılmasında Student t testi, oranların karşılaştırılmasında ki-kare testi kullanıldı. P < 0.05 anlamlı olarak kabul edildi. Bulgular 400 öğretmen eğitim toplantılarına katıldı. Bunlardan 280 öğretmen anket çalışmasına da katıldı. Kabul edilebilir şekilde doldurulan 268 anket sonuçları incelendi. Katılımcılar 179 (%66.7) erkek, 89 (%33.3) kadından oluştu. Yaş ortalaması 32 ± 3; erkeklerde 32 ± 6, kadınlarda 33 ± 5 bulundu. Sigara içme ve cinsiyete göre grupların yaş ortalamaları farklı değildi (p > 0.05). Sigara içme oranı genelde %62.3, erkekler arasında %66.5 ve kadınlar arasında %54 saptandı (p < 0.05). Sigarayı bırakma oranı genelde %8.2; erkeklerde %7.8, kadınlarda %12.3 bulundu (p= 0.4). Sigara içme oranı erkeklerde daha yüksek saptandı (p < 0.05). Erkek öğretmenlerde hergün sigara içenler %72.8 iken kadın öğretmenlerde bu oran %55.2 idi. İçilen günlük sigara miktarı erkeklerde daha fazlaydı (p < 0.05). Günlük olarak erkek öğretmenlerin %15.7 si 1 paketten fazla, %58.6 sı 1 paket, %25.7 si 1 paketten az sigara içmekteydi, kadın öğretmenlerin %48 i 1 paket %52 si ise 1 paketten az sigara içmekteydi. Günde 1 paketten fazla içen kadın öğretmen yoktu (Tablo 1). Sigara içme süreleri; 0-5 yıl %19, 6-10 yıl %34.5 ve yıl %46.6 bulundu. Sigara içme süresi erkek ve kadın öğretmenler arasında farklı değildi (p > 0.05). Pasif maruziyet oranı %45.6 saptandı. Pasif maruziyet sigara içen ve içmeyenler arasında farklı değildi (p > 0.05). Ailede sigara içen kişilerin bulunma oranı sigara içen ve içmeyen gruplar arasında farklıydı (p = 0.002). Ailede sigara içen kişilerin dağılımı sigara içen kadın ve erkek olgular arasında farklıydı (p = 0.001). Kadın sigara içiciler ailede en sık babanın sigara içtiğini bildirirken, yine kadınlarda anne ve eşlerin sigara içimi erkeklerden daha fazla bildirildi. Erkek sigara içicilerde ise en sık kardeşlerin sigara içtiği bildirildi (Tablo 2). Sigaraya başlama nedenleri incelendiğinde en sık neden olarak çevre ve arkadaş faktörü saptandı (%53.9). Merak (%20.6), sorunlar (%13.5) sırasıyla takib eden başlama nedenleriydi (Tablo 3). Öğretmenlerin sigara hakkındaki bilgileri ve yasak konusundaki görüşleri incelendiğinde sonuçlar aşağıdaki gibi izlendi. Ankete katılanların %95.6 sı sigaranın sağlığa zararlı olduğunu belirtirken, %91.8 i sigara dumanına pasif olarak maruz kalmanın da zararlı olduğunu belirtti. Sigaranın neden olduğu bir hastalığa yakalanmaktan korktuğunu bildirenler ise %78.2 olarak bulundu. Sigara ve neden olduğu hastalıklar arasındaki ilişkinin bilinmesinde sigara içen ve içmeyenler arasında fark saptanmazken (p > 0.05), sigara içen kadınların sigara içen erkeklerden daha bilgili olduğu görüldü (p < 0.05). Sigara ve çocuk hastalıkları ilişkisinin genel olarak daha az olarak bilindiği görüldü (Tablo 4). Sigara yasağı konusunda görüşler incelendiğinde sigara içmeyenlerin sigara içenlere göre daha yüksek oranda olumlu görüş bildirdiği saptandı (p = 0.01). Yasağın evde sigara içimini arttıracağı görüşü sigara içenler arasında daha yüksek oranda bulundu (p = 0.004). Yasağın si- 12 İlimizdeki ilköğretim öğretmenlerinin sigara içimi ve sigara yasağı hakkındaki görüşlerinin incelenmesi B Sertoğullarından ve ark.

3 Investigation of primary school teachers opinions about to smoking and ban of smoking in our city B. Sertoğullarından et al. 13

4 garanın bırakılmasında yardımcı olacağı görüşü sigara içmeyenler tarafından daha yüksek oranda belirtildi (P = 0.04) (Tablo 5). Sigaranın bırakılması konusu sorgulandığında, sigara içmeyenlerin daha yüksek oranda sigaranın bırakılabileceğini düşündükleri saptandı. Toplumu eğitmenin doktorların görevi olduğu görüşü düşük oranda kabul görürken, bu konuda öğretmenlerin etkili olacağı daha yüksek oranda belirtildi, sigara içen ve içmeyen katılımcılar bu konuda benzer görüşteydiler (p > 0.05). Sigara içmeyen grubun bilgilendirme toplantılarını daha yüksek oranda faydalı bulduğu saptandı (p < 0.05) (Tablo 6). Alkol kullanım oranı sigara içenlerde %24.1 iken içmeyenlerde %11.7 bulundu (p < 0.05). Tartışma Sigara kullanımı günümüzde erken yaşlarda kazanılan zararlı alışkanlıklardan birisidir. [1-3] Birçok faktör bunda etkili olmaktadır. Öğretmenlerin sigara içme davranışının öğrencilerin sigaraya başlamasında etkili olduğu birçok çalışmada bildirilmiştir. [9,12] Çalışmalar ilköğretim öğretmenleri arasında sigara içme oranlarının ülkemizde oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. İlköğretim öğretmenleri arasında sigara içme oranı Samsun da %58.1; erkeklerde %50.7, kadınlarda %71.7, Şanlıurfa da %29.1; erkeklerde %35.5, kadınlarda %18.5, Konya da %36.2; erkeklerde %42.5, kadınlarda 29.5, Sivas ta %52.4; erkeklerde %51.3, kadınlarda %54 olarak bildirilmiştir. [14-17] Afyon da lise öğretmenleri arasında sigara içme oranı %48.3; erkeklerde %52, kadınlarda %42 olarak bildirilmiştir. [18] İspanya da ilkokul öğretmenlerinde sigara içme oranı %26.2 bulunmuştur. [19] İlimiz ilköğretim öğretmenleri arasında sigara içme oranı %62.3; erkeklerde %66.5 kadınlarda %54 olarak oldukça yüksek düzeyde saptanmıştır. Sigarayı bırakma oranları ilimizde diğer bölgelerle karşılaştırıldığında düşük olduğu görülmüştür. Sigarayı bırakanlar Konya da %24.3 ve Sivas ta %17 olarak bildirilmiştir. [16,17] İlimizde bu oran %8.2 saptanmıştır. Bu oranın düşük olmasında sigaranın bölgemizde sosyal kabul görmesinin katkısı olduğu düşünülmüştür. Anne, baba ve kardeşin sigara içmesi öğrencilerin sigara içmeye başlamasında etkili olan faktörlerdendir. [20] Sigara içen öğretmenler arasında ailede sigara içen kişilerin bulunma oranı Şanlıurfa da %68 saptanmıştır. [15] Afyon da lise öğretmenlerinin sigara içme sıklığı ile anne, baba, kardeş ve arkadaşın sigara içme sıklığı arasında pozitif korelasyon ortaya konmuştur. [17] Yine Hongkong da ilkokul çocukları arasında yapılan bir çalışmada evde sigara içen bir kişinin bulunmasının sigara içme davranışı ile pozitif korelasyonu bildirilmiştir. [21] Bolu da eğitim fakültesi öğrencileri arasında yapılan bir çalışmada sigara içen öğrencilerin içmeyenlere göre annelerinin, kardeşlerinin, tüm aile bireylerinin ve samimi arkadaşlarının sigara içme sıklığı daha yüksek saptanmıştır. [22] İngiltere de ilkokul çocukları arasında yapılan bir araştırma sigara içmeye başlanmasında baba, kardeş ve en iyi arkadaşın sigara içmesinin katkısı olduğunu bildirmiştir. [5] Çalışmamızda katılımcıların ailelerinde sigara içen kişi varlığı sigara içen grupta içmeyenlerle karşılaştırıldığında anlamlı olarak daha yüksek saptandı. Sigara içen kadın öğretmenlerde babanın, annenin ve kocanın sigara kullanma oranı daha fazlayken, erkek öğretmenlerin ise kardeşlerinin sigara içtiğini daha yüksek oranda bildirmeleri cinsiyet 14 İlimizdeki ilköğretim öğretmenlerinin sigara içimi ve sigara yasağı hakkındaki görüşlerinin incelenmesi B Sertoğullarından ve ark.

5 gruplarının etkilendiği aile üyelerine işaret edebileceğini düşündürdü. Çalışmalarda sigara içme sıklığı ve miktarlarına bakıldığında cinsiyetler arasında farklılık izlenmektedir; kadın sigara içiciler erkeklerden daha az sıklık ve miktarda sigara içmektedirler. Her gün sigara içme oranı Sivas ta erkeklerde %47.2 kadınlarda %36 bulunmuştur. [17] Bu oranı biz çalışmamızda erkeklerde %75.8, kadınlarda %24.2 olarak bulduk. Günde bir paketten fazla sigara içimi Samsun da erkeklerde %15.7, kadınlarda %5.9, Şanlıurfa da erkeklerde %10.5, kadınlarda %0, Konya da erkeklerde %4.2, kadınlarda %6.5 iken çalışmamızda erkeklerde %15, kadınlarda %0 olarak bulduk. [14-16] Sigaraya başlama nedenleri arasında en sık nedenin Şanlıurfa da özenti ve merak (%53.1) olduğu saptanmıştır. [15] Afyon da lise öğretmenleri arasında ise özenti (%82.1) en sık neden olarak bildirilmiştir. [18] Çalışmamızda ise çevre ve arkadaş faktörü (%53.9) en sık neden olarak bulundu. Katılımcıların sigara ve neden olduğu hastalıklar konusunda bilgileri incelendiğinde; akciğer (kanser, solunum hastalıkları) ve kalp hastalıkları ile sigara ilişkisi çoğunlukla bilinmekteydi. [13,21,22] Çocuk hastalıkları, beyin damar hastalıkları, diğer organ kanserlerinin sigarayla ilişkisinin ise daha düşük oranda bilindiği görüldü. [13-22] Çalışmamızda katılımcıların bilgileri hakkında benzer sonuçları saptadık. Çalışmamızda sigara içen kadın grubun kalp ve çocuk hastalıkları konusunda daha bilinçli olduğu görüldü. Bu sonucun kadın öğretmenlerin daha az miktar ve sıklıkta sigara içmesinde katkısı olduğu düşünülebilir. Katılımcıların 5727 sayılı kanunla genişletilen sigara yasağı hakkındaki görüşleri sigara içme durumuna göre farklılık gösteriyordu. Yasağın evde sigara içimini arttıracağı görüşü sigara içenlerde %60.2, içmeyenlerde %42.1 oranında saptandı (p = 0.004). Sigara yasağının sigarayı bırakmaya yardımcı olacağı görüşü sigara içenlerde %60.4, içmeyenlerde %71.6 oranında bulundu (p = 0.04). Sigara yasağını toplum sağlığına faydalı bulanlar sigara içen grupta %80.8 içmeyen grupta %92.6 oranında oldukça yüksek düzeyde bulundu (p = 0.01). Sigaranın bırakılabilineceğine içenler ve içmeyenler istatistiksel olarak farklı olmakla birlikte yüksek oranda katıldılar. Sigara içmeme konusunda toplumu eğitmenin doktorların görevi olduğuna düşük oranda destek verildi. Öğretmenlerin toplumun bilinçlenmesinde daha etkili olacağı yüksek oranda desteklendi. Öğretmenlerin genel olarak sigaranın bırakılabilineceğine inandıkları görüldü. Gelişmiş ülkelerde sigara içme davranışı ile eğitim düzeyi arasındaki ilişki, eğitim düzeyi artışı ile sigara içme oranlarında azalma şeklinde kendini göstermektedir. [3,4,23] Amerika da yapılan yeni bir toplumsal prevalans incelemesinde en düşük sigara içme oranı %5.6 ile doktora derecesine sahip olanlar arasında saptanmıştır. [3] Ülkemizde yapılan bir çalışmada öğretim üyeleri arasında sigara içme oranı %40 bulunmuştur. [24] Yukarıda tartıştığımız çalışmalar gibi ülkemizde yapılmış çalışmaları incelediğimizde çoğunlukla eğitim seviyesinin sigara içme oranı üzerinde olumlu bir etkisi görülmemektedir. Bu sonuç ülkemizdeki eğitim programlarının sigara ve zararları konusunda ders saati ve içerik yönünden yeniden düzenlenmesi gerektiğini düşündürmektedir. Sonuç olarak çalışmamızda ilimiz ilköğretim öğretmenleri arasında sigara içme oranı yüksek olarak saptanmıştır. Sigara yasağının genelde olumlu karşılanmasıyla birlikte öğretmenler arasındaki yüksek sigara içme oranları bu konuda bilgi eksikliği olduğunu düşündürmektedir. Bireylerin bilinçlenmesini hedef alan çalışmaların ve eğitim programlarının gerekli olduğu düşünülmüştür. Teşekkür Sayın Doç. Dr. Sıddık Keskin e istatistiksel analizler için teşekkürlerimizi sunarız. İl Sağlık müdür yardımcısı Sayın Necdet A. Turhan a desteklerinden dolayı teşekkür ederiz. İl Milli Eğitim Müdürlüğü yetkililerine destekleri için teşekkürlerimizi sunarız. Kaynaklar 1. Griesbach D, Inchley J, Currie C. More than words? The status and impact of smoking policies in Scottish schools. Health Promot Int 2002;17: Sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası kamuoyu araştırması raporu. PİAR Ocak Current Cigarette Smoking Among Adults Aged 18 Years - United States, 2009 MMWR 2010:59; Centers for Disease Control and Prevention. Cigarette smoking among adult- United States MMWR 1999;48: Milton B, Cook PA, Dugdill L, et al. Why do primary school children smoke? A longitudinal analysis of predictors of smoking uptake during pre-adolescence. Public Health 2004;11: Telli CG, Solak ZA, Özol D, Sayıner A. Üniversiteye başlayan öğrencilerin sigara içme alışkanlıkları. Solunum Dergisi 2004;6: Yıldırım Ç, Çelik P, Şakar A, Dinç G. Tıp fakültesi öğrencilerinin sigaraya karşı tutumları. Solunum Dergisi 2004;6: Öğüş C, Özdemir T, Kara A, ve ark. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi dönem I ve VI öğrencilerinin sigara içme alışkanlıkları. Akciğer Arşivi 2004;5: Marcinkova D, Majdan M, Gergelova P, et al. Socioeconomic predictors of smoking behaviour among school-aged children, in the Slovakia. Bratisl Lek Listy 2009;110: Poulsen LH, Osler M, Roberts C, et al. Exposure to teachers smoking and adolescent smoking behaviour: analysis of cross sectional data from Denmark. Tob Control 2002;11: Owie I. Smoking behavior of prospective teachers: A Nigerian case. J Am Coll Health 1984;32: Murray M, Kiryluk S, Swan AV. School characteristics and adolescent smoking. Results from the MRC/Derbyshire Smoking Study and from a Follow up in J Epidemiol Community Health 1984;38: Fidan F, Sezer M, Demirel R, ve ark. Öğretmenlerin Sigara İçme Durumu Ve Sigara Yasağı Karşısındaki Tutumları. Toraks Dergisi 2006;7: Unsal M, Hamzacebi H, Dabak S, et al. Smoking status and levels of knowledge regarding cigarettes among primary school teachers. South Med J 2008;101: Gencer M, Ceylan E, Yengil E, Terzioglu G. Sanlıurfa da ilkoğretim okulu öğretmenlerine uygulanan sigara anket sonuçları. Akciğer Arşivi 2007;8: Marakoğlu K, Erdem D, Çivi S. Konya da İlköğretim Okullarındaki Öğretmenler- Arasında Sigara İçme Durumu. Toraks Dergisi 2007;8: Demirel Y, Toktamış A, Nur N, Sezer E. İlköğretim Okullarındaki Öğretmenlerde Sigara İçme Durumu. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2004;24: Ünlü M, Orman A, Cirit M, Demirel M. Afyon da Lise Öğretmenlerinin Sigara Investigation of primary school teachers opinions about to smoking and ban of smoking in our city B. Sertoğullarından et al. 15

6 İçme Alışkanlığı ve Sigaraya Karşı Tutumları. Solunum Hastalıkları 2002;13: Barrueco M, Hernández-Mezquita MA, Jiménez-Ruiz C, et al. Attitudes of teachers about tobacco prevention at school. Allergol Immunopathol 2000;28: Gaeta G, Del Castello E, Cuomo S, et al. Personal, familial and environmental factors influencing the inclination of smoking in adolescents: differences between saxes and small-town dwellers. Cardiologia 1998;43: Peters J, Hedley AJ, Lam TH, et al. A comprehensive study of smoking in primary school children in Hong Kong: implications for prevention. J Epidemiol Community Health 1997;51: Talay F, Kurt B, Tuğ T. Smoking habits of the elementary school teacher students in education faculty and related factors. Tuberk Toraks 2008;56: Centers for Disease Control and Prevention. Surveillance for selected tobacco use. Behavior-United States MMWR 1994;43: Altıntaş Ö. Hemşirelerde sigara içmeyi etkileyen faktörlerin incelenmesi [Tez]. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; İlimizdeki ilköğretim öğretmenlerinin sigara içimi ve sigara yasağı hakkındaki görüşlerinin incelenmesi B Sertoğullarından ve ark.