TÜRK İHRA Ç MALLAR I

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODAS YAYINLARI I TÜRK İHRA Ç MALLAR I BÎR KıSıM (TARıM VE ORMAN ÜRÜNLERI) Yazan : Ziraat Mühendisi HASBİ ATE Ş 1963 İSTANBUL

3

4 I Ç I N D E K I L ER T%kçe Lâtince İngilizce Fransızca Almanca Sayfa No. ACIBAKLA Lupinu ACIÇEKİRDEK Nu AĞAÇZAMKI Gumm (Püs) (Pis) (Kedibalı) AKDARI (Kumdan) ANASON s amar a ANTEPFISTIĞI Pistaci a ASPİR (Haspir) (Aspur) AYÇİÇEĞİ TOHUMU s albu s i nostra s Paniciim miliaceu m Commo Panicimi İtallcu m Sorghum vulgar e White Lupi n Bitter almon d Gxinx Tragant h n Mille t Cafir cor n Broom-corn Jarusalem co m Dura Guinea cor n Egyptian mille t Great mille t Pimpinella anisu m Anis e Aniseed Pistacianut Carthamus tinctoriu s Saff-Flowe r Crocus İndlcu s Salflowe r Cnicus îndicu s Wil d Saffro n Bastard Saffro n Socalled American - saffron Helianthus annuu s corn Sunflower* Seed s Lupin Amande amer e Traganton Gomme d u pay s Gomme d e Franc e Millet commi m Millet panicul e Millet d'înd e Millet blan c Millet blan c ron d Grand mille t Millet Anis ver t Pistache Witte Lupin e Bitter Mandel Traganton Baumgummi Echter Hirs e Hirse Sorghohirsen Mohrhirsen Mohrenbaetgras Agytische Zeiskor n Durrha Kafferkom Anis Pistazien Pistazie Carthame de s teinturiers Farberdiste l Safran bâtar d Wilde r Safra n Faux Safra n Bastar d Saffra n Graine d e Perroque t Farber^aflo r Graine d e Helianth e Sonnenblumenker n Graine d e Fleu r d e Sonnenrosenke m Soleil Graine d e Toumeso l Graine d e Gran d solei l BADEM (Payam) BAKLA BALMUMU BEZELYE Amygdalus Faba vulgari s Vicia Faba Cera Pisimi sativu m Pisum maritimu m Ahnond Broad Bea n Windsor Bea n Horse Bea n Wax Green pe a Garden pe a Amande douc e Fâve Fâve de s marai s Feve de s champ s Cire Petit poi s Pois ver t Mandel Buffbohnen Saubohnen Pferdebohnen Feldbohnen Wacks Erbsen BOY TOHUM U Trigonell a Foenum - (Çemen Greacu m tohumu) Foenugreek Fenugreek Fenugrec Bockshom Griechische Heusame Bockshornklee Homklee n 33 BÖRÜLCE Dolichos imguicalatu s Eyebes m Dolic â oei l noi r Banette Mougette Augenbohnen 36

5 BURÇAK Vicia sativa Wetch Vesce commune Pasquier Graine de vesce Wicken 38 BUTUM Pistacia lentiscus Betum Betum Pistachier de 1'Atlas Betum 40 CElfitİ Rhanmus infectorius Bucthom (Alacehri) Spina cervina < Al tunağacı) Rhamnus (Boyacıdikeni) (Cehri) (Ebicel) (Karadiken) (Sarıboyağacı) CEVİZ (Cevizağacı) ÇAMFISTIĞI ÇAMSAKIZI (Reçine) ÇAVDAR ÇÖREKOTU (Karahavuç) ÇÖVEN Jovis Juglans regia Pinea Resina pinus SecaLe cereale Nigella sativa Saponaria officinalis Gypsophüla struthium. Walnut Walnut tree Sweet pine-kernels Pine rosin Pine resin Rye Nigella Black cummin Black caraway Love-in-a-mist Fennel flower White soapwort White soaproot Egyptian soapwort Levantin soaproot Graine Jaune» d'italie» d'espegne» de Perse» d'avignone» de Hongrie» Tinctoriale» de Valachie» de Mor^e» de Bessarabie» de Levant Nerprun Nerprun des teinturies Nuss Noix Nussbaum Noyer Pinienkern Pignons doux Pinienharz Resine de pin Seigle Cumin noir Nigella cultiv^ Nigelle des jardins Saponaire blanche Savoniere du Levante Fârbebeeren 42 Wegdorn: (Ağacının adı) Kreuzdorn: (»» ) Roggen Schwarzkummel Gipskraut Weisses Seifenkraut Levantiner Seifenwurzel DEFNE Lfturus nomli s Laurel tree Bay Laurel Sweet Laurel tree Grecian Laurel Sweet Bay Laurier franc Laurier des poetes Laurier d'apouon Şdler B<^be<^aimi 58 DEFNE BEN - Pseudolauru ZERLERİ s Poreudo-laurel Pseudo4auriers Faux-lauriers Pseudo-laurbeerbaum 61 DİŞOTU (Halhal) (Hılhıl) Ammi visnaga Daucus Visnaga Toothpick herb Herbe aux cure-dents Zahnstöcher 63 ERİK (Erik kurusu) Prunus Prune Plum Dried plum Dried prune Prune Pruneau Pflaumen Zwetshen Back -. Pflaumen FASULYE Phaseolus vulgaris Frenchbeans Haricot vert Gmnebohnen (K. fasulye ) Phaseole Kidney-Bean Haricot sec Haricot blanc Haricot mure Getrocknete Bohnen 70 FÎĞ FINDIK Lathyrus sativus Corylus avellana Matter pea Chickling vetch Grass pea Grass vine Vetchling ^Hlbert Cob-nut Hazelnut Pois carrğ Gesse cultiveie Noisette Kicherling Acher platt-efbsen Saat pdatt-erbsen Haselnuss 75 72

6 FUNDA Erica vulgaris Calluna vulgaris Broom-Heather Common Heath Common Ling Brayere commune Heirde - kraut 77 HARDAL TOHUMU HAŞHAŞ TOHUMU Sinapis corn Papaver somniferum obifera Mustard Pappyseeds Graines de moutarde Graines de pavot Oeillette Senfsamen Seng (Samen) Mohn Magsamen HAVLICAN Alkanna tinctoria Anchusa tinctoria Lithospermum tinctorium Alcanna Dyer's Alkanet Dyer's Buglos Orcanette Fârbende Ochsenzunge Rotwurzel Farberkraut 84 HAB-ÜL. MÜLÛK İNCİR Croton tiglium Fici Caricae Croton Fig Croton Tilly Petit pignon d'inde Figue Kroton Purgierkorn Grantill Feigen KABAK ÇEKİRDEĞİ KAPARİ (Kebre) Corylus cururbita Capparis spinosa Courd corn Pumpiou Gor n Pumpkincorn Caperbush Graines de courge Câprie Kürbiskernen Kaper TEK KAPLIC A Triticum monococcum (Gernik) Spelts Engrain Spelz 98 (Çiftkaphca) (Siy ez) Triticum dicoccum Spelts Epeautre Spelz KARAAĞAÇ Ulmus campestris Common Eln KAYISI Prunus armeniaca Armeniaca vulgaris Apricot Orme champetre Ormeau Abricot Gemeine Ulme Gemeine Rüster Feld-Ulme Feld-Rüster Aprikose (Kayısıkurusu) Dried apricot Abricot sec Getrocknet Aprikosen KEÇİBOYNUZU Ceratonia siliqua Siliqua dulcis Carob Johnsbread Locust Bean Caroube Pain de Jean Baptiste Johannisbrot 105 KENDİR TOHUMU Semen cannabium Hampseed Graines de chambre Chenevis Hanfsamen Hanfkorner 107 (Kendir lifi ) Hamp fiber Chanvre teille Fibere de chanvre Hanf Hanffaser KENETOTU Ricinus communis TOHUMU (Hintyağı tohumu ) (Hab.üs.SeIâtin) Seed of castroilplant Seeds of palma christi Graines de ricin Rizinussaat Rizinusöl: Hintyağı 109 KESTANE KETEN TOHUMU (Keten) Castanea vulgaris Castanea vexa Castanea sativa Lini semen Linum Swet chestnut Linseed Flax fiber Châtaigne Marron Mangeable Graines de lin Edel-kastanie Maronen Leinsaat Flachssamen Lein KİMYON KİŞNİŞ KİTRE Cuminum cyminum Coriandrum sativum Gummi astragalus Resina astragalus Cumin Coriander Gum tragacanth Lin Cumin Cummin Coriandre Gomme adragante Kümmel Roriander Gum dragon Tragant

7 KIRMIZIBİBER Capsicum annuum Capsicum longu m Capsicum baccatum Spanish pepper Red pepper Pod pepper Paprika Poivre d'espagne Piment capsique Paprika Paprika 121 KOLZA TOHUMU (Rapitza) KÖKBOYA Brassica campestris Rubia tinctorium KUNDUZÎYE Convolvulus scam- (Kunduze) monia (Mahmudiye) Levant scammony (Mahmude) Asiatic scammony (Mahmuze) Syrian bindweed Rape Cole-seed Madder Madder-roots Mediterranean scammony Grains de colza Grains de rapitza Garance Racine d'alizarine Scammonee de I'Asie Raps Kohlsaat 123 Rüböl: (Kolzayağı) 125 Krapp Farberroethe Asiatisches Skammonium 127 Purgierwinde KUŞYEMÎ Pbalaris canariensis Canary seed Semences des canaris Kanariensaat Graines d'alpiste Alpiste des canaries 129 LİFKABAĞI Luffa acutangula Luffa Luffa Luffa 131 MAHLEP Prunus mahalep Mahaleb cherry Saint Lucie cherry Mahaleb Prune odorante Saint Lucie Steinweichsel Türkische Weichselkirschen Wilde weichsel 133 MAZI Cynips galletinctoriae Galls Gall-nutes Noix de galle Mieux galles Gallapfel 135 MERCİMEK MERDÜMEK Lens culinaris Ervum lens Dolicos Psophocarpus Lentil Lentille Linsen 137 Winged bean Tetragonolobus Antaque Helmbohnen 139 MERSİN (Murt) Myrtus communis Myrtle Mryte Myrte 141 MEYANKÖKÜ (Meyan) (Buyan) Glycyrrhiza glabra Liquorice shrub Sweet wood Licorice Reglisse Süssholzstrauch Lakritsenstrauch Hustenwurzel 143 MISIR Zea Mays Maize Indian corn Mais Ble de Turquie Mais Türkische Weisen Türkisches Korn 146 MUZ Musa Banana Banane Bananen 148 NOHUT Cicer arietinum Lathyris cicer Chick pea Pois chiche Kichererbsen 151 PALAMUT Velutina Lusitanica Acorn-cup valonia Vallonee Gallons du Levant Avelanedes Avelanedes Valex Gall-eiche Eichel 153 PATATES Solanum Tuberosum Potato Pomme de terre Kartoffel 156 PİRİNÇ Oryza sativa Rice Riz Reis 158 RAMİ Boehmeria Rami Rami Ramie 160 SArâAN Crocus sativus Saffron Safran Safran 166 SAHLEP Orchis Salep Salep Sahaleb Salep 169 SAKIZ Mastica pistacia lentiscus Mastic Mastich Mastic Mastix Wohlrienchenders Horz 164

8 SANAYİ ERİĞ İ Prunus spinosa (Çakaleriği) Prunus vulgaris Brunella vulgaris Blackthorn sloe Self-Heal Sicklewort Ail-Heal Hea-AU Small prunel Prunelle Sibarelle Brunelle Schlehe Schlehdorn Schlehendorn Schlehenpflriume Schwarzdorn Kleine prunelle Kleine brunelle Braunelle 171 SANDARAK Resina Tetraclinis articulata Resina Callitris quadrivalvis Sandarac Sandaraque Sandarak 173 SEPETÇİ SÖĞÜDÜ Vimen Water-willow Osier Osier Weide Bachweide Wasserweide Bandweide 176 SİGALA YAĞ I Liquidambar orientalis Balsomus Styrax Storax Styrax Storax Styrax Storax 179 SOĞAN Allium cepa Onion Oignon Zwiebel 181 SOYA FASULYASI Soja Hispida (Ballı lobya) Glycine Hispida (Bal baklası ) Glycine soja (Ballı fasulye) Glycine max Sojabean Soyabean Soy bean Feve de so-ja Sojabohnen 187 SUMAK Rhus Sumach Sumac Sumac Semac Sumach Schmack 201 SUSAM Sesamum orientale Sesamum İndicımı Sesamum radiatum Sesame Sesame Sesam Sesemöl: Susamyağı 203 ŞEFTALİ Prunus persica Persica vulgaris Amygdalus persica Peach Peche Pfirsische 205 ŞİMŞİR Buxus sempervirens CJommon box tree Buis toujours vert Buis Buchsbaum 207 TEREBENTİN Resina terebenthina Turpentine (Neftyagi) Terebenthine Terpentin 209 VİŞNE KURUS U Cerasus acida siccoe Dried agriot Dried sour cherry Griotte sechee Getrocknete Sauerkirschen 212 YAŞÜZÜM Grapi vitis vinifera Grape Raisins frais Trauben Weintrauben 215 YERFISTIĞI Arachi s hypogae a Arachis Peanut Earthnut Monkey nu t Ground nu t Arachide Pistache de terre CacahouĞte Erdnuss Erd-Eichel 218 YULAF Avena sativa Oats Groats Avoine Hafer 220

9

10 ACI BAKL A LUPÎNUS Acıbakla, nohut büyüklüğünde ve yassıca tohum veren, yaprakları yıldız gibi bir merkezden açılmış, çeşitlerine göre sarı, beyaz ve mavi renkte çiçeği olan bakliye fasilesinden bir nebattır. Eski ve yeni dünyada yabanilerine tesadüf edilir. Bilhassa Kuzey Amerika'da, Akdeniz bölgesinde ve Asya'da bulunur. Eskiden buna Romen bezelyesi de derlerdi. Yunanlılar «Thermos» der. Bizde bazı bölgelerde «Tırmıs» derler ki yunancadan bozma bir isimdir. Araplar «Danik» derler. Acıbaklanm ziraat mahsulleri arasına girdiği tarih oldukça eskidir. Milâddan evvel 4 üncü asırda Yunanlılar ve Romalılar tarafından ekildiği bilinmektedir. Ancak, Avrupa'da 18 ve 19 uncu asırlarda dikkati çekmiye başlamıştır. Fransa ve İtalya'da 1830 sıralarında ekilmiştir. Almanya'da 1780 de Büyük Frederik emriyle bir deneme yapılmış, fakat inkişaf edememiştir de «Schultz» ve «Lupitz» gibi meşhur ziraatçılar bu nebatın toprağı azot bakımından nasıl zenginleştirdiğini ispat etmişlerdir. Bundan sonra Avrupa'da yayılmıştır. Memleketimize bu tarihten çok sonra girmiştir. Tohum ıslah istasyonlarının teşekkülünden sonra bu yolla köylüye tanıtılmış, ekimi teşvik edilmiştir. Fakat beklenen netice alınamamıştır. Halen Trakya'da bazı çiftçiler ekmektedir. Orta Anadolu'da ekimi teşvik edilebilecek bir mahsuldür. Acıbaklanm vasıfları ve kullanıldığı yerler: Acıbakla nebatı, diğer ismiyle lüpen, havadan en çok azot çeken bir nebat olarak tanınır. Tarlada yeşil iken toprağa gömülürse azotlu gübre yerine geçer. Ayrıca yeşil yem olarak kullanılır. Taneleri kışın sığırlara yedirilir. Yeşil yem olarak kullanılan acıbakla sarı çiçekli olanıdır. Acı değildir. Biçilmiş sapları kurutularak hayvanlara da verilir. Beyaz çiçekli olanı yeşil gübre olarak kullanılır. Mavi çiçeklisi ve diğer bir çeşidi ile uzunca tohum veren acıbakla taneleri kahve lezzeti verdiğinden kavrulup öğütülerek kahve gibi kullanılır. Acıbaklanm terkibinde «Lüpinin» denen bir madde vardır ki; zararlı bir alkaloittir. Taneye acılığı veren budur. Hayvanlara pişirilmek suretiyle verilir. Bu suretle lüpinin suya geçer. Acı su dökülür, taneler bilhassa domuzları ve sığırları yağlandırmak için kullanılır. Koyunlara

11 verilmez. Bunlar lüpinine karşı çok hassastır. Lüpinoz denen hastalığa tutulurlar. Lüpinin şerbetçi otunda da vardır. Biraya acılığı veren budur. Burçakta da vardır. Şerbetçi otununkine «Lüpilin» derler. Terkibi lüpininden farklıdır. Acıbakla taneleri suyu alındıktan sonra gene de bir miktar acı ise de nişasta bakımından zengindir. Nişastası «Aleurone» terkibindedir. Besleyici ve tonique yani münebbihtir. İnsan gıdası olarak ta kullanılır. İhracı: Acıbakla ihraç mallarımızdandır. Son senelerde ihracı yapılmamış ise de, evvelce ihraç edilmekte idi ve halen ihracatçılarda stok mevcuttur. Ancak, gümrük tarife ve istatistiğine kendi adı ile dâhil edilmediğinden bakla olarak ihraç olunmaktadır. Hakikî baklanın ihraç miktarı içinden ne kadarının acıbaklaya ait olduğu anlaşılmadığından yıllık ihraç miktarı tesbit edilememiştir.

12 ACI ÇEKİRDE K AMANDE AMERE Piyasamızda alım satımı yapılmakta olan ve çoğu ihracata tahsis edilen acı çekirdek adı altındaki mahsulümüz genel olarak zerdali çekirdeğidir. Malûmdur ki, zerdali kayısının yabanisidir. Buna pek yabanidir de denemez. Zerdalinin menşei İran, Ermenistan ve Küçük Asya'dır. Dolayısiyie memleketimizde bol miktarda bulunur. İhraç edilen acı çekirdek yalnız zerdali çekirdeği de değildir. Bir çeşit bademin de çekirdeği acıdır ve acı erik çekirdekleri de vardır. Şekil bakımından bunların birbirinden ayırt edilmeleri zordur. Şunu da tebarüz ettirmeliyiz ki, zerdalinin tatlı çekirdekli olanı d vardır. Böyle olduğu gibi acı çekirdekli kaysı türleri de yurdumuzda mevcuttur. Bu duruma göre ihracatta acı çekirdek, çoğu zerdali olmak üze~ re acıbadem, acıkaysı ve acıerik çekirdeklerinden teşekkül eder. Hepsi de sert kabuğundan çıkarılmış iç olarak ihraç edilmektedir. Acı çekirdek piyasamıza en çok Malatya, Ürgüp ve Besni havalisinden gelir. Bir miktar da Orta Anadolu ve Ege bölgesinden karışık olarak istihsal edilir. ACI ÇEKİRDEĞİN TERKİBİ VE KULLANILDIĞI YERLER : Kayısı, zerdali, badem ve erik acı çekirdeklerinde genel olarak şu maddeler bulunur: Amygdaline, yağlı maddeler, invertin, prussic acide, siyanür bileşikleri... Prussic acide, syanhydrique acide ile müteradif olarak kullanılır. CYANHYDRiQUE ACİDE : 1782'de Cheele tarafından keşfedilmiştir. Gay - Lussac terkibini bulmuştur. Glükoz ile ve bazı acı çekirdeklerde aldehyde benzolque ile mürekkep halde amygdaline'in terkibinde bulunur. Gene bazı acı çekirdek nevilerinde glükoz, invertin terkibindedir. Bunlardan hidroliz ameliyesi ile siyanidrik asidi ayırmak mümkündür. Bu asit zakkum ağacında (Luirier - cerice) ve Lima fasulyesi denen tropikteki bir cins fasulyede de bulunur. Sun'î olarak da elde edilmiştir. Sülfürik asitle ferrosiyanür dö potasyumdu ısıtmak suretiyle elde olunur. Yoğunluğu 0.7 olan renksiz bir mayidir derecede kaynar ve 14 derecede donar. Suda erir. Yakılırsa kırmızmtrak erguvan

13 renginde alev verir ve acıbadem kokusu yayılır. Müthiş zehirli olduğundan 1 desigramı insanı öldürür. Tuz halinde olursa adına «cyanure» denir. Bunun panzehiri oksijenli sudur. Havada eser halinde bulunursa baş ağrısı ve nefes alma güçlükleri doğurur. Bu druum açık havaya çıkılırsa derhal zail olur. Yüzde 2 dozu ile astham'a, akciğer veremine, öksürük krizlerine karşı kullanılır. AMYGDALÎNE : Acıbadem ve diğer acı çekirdeklerde bulunur. Prizma şeklinde kristaller halinde elde olunur. Kokusuz, acı lezzettedil. Sıcak suda ve alkolde sür'atle erir. Oldukça zehirlidir. Acıbadem içinde buna «emulsine» denen madde bileşiktir. O sebeple zehir derecesi azalır. Suya konursa acıbadem esansı, siyanidrik asit ve glükoz'- a ayrılır. Bu mahlûl şiddetli zehirdir. Terkibinde bunlardan başka çeşitli amigdalin bileşikleri vardır. Gıda bakımından tatlı bademde ve diğer tatlı çekirdeklerde amigdalin tesirsizdir. Onlarda glükoz ve diğer karbonhidratlar, yağlı mürekkeplerle yüksek nispetlerde birleşmiş olduklarından siyanür mürekkeplerinin tesiri zail olmuştur. BADEMYAĞI: Terkibinde yukarıda sayılan maddelerin bulunduğu bir bileşektir. Tatlı çekirdeklerden çıkarılmış olanına Tatlıbademyağı ve acı çekirdeklerden çıkarılana Acıbademyağı denir. Her ikisinin kullanma yeri parfümöridir. ACI ÇEKİRDEK İHRACI: Acı çekirdek belli başlı ihraç mallarımızdandır. Yurt içinde kullanma sahası dardır. İstihsalin hemen tamamı ihraç edilmektedir. Bu hususta müşterilerimiz Avusturya, B. Almanya, A.B.D., İsveç, İngiltere, İsviçre', İtalya, Fransa, Holanda, Suriye, Lübnan, Norveç'tir. İhraç rakamlarının son 7 seneliği Dış Ticaret İstatistiklerinden çıkarılarak aşağıya alınmıştır : 1955 yılında : TL. değerinde kg. Zerdali çekirdeği, TL. değerinde kg. kayısı çekirdeği ihraç edilmiştir. 1955'ten sonra değişen Gümrük Tarife ve İstatistik Cetvelinde acı çekirdek numaraya alınmıştır ve bu numara altında tatlı çekirdekle birlikte ihraç rakkamları gösterilmektedir. Yani aşağıdaki yıllarda gösterilen ihraç rakamları tatlı ve acı çekirdeklere müştereken mahsustur yılında TL. değerinde kg. 1957» TL.» kg. 1958» TL.» kg. 1959» TL.» kg. 1960» TL.» kg. ($ 2.80 hesabile) TL.» kg. ($ 9 lira hesabile) 1961» TL.» kg ayında TL.» kg. avı ve tath çekirdek ihraç edilmiştir.

14 AĞAÇ ZAMKI TRAGANTON Yurdumuzda yetişen kiraz, vişne, mahleb, kayısı, şeftali, erik, badem ağaçlarında husule gelen bir zamk (gömme)dır. Bu ağaçların kabuklarından sızar. Sızıntı kitre yani «gömme adrangante»'in sızması gibidir. Evvelâ mayi olarak çıkar. Hava temasında yavaş yavaş sertleşir. Elâstiki ve cam gibi şeffaf bir hal alır. Gayri müsavi parçalar halindedir. Yuvarlak ve bazan esmer veya kırmızımtrak veya sarı renkte olur. İhracatta bu madde «Traganton» adı altında muamele görür. Fransızlar buna «gömme du pays» veya «gömme nostras» veyahut «gömme de cerisier» derler. Bu ağaç zamkı, ithâl ettiğimiz ve Arap zamkı (gömme arabique) dediğimiz madde değildir. Arap zamkı tropik bölgede yetişen akasya smıfmdan ağaçların çıkardığı zamktır. Hindistanda, Arabistan, Habeşistan, Nubye ve Sudan'da istihsal edilir. Ağaç zamkının intişar sebebi kâfi derecede malûm değildir. Bu hâdise muhtelif şartlar altında kendini göstermektedir. Çoğu zaman ağacın budama yaralarından veya herhangi bir sebeple açılmış yaralarından sızmaktadır. Bazan da bir dalda kendiliğinden açılan u- fak yarıklardan sızar. Teşekkül sebebinde ihtilâf vardır. Bazıları bunun bir parazit tarafından yapıldığım, bazıları ağaç suyu (usare) nin bir yere fazla hücum etmesinden orada bir takım yeni doku hücreleri kesif şekilde meydana gelerek usare ile beraber dışarı taşmasından oluyor derler. Kısacası ağaç zamkı bir hastalık olduğunda herkes müttefiktir. Çok zamk veren ağacın o kısmı veya her tarafında ise tamamı birkaç sene içinde kurur. TERKİBİ VE KULLANILDIĞI YERLER : Ağaç zamkına asit sülfürik dökülürse üzüm şekeri haline gelir. Nitrik asitle muamelede acide mucique husule gelir. Bu zamkın terkibinde «Cerasine» denen bir madde vardır. İşe yarıyan kısmı Arab zamkından daha azdır. Tamamen suda eriyen ve lüzûciyet husule getiren maddelerden ibaret değildir. İşe yaramıyan kısmı fazladır. Şapkacılıkta, kaba iş olduğundan kullanılmasında mahzur görülmemektedir. Burada Arap zamkının yerini alır. Çünkü ondan daha ucuzdur. Ayrıca bir kısım tıbbî müstahzarat imâlinde Arab zamkı yerine kullanılır. Bilginlere göre bu kısım ancak yavaş yavaş suda şişer. Her iki kısmın müşterek tahlilinden elde edilen (Cerasine», kitrenin esasını teşkil eden «Adragantine»

15 maddesi ile müşterek vasıflar arzeder ve Arap zamkından çıkarılan «Arabine»in izomeri olarak görülür. Arabin'in terkibinin kireç, potas ve asit gomik'ten ibaret olduğu hakkında bir kanaat mevcut olmasına rağmen cerasin'in suda eriyen «gummate» ve erimiyerek şişen «metagummate» karışımı olduğu kabul edilmektedir. Bununla beraber müşterek vasıflı olduğu sayılan «adragantine» bazılarına göre bir «pectique»tir. Pectique veya pectine, olgun meyvelerde veya meyve pişirilince husule gelen lüzûci ve oldukça suda eriyen bir karbonhidrattır. Ağaç zamkı bu vasıfları ile bazı sanayi kollarında Arap zamkı yerine kullanılabilmektedir. Meselâ mobilya ve karoseri cilasının verniklerinde veya doğrudan alkolde eritmek suretiyle gramofon diskleri im.âlinde, kibrit sanayiinde, yünlü, pamuklu kumaşları apresinde, mürekkep sanayiinde, bazı tıbbî müstahzarlarda, çam reçinesine karış tırıp ezilerek transmisyon kayışlarına serpmekte kullanılır. İSTİHSALİ : Yurdumuzda ağaç zamkı, her memlekette olduğu gibi, kültive edilmesi mûtad olmayan bir madde olduğundan ancak u- fak partiler halinde toplamak suretiyle stok meydana getirilebilmektedir. Erimesi, çürümesi bahis mevzuu olmadığından, muhafazası yıllarca sürebilir. Memleket içinde ağaç zamkı istihlâk eden muayyen bir sanayi kolu henüz yoktur. Toplanan mal ihraç edilmektedir. Ancak ihracı kitre ile beraber ayni fasılda yapılmadığından dış ticaret istatistiklerinde görülen kitreye ait rakamların teşkilinde ağaç zamkı «traganton» da dahildir. Yalnız İstanbul limanından ihraç olunan traganton miktarları kayıtlardan çıkarılarak aşağıya decrolunmuştur yılında 3629 TL. değerinde 1973 kg. 1955,1956,1957 yıllarında İstanbul limanından ihraç edilmemiştir de TL. değerinde kg, 1959 da TL.» kg. Tvf^syfinton İspanya ve Brezilya'ya ihraç edilmiştir. Görülüyor k^'. istihsal çok azdır. Meyve bölgelerinden bu miktarın bir kaç misli fazla toplanması mümkündür.

16 DARI AKDARı : PANICUM MÎLÎACEUM KUMDAKI : PANICUM ÎTALÎCUM, SORHUM VULGARE Darı, taneli nebatlar sınıfmdandır. Türkiye'de ve dünyada çeşitle ri pek çoktur. Bizde bilhassa akdarı ve kumdan ekilmektedir. Fransızlar her ikisine de «Millet» demektedir. Akdarı : Taneleri takriben 3 mm. çapında yassı yuvarlaktır. Akdarı tâbiri bu çeşit darıya verilen genel bir isimdir. Bununla o darının behemehal beyaz olması icap etmemektedir. Akdarının beyaz, esmer, siyah ve sarı çeşitleri vardır. Kumdan : Taneleri 1-1,5 mm. çapında yuvarlaktır. Bunun da sarı, beyaz ve kırmızımtırak çeşitleri vardır. Kırmızı olanına Güney illerimizde Gilgil» veya «Gülgül» derler. Süpürge otunun tohumlarına «Süpürge darısı», bazı bölgelerimizde mısır tohumuna «Mısır darısı» derler. Bunu Mısır'da yetişen bir darı çeşidi «Millet d'egypte» yani mısır darısı ile kar ıştır mamalıdır. Dünyada darı çeşitleri : Çin'de «Sorgho» denen bir çeşit darı ekilir. Nebatı şeker kamışı gibi yüksek olur. Tanede bir miktar şekerli madde de bulunduğundan, halk buna şeker kamışı darısı der. Afrika yerlileri «Doura» ismini verdikleri bir çeşit darı yetiştirir. Mısır'da ekilen inci renginde, oval, terkibinde % lo'- 11 protein bulunan «Mısır darısı» makbuldür. Ninşasta nispeti % 72'dir. Silezya'da kırmızı renkli bir darı ekilir ve çorbalık olarak kullanılır. 40 derece şimal arzına kadar ekilen çeşitleri yüze yakındır. Hindistan'da, Amerika'da ayrı çeşitleri vardır. Kullanıldığı yerler : Darının ortalama terkibi: % protein, nişasta, 4 yağ, 12 rutubet, 3 madenî maddeler, 2.5 sellüloz. Güney illerimizde ekilen akdarı ihtiyaç duyuldukça ekmek ima-

17 linde kullanılır. Sellülozu suya haris olduğundan ekmeği çabuk kurur, sertleşir, yenemez hale gelir. Köylü darı ekmeğini sıcak iken yer. Hazmı güçtür. Darıda hamurun elastikiyetini temin eden glüten maddesi yoktur. Ekmeği dağılır, ufalanır. Akdarı unundan çorba, lapa ve kuskus ta yapılır. Kumdan, ekmek imâlinde kullanılmaz. Doğrudan satışa arzedilir. Bu bilhassa «Boza» imalâtının iptidaî maddesidir. Avrupa'da çorbalık darı, kabuğu çıkarılmış ve cilalanmış olarak satılır. Orada yetişen darının kabuğu, iç kısmına yapışık olduğundan, çıkarılması güçtür. Afrika çeşitlerinin kabuğu daha kolay çıktığından bu keyfiyet Avrupa'ya darı ithalinin esaslı sebeplerinden birisini teşkil etmektedir. Darı çorbası Hollanda'da gemicilerin belli başlı gıdasıdır. Yağlı madde ihtiva ettiğinden besleyici ve doyurucudur.' Darıdan Romanya'da şarap yapılır. Afrika ve Asya memleketlerinde halkın esaslı gıda maddelerinden birisidir. Darının küspesi, ekşimemiş olmak şartîyle, hayvan yemidir. Sapları bazı bölgelerimizde evlerin tavanlarının yapılmasına yarar. Bunun üzerine çorak dökülerek dam yapılır. Sapları süpürge olarak ta kullanılır. istihsali : Darı Türkiye'de ikinci derecede hububat ekimi meyanmdadır. En çok Diyarbakır, Urfa, Bitlis ülerinde ekilir. İkinci olarak Trakya illeri, Ankara, Afyon, Bilecik, Burdur, Kayseri, Yozgat illeri gelir. Türkiye'nin yıllık istihsali en son 1960'da ton, 1959'da ton, 1958'de tondur. 1957'de tondur. Cenup illerimizde münbit tarlalara ekildiğinden dönümünden alman mahsul miktarı yüksek olur. ihracı : 1954 de TL. değerinde kg de TL.» kg da ihraç edilmemiştir. ) 1957 de TL.» kg de TL.» kg da TL kg da TL.» kg. ($ 2.80) TL.» kg. ($9 lira ) 1961 de TL.» kg aymda TL.» kg. Akdarı, kumdan ihraç olunmuştur. Bu ihracat Belçika, İngiltere, Malta, Kıbrıs, İsviçre, Batı Almanya, İsrael ve İtalya'ya yapılmıştır.

18 ANASON PÎMPÎNELLA ANÎSUM «Anis» diye adlandırılan bu nebat maydanoz ve dereotunun bumnduğu fasileden, ömrü bir sene olan bir nebattır santimb^ ^ yüklüğündeki dereotuna benzer. Dünyanın mutedil ve orta sıcak bölgesinin nemli iklimindeki ormanlarda, fundalıklarda kendibiten halindedir. Yurdumuzun Antalya, İsparta, Burdur, Denizli, Edirne, Antep, izmir, Kütahya ve Tekirdağ illeri çevresinde bilhassa istihsal olunur. Genel ekim sahası hektar civarındadır. Asırlardanberi kullanma alanında önemini kaybetmemiş bir mahsuldür. Türkiye' den başka İspanya, Bulgaristan, Yunanistan, Güney Rusya, Mısır, Iran, Kuzey Hindistan, Japonya, Güney Amerika, Şili ve Meksika'da ziraatı yapılmaktadır. İstihsali : Yurdumuzda anason istihsali, çiçeklenme devresinde yağacak yağmurun derecesine göre artıp eksiltmektedir. 1957/58 devresinde yıllık istihsal yekûnu tondur. 1959'da ton, 1960'da ton, 1956'da ton, 1955'te tondur. İstihsalde Burdur, Antalya, Denizli ve İsparta başta gelmektedir. Kullanıldığı yerler : Türkiye'de anasonun belli başlı ve yegâne müstehliki Tekel idaresidir.rakı imalâtında kullanılır. Kaynatılmış, ağdalanmış şekere yeşil anason taneleri katılmak suretiyle yapılan anason drajeleri hazımsızlık çekenler tarafından kullanılır Her cins ekşitilmiş meyvelerin imbikten çekilen esansına anason katılarak çeşitli koku ve tadlarda likörler yapılır. Hazım güçlüğü çekenler anason tanelerini doğrudan doğruya kaynatmak suretiyle de içerler. Doz : 1 litre suya 5-10 gr. 6 kg. suya 1 kg. anason katılarak benmari usulü ile distile edilir se damıtılmış anasonlu su, 21 derecelik 8 kg. alkole 1 kg. anason katılarak «alcolat d, anis» denen su, 31 derecelik 4 kg. alkole 1 kg. anason katılarak «Teinture d'anis denen su elde olunarak tıpta muh-

19 telif branşlarda kullanılır. Ayrıca anason esansı ve anisoine ile anisine, anisamate, anisamine, anisamique gibi kimyevi mürekkepler de anasondan yapılır. Anasonun bu işlere y any an kısmı tohumdur. Terkibi: anason e- sansı (anethol), uçucu yağlar, albumin, nişasta, şeker, lüzucî maddeler, çeşitli maden tuzları, reçinedir. Anason sirnileri tenbih edici, mide ve barsaklardan gazı defetici ve terleticidir. Göğüs hastalıklarına, bronşit ve astıma da iyi gelmektedir. İhracı: Tekel İdaresi Türkiye istihsalini hemen tamamen satın almaktadır. Satış serbesttir. Müstahsil, Tekelin verdiği fiatı daima uygun bulmaktadır. Son senelerde ise istihsal Tekel ihtiyacını bile karşılayamıyacak duruma gelmiştir. Ekim sahası düşmüş, buna mukabil Tekelde sarf sahası genişlemitştir. Ekim sahasının daralmasına sebep, Burdur'da açılan şeker fabrikası için tahsis edilen şeker pancarı ekim sahasına köylünün rağbetinden ileri gelmektedir. Köylü, pancarı anasondan daha kârlı bulmaktadır. Bu yıl Tekel idaresi anason ithal etme cihetine gitmiş ve İspanya'ya 350 tonluk bir sipariş vermiştir. (1960) İhracatçı firmalar bazan uygun fiat bulmakta, az miktarda da olsa ihracat yapmaktadırlar yılında TL. değerinde kg. 1957» TL.» kg. 1958» TL.» kg. 1959» TL.» kg. 1960» TL.» kg. (Dolar 2.80 den) TL.» kg. (Dolar 9 liradan) 1961» TL.» kg ayında TL.» 715 kg. anason ihraç edilmiştir. Bu ihracat A. B. D., Kanada, Brezilya, Belçika, İtalya ve Lübnan'a yapılmıştır.

20 ANTEP FISTIĞ I PÎSTACHE Antepfıstığı, kendi ismini taşıyan ağacın meyvesidir. Bu ağaç, bilinen sekiz kadar çeşidi arasından «Pistacia vera» ismi altında tanınan ağaçtır. Tropik iklim ağacıdır. Bununla beraber, Akdeniz'in tropik benzeri ikliminde ve bilhassa doğu bölgesinde çok bulunur. Yap^ rakları ikili ve ekseriya üçlü mürekkep ve ovaldir. Mayıs sonuna doğru çiçek açar. Çiçeği salkım halinde ve meyvesi de öyle teşekkül eder. Ağacın gövdesi yağlıdır. Çıra gibi yanar. Uzun ömürlüdür. Yüz sene kadar yaşar. Bütün kısımlarında (gövde, kök, yaprak, dal, meyve) şimdiye kadar hastalık görülmemiştir. Kurdu yoktur. Mantarı parazitler arız olmaz. Her yıl az veya çok mahsul verir. Çiçek zamanı soğuk olursa çabuk çiçeğini döker. Çok meyve verdiği zaman iç tutar. Az meyve verirse meyvelerin içi boş olur. Yurdumuzda bu ağacın yetiştirildiği bölge mahduttur. Gaziantep ilinde, Urfa'da, Birecik'te, Besni'de ve Maraş'm köylerinde mevcuttur. Isihsal miktarı : Antepfıstığı istihsalimiz her sene değişik iklim şartlarına göre a- zalıp çoğalmaktadır. İstatistiklere nazaran 1936 danberi en çok istihsal 1954 de ton, 1956 da ton, 1958 de ton, 1959 da ton, 1960 da tondur de ton kadar istihsal olunmuştur. Kullanıldığı yerler : Antepfıstığmm dışı kırmızı, içi sert ve krem rengi kabukludur. Onun içinde yağlı bir İezve bulunur. Bu lezve, yenen ve hâlen yegâne istifade olunan kısmıdır. Yağdan başka ayrıca nişastayı da ihtiva e- der. Yağı bazan parfümöride kullanılmak üzere istihsal olunur. Ancak bu yağ çok çabuk acılaşır. Muhafazası güçtür. Bu meyve taze iken lezzetle yenir. Yemeklerden sonra çerez olarak kullanılır. Bu durumda olanı kavrulmuş olarak satılmaktadır. Ayrıca pastacılıkta ve şekercilikte imalâta girmektedir. Bronşite karşı bir nevi şurup imaline de yaramaktadır. Antepfıstığmm kurdu bulunmaması, kuru halde depolarda uzun müddet muhafazasının mümkün olması, satışlarda kendisine hususî