SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA GÜNCEL KONULAR Hatice DEMİRKAYA GEDİK*

Transkript

1 SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA GÜNCEL KONULAR Hatice DEMİRKAYA GEDİK* Özet: Bu araştırmanın amacı, sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel konuların bulunma düzeyini tespit etmektir. Araştırmada içerik analizi yapılmıştır. Örneklemi 4, 5, 6 ve 7. sınıflar için eğitim öğretim yılında ilköğretim okullarında kullanılmış olan 11 tane sosyal bilgiler ders kitabı oluşturmaktadır. Sosyal bilgiler ders kitapları incelenerek içlerinde güncel olaylara, güncel sorunlara ve güncel kişilere ne ölçüde yer verildiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak, sosyal bilgiler ders kitaplarında çeşitli güncel olaylara, güncel sorunlara ve güncel kişilere önemli ölçüde yer verildiği saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler ders kitabı, güncel olaylar, güncel sorunlar, güncel kişiler. Current Topics in Social Studies Textbooks Abstract: The aim of this research is to ascertain the present level of current topics in social studies textbooks. Content analysis was used to analyze the data. The sample of the study includes 11 social studies textbooks for 4, 5, 6, and 7. grade classes which have been used in elementary school through education-teaching years. For the study, social studies textbooks are examined and determined to what extend the degree current events, current affairs and current persons exist in these textbooks. Finally, it is found that current events, current affairs and current persons in social studies textbooks reflected at considerable level. Key Words: Social Studies Textbook, current events, current problem, current persons. 1. Giriş Güncel sözcüğü, günün konusu olan, şimdiki, bugünkü (haber olay v.b.) olarak tanımlanmaktadır (Türkçe Sözlük, 1998: 909). Güncel olaylar, şu anda gelişmekte olan ve haber olma niteliği devam eden vakalardır (Smith, 1963: v). Güncel olaylar, bireyin yakın çevresinde, yaşadığı ülkede ve dünyada meydana gelen, birey, toplum ve insanlık için önemli etkileri olan yeni olaylardır. Gazete, dergi, televizyon, internet ve radyo gibi kitle iletişim araçları ile insanlara duyurulan haberler güncel olaylardır. Bir olayın güncel * G.Ü., Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretmenliği A.B.D., Ankara-TÜRKİYE, haticedg@gazi.edu.tr

2 Hatice DEMİRKAYA GEDİK olabilmesi için yeni meydana gelmiş olması ya da etkisini devam ettiriyor olması gereklidir. Unutulan ve etkisi hissedilmeyen olaylar artık güncelliğini kaybetmiş demektir. Güncel olaylar yakın tarihi de kapsamalıdır. Çünkü bugünün olaylarını anlayabilmek için, dün neler olduğunu da bilmek gereklidir. Ancak bu şekilde meydana gelen olayların sebeplerini anlamak mümkün olabilir. Geçmiş-bugün-gelecek arasında sağlam bir düşünce köprüsü kurabilmek için güncel olayların öncesinde neler olduğu da bilinmelidir. Birkaç ay önce meydana gelmiş olup, insanları etkilemeye devam eden ve her an yeniden tekrarlanma ihtimali olan olaylar da güncel olaylardır. Deprem, buna iyi bir örnek olabilir. Belirli aralıklarla belirli bölgelerde meydana gelme ihtimalinin yüksek olduğu, konunun uzmanları tarafından sık sık dile getirilen deprem konusunun sürekli gündemde tutulması gereklidir. Çünkü unutulması halinde tekrar meydana geldiğinde insanlar daha fazla zarar görecek, can ve mal kaybı daha fazla olacaktır. İnsanlar bu olaylardan çeşitli duyu organları ile çeşitli düzeylerde etkilenebilir (Binbaşıoğlu, 2004:14). Olayın boyutuna göre etkileme kapasitesi değişebilir. Örneğin bir trafik kazası, kaza geçirenleri daha çok etkiler. Haberlerde güncel olay olarak duyurulur ancak birkaç gün sonra kaza ile ilgisi olmayan insanlar bu haberi çabucak unutabilirler. Deprem, daha geniş kapsamlı bir olaydır. Meydana geldiği zaman daha çok sayıda insanı etkiler yıllarca güncelliğini koruyabilir. Küresel ısınma ise bütün dünyada etkili olan ve bütün canlıları ilgilendiren bir tabiî afettir. Bilim adamlarının küresel ısınma ile ilgili yaptıkları çalışmalar, gitgide ısınmanın artacağını ve artık bu konunun güncelliğini kaybetmeyeceğini göstermektedir. Günlük olaylara, öğretim sırasında sık sık başvurmak, öğretimin kalıcılığını sağlayarak, öğrenmenin doğallaşmasına ve zenginleşmesine de katkıda bulunmaktadır. Bu da, kişinin, yurttaşlık eğitimi alması anlamına gelir. Bu yolla kişi, çevresine daha iyi uyum sağlayan, bilimsel görüşe sahip bir kimse haline gelebilir. Bunun için, günlük olaylar, eğitimciler tarafından, aynı zamanda yurttaşlık eğitiminin bir parçası olarak da kabul edilmektedir. Günlük olayların sınırı oldukça geniş olabilir. Bu, yakın çevre olayları olabileceği gibi, bir ülkedeki ve en son 118 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

3 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular olarak da dünyadaki bir çevre olayı da olabilir. Ülkedeki bir deprem, bir sel baskını, bir heyelân, bir dünya ekonomik buhranı, eğitimsel değeri yadsınamayan önemli birer günlük olay olarak değerlendirilebilir. Bu durumda, öğretim programlarımızda, yer alan günlük konularla bu tür günlük olaylar, birbirleriyle ilişkilendirilir. Okul, içinde bulunduğu toplumun ayrılmaz bir parçasıdır. Bu nedenle okul, çevresinde, bulunduğu ülke ve dünyada olup bitenlerden ayrı düşünülemez (Demirtaş-Barth, ). Güncel olayların derslerde kullanılması, öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgiler ile gerçek hayat arasında bağlantı kurmalarını, edindikleri bilgileri gerçek hayattaki sorunlara uygulamalarını ve yaşadıkları bölge ve ülkedeki güncel olay ve gelişmeleri daha ciddî ve bilinçli bir şekilde takip etmelerini sağlar (Erden, tarihsiz: 161). Belirli günler ve haftalar, her yıl aynı gün tekrarlanan güncel olaylardır. Bunlar öğrencilerin güncel olaylarla ilgilenmesini, toplum hayatında önemli rol oynayan kurumları, olayları ve sorunları fark etmelerini ve önemini kavramalarını sağlar. Bu kurumlara karşı olumlu tutum geliştirmelerine evrensel ve millî değerleri benimsemelerine yardımcı olur (Erden, tarihsiz: 24). Güncel olayları öğretimde kullanmak bilgili vatandaşlar ve yaşam boyu haber okuyucular yetiştirilmesine yardımcı olur. Güncel olayları çalışma, öğrencilerin haberlerdeki insanların, olayların ve konuların önemini anlamalarına yardımcı olur; haberleri araştırmaları ve daha fazla bilgi edinmeleri için öğrencileri teşvik eder; ayrıca okul dışında gördükleri ve işittikleri haberlere de dikkat etmelerini teşvik eder (Smith, 2005). Güncel olayları daha iyi anlayabilmek için dersin konusu ile ilişkilendirmek, geçmişte meydana gelmiş olan benzer bir olayla karşılaştırmak çok önemlidir. Böylelikle olayın sebebi anlaşılır, daha doğru değerlendirmeler yapılabilir ve ilerisi için daha sağlıklı öngörülerde bulunulabilir. Güncel olayları insanlara duyuran kaynaklar çeşitli yazılı ve görsel kitle iletişim araçlarıdır. Bunlar arasında gazeteler, dergiler, televizyon ve internet en başta gelenlerdir. Radyo da önemli bir kitle iletişim aracıdır. Ancak televizyon ve internet kullanımının yaygınlaşması radyoyu TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

4 Hatice DEMİRKAYA GEDİK geri plana itmiş gözükmektedir. Görsel olmaması bir dezavantaj olarak görülebilir. Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Güncel Olaylar Sosyal bilgiler dersi, günlük hayat ile içiçe olması gereken bir derstir. Öğrencilerin içinde yaşadıkları toplumdan kopmadan, güncel konulardan haberdar bilgili birer birey olarak sosyalleşebilmesi için sosyal bilgiler dersi büyük önem taşımaktadır. Sosyal bilgiler dersi, öğrencilerin çevresinde olup bitenlere karşı duyarlı, sorumluluk sahibi, sorunlar karşısında çözüm üretmek için istekli vatandaşlar yetiştirilmesini hedefler. Bunun için de güncel olayların sosyal bilgiler dersinde öğretilmesinin çok önemli faydaları olacaktır. Sosyal bilgiler programları, sürekli olarak değişen ülke ve dünya sorunlarını tanımlayan, anlayan ve çözmek için üzerinde çalışan insanları yetiştirme sorumluluğuna sahiptir (Öztürk ve Dilek, 2004: 54). Bu sorumlulukları yerine getirebilmek, öğrencilerin derse etkin katılımlarını sağlamak, öğrencilere insanları, ülkeleri somut olarak sunabilmek ve derste öğrenmeyi eğlenceli duruma getirmek için güncel olaylardan yararlanılabilir. Toplumsal ve kültürel gelişmeler, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin insan yaşamı üzerindeki etkileri, kitle iletişim araçlarındaki gelişmeler sosyal bilgiler dersinde güncel olayların kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Sosyal bilgiler dersi, okulu ve dersleri günlük hayattan koparmamak için bazı güncel olayları derslere taşımak eğitim ve öğretimde faydalı sonuçlar elde edilmesini sağlayabilir. Güncel konularla en fazla iç içe olan derslerden biri sosyal bilgiler dersidir. Çocukların güncel olaylardan haberdar olmanın gerekliliğini anlaması, sosyal bilgiler dersinin amaçları doğrultusunda bilinçli bir vatandaş olarak yetiştirilmeleri için önemlidir. Sosyal bilgiler dersinde güncel olayları kullanarak öğrenciler toplumsal sorunlarla karşı karşıya bırakılır ve toplumsal yaşamla kaynaşmaları sağlanır. Bu yolla sosyal bilgiler dersi çocuğun toplumsal kişiliğinin oluşturulmasında ve geliştirilmesinde önemli bir görevi yerine getirmiş olur. Sosyal bilgiler dersinde güncel olaylara ilişkin yapılan etkinlikler öğrencilerde empati geliştirme, küresel düzeyde farkındalık oluşturma, 120 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

5 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular hoşgörü geliştirme, bilgili bir vatandaş olmanın öneminin farkına varma gibi duyuşsal özelliklerin kazanılmasına yardımcı olur (Home School Legal Defense Association, n.d.; Aktaran : Deveci, 2006: 420). Geleceğin yetişkin insanları olan çocukları hayata en iyi şekilde hazırlamak ve onları topluma faydalı bir vatandaş olarak yetiştirmek Sosyal bilgiler dersinin en önemli amacıdır. Bu derste toplum hayatını doğrudan etkileyen güncel konuların öğretimi çok önemlidir. Sosyal bilgiler dersinin temel kaynağı olan ders kitaplarında güncel konulara dair bilgilerin de bulunması gereklidir. Öğrenciler, yazılı ve görsel basın tarafından güncel konuların ve haberlerin etkisi altındadır. Öğrencilerin zihinlerinin güncel meselelerle meşgul olduğu zamanlarda ve dönem başında planlanmış dersin pek verimli olmadığı durumlarda, öğretmen güncellik ilkesinden hareket etmeli, fırsatları değerlendirmelidir. Öğrenci, sosyal bilgiler dersi sayesinde, insanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak, ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık gösterir (MEB (4-5) Sosyal Bilgiler Programı, 2005: 7-9 ). Belirli günler ve haftalar, okuldaki törenler ve kutlamalar, sosyal bilgilerin yaşayarak öğretilmesi, öğrencilerin en etkin bir şekilde öğrenme yaşantısına katılmaları bakımından oldukça önemlidir (Demirtaş ve Barth, 1997: 13.6). Bu sebeple sosyal bilgiler ders kitapları hazırlanırken gazete, dergi, internet, televizyon gibi yazılı ve görsel basın yayın organlarından birinci elden kaynak olarak faydalanılması, öğretimde birçok fayda sağlayacaktır. 2. Amaç Bu araştırmanın amacı, ilköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel konuların ne düzeyde ve ne şekilde bulunduğunu ortaya koymaktır. 3. Yöntem Problem Cümlesi Sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel konular ne sıklıkta ve ne şekilde yer almaktadır? TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

6 Hatice DEMİRKAYA GEDİK Alt Problemler 1. Sosyal bilgiler ders kitaplarında ne tür güncel konulara yer verilmektedir? 2. Sosyal bilgiler ders kitaplarında bulunan güncel konuların kaynakları nelerdir? 3. Güncel konular sosyal bilgiler ders kitaplarında ne şekilde bulunmaktadır Evren, Örneklem ve Sınırlılıklar Araştırmanın evreni eğitim-öğretim yılında ilköğretim okullarında okutulmuş olan 4., 5., 6., ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarıdır. Örneklemde ise toplam 11 tane sosyal bilgiler ders kitabı incelenmiştir. Bunlar 3 tane dördüncü sınıf, 3 tane beşinci sınıf, 4 tane altıncı sınıf ve bir tane yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabıdır. Araştırmada kullanılan 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı eğitim-öğretim yılında sadece pilot olarak seçilen okullarda okutulmuştur. İncelenmiş olan 4., 5. ve 6. sınıf ders kitaplarından birer tanesi MEB yayını, diğerleri özel yayınevlerinden basımı yapılmış ders kitaplarıdır. 7. sınıf ders kitabı MEB yayınıdır. Araştırma, incelenmiş olan ders kitapları ile sınırlıdır. Araştırma, ulaşılan kaynaklarla sınırlıdır. Araştırma, ders kitaplarında bulunan gazete, dergi gibi süreli yayınlardan alınarak ders kitabına konmuş olan haber konuları, internet haberleri, tanıtım afişleri ve çeşitli kurumlar tarafından yapılmış olan araştırma sonuçları ile sınırlıdır. Araştırma, araştırmacının konu ile ilgili görerek tespit edebildiği verilerle sınırlıdır Veri Toplama Aracı Araştırmada nitel veri analizi yöntemi uygulanmış, içerik analizi yapılmıştır. İçerik analizi yapılırken, birbirine benzeyen veriler, belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirilir ve bunlar okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenlenerek yorumlanır (Şimşek-Yıldırım, 2006: 227). Araştırma kapsamında belirtilmiş olan sosyal bilgiler ders kitapları incelenmiş, içlerinde yazılı ve görsel basın yayın organlarındaki haberlerden alınarak ders kitabına konulmuş olanların sayıca miktarı tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca tanıtım afişleri ve bazı kurumlar tarafından yapılmış araştırma sonuçları da bu kapsamda değerlendirilerek sayılmıştır. Hangi güncel konudan hangi ders kitabın- 122 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

7 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular da kaç kez bahsedildiği rakamlarla tespit edildikten sonra elde edilen bu veriler ışığında bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Güncel olayları insanlara bildiren ve gösteren kitle iletişim araçlarıdır. Ders kitaplarının basım yılları itibariyle çoğunlukla son bir-iki yıl içerisinde basın-yayın organlarında yer almış olan haber konularına yer verilmiştir. Bununla birlikte, daha önceki yıllarda basın-yayın organlarında yer almış olan birkaç haberin de ünite konuları ile alakalı görülerek bazı ders kitaplarında bulunduğu tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında, haber olarak yer almış olan bu konular da değerlendirmeye alınmıştır. Örneğin bir internet sitesinde yer almış olan Yürüyen Köşk başlıklı haber, 1930 tarihlidir (Kitap 8: 50). Ancak çevre sorunları insanları etkilemeye devam etmekte ve güncelliğini sürekli korumaktadır. Bu haber de çevreye duyarlılığı konu aldığından, güncel bir haberdir. Ders kitaplarının bazılarında bir-iki eski tarihli gazete haberine de rastlanmıştır. Bir süreli yayından alınmış haber olarak yer alan bütün konular gibi bunlar da değerlendirmede dikkate alınmıştır Denence Sosyal bilgiler ders kitaplarında, yakın bir zamanda meydana gelmiş ve toplum hayatını etkilemiş olan bazı güncel olaylarla ilgili haberlere, bazı güncel sorunlarla ilgili haberlere ve bazı güncel kişilere yer verilmektedir. 4. Bulgular Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular Sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel konuların ne düzeyde bulunduğunu tespit etmek için basın yayın organlarında yer alan bazı önemli olayların ders kitaplarında sayıca ne kadar yer aldığı tespit edilerek çalışma yönlendirilmeye çalışılmıştır. Güncel konuları işleyen tanıtım afişleri ve bazı kurumlar tarafından yapılmış olan araştırmaların sonuçları da bu kapsamda dikkate alınarak sayılmıştır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında ünite ile ilgili olarak yeri geldikçe bazı güncel konularla ilgili genel bilgilerin de verildiği görülmektedir. Ancak bunlar rakamlara yansıtılmamıştır. Kişilerle ilgili olarak, hakkında bilgi verilmiş olanlar dikkate alınmıştır. Ders kitapları araştırmacı tarafından kodlanarak sıralanmıştır. Grafik 1 de yer alan ders kitapları içerisinde önce 3 tane 4. sınıf sos- TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

8 Hatice DEMİRKAYA GEDİK yal bilgiler ders kitabından başlanmıştır. Kitap 1, kitap 2 ve kitap 3, dördüncü sınıf ders kitaplarıdır. Sıralamada güncel konuların bulunma düzeyi bakımından sayıca en az bulunandan en çok bulunana doğru gidilmiştir. Kitap 4, kitap 5 ve kitap 6, beşinci sınıf ders kitaplarıdır. Bunlar içerisinde de güncel konuların bulunma düzeyi bakımından en az bulunandan en çok bulunan ders kitabına doğru sıralama yapılmıştır. Kitap 7, kitap 8, kitap 9 ve kitap 10 altıncı sınıf ders kitaplarıdır. Altıncı sınıf ders kitaplarında da 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında olduğu gibi güncel konuların en az bulunduğu kitaptan en çok bulunduğu kitaba doğru sıralama yapılmıştır. Son sırada yer alan kitap 11, MEB yayını ve eğitim-öğretim yılında pilot olarak seçilen okullarda okutulmuş olan 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabıdır. Grafiklerde ders kitaplarının kaçıncı sınıfa ait olduğu kitapların yanında parantez içinde rakamla da belirtilmiştir. Grafik 1 de güncel olayların miktarları bakımından 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarından 5. ve 6. sınıf ders kitaplarına doğru gittikçe önemli bir artış olduğu görülmektedir. Ancak 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında bu miktarda belirgin bir azalma olduğu görülmektedir. Bu durum 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında tarih ünitesine önemli ölçüde yer ayrılması ile ilgili olabilir. Grafik 1: S os yal B ilgiler Ders K itaplarında Yer Alan Günc el K onular Miktar Kitap 1 (4) Kitap 2 (4) Kitap 3 (4) Kitap 4 (5) Kitap 5 (5) Kitap 6 (5) De rs K itapları Kitap 7 (6) Kitap 8 (6) Kitap 9 (6) Kitap 10 (6) Kitap 11 (7) Grafik 2 de güncel olayların yer alma miktarı bakımından 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının yüzde olarak birbirine oranı verilmiştir. 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının bu bakımdan birbirinden önemli ölçüde farklı olduğu görülmektedir. 124 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

9 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular Grafik 2: İlk öğretim 4. S ınıf S os yal B ilgiler Ders K itaplarında Yeralan Günc el K onular Kitap 1 11% Kitap 3 50% Kitap 2 39% Grafik 3 te güncel olayların yer alma miktarı bakımından 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının yüzde olarak birbirine oranı verilmiştir. 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının da birbirinden farklı güncel olayı içerdiği görülmektedir. G rafik 3 : İlköğre tim 5. S ınıf S os yal B ilgile r De rs K itaplarında Y e ralan G ünc e l K onular Kitap 6 47% Kitap 4 13% Kitap 5 40% G ra fik 4: İlköğre tim 6. S ınıf S osya l B ilgile r De rs K ita pla rında Ye ra la n G ünce l K onula r Kitap 10 33% Kitap 7 13% Kitap 8 26% Kitap 9 28% TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

10 Hatice DEMİRKAYA GEDİK Grafik 4 te güncel olayların yer alma miktarı bakımından 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının yüzde olarak birbirine oranı verilmiştir. Bu bakımdan 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının genellikle birbirine yakın oranlarda güncel olay içerdiği görülmektedir. Sadece kitaplardan bir tanesinde miktar diğerlerine göre biraz daha az bulunmuştur Güncel Olaylar Sosyal bilgiler ders kitaplarında günlük hayatta olup biten bazı olaylarla ilgili haberler yer almaktadır. Bu haberlerden en fazla bahsedilenler; bilimsel ve teknolojik gelişmeler, yardımlaşma ve dayanışma, kültür-sanat faaliyetleri üretim, sportif faaliyetler, dostluk ve hoşgörü gibi konulardır. Ayrıca ders kitaplarında ekonomi, istihdam, ihracat ve ithalat, turizm, demokrasi, uluslar arası ilişkilerle ilgili bazı haberler de yer almaktadır. Her yıl tekrarlanarak güncel olay olma özelliği olan belirli günler ve haftalarla ilgili haberlerin de ders kitaplarında önemli bir yeri bulunmaktadır. Bunlar, devletimizin devamı, milletimizin refahı, ilerlemesi ve toplumsal bütünlük açısından vazgeçilmez değerlerimizdir Güncel Sorunlar Güncel sorunlar da güncel olaylardır. Ancak bunlar insanları rahatsız eden, üzen, çeşitli zararlar veren olaylar olduğu için güncel sorunlar olarak ele alınmıştır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında bireyleri, toplumu ve dünyadaki bütün insanları ilgilendiren güncel sorunlarla ilgili haberlere de yer verilmektedir. Bunlardan eğitim sorunları, çevre sorunları, sağlık sorunları, trafik sorunları, israf, açlık, tüketici sorunları, korsan ürünler, zararlı alışkanlıklar, enerji ihtiyacı gibi sorunlara sosyal bilgiler ders kitaplarının çoğunda yer verildiği görülmektedir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan en güncel sorunlar arasında doğal afetler de oldukça önemlidir. Doğal afetler, aniden ortaya çıkarak insanlara ve tabiata büyük zararlar verebilen ve endişelendiren tabiat olaylarıdır. Ders kitaplarında bulunan güncel doğal afetlerle ilgili haber konuları arasında; orman yangınları, deprem, toprak kayması, salgın hastalıklar, yok olan canlı türleri, su sıkıntısı bulunmaktadır. 126 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

11 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular Güncel Kişiler Sosyal bilgiler ders kitaplarında son yıllarda çeşitli faaliyetleri ve başarıları ile gündeme gelmiş olan bazı önemli kişilere de yer verilmektedir. Bu kişilerin kim oldukları, neler başardıkları ve nasıl gündeme geldikleri ile ilgili kısa bilgiler de verilmiştir. Ders kitaplarında bu kişilerden bazılarının sadece fotoğrafları, bazılarının da sadece adları yazılmış bulunmaktadır. Adı yazılı olanlar dikkate alınmıştır. Bu kişiler arasında, bilim adamları, sanatçılar, sporcular, siyasetçiler, yaptıkları işlerdeki başarıları ve hayırseverlikleriyle insanlara faydalı olan vatandaşlar bulunmaktadır. Örneğin Türkiye yi olimpiyatlarda temsil etmiş olan başarılı sporcu Taner Sağır (Kitap 2: 143 ), yaptığı sosyal tesislerle insanlara faydalı olan hayırsever işadamı Kadir Has (Kitap 6: 150), yaptığı bilimsel çalışmalarla gündeme gelmiş olan Prof. Dr. Gazi Yaşargil, (Kitap 6: 127), sanatçı Neşet Ertaş, (Kitap 3, :42), başarılı maden mühendisi Mehmet Koç, (Kitap 9: 85), bunlardan bazılarıdır. Ders kitaplarında yer almış olan güncel kişiler arasında, ders kitaplarının basım yılları itibarıyla çok yeni bir haberle gündeme gelmiş olanların yanı sıra birkaç yıl önce ülkemize hizmet etmiş olan şahsiyetler de yer almaktadır. Bunlar da güncel kişilerle ilgili değerlendirmede dikkate alınmıştır. Bu kişilerin bazıları son bir-iki yılda gündeme gelmiştir. Bazıları ise daha önceki yıllarda ülkemize hizmetlerinden dolayı gündeme gelmiş kişilerdir. Örneğin Cumhuriyet döneminin ilk kadın milletvekili Satı Kadın için Ankara nın Kazan ilçesinde yapılan anma töreni gazete haberi olarak yer almış (Kitap 6: 166) ve tekrarlanan bir güncel olay haline gelmiştir. Bu sebeple gündeme gelen Satı Kadın da güncel bir şahsiyet olarak dikkate alınmıştır İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular Sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan güncel konularla ilgili haberlerin başlıca kaynakları gazeteler, dergiler, internet ve afişlerdir. İncelenmiş olan ders kitaplarında haber kaynaklarından en fazla gazetelerden ve internetten faydalanıldığı görülmektedir. Ancak 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında internet haberlerine yer verilmediği görülmektedir. TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

12 Hatice DEMİRKAYA GEDİK Grafik 5: S os yal B ilgiler Ders K itaplarında K ullanılan Haberlerin K aynakları Kullanım Miktarı G azete İnternet Dergi Afiş Diğer Habe r K aynağı İncelenmiş olan sosyal bilgiler ders kitaplarının tamamında haber kaynaklarının kaç kez kullanıldığı sayılarak, hangi haber kaynaklarının miktar bakımından ne kadar kullanıldığı Grafik 5 te belirtilmiştir. Buna göre toplam olarak en fazla kullanılan haber kaynağı gazetelerdir. İnternetten de önemli ölçüde faydalanıldığı görülmektedir. Dergi haberleri ve afişlerin bulunma düzeyi miktar bakımından oldukça düşüktür. Ders kitaplarında birkaç kez kullanılmış olan, bazı kurumlar tarafından yapılmış araştırma sonuçlarının da toplam olarak miktarı belirtilmektedir. Gazeteler, her gün meydana gelen yeni olayları yazılı ve resimli olarak okuyucuya ulaştıran en önemli kitle iletişim araçlarındandır. Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki gazete haberlerinde; ekonomi, sosyal dayanışma, belirli günler ve haftalar, bazı güncel sorunlar en fazla yer verilen konular arasındadır. 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında en çok kullanılan haber kaynakları gazetelerdir. 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında genel olarak internet haberlerinin daha fazla kullanıldığı görülmektedir. 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında da internet kaynaklı haberler daha fazladır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında konularla bağlantılı, eğitici yönü olan, faydalı bilgiler verebileceği düşünülen dergi haberlerine de yer verilmiştir. Dergiler de gazeteler gibi önemli kitle iletişim araçlarındandır. Ancak dergiler, hergün değil de haftada, ayda ya da birkaç ayda bir çıkarılır. Bu sebeple dergiler günlük değil haftalık, aylık ya da birkaç aylık güncel olayları içerir. Dergi haberlerinde dostluk, kültür-sanat, belirli günler ve haftalar, bilimsel gelişmeler gibi önemli güncel konular yer almaktadır. 128 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

13 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular İnternet, günümüzde her geçen gün daha fazla kullanılan bir kitle iletişim aracıdır. Sürekli güncellenmesi sayesinde de en yeni haberleri birkaç dakika içerisinde öğrenmek mümkün olabilmektedir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında internet kaynaklı güncel olay haberleri, internet sayfası görüntüsü içinde verilmektedir. İnternet haberlerinde; bilimsel gelişmeler, enerji kaynakları, tarihî ve kültürel varlıklarımız, sportif faaliyetler, belirli günler ve haftalar ile ilgili konular bulunmaktadır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel olaylarla ilgili olarak tanıtım afişlerinden de faydalanılmıştır. Bu afişlerin konuları arasında kültürel faaliyetler, çevre, sağlık, gibi konular bulunmaktadır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında resmî kurumlar tarafından yapılan bazı araştırmaların sonuçları da yer almaktadır. Bu kurumlar arasında TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), DİE (Devlet İstatistik Kurumu), Anadolu Ajansı, RTÜK (Radyo Televizyon Üst Kurulu), ATO (Ankara Ticaret Odası), MEB İlköğretim genel Müdürlüğü, Kültür Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Anadolu Ajansı, 100. Yıl Üniversitesi, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ankara Tarım İl Müdürlüğü, Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçılar Birliği dir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında kullanılan haber kaynakları arasında TRT Teletext, ve Nüfus Sayımı İstatistikleri de kullanılmıştır. Ayrıca bazı uluslar arası kaynaklara da yer verilmiştir. Bunlar arasında Unicef İnternet sitesi, World Watch İnstitute, World Atlas ve The World Factbook bulunmaktadır Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular Sosyal bilgiler ders kitaplarında gazete haberleri, gazeteden kesilerek kitaba yapıştırılmış haber kupürleri şeklinde verilmektedir. Dergi haberleri de dergilerden kesilerek yapıştırılmış haber parçaları şeklindedir. İnternet haberleri, bilgisayar ekranında görünen internet sayfası görüntüsü içerisinde aynen çıktısı alınıp yapıştırılmış şekilde verilmektedir. Bazı kurumlar tarafından yapılmış olan araştırma sonuçları ise tablo veya grafikler yardımıyla verilerin ve yüzdelerin belirtilmesi şeklinde yer almaktadır. Tanıtım afişleri ise olduğu gibi fotoğrafla küçültülerek ders kitaplarına yapıştırılmış şekilde yer almaktadır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında yer almış olan güncel kişiler ise bazen hem resim ile hem de haklarında bilgi verilerek yer almakta, ba- TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

14 Hatice DEMİRKAYA GEDİK zen sadece adları geçmekte, bazen de sadece resimleri bulunmaktadır. Güncel kişilerle ilgili olarak adı yazılı olanlar dikkate alınmıştır. 5. Sonuçlar Güncel olaylardan haberdar olmayı alışkanlık haline getirmek, yeni gelişmelerle ilgili daha sağlıklı değerlendirmeler yapmak, ilerisi için gerçeğe uygun öngörülerde bulunmak ve gerekli görülen yerlerde tedbir alabilmek için önemli bir husustur. Günlük olaylar her an ve her yerde karşılaşılabilecek olaylardır. Herkes bu olaylardan belirli ölçülerde etkilenebilir. Bu duruma en bariz örnekler küresel ısınma, su kaynaklarının önemi, enerji ihtiyacı gibi bütün insanları ilgilendiren hayatî konulardır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında bazı önemli güncel olaylarla ilgili haberlere önemli ölçüde yer verildiği görülmektedir. Bunlar, yeni gelişmeler hakkında öğrencileri bilgilendirmeye ve bilinçlendirmeye yönelik haberlerdir. Bu haberlerin seçiminde ünitelerin konularına da uygun olmasına dikkat edildiği görülmektedir. Konularla bağlantılı olarak bazı önemli güncel sorunlarla ilgili haberlerin de bulunduğu görülmektedir. Bunlar arasında doğal afetlerle ilgili haberlere de önemli bir yer ayrılmıştır. Güncel konularla ilgili olarak kullanılan haber kaynakları gazete, dergi, internet, tanıtım afişleri ve bazı kurumlar tarafından yapılmış araştırmalardır. 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında internet haberlerine yer verilmemiş olduğu görülmektedir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında yeralmış olan güncel konuların miktarına bakıldığında, 4. sınıftan 6. sınıfa kadar artış göstererek devam ettiği görülmektedir. Güncel konularla ilgili haberlere 6. sınıf kitaplarında diğer sosyal bilgiler ders kitaplarına nispetle daha fazla yer verilmiştir. Güncel konularla ilgili haberlerin 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında azaldığı görülmektedir. Bunda 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında bulunan konuların yoğunluğu ve tarih ünitesinin ağırlıklı olarak yer almasının etkisi olabilir. Sosyal bilgiler ders kitaplarının basım yılı itibarıyle son bir-iki yıl içerisinde meydana gelmiş güncel konuların seçilmesine dikkat edildiği görülmektedir. Ünitenin konusu ile alakasından dolayı geçmişte yayınlanmış bazı haberlere de yer verildiği görülmektedir. 130 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

15 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular Sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel olaylara yer verilmesinin, dersin öğretimini renklendireceği, öğrencilerin derse karşı ilgilerini arttıracağı ve Sosyal bilgiler dersinin amaçlarının gerçekleştirilmesinde önemli katkılar sağlayacağı umulmaktadır. 6. Öneriler Öğrencilerin ders kitabına karşı olumlu tutuma sahip olmaları, derste başarılı olmaları ve dersin amaçlarını gerçekleştirmeleri konusunda çok büyük bir önem arzetmektedir. Öğrenciye ders kitabını benimsetmek için de, ona ve içinde yaşadığı topluma ait tanıdık bir şeyler bulunması gereklidir. Bu bağlamda, hayatın içinden güncel konulara ders kitabında yer vermek birçok faydalar sağlayacaktır. Güncel olayları ders kitaplarında kullanmak, öğrencinin okul ve günlük hayat arasında bağlantı kurması ve öğrendiklerini kendi hayatında uygulama fırsatı bulması bakımından büyük önem taşımaktadır. Bu sayede öğrenci kendisinin de içinde yaşadığı topluma ve hayata dair yeni bilgileri gördükçe ders kitabını daha fazla benimseyebilir. Ayrıca derste verilen bilgiler somutlaştırılarak, bu bilgilerin öğrencilerin zihinlerinde sağlam bir şekilde yerleştirilebilmesi mümkün olur. Ders kitaplarında güncel sorunlarla ilgili haberlerin yer alması, öğrencilerin bu sorunlar hakkında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi için önemlidir. Böylece bu sorunlara karşı daha etkili mücadele edilmesine katkıda bulunulmuş olur. Özellikle doğal afetler, aniden meydana gelen tahrip edici olaylar olduğu için güncel olay olma ihtimali her an mümkündür. Gerekli tedbirlerin alınması için her platformda hatırlatıcı etkinlikler yapılmalıdır. Bunun yolu da eğitimden geçmektedir. Eğitimde de temel kaynak ders kitabı olduğu için, bu sorunların ders kitabında yer alması çok önemlidir. Ders kitabında güncel kişilerden, onların milletimize ve insanlığa yaptıkları hizmetlerden bahsedilmesi oldukça önemlidir. Başarılı işler yapmış, topluma faydalı olmuş insanlar hakkında daha aydınlatıcı ve öğrencinin ilgisini çekecek tarzda bilgi verilmesi, öğrencinin karşısına doğru modeller çıkarılması bakımından önemlidir. Böylelikle başarı seviyesinin yükselmesi ve sosyal bilgiler dersinin amaçlarına ulaşılması yolunda önemli katkılar sağlanabilir. Güncel konular sürekli değiştiği için ders kitaplarının her yeni TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

16 Hatice DEMİRKAYA GEDİK basımda yeniden güncellenmesi ve daha yeni konulara yer verilmesi yerinde olacaktır. Hatta mümkünse ders kitaplarının her yıl yenilenmesi yerinde olacaktır. Kitap öğrencinin önüne geldiğinde olayların çoğu güncelliğini kaybetmiş ve unutulmaya yüz tutmuş olmaktadır. Bu yüzden kitabın yayına hazırlandığı zaman itibariyle son bir yıl içerisinde meydana gelmiş olan olaylara ilişkin haberlere yer verilmesi, daha eski haberlere yer vermekten mümkün olduğu kadar kaçınılması yerinde olacaktır. Bilgisayar ve internet kullanma yaşının gitgide küçüldüğü düşünülürse, 4. ve 5. sınıflardaki çocukların sosyal bilgiler ders kitaplarında da internet kaynaklı haberlerin bulunması, öğrencilerin bilgisayar ve interneti faydalı bir şekilde kullanmaları için yol gösterici olabilir. Bu sayede öğrenciler, gerekli bilgileri ve haberleri araştırma konusunda bilinçlenebilirler. Ders kitabında gazete ve dergi haberlerine daha fazla yer verilmesi, öğrencilerin gazete ve dergi okuma alışkanlığı kazanması konusunda faydalı olabilir. Özellikle öğrencinin ilgisini çekecek, merakını uyandıracak ve daha fazla bilgi edinme ihtiyacı hissetmesini sağlayabilecek şekilde seçilen haberler daha etkili olabilir. Ders kitaplarında kullanılan haber kaynaklarının yanısıra son çıkan almanaklardan da faydalanılabilir. Bu sayede birçok konu hakkında haber de birarada olacağından, bilgilere ulaşmada kullanım kolaylığı sağlanabilecektir. Afişler, ebatları yazıları ve şekilleri ile ilgi çekici görsel materyallerdir. Öğretimde kullanılması dersin canlandırılması ve eğlenceli bir hale getirilmesi için faydalı olabilir. Ders kitabında önemli güncel olaylarla ve güncel sorunlarla ilgili dikkat çekici ve aydınlatıcı afişlerin bulunması öğrencilerin ders kitabına karşı tutumunu da olumlu etkileyebilir. Ders kitabı yazarlarının medya okuryazarlığı konusunda yeterince bilgi sahibi olması gerekmektedir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında verilen haberlerin, birinci elden kaynak olarak yani, haber kaynağında olduğu gibi verildiği görülmektedir. Haber içeriklerine müdahale etmek sözkonusu olamamaktadır. Ancak hangi haberlerlerin seçileceği belirlenebilir. Ders kitaplarına konan haberlerin seçiminde çocukların 132 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008

17 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular pedagojik olarak gelişimine uygun olup olmadığına dikkat etmek ve çocukların düzeyine uygun olmayan ifade ve resimlerin bulunabileceği haberleri ders kitabına koymamaya büyük özen göstermek gerekmektedir. Ders kitapları öğrencinin önüne gelene kadar içinde bulunan gazete, dergi, internet haberleri, güncelliğini kaybetmeye başlamaktadır. Bu yüzden kitapların her yıl yeniden basılması ve her seferinde güncellenmesi gerekmektedir. Mümkün olduğu kadar en yeni haberlere yer verilmesine özen gösterilmelidir. KAYNAKLAR BİNBAŞIOĞLU, C. (2004). Eğitimde Günlük Olaylar ve Eğitimi. Çağdaş Eğitim Dergisi, S. 315: (14-16) Ankara. DEMİRTAŞ, Abdullah - James L. BARTH. (1997). İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi: Öğrenci Kılavuzu, YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara. DEVECİ, Handan. (2007). Sosyal Bilgiler dersinde Güncel Olayların Öğretimine ilişkin Öğretmen Görüşleri, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri VII, Sayı.1. ÇETİN, AYŞE v.d. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 5, Başarı Yayımcılık, İkinci Baskı, İstanbul. ERDEN, Münire. (Tarihsiz). Sosyal Bilgiler Öğretimi, Alkım Yayınları, Ankara. KOLUKISA, E. A. v.d. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, Birinci Baskı, A Yayınları, Ankara. KOLUKISA, E. A. v.d. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 6, Birinci Baskı, A Yayınları, Ankara. KOMİSYON. (2005). Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Klavuzu (4-5. sınıflar). MEB Devlet Kitapları Müdürlüğü, Ankara. KOMİSYON. (2005). Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Sınıflar Öğretim Programı ve Klavuzu (Taslak Basım). MEB Devlet Kitapları Müdürlüğü, Ankara. MEB. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, İkinci Baskı, MEB Devlet Kitapları, Doğan Ofset, İstanbul. TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan

18 Hatice DEMİRKAYA GEDİK MEB. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 5, İkinci Baskı, MEB Devlet Kitapları Saray Matbaacılık, Ankara. MEB. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 6, İkinci Baskı, MEB Devlet Kitapları Milsan Basın san A.Ş., Ankara. MEB. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 7, Birinci Baskı, MEB Devlet Kitapları Milsan Basın san A.Ş. Ankara. ÖZTÜRK, C. v.d. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 5, Birinci Baskı, Sürat Yayınları, Ankara. ÖZTÜRK, C.-DİLEK, D. (2004). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretim Programları. C. ÖZTÜRK ve D.-DİLEK (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi, Pegem Yayıncılık, Ankara. SMİTH, Doris O. (1963). Current Events in the Intermediate Grades of a Modern Elementary School, New Jersey, USA SMİTH, M. J. (2005). Why Teach Current Events, com/a_curr/curr084.shtml, Türkçe Sözlük. (1998). Türk Dil kurumu Yayınları: 549, 9. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. TÜYSÜZ, S.-YILDIRIM, Ş. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 6, Birinci Baskı, Tuna Matbaacılık, Ankara. UZUN, Efkan v.d. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 6, Altın Kitaplar, Birici Baskı, İstanbul. YAVUZ, Nuri. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, Meram Yayınları, Prizma Pres Matbaacılık, İstanbul. 134 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008