Trabzon İli Of İlçesinde Ailelerin Çay Tüketim Durumu ve Alışkanlıkları

Transkript

1 Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 8, No:, 013 (1-7) Electronic Journal of Food Technologies Vol: 8, No:, 013 (1-7) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR e-issn: Makale (Paper) Murat SAYILI 1, Bilge GÖZENER 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Taşlıçiftlik Yerleşkesi, 6040 TOKAT muratsayili@yahoo.com Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Taşlıçiftlik Yerleşkesi, 6040 TOKAT Özet Bu araştırmada Trabzon ili Of ilçesinde tüketicilerin çay tüketim durumları ve alışkanlıkları incelenmiştir. Araştırmada ilçede yaşayan 0 aileden anket yolu ile elde edilen veriler çalışmanın materyalini oluşturmuştur. Veriler Aralık-011 yılına aittir. Tüketicilerin gelirleri ile çay tüketimlerine ilişkin bazı veriler arasında istatistiksel bir ilişki olup olmadığı khi-kare analizi ile test edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; ailelerin tamamının çay tükettiği, aylık çay tüketim miktarının.33 kg/aile olduğu, daha çok siyah çayın her mevsim demleme şeklinde tüketildiği, çay tüketimindeki en önemli faktörlerin keyif alma ve alışkanlık olduğu, satın almadaki en önemli faktörün ise kalite olduğu tespit edilmiştir. Aileler tarafından daha çok kâğıt (paketli) ambalajlı çaylar satın alınmakta ve piyasada satılan çay fiyatları genelde normal olarak kabul edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Çay, tüketim, alışkanlık, Trabzon ili Of ilçesi Tea Consumption Status and Habits of Families in the Of District of Trabzon Province Abstract In this study, tea consumption situation and habits of consumers in the Of district of Trabzon Province were investigated. 0 families were the study materials living in the district and data were obtained through a survey with the families in December-011. The relationship between tea consumption and consumers' incomes was tested statistically by chi-square analysis. The survey revealed that all he families living in the district consume tea. The amount of monthly consumption of tea is.33 kg/family. Black tea form is consumed brewing at every season. The pleasure and the habit were the most important factors of tea consumption, and quality was found to be the most important factor in purchasing. Families usually purchase tea with paper (packaged) and tea prices in the market are generally considered to be normal. Keywords : Tea, consumption habits, the town of Trabzon Province Bu makaleye atıf yapmak için Sayılı, M., Bilge, G., Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 013, 8() 1-7 How to cite this article Sayılı, M., Bilge, G., Tea Consumption Status and Habits of Families in the Of District of Trabzon Province Electronic Journal of Food Technologies, 013, 8() 1-7

2 Teknolojik Araştırmalar: GTED 013 (8) GİRİŞ Çay, dünyada sudan sonra en fazla tüketilen içeceklerin başında yer almakta olup, dünya nüfusunun /3 ünde çay tüketilmektedir. Çay bitkisinden ticari kullanıma uygun, temel olarak 3 çeşit çay (yeşil çay, oolong çayı ve siyah çay) üretilmektedir. Bunlardan yeşil çay fermantasyona uğramadan, oolong çayı yarı fermante edilerek ve siyah çay tam fermantasyonla elde edilmektedir. Dünya üzerinde çay tüketimi incelendiği zaman Hindistan ve batısında kalan ülkelerde siyah çay tüketiminin, başta Çin ve Japonya olmak üzere Uzakdoğu ülkelerinde ise yeşil çay tüketiminin daha yaygın olduğu belirtilmiştir. Çay lezzetli bir içecek olmasının yanı sıra, bilim çevreleri, son yıllarda çayın tedavi edici potansiyelini tekrar keşfetmiştir. Bilimsel çalışmalar, siyah çay ve yeşil çaydaki etken maddelerin hastalıklara karşı korunmada benzer etkiler gösterdiğini belirtmektedir [1]. Türkiye de çay içme alışkanlığı 1600 yıllarından sonra, üretim ise 194 yılından sonra başlamıştır []. Türkiye de çay dikim alanları dünya çay dikim alanlarının %.4 ünü oluşturmakta iken, dünya çay üretiminde Türkiye nin payı ise %4.4 tür [3] yılında Türkiye nin çay talebinin bir kısmı ithalat bir kısmı da üretimle karşılanırken, bu tarihten sonra tamamı iç üretim ile karşılanmaya başlanmış ve ihraç imkânları da doğmuştur [4]. Türkiye de çay üretimi ve tüketimi çok yaygındır. 010 yılı rakamları itibariyle, Türkiye deki toplam çay üretimi yaklaşık ton olup; Rize ili ilk sırada (%78) olup, Trabzon (%15), Artvin (%5) ve Giresun (%) takip etmektedir [5]. Araştırma bölgesi olarak seçilen Trabzon ili Of ilçesinin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olup çay, mısır ve patates en çok yetiştirilen tarım ürünüdür. İldeki toplam çay üretim alanının ( ha) % ü Of ilçesinde bulunmaktadır. Diğer bir açıdan, ilçenin toplam tarım arazisinin (10 61 ha) %8.94 ünde çay üretimi gerçekleştirilmektedir [6]. Yapılan bu araştırmada Trabzon ili Of ilçesinde ailelerin çay tüketim durumları ve alışkanlıkları incelenmiştir. Karadeniz bölgesinde çay üretim ve tüketiminin yoğun olduğu bilinmesine rağmen, bölgede bu konuda yapılmış çalışma sayısı oldukça azdır. Bu açıdan çalışma önemli bir yere sahiptir.. MATERYAL YÖNTEM Araştırmanın materyalini, Trabzon ili Of ilçesinde şehir merkezinde ikamet eden 0 aileden yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanan anket verileri oluşturmaktadır. Veriler Aralık 011 yılına ait olup, örnek hacmini belirlemek için aşağıdaki formül kullanılmıştır [7]: n d N * t * p * q *( N 1) t * p * q Formülde; n : Örneğe alınan (anket yapılan) hane sayısı, N : Hedef kitledeki hane sayısı (1146), p : İncelenen olayın gerçekleşme olasılığı (0.50), q : İncelenen olayın gerçekleşmeme olasılığı (0.50), t : Standart normal dağılım değeri (1.65), d : Örnekleme hatası (0.05) dır.

3 Sayılı, M., Bilge, G., Teknolojik Araştırmalar: GTED 013 (8) 1-7 Anket yapılan kişilerin (hanehalkı) aylık gelirleri dikkate alınarak tabakalandırma yapılmıştır. Buna göre, aylık geliri; 1500 TL ve daha düşük olanlar 1. grup (104 aile), TL arası. grup (7 aile) ve 501 TL ve üzeri olanlar 3. grubu (44 aile) oluşturmuştur. Tüm analizler bu gruplar ve genel ortalama itibariyle yapılmıştır. Araştırma sonuçları tablolarda özetlendirilmiş, frekans ve yüzde değerler ile yorumlanmıştır. Ayrıca belirlenen gelir grupları ile tüketicilerin çay tüketimlerine ilişkin bazı bilgiler arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacı ile khi-kare analizi de uygulanmıştır. Khi-karenin formülü aşağıdaki gibidir [8, 9]: k ( Oi Ei ) i 1 E Formülde; χ = Khi-kare değeri, O i = Gözlenen frekans değeri, E i = Beklenen frekans değeri dir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI i 3.1. Tüketicilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Anket yapılan tüketicilere ilişkin sosyo-ekonomik özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Görüşülen tüketicilerin %50.45 i erkek ve %49.55 i kadınlardan oluşmakta olup bu kişilerin yaş ortalamaları 36 yıl civarındadır. Ankete katılan tüketicilerin memleketleri incelendiğinde; %83.18 inin Trabzon, %11.36 sının Karadeniz Bölgesi ndeki diğer iller ve %5.45 inin ise ülkenin diğer bölgelerindeki illerden olduğu belirlenmiştir. Tüketicilerin %9.09 unun yüksekokul, %5.91 inin lise, %15.00 inin fakülte, %10.45 i ortaokul, %8.18 i ilkokul ve %5.91 inin ise lisansüstü mezunu, geriye kalan %5.45 inin de okur-yazar olduğu tespit edilmiştir. Ankete katılan tüketicilerin çok farklı meslek grubuna dâhil oldukları tespit edilmiştir. Nitekim genel ortalama itibariyle kişilerin %5.45 inin işçi, %3.18 inin memur, %11.36 sının serbest meslek, %40.01 inin ise diğer meslek gruplarından olduğu görülmektedir. Ailelerin gelirleri ile memur olma arasında pozitif, diğer meslek grupları arasında ise ters yönlü bir ilişkinin varlığı görülmektedir. Kişilerin yaklaşık /3 ünün evli olduğu, evli olanların ise %5.05 inin eşinin çalıştığı saptanmıştır. Evli tüketicilerin eşlerinin %9.45 i lise, %17.81 i ilkokul ve ortaokul, %9.59 u fakülte, %6.16 sı yüksekokul, %4.11 i lisansüstü mezunu iken %1.33 ü okur-yazar ve %.74 i ise okur-yazar değildir. Evli tüketicilerin eşlerinin %41.78 i ev hanımı, %19.18 i memur, %13.01 i serbest meslek, %9.59 u emekli, %6.16 sı işçi, %5.48 i esnaf ve %4.79 u çiftçidir. İncelenen ailelerin yaklaşık 4 kişiden oluştuğu ve ortalama 1.49 kişinin ücretli bir işte çalıştığı ve bu ailelerin ortalama aylık gelirlerinin de TL olduğu saptanmıştır. Ailelerin aylık gelirleri arttıkça gıda tüketimi için daha düşük oranda harcama yaptıkları tespit edilmiştir. Aile başına aylık gıda harcamasının aylık gelir içerisindeki oranı; 1. grupta %31.46,. grupta %3.6, 3. grupta %16.19 ve genel ortalamada ise %1.68 dir. 3

4 Teknolojik Araştırmalar: GTED 013 (8) 1-7 Çizelge 1. Ankete katılan tüketicilerin sosyo-ekonomik özellikleri 1. Grup (104). Grup (7) 3. Grup (44) Genel (0) Cinsiyet Erkek Kadın Yaş (yıl) Trabzon Memleketi Karadeniz Diğer Okur-yazar İlkokul Ortaokul Eğitim Durumu Lise Yüksekokul Fakülte Lisansüstü Serbest Memur İşçi Meslek Esnaf Çiftçi Emekli Ev hanımı Öğrenci Medeni hal Bekâr Evli Eş çalışma Çalışıyor Çalışmıyor Okur-yazar değil Okur-yazar İlkokul Eş öğrenim Ortaokul Lise Yüksekokul Fakülte Lisansüstü Serbest Memur İşçi Eş meslek Esnaf Çiftçi Emekli Ev hanımı Ailedeki birey sayısı (kişi) Ailedeki çalışan birey sayısı (kişi) Ailenin Geliri (TL/ay) Ailenin Gıda Harcaması (TL/ay) Tüketicilerin Çay Tüketim Durumları Anket yapılan kişilerin çay tüketimlerine ilişkin bilgiler Çizelge de verilmiştir. Ailelerin tamamının çay tükettiği saptanmıştır. Genel ortalama itibariyle, ailenin aylık çay tüketim miktarları incelendiğinde; %4.54 ünün 1.0 kg ve daha az, %37.73 ünün kg arası, %37.73 ünün de.1 kg dan daha fazla çay tükettiği belirlenmiştir. Diğer taraftan, ailenin çay tüketim miktarı; 1. grupta.17 kg/ay,. grupta.4 kg/ay, 3. grupta 4.3 kg/ay ve genel ortalamada ise.33 kg/ay olarak hesaplanmıştır. Yapılan khi-kare analizine göre ailelerin aylık çay tüketim miktarları ile gelirleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. 4

5 Sayılı, M., Bilge, G., Teknolojik Araştırmalar: GTED 013 (8) 1-7 Çizelge. Ankete katılan tüketicilerin çay tüketimlerine ilişkin bilgiler Aile Başına Çay Tüketimi Miktarı (kg/ay) Çay Tüketim Düzeyi Tüketilen Çay Türü* Çay İçme Şekli Çay İçilen Öğün* Çay Tüketim Sıklığı Çay İçme Nedeni* Çayın Tüketim Şekli Çayın Satın Alma Yeri Ambalaj Tercihi Çay Satın Almada Dikkat Edilen Hususlar* Çay Tüketim Tercihi Çayın En Fazla Tüketildiği Mevsim Tüketicilere göre Çay Satış Fiyatı GELİR GRUPLARI Khi-kare Genel (0) 1. Grup (104). Grup (7) 3. Grup (44) Analiz Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Sonucu χ = P = Ortalama (kg) Normal Çok fazla χ = Az P = 0.83 Çok az Siyah Yeşil χ = Bitkisel P = Meyve aromalı Şekerli χ = Şekersiz P = Sabah Öğle χ = Akşam P = Fark etmez Günde 1 kez Sık sık Arada bir İstediğinde Alışkanlık Keyif Tadı Faydalı χ = P = 0.8 χ = 6.96 P = 0.34 Sıcak χ = Ilık P = Fark etmez Market χ = Fabrika P = 0.03 Poşet χ = 5.61 Kâğıt P = 0.30 Kutu Fiyat Marka χ = Ambalaj P = Kalite Dikkat etmiyor Demleme Sallama Yerine göre değişir Fark etmez Sonbahar Kış İlkbahar Yaz Her mevsim Pahalı Ucuz Normal Fikri yok *Birden fazla şık işaretlendiğinden dolayı, toplam % ü aşmaktadır. χ = P = χ = P = χ = P = Genel ortalama itibariyle tüketicilerin %69.09 u çay tüketimlerini normal olarak nitelendirirken, %19.55 i çok fazla, %8.64 ü az ve %.73 ü ise çok az olarak belirtmiştir. Araştırmada tüketicilerin büyük bir çoğunluğunun (genel ortalama itibariyle %97.73) siyah çay tükettiği, bununla birlikte oransal olarak düşük olmakla birlikte bitkisel çay, yeşil çay ve meyve aromalı çayların da

6 Teknolojik Araştırmalar: GTED 013 (8) 1-7 tercih edildiği tespit edilmiştir. Tüketicilerin gelirleri ile çay tercihleri arasında yapılan khi-kare analizi sonucunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Tüketiciler tarafından çay şekerli veya şekersiz olarak tüketilebilmektedir. Görüşülen tüm kişiler ortalaması itibariyle, tüketicilerin %65.91 inin çayı şekerli, %34.09 unun ise şekersiz tükettiği saptanmıştır. Çay tüketimi farklı öğünlerde olabilmektedir. Genel ortalama itibariyle, tüketicilerin %48.64 ünün çay tüketiminde belli bir öğün tercih etmediği tespit edilmiş iken, %34.09 unun sabah, %4.09 unun akşam ve %5.91 inin ise öğle vaktinde çay tükettiği belirlenmiştir. Khi-kare analizi sonucuna göre, tüketicilerin çay tüketim zamanları ile aile gelirleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Çayın tüketim sıklığı tüketicilere göre farklılık arz etmektedir. Anket yapılan tüketicilerin tamamı incelendiğinde; çayın %43.18 ile istendiğinde, %4.73 ile gün içerisinde sık sık, %10.00 ile arada bir ve %4.09 ile de günde 1 kez tüketildiği belirlenmiştir. Çayın tüketiciler tarafından daha çok keyif vermesi ve alışkanlık nedeniyle tüketildiği saptanmış olup, tadını sevme ve sağlığa faydalı olduğu düşüncesiyle de tercih edildiği ifade edilmiştir. Çay genellikle sıcak olarak tüketilmekle birlikte ılık şeklinde tüketenler de bulunmaktadır. Araştırmada da çayı sıcak şekilde tüketenlerin oranı gruplara göre değişmekle birlikte %90 civarındadır. Tüketicilerin çay tüketim şekilleri ile aile geliri arasında yapılan khi-kare analizi sonucunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Kişilerin tükettikleri çayları çoğunlukla bakkal/market olmak üzere çay fabrikalarından da satın aldıkları saptanmıştır. Özellikle ailelerin gelir düzeyi arttıkça bakkal/marketten çay tüketenlerin oranı azalırken, çay fabrikalarından alanların oranı ise artmaktadır. Tüketicilerin çay temin yerleri ile gelirleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Çay satın almada farklı ambalaj tipleri tercih edilmektedir. Örneğin genel ortalama itibariyle, tüketicilerin %61.36 sının kâğıt (paketli), %19.55 inin poşet ve %19.09 unun ise kutu şeklindeki ambalajlı çayları tercih ettikleri belirlenmiştir. Tüketicilerin birçoğunun çay satın alırken birçok faktörü dikkate aldıkları belirlenmiştir. Bunlar içerisinde en önemli faktörün kalite olduğu tespit edilmiş iken, marka/üretici firma, fiyat ve ambalaj da dikkat edilen unsurlar içerisinde yer almaktadırlar. Buna karşın, çay satın almada herhangi bir kritere önem vermeyen çok az sayıda da olsa tüketicinin bulunduğu belirlenmiştir. Tüketicilerin büyük bir çoğunluğu (genel ortalama itibariyle %9.73 ü) demleme çayı tüketmeyi tercih etmekte olup, geriye kalanların ise sallama çay ya da duruma göre her ikisinden birini tercih ettikleri belirlenmiştir. Yapılan khi-kare analizi sonucunda tüketicilerin çay tüketim şekilleri ile gelirleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Demleme çay tüketimini tercih edenlerin nedenleri; tadının güzel (%6.5), kıvamının daha iyi (%18.14), daha keyifli (%11.76) ve el emeği (%7.84) olması şeklinde saptanmıştır. Sallama çay tüketim tercih nedenleri ise; %50.00 ile pratik, %33.33 ile bulunulan ortam ve %16.67 ile de daha temiz olmasıdır. Çay, Türk tüketicisi tarafından çok sevilmekte olan bir ürün olup her mevsim tüketilmektedir. Ankete katılan tüm tüketicilerin %77.7 si çayı her mevsim tükettiklerini belirtmiş iken, %16.8 si kış, %4.55 i sonbahar, %0.91 i yaz ve %0.45 i ilkbahar mevsimlerinde en çok tükettiklerini ifade etmişlerdir. 6

7 Sayılı, M., Bilge, G., Teknolojik Araştırmalar: GTED 013 (8) 1-7 Piyasada satılan çayların fiyatları; satın alındığı yer, marka, ambalaj gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Genel ortalama açısından tüketicilerin %59.09 u çay fiyatlarını normal olduğunu ifade ederken, %6.8 si pahalı ve %7.7 si ise ucuz bulduklarını belirtmişlerdir. Bununla birlikte, tüketicilerin %6.8 si ise bu konuda herhangi bir fikirlerinin olmadığını ifade etmişlerdir. 4. SONUÇ Çay, Türk halkı tarafından oldukça sevilen ve tüketilen bir üründür. Ancak, bu özelliklere sahip olan bir ürünün tüketimine yönelik çalışma sayısı yok denecek kadar azdır. Trabzon ili Of ilçesinde tüketicilerin çay tüketimleri ve alışkanlıkları üzerine yapılan bu araştırmada önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Görüşülen ailelerde, çayın; tüketim miktarının iyi bir seviyede olduğu, daha çok siyah çayın her mevsim tüketildiği, tüketim şeklinin çoğunlukla sıcak ve şekerli olduğu, tüketimdeki en önemli faktörlerin keyif alma ile birlikte alışkanlık olduğu, satın almada en fazla dikkat edilen faktörün kalite olduğu, daha çok kâğıt (paketli) ambalajlı çayların satın alındığı, çoğunlukla demlenerek tüketildiği, piyasada satılan çay fiyatlarının genelde normal olarak kabul edildiği tespit edilmiştir. Araştırmada elde edilen veriler ışığında; bölgede siyah çay dışındaki diğer çayların tüketiminin artırılmasına yönelik çalışmalar ile birlikte bölgede üretilen ve/veya satılan çayların kalitelerinde iyileştirmelerin yapılması gerektiği önerilebilir. 5. KAYNAKLAR 1. Fisunoğlu, M., ve Besler, H.T., 008, Çay ve Sağlık İlişkisi. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 77.. Öksüz, M., 1987, Ülkemizde Çayların Verimi ve Mamul Çay Kalite Özelliklerinin Tespiti. Çaykur Genel Müdürlüğü Yayını No: 8, Kaçar, B., 1987, Çayın Biyokimyası ve İşleme Teknolojisi. Çaykur Genel Müdürlüğü Yayını No: 6, Özyurt, H., Efendioğlu, I., ve Vanlı, H., 199, Çayın Türkiye Ekonomisindeki Yeri. Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, 363: Anonim, 01b, TÜİK. (Erişim tarihi: ) 6. Anonim, 01a, Trabzon da Tarım: 011 Yılı Faaliyetleri. T.C. Trabzon Valiliği İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Yayınları, Trabzon. 7. Baş, T., 008, Anket Nasıl Hazırlanır, Uygulanır, Değerlendirilir? Araştırma Yöntemleri Dizisi:. Seçkin Yayıncılık, 5. Baskı, Ankara. 8. Gujarati, D.N., 1995, Basic Econometrics. 3 rd Edition, McGraw - Hill, Inc., New York. 9. Mirer, T.W., 1995, Economic Statistics and Econometrics. 3 rd Edition, Prentice Hall Inc., New Jersey. 7