Alevlenme Reaksiyonu,Hipersensivite Anaflaksi,Ekstravazasyon CANAN KESKİN GEMİCİ

Transkript

1 Alevlenme Reaksiyonu,Hipersensivite Anaflaksi,Ekstravazasyon CANAN KESKİN GEMİCİ

2 Alevlenme Reaksiyonu Genellikle antrasiklin ve nitrojen mustard uygulamalarında görülen lokal alerjik bir reaksiyondur. Ven boyunca kaşıntı ve kırmızı lekeler ile ortaya çıkar ve dakika arasında kaybolur. Bazı sitostatik ilaçlar damar dışına infiltre olmadığı halde damarda kızarıklık reaksiyonuna neden olabilir. Bu durum ekstravazasyonla karıştırılabilmektedir.

3 Allerji terimleri Antijen: Vücuda dışarıdan giren ve antikor oluşmasına neden olan yabancı madde. Antikor: Antijenlere karşı vücutta üretilen kan proteinleridir. Hastalıklara karşı geçici ve kalıcı bağışıklığı sağlarlar. Alerji: Vücudun bazı maddelere karşı duyarlılığıdır. Alerjik : Alerji ile ilgili, alerjik reaksiyon. Allergen : Alerjiye neden olan etken

4 Hipersensivite Bağışıklık sistemimiz, verilen kemoterapötik ya da biyoterapötik ilacı bir antijen olarak tanımlayıp, bu ilaca karşı antikor üretir. Aynı zamanda T hücreleri ve makrofajlar duyarlı hale gelir ve kompleman sistemi de aktive olabilir Kaşıntı gibi lokal bir reaksiyondan, sistemik şoka kadar değişik durumlar meydana gelebilir. Saniyeler içinde gelişebildiği ve önlem alınmadığında hayatı tehdit edici olablir. hemşirenin hipersensitivite ve anaflaktik reaksiyonun kontrolüne yönelik bilgi sahibi olması önemlidir.

5 Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik yapılması gerekenler a) Her uygulama öncesi yaşam bulgularının kontrolü ve kaydı yapılmalı. b) Hastanın alerji öyküsünün değerlendirilmesi. c) Doktor isteminde belirtilen, premedikasyon(dipenhidramine, cimetidine ve/veya kortikosteroid) uygulanır. d) Acil ilaç ve malzemelerin kullanıma hazır olduğundan emin olunması

6 Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik yapılması gerekenler e) İlaç uygulama öncesinde acil ilaç prosedürlerine yönelik bir istem sağlanmalıdır. Hipersensitivite kontrolünde yazılı istem olması önerilir. f) Hipersensitivite belirtileri ve bu belirtiler geliştiğinde bildirmesinin önemi hastaya söylenir.

7 Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik yapılması gerekenler g) Her bir tedavi öncesi hipersensitiviteye ilişkin kayıtlar değerlendirilir Hipersensitivite reaksiyonları tekrarlayan dozlarda meydana gelebilir.örneğin: Carboplatin uygulamalarında daha sonraki uygulamalarda hipersensitivite riski artar. h)lokal ya da sistemik reaksiyonlar ilk 30 dakika içinde meydana gelir. Hipersensitivite riski olan ajanlarda başlangıçta yavaş infüzyon yapılır ve infüzyon sırasında hipersensitivite belirti ve bulguları izlenir.

8 Anaflaksi Aniden ortaya çıkan, vücudu etkileyen, kısa sürede ölümle de sonuçlanabilen, şiddetli antijen-antikor tepkimesidir.

9 Anaflaksi belirtileri a) Ajitasyon, b) Göğüste sıkışma hissi, c) Nefes darlığı (wheezing le birlikte olabilir ya da olmayabilir) d) Hipotansiyon, e) Ürtiker ya da döküntü, f) Lokal ya da genel kaşıntı, g) Göz çevresinde ya da yüzde ödem, h) Göz kararması ya da baş dönmes,i i) Abdominal kramp, ishal, bulantı ve kusma.

10 Anaflakside Acil Yaklaşımlar a) Hemen infüzyon durdurulur. b) Serum fizyolojik takılır. c)solunum yolu açıklığı sağlanır. d) Hasta yalnız bırakılmaz. Hemen doktora haber verilir. e) Hastanın durumu düzelene dek: her 2 dakikada bir, durumu düzeldikten sonra ilk 30 dakika için her 5 dakikada bir ve sonrasında her 15 dakikada bir yaşam bulguları değerlendirilir.. Ödemin artıp artmadığı değerlendirilir,oksijen verilir.

11 Anaflakside Acil Yaklaşımlar f) Gerektiğinde kardiyopulmoner resüsitasyon için hazırlık yapılır. g) Doktor istemi ile acil ilaçlar uygulanır. h) Hastaya ve ailesine psikolojik destek sağlanmalı. ı) Bütün girişim ve değerlendirmeler kaydedilir. i) Anaflaksi semptomları ilk girişimden birkaç saat sonra tekrarlayabilir.

12 EKSTRAVAZASYON İlacın istemsiz olarak,perivasküler ve subkütan dokuya verilmesi ya da sızmasıdır. Erken bir komplikasyon olmasına karşın,geç dönemde de devam etmektedir.

13 Vezikan ilaçlar Ağrı, kızarıklık ve şişlik ortaya çıkar. Bir kaç gün içerisinde de, lokal nekroz ve ülser gelişebilir. Bül oluşumu ya da doku zedelenmesine neden olurlar.

14 İRİTAN İLAÇLAR Ekstravazasyon gelişince ya da gelişmeden de damar duvarında iritasyon yaparak, yanma ve ağrı hissi yaratır. Nekroz oluşturmadan, flebite kadar gidebilen, inflamasyona neden olurlar.

15 Ekstravazasyon Görülme Sıklığı Çocuklarda % 11 Yetişkinlerde % 22 Kemoterapiye bağlı istenmeyen etkiler arasında ekstravazasyon % /3 ü cerrahi müdahale gerektirmektedir.

16 Ekstravazasyon Görülme Sıklığı Deneyimli onkoloji hemşireleri tarafından yapılan, kemoterapi uygulamalarında: % 0.1 Genel hastane ortamlarında:% 2-5 İmplante portlarda %6.4

17 Risk Faktörleri Hastaya ait kişisel özellikler İlaçlarla ilgili faktörler Tıbbi uygulamalara bağlı faktörler Damar yolu ile ilgili anatomik özellikler Mekanik nedenler

18 Hastaya Ait Risk Faktörleri Frajil damarlar Küçük çaplı venler Çok sayıda venöz girişim Yaygın vasküler hastalık Proksimal venlerde tromboz Çocuk ya da yaşlı hasta Nöropatik duyusal bozukluk

19 İlaçla İlgili Risk Faktörler İlaçların vezikan potansiyeli, Konsantrasyonu, Ozmolaritesi, ph sı Uygulama süresidir.

20 Tıbbı uygulamalara bağlı faktörler Eğitim ve deneyim yetersizliği, Hastanın ağrıya karşı reaksiyonunun bilinmemesi, Geceleri infüzyon takibinde yetersizlik, Personelin yorgun olması, Uygulama tekniği ile ilişkili etkenler.

21 Klinik Bulgular Enjeksiyon yerinde ağrı, yanma ya da batma şişlik, kızarıklık ve duyarlılık. Doku hasarının genişliği: Ekstravaze olan ilacın hacmi, miktarı,özelliği ile doğrudan ilişkilidir

22 Ekstravazasyon Geliştiğinde Yanma ya da batma tarzında his Selülit, şişlik, nadiren de eritem veya hareket kısıtlılığı Ağrının artması Yara sahasının sklerozu Ülserasyon görülmesi

23 Ekstravazasyon Geliştiğinde Tendonlar ve nörovasküler yapılar açıkta olabilir. ülserler enfekte olur. Ülserinlerin iyileşmesi 6 ay sürebilir. Bu dönemde çocuklar da ağrı kontraktürler ve hareket kısıtlılığı görülür.

24 Ekstavazasyonun İyileşmesini Geciktiren Nedenler Lökopeni, İmmün yanıtın bozulması Kemoterapinin devam etmesi Geniş nekroz lokal kan akımının yetersizliği

25 Spesifik Tedavi Yaklaşımları ilaca özgü topikal tedavi yaklaşımları Soğuk uygulama, Sıcak uygulama, Dimetilsülfoksit (DMSO) uygulaması, Hiyalüronidaz uygulaması, Kortikosteroid uygulaması

26 Genel Tedavi Yaklaşımları Enjeksiyon ya da infüzyon hemen durdurulur. Kanül yerinde tutulur, steril eldiven giyilir. ilaç geri çekilmeye çalışılmalıdır. İlaç aspire edilirken, kanül çıkarılmalıdır. Ekstremite elevasyona alınıp immobilize edilmelidir (2 gün kadar devam edilebilir).

27 Genel Tedavi Yaklaşımlar Spesifik antidot verilmesi düşünülebilir. (Dimetilsülfoksit (DMSO)Hiyalüronidaz Kortikosteroid) Sahaya kesinlikle alkol sürülmez. Enfeksiyondan korumak için saha hafifçe kapatılabilir. Rahatlatıcı analjezik, sedatif veya anksiyolitik gibi oral ilaçlar önerilebilir.

28 Genel Tedavi Yaklaşımları Ekstravazasyon ile ilgili bilgiler kaydedilmeli, Aile ve hastaya bilgi verilip önerilerde bulunulmalı, Düzenli kontroller planlanmalı, İlk 24 saat içinde hasta mutlaka yeniden değerlendirilmelidir.

29 Topikal Soğuk Uygulama

30 Topikal Soğuk Uygulama Daunomisin doksorubisin (adriamisin) Epirubisin gibi antrasiklinler, Sisplatin, Aktinomisin-D Mitomisin-C Vazokontriksiyon etkisi ile vezikantın,subcutan dokulara emilimini ve metabolik aktivitesini azalttığı düşünülmektedir.

31 Soğuk Uygulama Standart bir öneri olmayıp,1-3 gün süre ile uygulanabilir. Buzdolabında +2-8 C de tutulmuş su kabı veya paketleri ile yapılır, Sahaya önce:1 saat sonrasında 72 saat süresince,4 kez,15-20 dakika süreyle yapılabilir. Saha ıslatılmaz. Vinka alkaloidlerinde soğuk uygulama,ilacın toksisitesini artırdığı için uygulanmaz!!!!

32

33

34

35

36

37 Sıcak Uygulama

38 Topikal Sıcak Uygulama Yalnızca vinka alkoloidleri içindir.(vinkristine, vinblastin) İlacın antidotu gibi etki yapar. Vinka alkaloidlerine bağlı ekstravazasyonda: vazodilatasyon yaparak lokal kan akımını artırır. İacın bölgeden absorpsiyonu ve uzaklaşmasını sağlayıp, ilacın lokal konsantrasyonunu azaltır.

39 Topikal Sıcak Uygulama Standart bir öneri olmayıp 1-3 gün süre ile uygulanabilir. Sahaya önce:1 saat sürekli sonrasında 72 saat süresince,günde 4 kez,15-20 dakika süreyle uygulama yapılabilir. Ekstravazasyon bölgesi ıslatılmaz.

40 Cerrahi Tedavi Yaklaşımları Bir çok hasta, tıbbi yaklaşımlar ile tedavi edilebilir. Plastik cerrahi konsültasyonu özellikle, vezikan bir ilacın ekstravazasyonunda ya da tıbbi tedaviye rağmen, iyileşme görülmüyorsa yapılmalıdır. Cerrahi girişim endikasyonları: Medikal tedaviye yanıt vermeyen, Kalıcı lokal ağrı, Ciddi ya da genişleyen ekstravazasyon, Ülser oluşumu. Genellikle debridman, deri ile greftleme yapılır. Özellikle kontraktür ve fonksiyon kayıplarında rekonstrüktif cerrahi girişimler gerekebilir.

41 Doxorubisin sonrası cerrahi eksizyon

42

43

44

45 Korunma ve Önlemler Kemoterapi uygulamalarının deneyimli kişiler tarafından yapılması, Kemoterapi uygulamalarında acele edilmemesi, Ekstravazasyon konusunda hasta ve yakınlarını bilgilendirilmesi, İlaç uygulanırken doğru pozisyon verilmesi,

46 Korunma Ve Önlemler Öncelik sırası önkol,elin sırtı ya da bilek ve en son olarakta antekübital venler olmalıdır. Elin sırtı ya da bileklerde deri altı yağ dokusu az olduğundan, takılırsa da sık izlenmeli. Eklemler, hayati sinir ve tendonların yakınına, ilaç vermekten kaçınmalı. Alt ekstremiteye kemoterapi uygulamamalı.(flebit,hareket kısıtlılığı) Kullanılmış venlere uygulamaktan kaçınmalı.(radyoterapi )

47 Korunma Ve Önlemler İğne giriş yerini gözlem amacıyla, şeffaf bant kullanmak önemlidir. Ilık kompres uygulamak, ekstremiteyi aşağı sarkıtmak el topunu sıkar gibi eli açıp kapamak sıcak içecekler içilmesi giriş işlemini kolaylaştırmak için yapılacak uygulamalardır. Damar girişimi yapan, ilaç uygulayan,takip eden kişi aynı olmalıdır.

48 Korunma Ve Önlemler Personele hizmet içi eğitim yapılmalı. Özellikle,uzun süreli ve infüzyon kemoterapi uygulamalarında,kalıcı port kateter kullanımı önerilmeli. İlaç uygulamadan önce, damar yolu kontrol edilmeli. İlaç uygulanırken basıç yapılmamalı. Damar yolu açarken intraketler tercih edilmeli.

49 Korunma Ve Önlemler Tedavi malzemelerinin,kolay ulaşılabilecek şekilde,eksiksiz olarak hazır bulundurulmalı. Ekstravazasyon geliştiğinde,özel formlara kaydedilmeli, Hastanın düzenli ve planlı olarak yakın izlenmesi önemlidir.

50 Port Ekstravazasyonu Portlar da ekstravazasyon riski %3 tür. Periferal esktravazasyonlar kadar yüksek değildir. Ancak,portlarda ekstravazasyon sonucu,çok ciddi komplikasyonlar gelişebilmektedir.

51

52

53 Portta Ekstravazasyon Nedenleri İğnenin uygun yere,uygun şekilde takılamaması. Trombüs ya da fibrin oluşması.(heparinizasyonun uyğun dozda yapılmamış olması) Kateterin yerinden ayrılması. Kateter kırılması. Kateterin sternuma sıkışması.

54 Ekstravazasyonun Önlenmesi Kemoterapi ilaçlarının,yalnız geriye kan dönüşü olduğu zaman uygulamalı. Portlarda, ekstravazasyon nedenlerinin bilinmesi ve riskin aza indirilmesi. İğnenin,yerinde olduğundan emin olduktan sonra,ilaç uygulaması

55 Port Ekstravazasyonunda Yapılması Gereken İşlemler Kemoterapi ilacının verilmesini durdurmak. Portta kalan ilacı,aspire etmek. Periferik ekstravazasyon için önerilen uygulamaları yapmak. Port çevresinde ağrı ve ilerleyen bir ülserasyon mevcutsa, plastik cerrahi konsültasyonu istemek.

56 Hasta-Aile Bilgilendirmesi

57 Ekstravazasyon Kayıtı

58 Teşekkürler

59 Hiyalüronidaz Vinkristin, vinblastin ve vindesin gibi vinka alkaloidleri ekstravazasyonunda, bağ dokusundaki hiyalüronik asidin enzimatik yıkımına neden olur. Ekstravaze olan ilacın dokudan emilimini hızlandırır. Vinka alkaloidleri için sıcak uygulamayla beraber kullanılabilir,

60 Hiyalüronidaz Erişkinlerde önerilen uygulamada şekilleri:genellikle 150 IU (=1 ml) cilt altına etkilenen alanın çevresinden merkezine doğru olacak şekilde enjekte edilir. Bir diğer uygulama şekli; 250 IU ilaç 6 ml % 0.9 luk NaCl ile sulandırılır, ekstravazasyona neden olan damar içine uygulanır, ya da 250 IU cilt altına ektravaze olan alana 6 faklı yerden uygulanır. (Maksimum doz 1500 U dir).

61 Dimetil Sülfoksit (Dmso Sisplatin, Aktinomisin-D, Doksorubisin, Daunomisin Epirubisin vazodilatasyon sağlar, çözünürlüğü ve doku geçirgenliğini artırarak ilacın sistemik dağılımını hızlandırır. Antiinflamatuar ve radikal temizlemede etkisi vardır. Vezikan ilaçlar için topikal soğuk uygulama ile beraber çok etkilidir. Yan etkisi az olup kolay uygulanabilen, çok etkili bir önlemdir. Genellikle 7 gün süreyle lezyon bölgesine, basınç uygulanmadan, steril spanç ile %99 luk DMSO 8 saatte bir uygulanır, Kapama yapılmaz, hava ile kendi kurur.

62 Kortikosteroidler Antiinflamatuar etkileri vardır. Erişkinlerde 4-8 mg dekzametazon cilt altına uygulanır. Daha sonra %1 lik hidrokortizon topikal olarak günde iki kez uygulanır. Bir diğer uygulama şekli 100 mg hidrokortizon cilt altına verilir ve intravenöz hidrokortizon topikal uygulanır. Ekstravazasyonlara inflamasyon nadiren eşlik ettiğinden kortikosteroid kullanımı farmakolojik olarak genellikle endike değildir. Hayvan modellerinde hidrokortizonun vinka alkaloidlerinin toksisitesini artırdıgı gözlenmiştir.

63 Doxorubisin ektravazasyonunda 12 gün sonra. Ağrı yok, iyileşme gösteriyor.

64 Doksorubisin Doxorubisin Ekstravazasyonu 4 ½ ay sonra ekstravazasyonundan 4.5 ay sonra