AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE"

Transkript

1 AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE (iyonik türlerin dengeye etkisi) Prof. Dr. Mustafa DEMİR M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 1

2 Denge sabitinin tanımında tanecikler arası çekim kuvvetinin olmadığı (ideal çözelti) kabul edilmiştir. Kuvvetlerin ihmal edilebilecek derecede küçük olduğu çözelti veya gazların, ideal çözelti veya gaz gibi davrandığı kabul edilir. Çözeltiler yeterince seyreltik ise, ideal çözelti bibi davranır ve ideal seyreltik çözelti denir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE

3 Gerçek çözeltilerde; derişimin değişmesi ile tanecikler arasındaki uzaklık ve buna bağlı olarak da tanecikler arasındaki kuvvetler değişir. Bu durumda gerçek çözeltilerde derişim yerine etkin derişim yani aktiflik alınır. Aktiflik; ideal olmayan hallerde maddenin içinde bulunduğu hali tanımlamak için derişim yerine kullanılır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 3

4 Tanecikler arası çekimin bulunmadığı ideal çözeltilerde n mol madde C 1 derişimli 1 halinden C derişimli haline gelmesi sırasındaki serbest enerji değişimi, termodinamiğe göre G G G 1 nrt ln C C 1 şeklinde ifade edilir. Bu bağıntıda C yerine M, m, X alınabilir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 4

5 Gazlar için P 1 hal için) G G G şeklinde yazılır. 1 basınçlı halden P basınçlı nrt ln Gerçek çözeltilerde ise tanecikler arası çekim kuvvetinin varlığı nedeniyle bu bağıntılar geçerli değildir. P P 1 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 5

6 P, C, M, m, X ile gösterilen birimler yerine a ile gösterilen ve aktiflik adı verilen yeni bir büyüklük kullanılır. Buna göre 1 halinden haline geçişteki serbest enerji değişimi G G G 1 nrt ln ile verilir. Buradaki aktiflik (a), P, M, m, X cinsinden alınabilir. a a 1 Atmosfer cinsinden olan aktifliğe UGASİTE denir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 6

7 Yukarıdaki son eşitlik mutlak aktifliği değil aktiflik oranını vermektedir. Eğer hallerden biri standart hal (aktifliğin 1 e eşit olduğu hal) olarak alınırsa, öteki halin standart hale göre aktifliği bulunabilir. Örneğin a1 1 için G G G o nrt ln a elde edilir. Burada G o, standart haldeki serbest enerjiyi verir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 7

8 Derişim ile aktiflik arasındaki bağıntı a f c ile ifade edilen aktiflik katsayısı ile tanımlanır. İdeal hale yaklaştıkça aktiflik katsayısı 1 e yaklaşır. İdeal halde f1 dir. Elektrolit olmayan çözeltilerde f1 alınır. Elektrolit çözeltilerinde aktiflik katsayısının hesabında log f kµ bağıntısı kullanılır. Buradaki µ iyon şiddetini, k ise maddeye bağlı sabiti verir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 8

9 İyon şiddetinin hesabında µ 1 X i Ci bağıntısı kullanılır. Burada Z i iyon yükünü, C i ise iyonun derişimini tanımlar. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 9

10 Aktivite ve kimyasal denge Bundan önceki konularda denge sabiti ifadesini aşağıdaki şekilde ifade edilmişti. Oysa bu ifade, her koşul için tam olarak doğru değildir, ancak çok seyreltik çözeltiler için doğru olabilir. Doğrusu; denge sabiti ifadesinde molar derişim yerine iyonların aktifliklerinin dikkate alınmasıdır. K a a C A x a x a D B C A x [D]f x [B]f [ ] c C [ D] [ ] a A [ B] aa + bb cc + dd K b [C]f [A]f D B d M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 10

11 İyonik Güç İyonik türlerin bulunduğu ortamlarda denge, ortamda bulunan öteki iyonlardan etkilenir. Böyle bir durumda ortamdaki iyonların toplam derişimlerinin en doğru hesabı iyonik gücü dikkate alanıdır. İyonik güç, 1 Z i i µ ΣC şeklinde ifade edilir.burada C i, i türünün derişimi, Z i ise bu türün yüküdür. ise çözeltideki bütün türlerin toplamı anlamındadır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 11

12 ÖRNEK 1: a) 0,1M NaNO 3 b) 0,1M Na SO 4 c) 0,0 M KBr + 0,03 M ZnSO 4 çözeltilerinin iyonik güçlerini hesaplayınız. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 1

13 ÖRNEK 1: a) 0,1M NaNO 3 b) 0,1M Na SO 4 c) 0,0 M KBr + 0,03 M ZnSO 4 çözeltilerinin iyonik güçlerini hesaplayınız. a) µ µ b) µ µ c) µ µ ,14M [C [(0,1)x1+ (0,1)x1] 1 [C [(0,)(1) 1 [C Na Na K (1) (1) (1) + C + C + (0,1)(-) + C NO3 Br SO4 (-) (-1) (-1) 0,1M ] 0,3M () + C (-) [(0,0)(1) + (0,0)(1) + (0,03)(4) + (0,03)(4)] ] ] + C Na SO4 ] M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 13

14 Örnek : Aşağıdaki çözeltilerin iyonik güçlerini hesaplayınız. a) 0,0 M KBr b) 0,0 M Cs CrO 4 c) 0,0 M MgCl +0,03 M AlCl 3 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 14

15 Örnek : Aşağıdaki çözeltilerin iyonik güçlerini hesaplayınız. a) 0,0 M KBr b) 0,0 M Cs CrO 4 c) 0,0 M MgCl +0,03 M AlCl 3 a) µ ½ [ C K (Z K µ ½ [ (0,0 x1+ ) + C Br ( Z Br 0,0 x1] ) ] 0,0 M b) µ ½ [ C Cs (Z Cs ) + C CrO4 ( Z CrO4 ) ] µ ½ [ (0,0x)x1+ (0,0) x (-) ] 0,06 M c)µ ½[C Mg (Z Mg ) + C Cl (Z Cl ) + C Al (Z Al ) ] µ ½[0,0) x () + (0,0 x + 0,03 x 3) (-1) + (0,03)(3) ] µ 0,4 M M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 15

16 İyonik güç Hem katyon hem de anyonun değerliği 1 olan elektrolitlere 1:1 türü elektrolitler denir. Örneğin NaNO 3 1:1 türü elektrolittir. 1:1 türü elektrolitlerde iyonik güç molariteye eşittir. Bunun dışındaki bütün durumlarda, :1, :, vd iyonik güç daima molariteden büyüktür. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 16

17 İnert tuz Herhangi bir tuzun saf sudaki çözünürlüğü inert tuz içeren bir ortamdakinden daha azdır. Başka bir deyişle az çözünen tuzun çözünürlüğü inert bir tuz ilavesiyle artar. İNERT TUZ: İyonları ilgilenilen bileşik ile tepkime vermeyen tuzdur. Bunun nedeni, her anyon ve katyon etrafında karşı yüklü iyonlardan oluşan bir iyonik atmosferin oluşmasıdır. İyonik atmosfer, çözeltideki iyonlar arası çekimin azalmasına neden olur. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 17

18 Bir çözeltinin iyonik şiddeti ne kadar büyükse, iyonik atmosferdeki yük o kadar yüksek demektir. Bu, herbir iyon ve atmosferinin daha düşük yüklü olması anlamına gelir. Bu da anyon ve katyonlar arası çekimin daha az olması demektir. Dolayısıyla iyonik şiddet arttıkça, az çözünen tuzun katyonu ve anyonu arasındaki çekimin saf sudakine göre azalmasını, yani bir araya gelme eğiliminin azalması, yani çözünürlüğün artması sonucunu doğurur. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 18

19 Özet olarak söylemek gerekirse, iyonik şiddetin artması iyonların ayrışmasını kolaylaştırır. Çözünürlük dengesinde dengenin sağa doğru kaymasına neden olur. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 19

20 Tuzların Çözünürlüğüne İyonik Gücün Etkisi Hg (IO 3 ) ın sudaki doygun çözeltisini düşünelim. Bu çözeltideki Hg + iyonlarının derişimi, çözünürlük çarpımı ifadesinden 6,9x10-7 mol/l olarak hesaplanır. Gerçekten sulu çözeltide ölçülen Hg + derişimi bu kadardır. Ancak bu çözeltiye KNO 3 eklendiğinde ölçülen derişim farklıdır. Oysa ne K + ne de NO 3 - -, ne Hg + ile ne de IO 3 - ile tepkime vermektedir. Eğer 0,05 M KNO 3, doygun Hg (IO 3 ) çözeltisine eklenecek olursa, daha fazla katının çözündüğü, Hg + derişiminin yaklaşık %50 arttığı (6,9x10-7 M dan 1,0x10-6 M a) görülecektir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 0

21 Aktiflik Katsayısı Yalnız iyonların molar derişimlerini dikkate alan c [ ] [ ] d C D K [ A] a [ B] b şeklindeki denge sabiti ifadesinde, iyonik gücün kimyasal tepkimeye bir etkisi olacağını göstermez. İyonik gücün etkisini dikkate alabilmek için derişim yerine aktiflik konmalıdır. Aktiflik a C [C] x f C şeklinde ifade edilir. Burada, a C C iyonunun aktifliği, f C C iyonunun aktiflik katsayısı, [C] C iyonunun molar derişimi tanımlar. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 1

22 Elektrolit Çözeltilerinde Aktiflik katsayısı Bu tür çözeltilerin ideal halden sapmalarının en önemli nedenleri İyonlar arası zayıf elektrostatik kuvvet İyon derişimleri (asosiasyon) İyon çözenmesi (solvatasyon) nedeniyle serbest çözücü moleküllerinin azalması Çözücü moleküllerinin yapısının bozulması Çözücü dielektrik sabitinin çözünen tarafından değiştirilmesi Kompleks oluşumu Olarak sıralanabilir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE

23 Aktiflik katsayısı aa + bb cc + dd K a a C A x a x a D [C] x [D] [A] x [B] B x f f C [C]f [A]f A x f x f C A D B K x [D]f x [B]f [ ] c C [ D] [ A] a[ B] D B d b M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 3

24 HAc için HAc H + + Ac K [H + ][Ac [HAc] ] yerine K a H a x a HAc Ac [H + ][Ac [HAc] ] x f H f x f HAc Ac M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 4

25 Aktiflik Katsayısının Özellikleri Bir türün aktiflik katsayısını, o türün denge sabitine etkisinin bir ölçüsü olarak düşünmek gerekir. Çok seyreltik çözeltilerde yani iyonik gücün çok zayıf olduğu çözeltilerde bu etki sabit kalır ve 1 olarak alınır. Dolayısıyla böyle çözeltilerde aktiflik ve molar derişim birbirine eşit olur. İyonik güç arttıkça iyonlar daha az etkili olacağından aktiflik katsayısı da azalacaktır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 5

26 Bunu şu şekilde genellemek mümkündür: Yüksek iyonik güçlerde f A <1 dir. Çözelti seyreldikçe f A 1 e yaklaşacaktır ve dolayısıyla a A [A] olacaktır. Yüksek iyonik güç durumunda türün aktiflik katsayısı artar ve 1 den büyük değerler de olabilir. Çok derişik olmayan çözeltilerde bir türün aktiflik katsayısı, elektrolitin türünden bağımsız fakat iyonik gücüne bağımlıdır. Bir iyonik güç için bir iyonun aktiflik katsayısı, türün yükü arttıkça 1 den farklılaşır. Yüksüz bir molekülün aktiflik katsayısı iyonik güç ne olursa olsun 1 dir. Aynı yükteki iyonlar için, iyonik güç aynı ise aktiflik katsayıları da aynıdır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 6

27 Aktiflik katsayısının hesaplanması Aktiflik katsayısı Deby-Hückel in 193 yılında ifade ettiği aşağıdaki eşitlikle hesaplanır. logf A 0,5085 x ZA x 1+ 0,381x α x i Burada f A A türünün aktiflik katsayısı Z A A türünün yükü µ Çözeltinin iyonik gücü α i ilgili iyonun etkin yarıçapı [A(10-7 cm) cinsinden] 0,5085 ve 0,381 sabit değerler olup 5 o C ve sulu çözeltiler için amprik değerlerdir. Başka sıcaklı ve çözücüler için geçerli değildir. µ µ M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 7

28 Etkin yarıçap değeri Ao yerine pm cinsinden (1 pm 10-1 m) verildiğinde 0,381 değeri 3,81 olarak alınması gerekir. Birçok kaynakta etkin yarıçap değeri pm biriminden verilir ve bağıntı aşağıdaki şekli alır. logf A 0,51xZ 1+ 3,3xα i x x µ µ M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 8

29 5 o Cve µ <0,1 olan sulu çözeltiler için log f i 0,5 x Z i 1+ µ x µ eşitliği, µ<0,01 olan sulu çözeltiler için ise log f i 0,5 x Z i x µ eşitliği ile aktiflik katsayısı hesaplanır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 9

30 α nın değeri konusunda kesinlik yoktur. Pek çok tek değerlikli iyon için 3 A o dolayındadır ki bu durumda eşitliğin paydası şeklini alır. Çok değerlikli iyonlarda ise α nın değeri 10 A o kadar çıktığı olur. İyonik gücün 0,01 den küçük olması durumunda paydanın ikinci terimi birinci terime oranla daha küçük hale gelir. Bu durumda α dan gelen belirsizlik daha az önemli olur. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 30

31 Aşağıdaki çözeltinin rengi I - 3 nedeniyle kahve renktedir. Bu çözeltiye Ba(NO 3 ), K SO 4 veya NaClO 4 gibi bir elektrolit eklenirse çözeltinin renginin açıldığı görülür. Rengin açılmasının nedeni elektrolit eklenmesiyle I 3 - derişiminin azalması, yani dengenin sol yöne kaymasıdır. + H3 AsO4 + 3I + H H3AsO3 + I3 + H O M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 31

32 Elektrolit etkisinin büyüklüğü, dengede yer alan iyonların yüküne önemli ölçüde bağımlıdır. Türler iyonik ise elektrolit etkisinin büyüklüğü yükün büyüklüğü ile orantılı olarak artar. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 3

33 Ortama eklenen elektrolitin denge üzerine yaptığı etki, elektrolitin kimyasal yapısından bağımsız fakat çözeltinin iyonik şiddetine bağımlıdır. Bir çözeltinin iyonik şiddeti çözeltide bulunan iyonik türlerin molar derişimleri ve yüklerinin karelerinin toplamıyla aşağıdaki eşitlikle bulunur. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 33

34 Aktiflik katsayısının hesaplanması (iyonik güç) İyon güç (iyonik şiddet) 1 µ ( M 1 Z1 + M Z + M 3Z ) formülüyle hesaplanır. Bu formüldeki M, çözeltideki herbir iyonun molar derişimini, Z ise bu iyonun mol kütlesini belirtir. Kielland 1937 yılında çeşitli iyonlar için α nın değerlerini deneysel olarak bulmuştur. Bu değerler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Aşağıdaki tabloda iyonların hidrate yarıçapları (α) ve çeşitli iyonik güç değerleri için hesaplanan aktiflik katsayısı değerleri verilmiştir. Tablo α değerinin büyüklüğüne ve iyonların yüklerine göre düzenlenmiştir.aynı büyüklük ve yükteki iyonlar aynı kolonda yer almıştır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 34

35 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 35

36 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 36

37 Örnek 3: 0,0036 M BaCl ve 0,04 M NaCl çözeltisi ortamında Ba + ve Cl - iyonlarının aktiflik katsayılarını hesaplayınız. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 37

38 Örnek 3: 0,0036 M BaCl ve 0,04 M NaCl çözeltisi ortamında Ba + ve Cl - iyonlarının aktiflik katsayılarını hesaplayınız. Şüphesiz önce çözeltinin iyonik gücünü hesaplamamız gerekmektedir. Çözeltideki iyonik türler Na +, Cl -, ve Ba + iyonlarıdır. Bunlardan Cl - iyonları hem BaCl den hem de NaCl den gelmektedir. Bu durum dikkate alınarak µ 0,051 olarak hesaplanır. Tablodan α Ba 5 ve α Cl 3 değerleri Deby-Hückel eşitliğinde yerin konarak f Ba 0,46 ve f Cl 0,80 olarak hesaplanır Bu durumda her iki iyonun aktiflikleri sırasıyla a Ba [Ba + ]f Ba 0,0036 x 0,46 0,00166 mol /L a Cl [Cl - ]fcl(0,0036x+0,04)x0,800,0378 mol/l M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 38

39 Örnek 3: 0,0036 M BaCl ve 0,04 M NaCl çözeltisi ortamında Ba + iyonlarının aktiflik katsayılarını hesaplayınız. (1/) a A log f [ A ] f A µ ½ Σ C i 1+ 0,33 x α Z A 0,51x Z i A A x µ µ µ ½ [ 0,0036x4 + (0,0036x + 0,04x1) + 0,04x1] µ 0,051 Tablodan α Βα 5 - log f Ba 0,51x 0, ,33 x 5 x 0,051 f Ba 0,46 a Ba [ Ba + ] f Ba 0,0036 x 0,46 0,00166 mol /L M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 39

40 Örnek 3: 0,0036 M BaCl ve 0,04 M NaCl çözeltisi ortamında Cl - iyonlarının aktiflik katsayılarını hesaplayınız. (/) a µ ½ Σ C µ ½ [ 0,0036x4 + (0,0036x + 0,04x1) + 0,04x1] µ 0,051 - log f tablodan αcl 3 - log f fcl 0,80 a A log f Cl [ A ] f A Cl Cl i 1+ 0,33 x α Z 0,51 x Z 0,51 x ZCl 1+ 0,33 x α - [ Cl A i 0,51x ,33 x 3 x 0,051 ] f Cl A A Cl µ x µ µ µ x 0,051 (0,0036 x + 0,04 ) x0,80 0,0378 mol/ M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 40

41 Örnek 3: 0,0036 M BaCl ve 0,04 M NaCl çözeltisi ortamında Ba + ve Cl - iyonlarının aktiflik katsayılarını hesaplayınız. a a A [ A ] f A [ A ] f A A 0,51 x ZA µ 0,51x ZA µ log f A log fa 1+ 0,33 x α A x µ 1+ 0,33 x αa x µ µ ½ Σ CiZi µ ½ Σ CiZi µ ½ [ 0,0036x4 + (0,0036x + 0,04x1) + 0,04x1] µ ½ [ 0,0036x4 + (0,0036x + 0,04x1) + 0,04x1] µ 0,051 µ 0,051 0,51 x ZCl µ Tablodan α Βα 5 - log f Cl 1+ 0,33 x α Cl µ 0,51x 0,051 - log fba tablodan αcl ,33 x 5 x 0,051 0,51x 1 x 0,051 fba 0,46 - log f Cl 1+ 0,33 x 3 x 0,051 + a Ba [ Ba ] fba 0,0036 x 0,46 fcl 0,80 0,00166 mol /L - a [ Cl ] f (0,0036 x + 0,04 ) x0,80 Cl 0,0378 mol/ Cl M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 41

42 Örnek 4: 0,001 M Cl çözeltisinde + ve Cl - iyonlarının aktiflik katsayılarını bulunuz. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 4

43 Örnek 4: 0,001 M Cl çözeltisinde + ve Cl - iyonlarının aktiflik katsayılarını bulunuz. 1 µ ( x 0,001) + (0,001) x 1 µ 0,003 Seyreltik çözeltiler için olduğundan logf logf logf f C a 0,1096 0,776 0,5 x ( 0,1096 ) x 0,03 ) log f i 0,5 Benzer şekilde işlem yapılırsa f Cl 0,9388 olarak bulunur. x Z i x µ M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 43

44 SORU:5 Cl yönünden 0,0005 M ve NaCl yönünden 0,001 M lık bir çözeltideki iyonların aktiflikleri nedir? M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 44

45 SORU:5 Cl yönünden 0,0005 M ve NaCl yönünden 0,001 M lık bir çözeltideki iyonların aktiflikleri nedir? C µ µ f a a log log f log f Cl 0, CiZ 1 (5x10 a C f Na Cl a i 5 0,5 0,5 0,5 M x1 f x x > C x C Na ) µ 0,005 0,794 x 0,0005 3,97 0,944 x 0,00 1,88 x10 x x x 0,0005 0,001 M x x10 3 0,005 f 0,005 f 0,005 f 4 Cl Na - - > C 0,74 0,944 0,944 > a Na Cl + 0,001 x1 + x 0,00 0,0005 x 0,944 x 0,001 9,44 x ,001 0,00 4 M M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 45

46 Termodinamik denge sabiti- Derişim denge sabiti Aktifliği dikkate alan denge sabitine termodinamik denge sabit, aktifliği dikkate almayan denge sabitine ise derişim denge sabiti denir. Düşük iyonik güçte aktiflik katsayısı 1 e yaklaştığından, termodinamik denge sabiti derişim denge sabiti değerine eşit olur. Çizelgelerde verilen denge sabiti değerlerinin çoğu, çözeltilerin çok seyreltik kabul etmesi nedeniyle iyonik etkileşimi ihmal eden derişim denge sabiti değerleridir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 46

47 Aktiflik, Hidrate yarıçap Aktiflik katsayısını hesaplamaya yarayan Debye - Hüchel eşitliği, iyonik gücün µ < 0,1 M durumunda çok iyi çalışmaktadır. Buradaki α 'nın değeri iyonun hihrate yarıçapıdır. Yüksek değerlikteki küçük yarıçaplı iyonlar çözücü molküllerini daha kuvvetle çekerler. Dolayısıyla hidrate yarıçapları (α ), büyük iyonlardan yani yükü küçük olan iyonlardan daha büyüktür. Örneğin - iyonunun hidrate yarıçapı I - iyonundan daha büyüktür. Çünkü - iyonları I - iyonlarına göre daha küçük yarıçaplı iyonlardır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 47

48 Aktiflik, Hidrate yarıçap İyonik gücün sıfır ile 0,1 M aralığında olması durumunda, herbir değişkenin aktiflik katsayısına etkisi şu şekilde özetlenebilir. 1. İyonik güç arttıkça aktiflik katsayısı azalır. Bunu tablodaki değerlerden görmek mümkündür. Bütün iyonlar için, iyonik güç µ sıfıra yaklaştıkça aktiflik katsayısı fa, 1'e yaklaşacaktır.. İyonun yükü arttıkça aktiflik katsayısının birimden uzaklaşma hızı artar. Aktiflik katsayısı düzeltmesi, yükü ± 3 olan iyonda ± 1 olan iyondan daha önemlidir. 3. İyonun hidrate yarıçapı ne kadar küçükse aktifliğin etkisi o kadar önemlidir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 48

49 Örnek 5: 0,033 M Hg (NO 3 ) çözeltisinde Hg + iyonunun aktiflik katsayısını hesaplayınız. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 49

50 Örnek 5: 0,033 M Hg (NO 3 ) çözeltisinde Hg + iyonunun aktiflik katsayısını hesaplayınız.(1/) µ µ µ ½ [C + 1 [(0,033x4 0,10M Hg x () + + C NO3 x (1) (x0,033) x1] ] M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 50

51 Örnek 5: 0,033 M Hg (NO 3 ) çözeltisinde Hg + iyonunun aktiflik katsayısını hesaplayınız.(/) log f logf Hg+ Hg+ 0,51x () 1+ 0,33 0,455 x (4) x f x Hg+ 0,1 0,1 0,35 0,645 1,417 0,455 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 51

52 Örnek 6 : İyonik gücü µ 0,05 M olan ortamda H + iyonunun aktiflik katsayısını hesaplayınız. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 5

53 Örnek 6 :İyonik gücü µ 0,05 M olan ortamda H + iyonunun aktiflik katsayısını hesaplayınız. tablodan α 9 olarak bulunabilir. 0,51x 1 x 0,05 - log f H 1 + 0,33 x 9 x 0,05 f H 0,88 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 53

54 aktiflik Benzen, asetik asit gibi nötral moleküller iyonik bir atmosfer tarafından çevrelenmezler, çünkü yükleri yoktur. İyonik gücün 0,1 M dan daha küçük olması halinde aktiflik katsayısının 1 alınması iyi bir yaklaştırma olarak kabul edilebilir. Bütün nötral moleküllerin aktiflik katsayıları birim, 1 olarak alınabilir. Bir başka deyişle nötral moleküllerde aktiflik molar derişime eşittir. Gazlar için, örneğin H için α H P H x f H olarak yazılabilir. Birçok gaz için basıncın 1 atmosfer veya daha küçük olması halinde α p alınabilir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 54

55 Aktiflik Katsayısının Kullanılması Önceden de söylendiği gibi denge sabiti değerlerinin çoğu, aktiflik katsayısını dikkate almadan iyonlar çarpımı ile bulunmuştur. (derişim denge sabiti) Oysa, özellikle ortamda yabancı iyonların bulunması halinde, ortak iyon etkisi durumunda olduğu gibi aktifliğin mutlaka dikkate alınması gerekmektedir.(termodinamik denge sabiti) Örneğin HAc için K a K a x f H+ x f Acyazılabilir. (Burada nötral moleküllerin aktiflik katsayısı birim kabul edildiğinden f HAc terimi paydada yer almamıştır). HAc K Κ a a ' H a H a + + x a HAc + Ac [ H ][ Ac [ΗΑc] Ac - ] - [H + ] f H x [Ac [HAc] ] f Ac K a x f H x f Ac M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 55

56 Örnek 7: 0,015 M MgSO 4 içeren bir çözeltide ün molar çözünürlüğünü hesaplayınız. K çç 3,9x10-11 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 56

57 Örnek 7: 0,015 M MgSO 4 içeren bir çözeltide ün molar çözünürlüğünü hesaplayınız. K çç 3,9x10-11 (1/4) başlangıçta katı Dengede katı X X K çç a x a K çç [ [ + ][ + ] ] f a x [ K çç x a - ] f M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 57

58 Örnek 7: 0,015 M MgSO 4 içeren bir çözeltide ün molar çözünürlüğünü hesaplayınız. K çç 3,9x10-11 (/4) Buradaki f ve f değerlerini hesaplayabilmek için çözeltinin iyonik gücünün bilinmesi gerekmektedir, µ µ µ ½ [ C Mg () + C SO4 (-) ½ [ (0,015)x 4 + (0,015)x 4 ] 0,05 M ] M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 58

59 Örnek 7: 0,015 M MgSO 4 içeren bir çözeltide ün molar çözünürlüğünü hesaplayınız. K çç 3,9x10-11 (3/4) - log f - log f - log f - log f log f f 0,51 x Z 1+ 0,33 x α - 0,3136 0,4856 0,51x () x 1+ 0,33 x (6) x 0, ,447 0,3136 x 0,05 0,05 0,05 0,05 - log f - log f - log f - log f log f f 0,51 x (1) x 0, ,33 x (3,5) x 0,05 0, ,58 0,0906-0,0906 0,8117 0,51x Z 1+ 0,33 x α 0,05 x 0,05 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 59

60 Örnek 7: 0,015 M MgSO 4 içeren bir çözeltide ün molar çözünürlüğünü hesaplayınız. K çç 3,9x10-11 (4/4) [ ( X X )(X) 3 + ] [,47 x 10 X,91x 10 Çözünürlük [ - ] f K x f 3,9 x 10 (0,4856 )(0,8117) ] çç -11 X,91 x 10-4 mol / litre M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 60

61 Örnek 6: 0,015 M MgSO 4 içeren bir çözeltide ün molar çözünürlüğünü hesaplayınız. K çç 3,9x10-11 (4/4 T) K K çç çç [ + f başlangıçta Dengede a ][ ] a µ ½ [ C Mg µ ½ [ (0,015)x 4 + (0,015)x 4 ] µ 0,05 M - log f - log f - log f - log f log f [ x a + ] f - 0,3136 0,4856 K çç x a () 0, ,447 0, x [ ] 0,51 x Z 1+ 0,33 x α f 0,51 x () x katı + C x 1+ 0,33 x (6) x katı SO4 0,05 0,05 0,05 0,05 + (-) + 0 X ] - 0 X 0,8117 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 61 [ ( X )(X) X log f - log f - log f - log f log f f ] [ ] X,91x 10,47 x 10 0,51 x Z 0, ,33 x α x 0,05 Çözünürlük [ - 0,51x (1) x 1+ 0,33 x (3,5) x 0, ,58 0,0906 f - 0,0906 K x f 3,9 x 10 (0,4856 )(0,8117) çç ] -11 0,05 0,05 X,91x 10-4 mol / litre

62 Örnek 8: 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 6

63 Örnek 8: 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 (/6) başlangıçta Dengede K K çç çç [ [ + a ] [ x a + ] f ] f Katı Katı - X x [ K - ] çç x f f X ,05 0,05 + X M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 63

64 Örnek 8: 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 (3/6) Burada f ve f değerlerini hesaplayabilmek için çözeltinin iyonik gücünün bilinmesi gerekmektedir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 64

65 Örnek 8: 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 (4/6) µ ½ [ C Na (1) µ ½ [ (0,05) x1+ (0,05) x1] µ 0,05 M + C (-1) ] - log f - log f - log f - log f log f f 0,51x () x 0, ,33 x (6) x 0,05 0, ,447 0,3136-0,3136 0,4856 0,51x Z 1+ 0,33 x α 0,05 x 0,05 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 65

66 Örnek 8: 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 (5/6) - log f - log f - log f log f f log f 0,51x (1) x 0, ,33 x (3,5) x 0,05 0, ,58 0,0906 0,8117 0,51x Z 1+ 0,33 x α - 0,0906 0,05 x 0,05 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 66

67 Örnek 8: 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 (6/6) [ + ][ ( X )(0,05 + X) - ] f K 3,9x10 (0,4856)(0,8117) Buradan 0,05 + X 0,05 alınabilir çç x f -11 ( X )(0,05 ) -11 3,9x10 (0,4856)(0,8117) -11 3,9x10 0,394 9,89 x 10-11,5 x 10-3 X 9,89 x X 3,95 x 10-8 Çözünürlük [ + ] X 3,95 x 10-8 mol / litre M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 67

68 Örnek :8 0,05 M Na çözeltisinde ün çözünürlüğü nedir? K çç 3,9x10-11 (6/6T) Burada iyonların iyonik gücünün yanı sıra sodyum florürün ortak iyon etkisi de söz konusudur. Çözünürlük + molar derişimine eşittir. başlangıçta Dengede K K çç çç [ a [ + ] [ x a + ] f ] Katı Katı f - X x [ K - ] çç x f f X Burada f ve f değerlerini hesaplayabilmek için çözeltinin iyonik gücünün bilinmesi gerekmektedir. µ ½ [ C Na µ ½ [ (0,05) x1+ (0,05) x1] µ 0,05 M (1) + C (-1) ] 0,05 0,05 + X f log f - log f - log f - log f log f - log f - log f - log f - log f log f f 0,8117-0,0906 0, ,58 0,0906 0,51 x Z 1+ 0,33 x α 0,51 x () x 0, ,33 x (6) x 0,05 0, ,447 0,4856-0,3136 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 68 0,51 x Z 1+ 0,33 x α 0,3136 0,05 0,51 x (1) x 0, ,33 x (3,5) x 0,05 x 0,05 [ x +,5 x 10 0,05 ][ 0,05 ( X )(0,05 + X) Buradan ( X )(0,05 ) -3 X 3,95 x 10 X 9,89 x 10 Çözünürlük [ - ] f K x f 3,9x10 (0,4856)(0,8117) 0,05 + X 0,05 alınabilir 3,9x10 3,9x10 (0,4856)(0,8117) 0,394-8 çç + ] X -11 3,95 x mol / litre 9,89 x 10-11

69 DENGE VE TERMODİNAMİK (Entalpi) Bir entalpi değişimi ( H), tepkimenin gerçekleşmesi sırasında absorplanan ısıdır. Tepkimedeki bütün tepken ve ürünlerin standart halde iken absorplanan ısı standart entalpi değişimi Ho, olarak tanımlanır. Örneğin, + HCl(g) H (suda) + Cl(suda) H - 75,15 kj/mol olarak verilir. Buradaki - işareti, tepkime sırasında ürünlerin bunu dışarıya verdiğini gösterir. Bu demektir ki, tepkimenin yürümesi sırasında çözelti daha fazla ısınacaktır. H değerinin pozitif olması durumu ise tepkimenin oluşumu sırasında dışarıdan ısı alınması, yani çözeltinin zamanla soğuması demektir. Burada H değerinin pozitif olması haline endotermik, negatif olması haline ise egzotermik tepkimeler denir. - 0 M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 69

70 DENGE VE TERMODİNAMİK (Entropi) Entropi, S, bir tepkimedeki düzensizliğin bir ölçüsüdür. Düzensizlik ne kadar büyükse entropi o kadar yüksek demektir. Genel olarak gazlar sıvılardan, sıvılar ise katılardan daha düzensizdir, dolayısıyla gazların entropisi sıvılardan, sıvılarınki ise katılardan daha büyüktür. Sulu çözeltilerdeki iyonların düzensizliği, bunların katı tuzlarındakinden daha yüksektir. Örneğin, (k) + (suda) KCl K + Cl - (suda) için S J/(K.mol) olarak bulunmuştur. Bu demektir ki 1 mol K(suda)+ iyonu ile 1 mol Cl(suda)- iyonu, 1 mol KCl(k) ve çözücü sudan daha düzensizdir. + HCl(g) H (suda) + Cl - (suda) için 5 o Cde S o -131,5 J/(K-mol) dür. Bu da göstermektedir ki sulu çözeltideki iyonların düzensizliği, gaz halindeki HCl ve çözücü sudan daha azdır. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 70

71 DENGE VE TERMODİNAMİK (serbest enerji) Doğada bütün sistemler için entalpiyi azaltma, buna karşın entropiyi artırma eğilimi vardır. Bir kimyasal olay cereyan ettiğinde, H değerinin negatif olması ( ısı verilmesi) ve/veya pozitif S (düzensizliğin artması) değeri beklenir. Eğer H negatif ve S pozitif ise tepkime kolaylıkla cereyan ediyor demektir. Eğer H pozitif, S negatif ise tepkime, pratik olarak, cereyan etmiyor demektir. Eğer H ve S in her ikisi de pozitif ise veya her ikisi de negatif ise, tepkimenin cereyan edip etmediği Gibbs Serbest Enerjisi G ile anlaşılabilir. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 71

72 G 0 H Serbest enerji Sabit sıcaklıkta serbest enerji G H - T S olarak ifade edilir. Bu durumda G değeri negatif ise tepkime yazıldığı yönde cereyan ediyor pozitif ise yazıldığı yönde cereyan etmiyor demektir. Örneğin HCl(g) H (suda) + Cl + - (suda) tepkimesi H 0 yönünden cereyan eden ( H 0-75,15 kj/mol), S 0 yönünden ise cereyan etmeyen ( S - 131,5 j/k-mol) durumundadır. Bu durumda gerçek sonucu bulmak için G 0 değerine bakmak gerekmektedir. 0 - T S (-75,15x10 3 J/mol) - ( 98,15 K )x(-131,5 J/K - mol) - 35,94 kj/mol G 0 değeri negatif olduğuna göre bu tepkime normal koşullarda cereyan ediyor demektir. Demek ki entalpinin tepkimenin olması yönündeki etkisi entropinin olmaması yönündeki etkisine baskın gelmiştir M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 7

73 Gibbs Serbest enerji- Denge ilişkisi G 0 ile denge sabiti arasındaki ilişki K e - G/RT şeklinde verilir. Burada R gaz sabiti ( 8,31441 J/(Kmol), T ise Kelvin cinsinden sıcaklıktır. Buna göre HCl(g) suda çözünmesi tepkimesi olan HCl(g) H(suda) + Cl tepkimesinin denge sabiti K e K 1,98 x (suda) (-35,94x1000 J/mol)/[8,31441J/(K-mol)](98,15 K) olarak bulunur. Denge sabiti değeri çok büyük olduğuna göre HCl(g) suda çok çözünüyor ve tamamen H(suda)+ ve Cl(suda)- iyonlarına ayrışıyor demektir. Özetlemek gerekirse, eğer G 0 değeri negatif (K>1) ise tepkime cereyan eder, G 0 değeri pozitif (K<1) ise cereyan etmez. M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 73

74 Kimyasal dengeye sıcaklık etkisi Denge halindeki bir sistemin sıcaklığı değiştirildiğinde denge sabitine etkisi ne olacaktır. Bu sorunun yanıtı G eşitliklerinin birleştirilmesiyle verilebilir. K H - T S e - G/RT e - H/RT e x e ve -( H - T S )/RT - S/R K - G/RT e (- H/RT + S/R ) bağıntısı elde edilir. Bunlardan e - S/RT terimi sıcaklıktan (T) bağımsızdır. e - H/RT terimi ise sıcaklığa bağımlıdır. Eğer H değeri pozitif ise T arttıkça bu terimin değeri de artar. Öte yandan H değeri negatif ise sıcaklık arttıkça bu terimin değeri azalır. Dolayısıyla genel olarak söylemek gerekirse, endotermik tepkimelerde sıcaklık artışı denge sabiti değerinin büyümesine, ekzotermik tepkimelerde ise azalmasına neden olur. e M.DEMİR 11-AKTİVİTE VE KİMYASAL DENGE 74

ÇOKLU DENGELER -1. Prof.Dr.Mustafa DEMİR ÇOKLU DENGE PROBLEMİ ÇÖZÜMÜNDE SİSTEMATİK YAKLAŞIM M.DEMİR 08-ÇOKLU DENGELER-1 1

ÇOKLU DENGELER -1. Prof.Dr.Mustafa DEMİR ÇOKLU DENGE PROBLEMİ ÇÖZÜMÜNDE SİSTEMATİK YAKLAŞIM M.DEMİR 08-ÇOKLU DENGELER-1 1 ÇOKLU DENGELER -1 ÇOKLU DENGE PROBLEMİ ÇÖZÜMÜNDE SİSTEMATİK YAKLAŞIM Prof.Dr.Mustafa DEMİR M.DEMİR 08-ÇOKLU DENGELER-1 1 Kimyasal tepkimelerin bir çoğu, ortamda birden fazla tür olduğu ve bu türler arasında

Detaylı

5. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ

5. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ 5. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ Birçok tuz suda çok az çözünür. Tuzların sudaki çözünürlüğünden faydalanarak çökelek oluşumu kontrol edilebilir ve çökme olayı karışımları ayırmak için kullanılabilir. Çözünürlük

Detaylı

H 3 O + iyonuna hidronyum iyonu denir. Buna göre suyun iyon dengesi daha tam olarak şöyle yazılabilir : H 2 O(s) + H 2 O(s) H 3 O + (aq) + OH (aq)

H 3 O + iyonuna hidronyum iyonu denir. Buna göre suyun iyon dengesi daha tam olarak şöyle yazılabilir : H 2 O(s) + H 2 O(s) H 3 O + (aq) + OH (aq) 5. BÖLÜM ASİTLER, BAZLAR ve TUZLAR ASİTLER, BAZLAR ve TUZLAR Svante ARRHENIUS (1859-197) Elektrolitlerin ayrışması konusunda çağını aşandüşünceler üreten İsveç li kimyacı Arrhenius, 190 te Nobel Ödülünü

Detaylı

3. ENERJİ VE ENTALPİ. (Ref. e_makaleleri) ENERJİ. Termodinamiğin Birinci Kanunu. Joule İşi

3. ENERJİ VE ENTALPİ. (Ref. e_makaleleri) ENERJİ. Termodinamiğin Birinci Kanunu. Joule İşi 1 3. ENERJİ VE ENTALPİ (Ref. e_makaleleri) ENERJİ Termodinamiğin birinci kanunu, mekanik enerjinin korunması ilkesinin genişletilmiş bir halidir. Enerjinin bir sistemden diğerine transfer edilmesi iş ve

Detaylı

Ünite. Karışımlar. Homojen Karışımlar 72 Heterojen Karışımlar 102 Karışımların Ayrılması 118

Ünite. Karışımlar. Homojen Karışımlar 72 Heterojen Karışımlar 102 Karışımların Ayrılması 118 Ünite 2 Karışımlar Homojen Karışımlar 72 Heterojen Karışımlar 102 Karışımların Ayrılması 118 KARIŞIMLAR Karışımlar Bir küp şekerin suda çözünmesi. Çözeltinin özellikleri, çözücüsünden oldukça farklıdır.

Detaylı

2. SAF MADDENİN ÖZELİKLERİ. 2.1. Saf Madde

2. SAF MADDENİN ÖZELİKLERİ. 2.1. Saf Madde 2. SAF MADDENİN ÖZELİKLERİ 2.1. Saf Madde Her noktasında aynı ve değişmeyen bir kimyasal bileşime sahip olan maddeye saf madde denir. Saf maddenin sadece tek bir kimyasal element veya bileşimden oluşması

Detaylı

KROMATOGRAFİYE GİRİŞ. Ref. e_makaleleri, Enstrümantal Analiz

KROMATOGRAFİYE GİRİŞ. Ref. e_makaleleri, Enstrümantal Analiz 1 KROMATOGRAFİYE GİRİŞ Ref. e_makaleleri, Enstrümantal Analiz Bir analitte bulunan engelleyici maddeler fiziksel veya kimyasal yöntemlerle ayrılabilir; bunlar çok bilinen distilasyon, kristalizasyon, çözgen

Detaylı

ÇOK FAZLI SİSTEMLER I

ÇOK FAZLI SİSTEMLER I ANKARA ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 81 ÇOK FAZLI SİSTEMLER I YÜZEY KİMYASI ve KOLLOİDLER Doç. Dr. Nurşin Gönül Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Eczacılık Teknolojisi Bölümü Ankara

Detaylı

Bir redoks reaksiyonunun hücre diyagramıyla tanımlanması. Aluminyum metali, sulu çözeltide çinko (2) iyonlarıyla yer değiştirir.

Bir redoks reaksiyonunun hücre diyagramıyla tanımlanması. Aluminyum metali, sulu çözeltide çinko (2) iyonlarıyla yer değiştirir. 1 ÖRNEKLER Ref: Enstrümantal Analiz ÖRNEK: 1 Bir redoks reaksiyonunun hücre diyagramıyla tanımlanması Aluminyum metali, sulu çözeltide çinko (2) iyonlarıyla yer değiştirir. a. Yükseltgenme, indirgenme

Detaylı

ENSTRUMENTAL ANALİZ DERS NOTLARI PROF.DR. MEHMET YAMAN

ENSTRUMENTAL ANALİZ DERS NOTLARI PROF.DR. MEHMET YAMAN ENSTRUMENTAL ANALİZ DERS NOTLARI PROF.DR. MEHMET YAMAN İçindekiler Analize Giriş Enstrumental Analize Giriş 1-Spektroskopi Işık-Madde Etkileşimi, Işığın Davranışları Işığın Özellikleri UV Görünür Bölge

Detaylı

ÇOK DEĞERLİKLİ ASİTLER ve BAZLA

ÇOK DEĞERLİKLİ ASİTLER ve BAZLA ÇOK DEĞERLİKLİ ASİTLER ve BAZLA Prof. Dr. Mustafa DEMİR http://web.adu.edu.tr/akademik/mdemir/ 00910ÇOK DEĞERLİKLİ ASİTLER ve 1 ÇOK DEĞERLİKLİ ASİTLER Çok değerli asitler, molekülünde birden fazla asidik

Detaylı

T.C. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ YER FISTIĞI KABUĞUNDAN ÜRETİLEN POLİÜRETAN TİPİ KÖPÜK İLE SAFRANİN VE REMAZOL BRİLLANT BLUE R NİN ADSORPSİYONUNUN İNCELENMESİ

Detaylı

ELEMENTLER VE SEMBOLLERİ

ELEMENTLER VE SEMBOLLERİ ELEMENTLER VE SEMBOLLERİ Elementi oluşturmak için aynı tip atomlar bir araya gelir. Bir elementin bütün atomları birbiriyle aynı iken, farklı elementlerin atomları birbirinden farklıdır. Bazı elementleri

Detaylı

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. MALZEME BILGISI B9

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. MALZEME BILGISI B9 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Aşağıdaki grafik saf suya (H 2 0) ait faz diyagramını göstermektedir. Bu grafikte yer alan değişkenler; dış basınç (düşey eksende ve logaritmik ölçekte) ve sıcaklıktır. Bir bakıma

Detaylı

T.C. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTROKİMYASAL OLARAK BÜYÜTÜLEN ZnSe İNCE FİLMLERİNİN YAPISAL, OPTİKSEL VE ELEKTRİKSEL ÖZELLİKLERİNİN VE HETEROEKLEM UYGULAMALARININ ARAŞTIRILMASI

Detaylı

18. ULUSAL KİMYA OLİMPİYATI - 2010 BİRİNCİ AŞAMA SINAVI

18. ULUSAL KİMYA OLİMPİYATI - 2010 BİRİNCİ AŞAMA SINAVI ÖĞRENCİNİN ADI SOYADI : T.C. KİMLİK NO : OKULU / SINIFI : SINAVA GİRDİĞİ İL : SINAVLA İLGİLİ UYARILAR: TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU BİLİM İNSANI DESTEKLEME DAİRE BAŞKANLIĞI 18. ULUSAL

Detaylı

FAZLARARASI DENGE ve FAZ KURALI

FAZLARARASI DENGE ve FAZ KURALI FAZLARARASI DENGE ve FAZ KURALI FİGEN TIRNAKSIZ ir sistemin tektür (homojen) bir parçası olan ve sistemin diğer parçalarından kesin bir sınırla ayrılmış olan bölüme faz denir. Bu tanıma göre bir kap içindeki

Detaylı

11. SINIF MATEMATİK KONU ÖZETİ

11. SINIF MATEMATİK KONU ÖZETİ 2012 11. SINIF MATEMATİK KONU ÖZETİ TOLGA YAVAN Matematik Öğretmeni 1.ÜNİTE: KARMAŞIK SAYILAR x 2 +3=0 gibi denklemlerin gerçek sayılarda çözümü olmadığından bu denklemlerin boş kümeden farklı çözüm kümeleri

Detaylı

Ergime ve katılaşma 2/41

Ergime ve katılaşma 2/41 Faz Diyagramları Ergime ve katılaşma Bir malzemenin eritilmesi ve katılaşması sırasında meydana gelen olayları bilerek bizler amacımıza uygun malzemeler elde edebiliriz. Bunun için erime ve katılaşma sırasında

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI 522EE0010

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI 522EE0010 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI 522EE0010 Ankara, 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında

Detaylı

BÖLÜM 4 DAİMİ, BİR-BOYUTLU, SÜRTÜNMESİZ AKIMLAR

BÖLÜM 4 DAİMİ, BİR-BOYUTLU, SÜRTÜNMESİZ AKIMLAR BÖLÜ 4 DAİİ, BİR-BOYULU, SÜRÜNESİZ AKILAR 4.- Bir boyutlu akım yaklaşımı 4.- Daimi, bir-boyutlu, sürtünmesiz akım denklemleri 4..- Bir-boyutlu süreklilik denklemi 4..- Bir-boyutlu momentum denklemi (Euler

Detaylı

EEEN 213 ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİNİN TEMELLERİ DERS NOTU

EEEN 213 ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİNİN TEMELLERİ DERS NOTU EEEN EEKTİK-EEKTONİK MÜHENDİSİĞİNİN TEMEEİ DES NOT 00-0 DOĞ AKM DEVE ANAİZİ BÖÜM DİENÇ, OHM KANN, İŞ VE GÜÇ. EEKİK ENEJİSİ ve ÖZEİKEİ Bugün elektrik çağında yaşamaktayız. Kullandığımız enerjinin büyük

Detaylı

BÖLÜM 5 TRANSİSTÖRLERİN DC ANALİZİ. Konular: Amaçlar:

BÖLÜM 5 TRANSİSTÖRLERİN DC ANALİZİ. Konular: Amaçlar: ÖLÜM 5 5 TRANSİSTÖRLRİN D ANALİZİ Konular: Amaçlar: 5.1 Transistörde D çalışma noktası 5.2 Transistörde temel polarama 5.3 eyz polarma 5.4 Gerilim bölücülü polarma devresi 5.5 Geribeslemeli polarma devresi

Detaylı

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ TEMEL ELEKTRİK ELEKTRONİK 1 ANKARA 2007 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen

Detaylı

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 3491 EN 60079-10 Aralık 2005 ICS 29.260.20 PATLAYICI GAZ ORTAMLARINDA KULLANILAN ELEKTRİKLİ CİHAZLAR BÖLÜM 10: TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI Electrical apparatus

Detaylı

DİFÜZYON GENEL TANIMLAMA

DİFÜZYON GENEL TANIMLAMA DİFÜZYON GENEL TANIMLAMA Difüzyon, moleküllerin rast gele hareketinin meydana getirdiği, kendiliğinden vaki olan, yayılma-dağılma ya da madde hareketidir. Difüzyon, bir konsantrasyon gradieninden hareket

Detaylı

ŞEKİL DEĞİŞTİRME HALİ

ŞEKİL DEĞİŞTİRME HALİ ŞEKİL DEĞİŞTİRME HALİ GİRİŞ Önceki bölümde cisme etkiyen kuvvetlerin dengesi incelenerek gerilme kavramı geliştirildi. Bu bölümde ise şekil değiştiren cisim mekaniğinin en önemli kavramlarından biri olan

Detaylı

1. Giriş 2. Kristal Yapılar 3. Kristal Kafes Noktaları 4. Kristal Kafes Doğrultuları ve Düzlemler MALZEME BILGISI B3

1. Giriş 2. Kristal Yapılar 3. Kristal Kafes Noktaları 4. Kristal Kafes Doğrultuları ve Düzlemler MALZEME BILGISI B3 1. Giriş 2. Kristal Yapılar 3. Kristal Kafes Noktaları 4. Kristal Kafes Doğrultuları ve Düzlemler Katı malzemeler, atomların veya iyonların oluşturdukları düzene göre sınıflandırılabilir. Bir kristal

Detaylı

Elektromanyetik Alan Kaynakları (1)

Elektromanyetik Alan Kaynakları (1) (4) Elektrostatik Giriş Elektrostatik zamana bağlı olarak değişen elektrik alanlar için temel oluşturur. Pek çok elektronik cihazın çalışması elektrostatik üzerine kuruludur. Bunlara örnek olarak osiloskop,

Detaylı