T. C. ÇUKUROVA ÜNVERSES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ ETM BLMLER ANABLM DALI

Transkript

1 T. C. ÇUKUROVA ÜNVERSES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ ETM BLMLER ANABLM DALI ÖRETMEN VE VEL GÖRÜLERNE GÖRE FARKLI SOSYOEKONOMK DÜZEYDEK ALELERN LKÖRETM BRNC SINIF ÖRENCLERNN OKUMA YAZMA SÜRECN ETKLEME BÇMNN DEERLENDRLMES ule (SALICI) AHOLU YÜKSEK LSANS TEZ ADANA, 2006

2 T. C. ÇUKUROVA ÜNVERSES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ ETM BLMLER ANABLM DALI ÖRETMEN VE VEL GÖRÜLERNE GÖRE FARKLI SOSYOEKONOMK DÜZEYDEK ALELERN LKÖRETM BRNC SINIF ÖRENCLERNN OKUMA YAZMA SÜRECN ETKLEME BÇMNN DEERLENDRLMES ule (SALICI) AHOLU Danıman: Yrd. Doç. Dr. Ahmet DOANAY YÜKSEK LSANS TEZ ADANA, 2006

3 II Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüü ne Bu çalıma, jürimiz tarafından Eitim Bilimleri Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir. Bakan : Yard. Doç. Dr. Ahmet DOANAY (Danıman) Üye : Ör. Gör. Dr. Mehmet KARAKU (Üye) Üye : Ör. Gör. Dr. Özlem KAF HASIRCI (Üye) ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.... /... /2006 Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve baka kaynaktan yapılan bildirilerin, çizelge, ekil ve fotorafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

4 III ÖZET ÖRETMEN VE VEL GÖRÜLERNE GÖRE FARKLI SOSYOEKONOMK DÜZEYDEK ALELERN LKÖRETM BRNC SINIF ÖRENCLERNN OKUMA YAZMA SÜRECN ETKLEME BÇMNN DEERLENDRLMES ule (SALICI) AHOLU Yüksek Lisans Tezi, lköretim Anabilim Dalı Danıman: Yard. Doç. Dr. Ahmet DOANAY Haziran 2006, 104 sayfa Bu aratırmanın amacı, ilköretim birinci sınıf örencilerinin baarılarının, sosyoekonomik boyutlarda aile ilikisini deerlendirmektir. Örneklem, alt, orta ve üst sosyoekonomik yapıda ilköretim birinci sınıf düzeyinde 20 er örencinin velisi ve bu örencilerin öretmenlerinden olumutur. Aratırmanın amacı dorultusunda veri toplamak için yapılan alan çalıması, öretmen ve veli görüme formunu içermektedir. Aratırmada elde edilen bulgular u ekilde özetlenebilir: Üst ve orta sosyoekonomik düzeydeki aileler çocuklarına daha elverili yaam koulları salamakta, çocukları ile iletiimleri daha youn ve yapıcı olmakta, çocuun özerkliine ve geliimine uygun beklentilerde bulunmakta, çocuun okuldaki etkinlikleri ile ilgili olup, öretmeni ile daha sık iletiimde bulunmaktadırlar. Bu düzeye dahil çocukların okulda çounlukla baarılı oldukları belirlenmitir. Üst sosyoekonomik grupta, bu bulgular dier sosyoekonomik grup çocuklarına göre oldukça farklılık göstermitir. Alt sosyoekonomik sınıf ailelerinin yaam koulları çocuun zihinsel geliimine elverisiz bulunmakta, anne-babaların çocukları ile diyalogları yetersiz olup, öretim ile iletiim istenilen seviyede bulunmamaktadır. Bu aile ortamı ile çocuun baarısızlıı arasında iliki belirlenmitir. Alt, orta ve üst sosyoekonomik grup velilerinin çocuklarının eitim-öretim gördüü okullarda görev yapan üç öretmenle yapılan görümeler sonucunda da orta ve

5 IV üst sosyoekonomik grup öretmenlerinin aileden ve çocuun baarısı ile ilgili konularda yardımlarından alt sosyoekonomik grup öretmeninden daha memnun oldukları belirlenmitir. Özellikle üst grup öretmeninin aile ve çocua dair beklentilerinin tam olarak karılandıı belirlenmitir. Alt grup öretmeni; anne-babaların eitim durumları, sosyoekonomik düzeyleri, evlerinin uygun bir çalıma ortamına sahip olmaması, annebabaların okula olan olumsuz yaklaımları gibi nedenlerden dolayı beklentilerinin en alt düzeyde gerçekletiini belirtmitir. Anahtar Sözcükler: lköretim, Sosyoekonomik Düzey, Okuma-Yazma Öretimi, Okul-Aile likileri

6 V ABSTRACT EVALUATION OF THE AFFECTS THAT FAMILIES FROM DIFFERENT SOCIOECONOMIC GROUPS HAVE ON THE PROCESS OF READING WRITING ACHIEVEMENT OF THEIR 1ST GRADE PRIMARY SCHOOL STUDENTS ACCORDING TO VIEWS OF TEACHERS AND PARENTS ule (SALICI) AHOLU MA Thesis Department Of Primary Education Supervisor: Asst. Prof. Dr. Ahmet DOANAY June 2006, 104 pages The purpose of this study is to review the acievement of the students in primary school 1st grades, in relation to socioeconomic status of their families. The sample consists of 20 students parents belonging to low, medium and high socioeconomic status, total of 60 and their respective teachers. The field research includes in accordance with the purpose of the research the questionnaire and interviews. The findings of the study can be summarized hereunder: The families from high and medium socioeconomic status supply better conditions of living to their children, their communications with their children turn to be more intensive and constructive and their expectations from their children do not hinder children s independence and development. Also they are more interested in their activities in school and maintain tighter relations with teachers. It is found out that the children in these groups are more successful in school. These findings are more clear in children from high socioeconomic status group with respect to children from other groups. The living conditions of the families at lower socioeconomic group are not adequate for the mental development of the children. Parents dialogue with their children is insufficient and the level communication with the teacher is not on expected levels.as a result, findings have been documented to the show this relation between the failure of the child and this family setting. As a result of the interviews made with the teachers of the students from low, medium and high socioeconomic groups, it has been found that the teachers from

7 VI medium and high socioeconomic groups are more satisfied with the participation of the parents on subjects related with the success of their children. It has been found that especially the expectations of the teachers from high socioeconomic group are satisfied fully. The teachers from low socioeconomic group has mentioned that their expectations have been satisfied to the lowest level because of the educational and socioeconomic status of the parents, lack of appropriate working conditions for children at home. Key Words: Primary School Education, Socioeconomic Status, Reading Writing Instruction, School Parents Relationship.

8 VII ÖNSÖZ Aile, içinde bulunduu toplumun yansımasıdır. Çocuk doduu andan itibaren ailede eitime balar. Bu eitimi planlı ve programlı eitim-öretim çalımalarının yapıldıı okul eitimi izler. Çocuun aile içerisinde edindii bilgiler, tavır ve davranılar okula baladıı zaman devamlılık gösterir. Eer aile içindeki yapı okulda da devam ederse çocuk tutarlı bir biçimde karmaalar yaamadan kimlik oluumuna devam eder. Çocuklar dodukları anda belirli bir sınıf içine girerler. Ailenin sosyoekonomik durumu, anne-babanın meslekleri, ev koulları bu sınıfın belirleyicileri olarak ortaya çıkmaktadır. Örencinin eitim-öretiminde anne ve baba önemli bir role sahiptir. Anne ve babanın eitim düzeyi yükseldikçe örencinin de baarı düzeyinin yükseldii görülmektedir. Anne ve babaların örenim yaptıı okul yılları azaldıkça örencinin okul baarısında da iniler olmaktadır. Okuma yazma bilme oranı annelerin babalara göre daha düük olduu, hatta hiç okuma yazma bilmeyen annelerin de olduu görülmektedir. Bu aratırmayla veli ve öretmen görülerine göre farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin ilköretim birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazmayı örenme sürecine etkileri deerlendirilmeye çalıılmıtır. Çalımanın her aamasında bana yardım edip, destek olan danımanım Sayın Yard. Doç. Dr. Ahmet DOANAY a özellikle teekkür ediyorum. Aratırmanın yürütüldüü okullardaki öretmen ve örenci velilerine teekkür ederim. Ayrıca çalımanın her aamasında sonsuz sabırla bana destek veren sevgili eim Mehmet AHOLU na sonsuz teekkürler. Son olarak bana her zaman destek olan anneme, aabeyime ve özellikle hep yanımda olduunu bildiim babam Mustafa SALICI ya sonsuz sevgiler ve teekkürler. ule (SALICI) AHOLU

9 VIII ÇNDEKLER Sayfa No ÖZET... III ABSTRACT... V ÖNSÖZ...VII TABLOLAR LSTES...XII EKLER LSTES... XIV I. BÖLÜM GR Problem Durumu Aratırmanın Amacı Aratırmanın Önemi Sayıltılar Sınırlılıklar Tanımlar... 7 II. BÖLÜM KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE LGL ARATIRMALAR Çocuk Geliiminde Sosyo Bilisel Perspektif lkokuma Yazma Sürecinde Ailenin Rolü Aile Rolünün Özellikleri Aile Katılımının Çeitleri lkokuma Yazma Sürecinde Okul Aile likisi Aile Katılımının Önemi lk Okuma Yazma Sürecinde Sosyoekonomik Düzeyin Etkisi Konu le lgili Aratırmalar Yurt çinde Yapılan Aratırmalar Yurt Dıında Yapılan Aratırmalar... 32

10 IX III. BÖLÜM YÖNTEM Aratırma Modeli Çalıma Grubu Veri Toplama Araçları Verilerin Toplanması Verilerin Analizi IV. BÖLÜM BULGULAR Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre lk Okuma Yazmayı Örenme Sürecinde Evde Çocuklarına Yaptıkları Katkılara likin Bulgular Evde Çocukla Geçirilen Zaman Okula Giden Karde Sayısı Okula Balamadan Önce Malzeme Kullanımı Evde Çocua Kitap Okuma Çocua Ev Çalımalarında Yardım Çocuun Ev Çalımalarında Zorlandıı Konular Çocukların Defterlerinin Kontrol Edilmesi Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre lk Okuma Yazmayı Örenme Sürecinde Çocuklarına Yardım Ederken Karılatıkları Sorunlara likin Bulgular Ev Çalımalarının Veli Tarafından Yapılması Çocuun Ev Çalımalarına Karı Tutumu Velilerin Karılatıkları Sorunlar Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre Çocuklarının lk Okuma Yazmayı Örenme Sürecinde Öretmenle likileriyle lgili Bulgular Öretmenin Verdii Bilgiler Öretmenin Ev Çalımalarına Yönelik Verdii Bilgiler Öretmenle Görüme Özel Ders Aldırma Ya da Kursa Gönderme Veli Toplantılarına Katılım Okuma Yazmaya Geçi... 69

11 X 4.4. Öretmen Görülerine Göre Farklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin lk Okuma Yazmayı Örenme Sürecinde Çocuklarına Evde Yaptıkları Katkılara likin Bulgular Ev Çalımaları Anne Baba Davranıları Süreci Engelleyen Anne Baba Davranıları Materyali Eksik Örenci Öretmen Görülerine Göre Faklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin 1. Sınıftaki Çocuklarına lk Okuma Yazma Sürecinde Yardım Ederken Karılatıklar Sorunlara likin Bulgular Karılaılan Sorunlar Okuma Yazmayı Etkileyen Faktörler Okuma Yazma Sürecinde Aileden Beklenilenler Okul Öncesi Eitim Öretmen Görülerine Göre Farklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin 1. Sınıftaki Çocuklarının lk Okuma Yazmayı Örenme Sürecinde Öretmenle likileriyle lgili Bulgular Veli Toplantıları Toplantılara Gelen Veli Sayısı Toplantı Görüme Konuları Kendi steiyle Görümeye Gelen Veli Sayısı Anne Babaların Öretmenden Beklentileri lk Okuma Yazma Konusunda Ailenin Bilgilendirilmesi Çocukların u Anki Düzeyi V. BÖLÜM TARTIMA VE YORUM VI. BÖLÜM SONUÇLAR VE ÖNERLER Sonuçlar Öneriler... 91

12 XI KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇM

13 XII TABLOLAR LSTES Sayfa No Tablo Velilerin Örenim Durumu...39 Tablo Einizin Örenim Durumu:...40 Tablo Ailendeki Toplam Birey Sayıları...41 Tablo Oturulan Ev...41 Tablo Evdeki Oda Sayısı...42 Tablo Oturulan Evin Isıtma Düzeni...43 Tablo Oturulan Evin Soutma Düzeni...43 Tablo Aylık Ortalama Gelir...44 Tablo Annelerin Meslei...45 Tablo Babanın Meslei...46 Tablo Evde Bulunan Eyalar...47 Tablo Oturulan Ev Dıında Kira Amaçlı Bir Evin Olması...48 Tablo Okul Öncesi Eitim...49 Tablo Kaç Yıldır Öretmen...49 Tablo Bulunduu Okulda Çalıtıı Yıl...50 Tablo Sınıf Mevcudu...50 Tablo Evde Çocukla Geçirilen Süreye likin Frekans Daılımı...54 Tablo Okula Giden Karde Sayısına likin Frekans Daılımı Tablo Çocukların Okul Öncesi Malzeme Kullanım Sıklıına likin Frekans Daılımı...55 Tablo Okul Öncesi Çocua Evde Kitap Okuma Sıklıına likin Frekans Daılımı...56 Tablo Çocua Ev Çalımaları le lgili Evde Yardıma likin Frekans Daılımı Tablo Çocuun Ev Çalımalarında Zorlandıı Konulara likin Frekans Daılımı...59 Tablo Defterlerin Düzenli Kontrol Edilmesine likin Frekans Daılımı Tablo Ev Çalımalarını Velilerin Yapmasına likin Frekans Daılımı...61 Tablo Çocuun Ev Çalımalarına Karı Tutumuna likin Frekans Daılımı...62 Tablo Velilerin Ev Karılatıkları Sorunlara likin Frekans Daılımı....63

14 XIII Tablo Öretmenin Okuma Yazma Öretimiyle lgili Verdii Bilgilere likin Frekans Daılımı Tablo Öretmenin Ev Çalımaları le lgili Verdii Bilgilere likin Frekans Daılımı Tablo Velilerin Öretmenle Görümesine likin Frekans Daılımı Tablo Çocua Özel Ders Aldırma Yada Bir Kursa Göndermeye likin Frekans Daılımı Tablo Veli Toplantılarına Katılıma likin Frekans Daılımı Tablo Çocukların Okuma Yazmaya Geçilerine likin Frekans Daılımı Tablo Öretmenin Verdii Ev Çalımalarının Daılımı...71 Tablo Öretmenlerin Bekledii Anne Baba Davranıları...72 Tablo Süreci Engelleyen Anne Baba Davranıları...73 Tablo Materyali Eksik Gelen Örenci...73 Tablo Örencilerin Karılatıkları Sorunlar...74 Tablo Okuma Yazmayı Etkileyen Faktörler...75 Tablo Okuma Yazma Sürecinde Öretmenin Aileden Beklentileri...76 Tablo Sınıfta Okul Öncesi Eitim Almı Olan Örenci Sayısı Tablo Sosyoekonomik Düzeye Göre Veli Toplantılarının Daılımı...77 Tablo Yapılan Toplantılara Gelen Veli Sayısı...78 Tablo Toplantılarda Genel Görüme Konuları...79 Tablo Kendi steiyle Gelen Veli Sayısı...79 Tablo Anne Babaların Öretmenden Bekledii Davranılar...80 Tablo Ailenin lk Okuma Yazma Konusunda Bilgilendirilmesi...81 Tablo Çocukların Düzeyi...81

15 XIV EKLER LSTES Sayfa No Ek 1: Öretmen Görüme Formu...98 Ek 2: Veli Görüme Formu...99 Ek 3: Görüme Yönergesi...103

16 1 I. BÖLÜM GR Eitim, bireyin doumuyla balayıp, ölünceye kadar sürer. Bireyin yaamı boyunca süren eitiminin bir kısmı okulda ya da sınıf ortamında, planlı ve programlı bir biçimde yürütülmektedir. Eitim, örenmenin olutuu her ortam için geçerlidir (Küçükahmet, 1995, 1). Çada toplumlarda eitimciler ve anne-babalar sürekli olarak çocukların daha baarılı olmaları için çözümler aramakta, baarısızlıklarının nedenlerine yönelik, önlemler almaya çalımaktadırlar. Tüm bu çabalar toplumsal ve bilimsel alanda gerçekleen gelime hızına uyum salama amacına yöneliktir ( Oktay, 1983, 20). Baarı kavramı, örencinin öngörülmü amaçlara ulama yönünde göstermi olduu ilerlemeyi tanımlamaktadır. Baarılı olmak, insanın kazanmak istedii konuda sistemli bir çaba harcaması ve belirli kiilik özelliklerini kendinde toplayabilmesidir (Kasatura, 1991, 2). Okul baarısızlıını sadece zihinsel faktörlere balı olarak deerlendirmek yetersizdir. Zihinsel faktörler yanında aile ve çevresel faktörlerin de etkili olduu bilinmektedir. Çocuun doduu andan itibaren ailesinin içinde bulunduu sosyoekonomik ve kültürel yapının da etkisi altında olduu söylenebilir. Okulda baarısız olan örenciler için ilk akla gelen neden, zekalarının yeterli olup olmadııdır. Zeka düzeyinin temel bir etmen olduu açıktır. Ancak bireyin kalıtım yoluyla sahip olduu zihin gizilgücünün geliimi, içinde bulunduu çevresel faktörlere de balıdır (Oktay, 1983, 21). Giderek karmaıklaan psikolojik yapının olumlu deneyimler üzerine kurulmasında bir aama olduundan ilköretim baarısı çocuklar için önemlidir. Sonraki baarıların ilk baarı üzerine kurulması daha olanaklı görünür. lk baarılar çocua yalnızca bir yeterlik ve baarı duygusu vermekle kalmaz, aynı zamanda sürdürmeye çalıacaı, geçmiine ilikin olumlu bir örnek tekil eder. lköretim çaındaki çocuklar olgunlamamı savunma sistemlerine sahiptirler. Kendilerini benliklerine zarar verecek deneyimlerden korumak için inkar ve yansıtma gibi savunma mekanizmaları kullanmakta yetersiz olup, daha ziyade basit ve edilgen mekanizmaları

17 2 kullanmaya eilimlidirler. lerideki yalarda kii, gösterdii performans benlik kavramıyla tutarsız olduu sürece, kendini güven yitimine karı savunabilir. Oysa lkokul çaındaki çocuklar baarısızlıklarını telafi etmede yetersizdirler ve söz konusu deneyimin etkilerine pek az direnç gösterirler. lköretim yılları, çocukların ya baarı deneyimleri sonucu beceri, kendine güven, övünme ya da baarısızlık deneyimleri ile kendinden kuku, deersizlik duygularının temellerinin atıldıı yıllardır (Hamacheck, 1979, 300). Bu bölümde problem durumu ve problem cümlesi belirtilmi, aratırmanın amacı, önemi, sayıltılar, sınırlılıklar ve tanımlara yer verilmitir Problem Durumu Doduu andan okul hayatının balangıcına kadar geçen süre içerisinde çocuk ailesinin yardımına ve gözetimine ihtiyaç duymaktadır. Çevresinden ve ailesinden örendikleriyle hem hayata hazırlanmakta hem de toplumsallama yolunda ilerlemektedir. Örgün eitimle ilköretim birinci sınıfta tanıan çocuk, aile ortamından sonra planlı bir eitim veren okullara alıması sürecinde, yardıma ihtiyaç duymaktadır. Bu yardım okul ve ailenin ibirlii ile salanır sayılı Türk Milli Eitim Temel Kanunu nda Türk Milli Eitiminin temel ilkeleri açıklanırken Eitim Kurumları, amaçlarının gerçekletirilmesine katkıda bulunmaları amacıyla, okul ile aile arasında ibirliini salar ibaresi yer almaktadır. Kanun ve yönetmeliklerle net bir biçimde ortaya konan okul ile ailenin ibirlii yapması gerektii düüncesi uygulamada bir takım aksaklıklar ve yanlı anlamalardan dolayı istenilen düzeye ulaamamaktadır. Veliler okul toplantılarının okula yardım toplama aracı olarak kullanıldıı düüncesi ile toplantılara katılma konusunda isteksiz davranmaktadırlar. Velilerin bu ve benzeri ekildeki düünceleri sonuç olarak öretmen ile velinin oluturması gereken ibirlii ortamını zedelemekte ve okul ile aileler karı karıya gelmektedirler. Çocuun eitiminde eitim kurumlarının yanı sıra aile de önemli bir rol oynadıı için aile ile okulların sürekli bir ibirlii yapması gerekir. Çocuun ailede elde ettii bilgi ve beceriler onun okuldaki baarısını etkiler. Çocuun aile içinde örendii bilgi, tutum ve beceriler okulda örendiklerini destekler nitelikte ise çocuk okulda daha

18 3 baarılı olur. Okul ile ailenin örettikleri arasında çeliki olursa, bu durum çocuun baarısını olumsuz yönde etkiler (Erden, 1998, 93). Adana ili merkez ilçelerinde özellikle ehrin kenar semtlerinde görev yapan öretmenler, aile ile ibirlii hususuyla ilgili olarak eitim sürecinde karılatıkları en büyük problemin; örencinin eitimi ile ilgili olarak devamlı iliki içerisinde bulunabilecekleri bir velinin olmamasını göstermektedirler. Gelir düzeyi düük, kültürel açıdan kente uyum salayamamı ve eitimsiz çevrelerden gelen örenciler eitim veren öretmenin öncelikli görevini, esasen ailenin olan bir görevi yerine getirerek örencinin okul ortamının gerektirdii zihinsel ve fiziksel koullara hazırlanması oluturmaktadır. Çou zaman yeterince beslenmeden okula gelen örencinin temiz ve korunaklı giysileri bulunmamakta ve bu nedenler örencinin derse olan ilgisini azaltmaktadır. Üstelik örencinin derse hazırlıksız ve ders sırasında kullanılacak materyallerden yoksun bir ekilde okula gelmesi, öretmeni öncelikle bunların tamamlanması zorunluluu ile karı karıya bırakmaktadır. Örencinin zihinsel ve fiziksel olarak derse hazırlanması ile geçen süre bu semtlerde görev yapan öretmenlerin eitim programını tamamlamada ve programdaki hedeflere ulamada kullanmaları gereken zamanın azalmasına yol açmaktadır. lköretim süreci öretim kurumu ile örenci velisinin yakın iliki içerisinde olması gereken bir dönemdir. Aileye bu dönemde düen önemli görevler bulunmaktadır. Örencinin hızlı geliiminin olduu ve kiilik özelliklerini yerletirdii ilk çocukluk evresinde aile ortamı, eitim açısından çok önemlidir. Ailenin eitsel ortamı; örencinin okulda örendiklerini pekitirebilir veya köreltebilir. Aile ortamının eitime elverili olması için ailede bulunması gereken koullar, en azından unlardır: 1. Ailenin örenciyi örenmeye ve baarılı olmaya güdülemesi, 2. Ailede örenciye ödevlerinde kılavuzluk edecek kiilerin olması, 3. Ailenin (kitaplık, çalıma yeri gibi) eitime elverili yerlerinin olması, 4. Çocuun oyun, elence, televizyon izleme, müzik dinleme gibi etkinlikleriyle birlikte ödevlerini yapmaya elverili bir çalıma programı yapmasına ve bu programı izlemesine yardım edilmesi, 5. Çocuun örenmeyi örenmesi, bazı denemeler yapması, yaratıcılıını destekleyici bir ortamın olması, 6. Çocuun düüncelerine saygı gösterilmesi, düüncelerini düzgün ve doru bir dille anlatmasına yardım edilmesi (Baaran, 1996, 226).

19 4 Aile ortamında bulunması gereken bu özelliklerin yanında öretmenin tam örenim için ihtiyaç duyduu aile destei de ailelerin çalıma saatleri, anne-babanın yetersiz eitim düzeyinde olmaları, çocuk ile ilgilenme görevinin aile içinde baka bir bireye bırakılmı olması gibi nedenlerden dolayı salanamaz. Gelir düzeyi yüksek ailelerin oturduu semtlerdeki ilköretim okullarında görev yapan öretmenler yukarıda belirtilen problemlerle yüksek düzeyde karılamamaktadırlar. Veliler çocuklarına özel zaman ayırmakta ve okulda öretilenleri destekler nitelikte çalımaları evde yapabilmektedirler. Okul ve aile arasında çatımayla karılamayan çocuk daha hızlı bir geliim göstermektedir. Okula, öretime hazır olarak gelen örencilere eitim veren öretmenin i yükü de oldukça azalmaktadır. Böylece öretmen örencilerine ek çalımalar yaptırabilmektedir. Bloom a göre; örenciler arasında okul örenmeleri bakımından farklar bulunması ve bunların kalıcı farklar olduunu gösteren kanıtlar olmasına ramen, bu farklardan doan deikenliin büyük bir kısmının, ev ve okul çevresi koullarına balanması mümkündür. Bloom un yaptıı analizlere göre okul baarısı (çeitli alanlardaki baarıların ölçülmesinden elde edilen tahminler) çocukların 18 yaına kadar gösterdikleri baarının %33 ü okul öncesindeki %42 si ilköretim devresindeki %25 i ise ortaokul ve lisedeki baarıları ile açıklanabilmektedir. Bu bilgiler bize örencilerin orta öretim kademesindeki baarı farklılıklarının büyük bir kısmının okul öncesi ve ilköretimdeki örenmelerle ilgili olabileceini göstermektedir. Bu sonuçlar bir anlamda, baarının oluumunda çevrenin önemini ortaya koymaktadır (Bloom, 1964, 110; aktaran; Fidan, 1996, 213). Farklı sosyoekonomik ve kültürel gruplara dahil ailelerin çocuklarının baarısına etkisinin en rahat ölçülebilecei dönem örencinin aileden topluma geçiinin ilk aaması olan ilköretim birinci sınıftır. Çünkü henüz bu evrede çocuk bireysel yeteneklerini ön plana çıkararak, dier faktörlerden baımsız ekilde baarı ya da baarısızlıını belirleyebilme yeteneinden yoksundur. Bu konuda en salıklı veriler öretmen ve örenci velilerinden elde edilebilir. Bu nedenle çalımanın problem cümlesi; öretmen ve veli görülerine göre farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin ilköretim birinci sınıf örencilerinin okuma yazma sürecini etkileme biçiminin deerlendirilmesi eklindedir.

20 Aratırmanın Amacı Bu aratırmanın amacı, farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin ilköretim birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazma sürecine etkisini incelemektir. Bu amaç dorultusunda u sorulara yanıt aranmıtır; 1- Veli ve öretmen görülerine göre; farklı sosyoekonomik düzeydeki aileler birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma-yazmayı örenme sürecinde evde ne gibi katkılar yapmaktadır? 2- Veli ve öretmen görülerine göre; farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin birinci sınıftaki çocuklarına ilk okuma-yazma sürecinde yardım ederken karılatıkları sorunlar nelerdir? 3- Veli ve öretmen görülerine göre; farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma-yazmayı örenme sürecinde, öretmenle ilikileri nasıldır? 1.3. Aratırmanın Önemi Farklı sosyoekonomik düzeylere dahil ailelerden gelen örencilerin çounlukta olduu sınıflarda görev yapan öretmenlerin, sosyoekonomik durum iyiletikçe annebabanın çocukla daha fazla ilgilendikleri eklinde bir gözlemleri bulunmaktadır. Bu gözlemin doal sonucu ise bu tür ailelerden gelen çocukların daha baarılı olmalarıdır. Ailelerin öretim sürecine katılmasının zorunlu olduu ilköretim birinci sınıf örencileri açısından bakıldıında öretmenlerin örenci baarısı ile ilgili bu gözlemleri önem taımaktadır. Tabii ki öretmenlerin bu gözlemlerinin bilimsel geçerlilii çok fazla deildir. Ancak eitimle özellikle de ilköretim ile ilgili yapılmı teorik çalımalarda aile öretmen ibirlii ve ailenin eitime katkısı, örenci baarısının oluumunda önemli etkiye sahip bir deiken olarak kabul edilmektedir. Türkiye de var olan eitim sistemi içerisinde rehberlik faaliyetlerinin çok fazla oturmamı olması ve bu faaliyetlerin ilköretimde özel ilgi veya eitim isteyen örencilerin tespit edilmesiyle sınırlandırılmı olması nedeniyle; örenci baarısının arttırılması yönünde kullanılabilecek aileye rehberlik hizmetini öretmenlerin kendilerinin karılamaları gerekir. Fakat bu rehberlik yukarıdaki türden genellemeler

21 6 veya zor edinilen tecrübeler ile sınırlı bir temele dayanmak mecburiyetinde olduu için çok kullanılan bir yol deildir. Farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerden gelen çocukların bulundukları sınıflardaki öretmenler aile ile iliki kurma ve aileyi öretimin amaçları, yöntemleri konusunda bilgilendirme, yönlendirme ve kendisi ile birlikte hareket etmeye ikna etmede çok zorlanır. lköretim birinci sınıf örencilerinin baarısını belirleyen etkenlerin dier yüzünde ise aileler yer almaktadır. Çocuklarının baarısına katkıları; varsa kendi ilköretim deneyimleri ve yine varsa önceki çocuklarında yaadıkları olaylarla sınırlandırılmı olan veliler, çocuun örenimi sürecinde ya çok sınırlı bir rol üstlenirler ya da fiili olarak hiçbir sorumluluu kabul etmezler. Halbuki ilköretimin ilk aaması çocuun toplumsallaması, aile dıındaki çevreye uyum salaması, sosyal iletiim kurma becerisinin gelitirilmesi ve temel bazı bilgilerle donanmasını salaması nedeniyle çok önemlidir. Bu dönemdeki baarısızlıklar veya baarılar çocuun sonraki hayatı üzerinde derin etkiye sahip olmaları nedeniyle incelenmeyi hak etmektedirler. Aratırma sonunda elde edilecek bulgular; eitim sistemimizce bilinen ancak gelitirilmesiyle ilgili köklü atılımların yapılmadıı okul-aile ibirliinin gelitirilmesinde kullanılabilecek verilerin salanmasına katkıda bulunabilecei için önemli olacaktır. Ayrıca bu sonuçlar öretmenlere de aile ile iletiim kurarken takınacakları tavır ve sergileyecekleri davranıların ne tür sonuçlara yol açabilecei hakkında fikir verecek, böylelikle öretmenlerin daha bilinçli davranması salanacaktır. Aratırmanın bu amaçlara ek olarak gelecekte yapılacak aratırmalar için de bir ön çalıma niteliinde katkı salayabilecei düünülmektedir Sayıltılar 1. Öretmenlerin ve örenci velilerinin görüme esnasında aratırmacıya içtenlikle ve doru olarak cevap verecekleri varsayılmıtır.

22 Sınırlılıklar Aratırma; 1. Adana li merkez ilçelerinde alt, orta ve üst sosyoekonomik gelir seviyesine dahil ailelerin birinci sınıf çocuklarının devam ettii ilköretim okulları arasından belirlenen üç ilköretim okulu, 2. Bu üç ilköretim okulunda görev yapan birinci sınıf öretmenlerinden aratırmaya katılmaya gönüllü üç öretmen ve bu öretmenlerin görüleri de alınarak hazırlanan örenci listesinden, görüülerek ve aratırmaya dahil olma oluru alınan 20 er örenci velisi ile sınırlıdır Tanımlar Sosyoekonomik Düzey: nsan toplumu, birey-grup etkileimiyle ilgili; insanların, toplumun üyeleri olarak refahını ilgilendiren; maddi kaynaklarla ilgili, ekonomik ve sosyal ihtiyaçlar gözden geçirilir.

23 8 II. BÖLÜM KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE LGL ARATIRMALAR 2.1. Çocuk Geliiminde Sosyo Bilisel Perspektif Bili (cognition), insanın algılamasını, uslamlamasını, yorumlamasını, yargılamasını salayan bilgi edinme gücü ve sürecidir. Bu gücü ve süreci inceleyen psikoloji dalı bilisel (cognitive) psikolojidir (Anderson, 1980; aktaran; Baaran, 1996, 88). Bireyin yeni özellikler kazanması, etkinlik veya görev bakımından olduundan daha ileri seviyelere yükselmesine gelime denir. Çocuun bilisel geliiminde, içinde bulunduu toplum ve ait olduu kültür büyük ölçüde etki etmektedir. Çocuk, geliiminin her evresinde yaadıı toplumdan giderek artan parçalar almaktadır. Vygotsky e göre tüm temel bilisel faaliyetler sosyal tarihin matrisi olarak ekillenmekte ve sosyo-tarihsel geliimin sonuçlarını oluturmaktadır. Yani, bilisel yetenekler ve düünme ekilleri içsel faktörlerden deil, bireyin içinde yaadıı kültürün toplumsal kurumlarının sonucu olarak ortaya çıkmaktadırlar. Dolayısı ile çocuun yetitirildii toplumun tarihi ve çocuun bireysel tarihi, bireyin nasıl düüneceini belirleyen önemli faktörlerdir. Bu bilisel geliim sürecinde dil, çocuun düünmeyi nasıl öreneceinde önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü gelimi düünce biçimleri çocua kelimeler yolu ile aktarılmaktadır (Vygotsky, 1962, 55). nsanların sosyal etkileimleri dil aracılıı ile olmaktadır. Vygotsky dilin kültür aktarımının etkili yollarından birisi olduunu ve düünce süreçlerinin kelimeler aracılıı ile ortaya çıktıını savunmaktadır. Vygotsky e (1978, 39) göre dilsel iaretler psikolojik araçların rolünü yerine getirmektedir. Davranıın nedeni olan suni uyarıcıların kullanılması ve yaratılması, üst düzey zihinsel fonksiyonların en göze çarpan yönünü oluturmaktadır. Vygotsky, çocuun bilisel geliiminin; akranlarından, yetikinlerden ve içinde bulunduu kültürün üyelerinden konumalar yoluyla etkilenerek ortaya çıktıını belirtmektedir. Dil geliiminde yetikinler ve akranlar önemli bir role sahiptirler. Vygotsky, çocuun bilisel geliiminin daha yeterli olan yetikin ve akranlarından ve

24 9 içinde bulunduu kültürün üyelerinden etkileim ve konumalar-diyaloglar yolu ile ortaya çıktıını belirtmektedir (Vygotsky, 1962, 109). Vygotsky nin (1978, 57) çalımalarının ana temasını bilincin geliiminde sosyal etkileimin önemli yer tuttuu düüncesi oluturmaktadır. Vygotsky çocuun geliimindeki her kültürel evrenin iki kere tekrarlandıını belirtir: önce sosyal düzeyde sonra bireysel düzeyde; önce insanlar arasında sonra çocuun kendi içerisinde. Tüm yüksek fonksiyonlar öncelikle insanlar arası ilikilerin bir parçası olarak ortaya çıkmaktadır. Çocuklar dünyayı yalnız balarına deil, içinde yaadıkları toplumun kendilerine saladıı düünme ve davranı ekilleri ile örenmektedirler. Vygotsky, çocuun örenmesinde yetikin rehberliini özellikle vurgulamaktadır. Bu da öretmen ve aileleri özellikle ilgilendirmektedir. Öretmenin rolü içerii basitletirerek çocua vermek deil, çocuun var olan geliim düzeyinin ötesine geçmesine köprü salayacak, daha önce aina olmadıı içerik ile ilgili ortam oluturmaktır. Vygotsky e göre yüksek zihinsel fonksiyonlar, spesifik bir biçimde gelimekte ve içinde yaanılan kültür tarafından belirlenmektedir. Zihinsel fonksiyonların geliimi için en uygun sosyal ortamı da okullar oluturmaktadır. Vygotsky e (1978) göre örenme, çocuk yalnızca kendi akranları ile ibirlii ve çevresindeki insanlarla etkileim halinde olduunda ortaya çıkan bir süreçtir. Vygotsky nin yakın geliim alanı kavramı eitim çevrelerinde yer alanlar için farklı anlamlar taımaktadır. Bunlardan birisi, insan örenmesinin belirli bir sosyal çevreyi varsaydıı ve örenmenin bireyin çevresindekilerin entelektüel hayatına katılımının bir yolu olduudur. Gagne (2000) örenmenin be ana kategorisini isimlendirmektedir: Sözlü Bilgi, Entelektüel Yetenekler, Bilisel Stratejiler, Motor Yetenekler ve Davranılar. Her örenme biçimi için farklı içsel ve dısal koullara gereksinim vardır. Örnein bilisel stratejilerin örenilebilmesi için problemlere yeni çözümler gelitirilmesine imkanlar salanmalıdır. Davranıların örenilmesi için ise örenen, güvenilir bir davranı modeline sahip olmalı veya örenene ikna edici kanıtlar sunulmalıdır (Gagne, 2000, 1). Gagne, Briggs, Wager (1992), dokuz öretim olayını ve bunlara denk gelen dokuz bilisel süreci tanımlamaktadırlar. 1. lginin kazanılması (Kabul) 2. Örenenlere hedeflerin bildirilmesi (Beklenilirlilik) 3. Önceki örenilenlerin geri çarılmasının tevik edilmesi (Yeniden Edinim) 4. Uyarıcının sunulması (Seçici Algı)

25 10 5. Örenme Rehberlii (Semantik Kodlama) 6. Performansın ortaya çıkarılması (Tepki Vermek) 7. Geri besleme yapılması (Destekleme) 8. Performansın deerlendirilmesi (Yeniden Edinim) 9. Transfer ve Benzetmenin Yapılması (Genelleme) Bu kurallar örenmenin genel artlarını oluturmakta ve öretimin tasarlanmasının temellerinin belirlenmesine olanak salamaktadır (Aktaran; Gagne, 2000, 1). Bilisel yapı kavramı Piaget in teorisinin merkezinde yer almaktadır. Bilisel yapılar, aklın bazı özel davranılarını belirleyen ve çocuk geliiminin belirli evrelerine denk gelen fiziksel ve düünsel hareket ekilleridir. Piaget e göre dört ana bilisel yapı (geliim evresi) bulunmaktadır: duyusal-devinimsel, ilem öncesi, somut ilemler, soyut ilemler. Duyusal-devinimsel dönemde (0-2 yalar) akıl motor davranılar eklini alır. lem öncesi dönemde (3-7 yalar) akıl sezgiseldir. Somut ilemler döneminde (8-11 yalar) bilisel yapı mantıklıdır, ancak özet verilere dayanmaktadır. En son aama olan soyut ilemler döneminde (12-15 yalar) düünme soyut hale gelir (Kearsley, 2000, 1). Bilisel yapılar, asimilasyon ve uyumlu hale gelme olarak adlandırılan uyum süreçleri sayesinde deiirler. Asimilasyon, olayların mevcut bilisel yapılar aracılıı ile anlaılması, uyumlu hale gelme ise bilisel yapıların çevreyi anlamaya uyumlu hale getirilmesi anlamını taımaktadır. Bilisel geliim, asimilasyon ve uyumlu hale gelme aracılıı ile çevremize uyum gösterme süreçlerini içerir. Bu anlamda Piaget in teorisi örenme ile ilgili dier oluturmacı teoriler ile (Örnein Bruner, Vygotsky) yakınlıklar taır (Kearsley, 2000, 1). Lave örenmenin normal olarak içinde gelitii hareket, çerçeve veya kültürün bir fonksiyonu olduunu ifade etmektedir. Sosyal ilikiler, biçimli eitimin önemli bir tamamlayıcısını olutururlar. Örenciler, örenilmesi hedeflenen inanç ve tutumların geçerli olduu bir davranı toplumu içerisinde yer alırlar. Yeni balayanlar, bu toplumun kenarlarından merkezine doru ilerledikçe, daha aktif hale gelir, çevrenin kültürünü daha fazla benimser ve bir uzman veya tecrübeli kii rolü edinirler. Ayrıca biçimli eitim genellikle bilinçli deil, kendiliinden geliir. Bu fikirler, Lave ve Wenger in (1991, aktaran; Kearsley, 2000, 1) çevrenin meru katılımı olarak tanımladıkları sürecin parçalarını oluturmaktadır. Bandura nın sosyal örenme teorisi dierlerinin davranılarının, tutumlarının ve duygusal tepkilerinin gözlemlenmesi ve model olarak alınmasının önemine vurgu yapar.

26 11 Sosyal örenme teorisi bireyin davranılarını, bilisel, davranısal ve çevresel faktörlerin karılıklı etkileimi çerçevesinde anlamaya çalıır. Bandura nın çalımaları, modellemeyi sadece davranısal açıdan inceleyen Miller ve Dollard ın (1941; aktaran Kearsley, 2000, 1) çalımalarını ilerletmitir. Ayrıca kendisi gibi teorilerinde, sosyal örenmeye merkezi bir konum atfeden Vygotsky ve Lave in çalımaları ile yakından ilgilidir. Jerome Bruner, Vygotsky nin geliimi anlama biçiminin aynı zamanda bir eitim teorisi olduunu belirtmitir (Bruner, 1987, aktaran; Kearsley, 2000, 1 ). Model, Vygotsky nin fikirlerinden çıkarılan iki ilkeye dayanmaktadır. lki; dilin ana amacının sosyal etkileim olduu (Vygotsky, 1981, aktaran; Kearsley, 2000, 1) aynı ekilde basılı materyallerin de anlamın paylaımı için kullanılan birer araç anlamı taıdıı fikridir. kinci olarak yakın geliim alanı (Vygotsky 1962, 1978) okulda okumayazma öretiminin sosyal bir etkinlik olduu fikrine yol açmaktadır. Öretmen paylaılan anlamların okuyucu ile metin yazarı arasındaki arabuluculuunu yapmakta ve örencilerin hep beraber, sosyal etkileim aracılıı ile farkındalık, tamamlayıcılık, ve anlam verme köprüleri kurmalarında, onlara destek salamaktadır (Griffin ve Cole, 1984; Vertsch, 1984, aktaran; Dixon-Krauss, 1994, 1). Arabuluculuk modeli öretmenin problem çözümüne yol göstermek üzere tasarlanmı dinamik ve genel bir çerçeve anlamı taımaktadır (Calderhead ve Miller, 1985; Lampert ve Clark, 1990 Griffin ve Cole, 1984; Vertsch, 1984 aktaran; Dixon- Krauss, 1994, 1). Okur yazarlık öretimi ile ilgili arabuluculuk modeli Vygotsky nin yakın geliim alanı içinde eitim ile ilgili görülerini yansıtmaktadır. (Vygotsky, 1962, 1978). Model öretmeni, örenciyi, metni ve ihtiyaç duyulan arabuluculuun ekli ve miktarını inceleyerek öretim ile ilgili kararlar vermesi konusunda yönlendirmektedir. Model okur yazarlık geliimi ile ilgili sürekli bir süreç tanımlamaktadır, çünkü sosyal etkileimin her evresi (amaç, strateji, yansıtma) yeni bir bölüme ve yeni yakın geliim alanlarına yol açmaktadır (Dixon-Krauss, 1994, 3). Çocuun sosyallemesi ve geliimini kültürel çerçeveye uyumlu bir biçimde tamamlayabilmesi için ailenin eitim sürecinde tam anlamıyla varolması gerekmektedir. Vygotsky nin özellikle vurguladıı konu çocuun geçirdii evreler sonucu ulatıı durumdan çok sürecin önemli olduudur.

27 lkokuma Yazma Sürecinde Ailenin Rolü Aile, bütün insan toplumlarında bulunan bir ilk gruptur; insanın en derin ve köklü, kısmen organik nitelikteki özelliklerine dayanan aile evrensel bir sosyal kurumdur. Toplumun yapısında ve sosyal sistemin ileyiinde, ailenin bir kurum olarak önemli yeri vardır (Kıncal, 1993, 63). Aile, temel sosyal kurumdur. Toplumun en küçük sosyal örgütü ve aynı zamanda eitim kurumudur. Sosyolojik açıdan yapılacak sınıflandırmada, sosyal grupları birincil ve ikincil diye ayırdıımızda, aile birincil grupların ilki ve en önemlisidir. Çünkü bireyin ilk duygu, davranı, düünce ve eitimini kazandıı yer ailesidir. Bu kazandıkları, onun hayatı boyunca kültürel ve eitimsel formasyonuna temel tekil eder (Kıncal, 1993, 63). Aile, toplumun ayrılmaz bir parçasıdır ve tabiatı gerei toplumun sosyal yapısından, deerlerinden, kurallarından vb. etkilenir. Farklı sosyal ve kültürel ortamlarda, aileler büyük ölçüde farklılıklar gösterirler. Bu sebeple, ailenin yapı ve fonksiyonu toplumlara göre bazı farklı özellikler göstermektedir(baaran, 1996). Aile, ilk sosyalleme aracıdır; aile, özellikle ilk çocukluk döneminde bireye, dier sosyal kurumların etkisi konusunda aracılık eder. Aile etkisi;aile büyüklüü, çocuun kardeler içerisindeki sırası, cinsiyet rolleri ile yetkinin tayini ve sosyoekonomik statü gibi belirli yapısal karakteristiklere balıdır (Kıncal, 1993, 63). Ailenin çocuun eitimi ile ilgili gücü tartıma götürmez bir konudur. Okul çaındaki çocuun eitiminin aileden baımsız ve kopuk olması düünülemez. lköretim, çocuun örgün eitim hayatının balangıcı kabul edilecek olursa bu dönemde aileye de büyük görevler dümektedir. Örencinin hızlı geliiminin olduu ve kiilik özelliklerini yerletirdii ilk çocukluk evresinde aile ortamı, eitim açısından çok önemlidir. Ailenin eitsel ortamı; örencinin okulda örendiklerini pekitirebilir veya köreltebilir (Baaran, 1996, 226). Okul aile ibirliinin saladıı faydalara ilgi ve bu alandaki çalımalarla uyumlu olarak çocuun evdeki ve okuldaki okuryazarlık eitimine ailenin katkısı son yıllarda üzerinde giderek daha çok çalıma yapılan bir alandır. Geleneksel ve yeni teorik bakı açıları ailenin çocuun eitimindeki önemli rolünü desteklemektedir: - Ailelerin çocuun ilk eitmenleri olduu görüü yılları arasında yaayan John Amos Comenius tarafından çocuk eitimi ile ilgili el kitabının

28 13 yazılmasından bu yana sosyal reform hareketlerini etkilemektedir (Fein, 1980 aktaran; Akyol, 1999, 3). - Piaget teorisi çocuun eitildii ve yetitii okul ve ev gibi bazı ortamlarda çocuk geliiminin desteklenebileceini ve engellenebileceini öne sürmektedir (Morrison 1980, aktaran; Akyol, 1999, 3) ve 1970 lerde yapılan aratırmalar göstermektedir ki çocuun akademik baarısını etkileyen faktörler arasında yer alan aile deikenlerinin okul deikenlerine göre daha önemli olduunu ortaya koymaktadır (Coleman ve dierleri 1966, Jencks ve dierleri 1972, aktaran; Akyol, 1999, 3) lerden günümüze kadar olan dönem erken çocuk eitimi ile ilgili yeni standartların ortaya çıktıı bir dönem olmutur. Ailenin eitici nitelikteki sosyal çevresi, anne, baba ve çocukları çeitli hak ve sorumluluklarla birbirine balayan ideal bir eitim ortamıdır. Bu özelliiyle aile, çocuu sosyalletirmeye yarayan bütün unsurlara sahiptir. Aile eitiminin özelliklerini u ekilde sıralayabiliriz. 1. Aile hayatının temeli sevgiye, güvene, balılıa ve karılıklı anlayıa dayanır. Bu sebeple normal bir aile ortamı, çocuk eitimi için en elverili bir çevredir. 2. Ailede çocuklarını yaatmak ve onları yetitirmek eilimi kuvvetlidir. Dolayısı ile, her ana ve baba çocukları için önemli fedakarlıklarda bulunmaktadır. 3. Çocuk ilk duyum ve algılarını aile çevresinde kazandıı gibi, ilk alıkanlıklarını ve ruhsal hayatının bütün temellerini de burada kazanır. 4. Ahlaki karakter bakımından da aile eitiminin deeri büyüktür. 5. Bir milletin gelecei açısından da aile eitimi büyük bir öneme sahiptir (Aktaran; Kıncal, 1999, 67). Okul idareleri örenci baarısını etkileyen faktörlerin en önemlilerini yani aile, örenci, okul birliini salamaya çalımalıdır. Bu konuyla ilgili ABD Florida daki Duval Country de okul yöneticisi olan Shang, okulu ile ilgili bir durumu anlatıyor; ailenin destei, fiziki çevre, evdeki çalıma alıkanlıkları ve ailenin okula karı tutumu örencinin okul baarısını etkileyen faktörlerdir. (Aktaran; Kıncal, 1993, 68). Ailenin eitim ve kültür seviyesi önemli bir özellik olarak kendini göstermektedir. Belirli bir seviyede eitim görmü olan anne ve babalar çocuklarına daha fazla yardımcı olabilme imkanına sahiplerken, yeterli seviyede eitim görmemi olan anne ve babaların ise çocuklarına istenilen ölçüde yardımcı olamadıkları gözlemlenmektedir (Kıncal, 1993, 68).

29 14 Çocuklar hayatla baa çıkma yollarını öncelikle ana babalarından örenirler. Bütünüyle tüm aratırmalar ve gözlemler; çocuk ve gençlerin ruhsal salıkları, problemleri ile ailenin durum ve tutumu arasında büyük bir ilikinin söz konusu olduu görüünü desteklemektedir (Eki, 1990, 15). Yapılan pek çok çalıma ve aratırmada ailelerin çocukluk ve erikinlik döneminde evlatlarının eitimine katılmalarının örenme ve okul baarısı üzerinde olumlu etkisinin olduu sonucu ortaya çıkmıtır (Hoover-Dempsey ve dierleri, 1997, 1987, 1992; Eccles ve Harold, 1993; Becher ve Epstein, 1982; Lareau, 1987; Delgado- Gaitan, 1992; Pena, 2000). Aile katılımı geni bir ekilde kategorize edilmesi gerekirse eer; bu tanımlamanın içerisinde; çocuun okuldaki örenimi ile ilgili evde yapılan çalımalar (örnein çocuun çalımasının gözden geçirilmesi ve geliiminin gözlenmesi, ev ödevlerine yardım edilmesi, okuldaki olayların veya dersler ile ilgili konuların çocuk ile konuulması okuldaki baarıyı destekleyecek zenginletirici çalımaların yaptırılması ve öretmen ile iletiim içinde olunması) girmektedir. Ayrıca aynı amaç dorultusunda ailelerin okul merkezli olarak gerçekletirebilecekleri etkinlikler de bulunmaktadır (örnein planlanmı toplantılar veya özel görümeler için okula gelinmesi, okulda gönüllü yardım çalımalarında bulunulması, okul aile birliklerinde görev alınması gibi) (Hoover-Dempsey ve Sandler, 1997, 5). Pek çok disiplinde cinsiyet rolleri ile ilgili genel inançlar, sosyokültürel yapılar, toplumdaki cinsiyet temelli güç daılımı gibi sebeplerden dolayı ailelerden annenin çocuun eitim süreci ile ilgili daha fazla katılımcı olduuna inanılmaktadır (Hoover- Dempsey ve dierleri, 1997, 6). Kohn nun (1963, aktaran; Hoover-Dempsey ve dierleri, 1997, 7), sosyal sınıfın, ailelerin çocukları üzerindeki etkisini belirleyen en güçlü deiken olduu eklindeki iddiasına dayanan dier aratırmacılar aile statüsü deikenlerinin ailenin çocuk yetitirme ile ilgili görülerine, çocuk yetitirme yöntemlerine ve çocukların okuldaki baarıları üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduu sonucuna ulamılardır. Deien statülerin altında bulunan ve kaynakları etkileyen bazı gerçeklerin (örnein gelir seviyesi, zaman, enerji ve toplumsal balar) ailelerin katılım kararları üzerinde etkili olduunu iddia etmilerdir. Heath ve Mangiola (1991, aktaran; Anderson ve Gunderson, 1997, 514) bizleri her kültürel gurubun arka plan bilgilerini aktarmak için kendine özgü yolları bulunmaktadır ve kendi çocuklarından bunları tekrar ettirmelerini ister ifadesi ile

30 15 uyarmaktadır. Bu; her kültürün öretme ve örenme için olduu gibi örenme ve örenmenin ne anlama geldii ile ilgili olarak da farklı düünceleri bulunduu anlamına gelmektedir. 1) Hem ailelerin düüncelerine saygı duymak hem de onların bizim eitim sistemimizin dayandıı düünceleri anlamalarına yardımcı olmak mümkündür. Ancak eitmenler bahsettiimiz uyumsuzlukların bilincinde olmalı ve bunların ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler almalıdırlar 2) Aileler okulların okuma yazma öretiminin doası ve bu sistemin beklentileri ile ilgili olarak düzenli ve sistemik bir ekilde bilgilendirilmelidirler. 3) Sınıf ortamlarımızı veliler için çekici hale getirmemiz gerekmektedir ki onlarla hedeflerimizi paylaabilelim ve ibirliini gelitirebilelim (Anderson ve Gunderson, 1997, 515). En iyi okuma yazma eitimi programının gelitirilmesi için çocukların okul dıı eitim tecrübelerinin de dikkate alınması gerekmektedir. Aratırmalar göstermektedir ki aile konumalarına katılan, kendisine düzenli olarak kitap okunan, evlerinde kitap bulunan çocuklar okula geldiklerinde okuma yazma eitimine bir adım önde balamaktadırlar. Her ne kadar ailenin okur yazarlıa katkısı genellikle doal olarak gerçekleiyorsa da ailelerin bu konuda ilerini kolaylatıracak bazı önerilere ihtiyaçları bulunmaktadır (Loreau, 1987, 80). Bu kapsamda Uluslararası Okuma Birlii (International Reading Associotion - IRA) (2001); - Ailelerin, çocuklarının okulda örendiklerini takip etmesi gerektiini, - Evde ailecek okuma, örenme veya yazma için fırsatlar yaratılması gerektiini, - Kütüphane ve kitapçılara ailecek gidilmesi gerektiini, - Ailenin, çocukları ile ilgilendiklerini çocuun öretmenine göstermesi gerektiini belirtmektedir. Aile yakınlıı içerisinde, çocuk yetitirmek ile ilgili aile gelenekleri kapsamında ve pek çok dini gelenek açısından çocukların eitimine katkıda bulunmak aileler için bir görev olarak tanımlanmıtır.

31 Aile Rolünün Özellikleri Aile katılımı aile ve çocukların birbirleri ile evde geçirdikleri zamanın eitimin etkinliinin arttırılmasına yönelik katkısı (Becker-Epstein, 1982, 85) olarak tanımlanmıtır. Ailelerin etkinlii, program hedefleri ile ilgili tam bir bilgi sahibi olduklarında ve çocuklarının bu hedeflere ulamalarına yardımcı olabilecek yollar ile ilgili yeterli destei gördüklerinde artmaktadır. Aile katılımının çocuun eitimine etkisini konu alan önemli sayıda aratırma yapılmıtır. Erken dönem katılım ile ilgili literatürü derinlemesine inceleyen Bronfenbrenner (1974, 23) her hangi bir müdahale programının baarısını belirleyen en önemli faktörlerden birisi ailenin aktif bir katılımcı olarak program içerisinde yer almasıdır demektedir. Çocukların eitimine aile katılımı ile ilgili Tharp ın (1982, 515) yaptıı aratırmada devamlılık ve süreksizlik önemli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu aratırmada okulda verilen eitimin evde devam ettirilememesi örgün eitimin baarısızlıının özellikle düük gelir grubu ailelerde önemli bir nedeni olarak gösterilmektedir. Bu bakı açısı çocua verilen eitimin içinde bulunduu kültürel çevreye göre ekillendirilmesi durumunda daha baarılı olacaı sonucuna yol açmıtır. Ailelerin çocuklarının eitim sürecinde önemli birer ortak oldukları yönünde önemli sayıda çalıma tarafından salanmı kanıt bulunmaktadır. Ladouse (1988, 11) in çalıması çocukların zamanlarının %8 ini öretmenleri ile geçirirken geri kalan %92 lik bölümde ailelerin kontrolünün söz konusu olduunu ortaya koymaktadır. Ailelerin de katılımını içeren eitim etkinlikleri bazı amaçlar belirlenerek tasarlanırlar. Bu amaçlardan bir tanesi çocuun okuldaki bütüncül baarısının arttırılması için aile ve okul ibirliinin arttırılmasıdır. kinci bir amaç aile ve okul eklindeki farklı örenim ortamları arasındaki farklılıkların kapatılmasıdır. Üçüncü ve en az dierleri kadar önemli olan bir baka hedef örenme zorluu yaayan çocuklara akademik baarılarını arttırmak için yardım salamaktır (Crawford, 1985, 18). Hannon ve Cuckle (1984, 8) öretmenler, ba öretmenler ve örencilerle görümeler yapmı ve okuldan kitap alıp bunları evde ailelerine okuyan çocukların erken dönem okur yazarlık baarısını incelemilerdir. Bu konuda çalımaya katılan öretmen ve ba öretmenlerin önemli bir bölümü okul kitaplarının ailelere

32 17 okunmasının ve onların tepkilerinin alınmasının erken dönem okur yazarlıın gelimesinde önemli katkılarının olduunu belirtmilerdir. Neidermayer aile eitiminin ana sınıfı çocuklarının okuma yazmaya hazırlık derecelerine etkisi üzerine bir çalıma tasarlamıtır. Aile Destekli Eitim (EDE) olarak adlandırdıı bu çalımada Neidermayer; ailelerin çocuklarının eitimine nasıl katkıda bulanabilecekleri konusunda eitilmeleri gerektiini belirtmektedir. Bu dorultuda tasarlanan program kapsamında, istekli aileler okula giderek evde nasıl eitim çalımaları yapabilecekleri konusunda eitilmilerdir. Bir haftalık çalıma sonunda programa katılmı ailelerin çocukları, katılmayan ailelerin çocuklarına göre okur yazarlıa hazır olma konusunda daha yüksek sonuçlar verdikleri gözlemlenmitir. Bu çalıma ailelerin, çocuklarının okuma yazmaya hazırlanması konusunda alacakları eitimin verimlilii konusunda fikir verici özelliktedir (Aktaran; Graue, Weinstein ve Walberg, 1983, 9). Bilgi veya alıma destei eklinde ailelerin okuma yazma eitimi konusunda eitilmesi ve aktif katılımlarının yüreklendirilmesi amacını taıyan programlar çocukların okuma yazma baarılarında önemli bir artı salanmasını olanaklı kılmıtır. Çocuklarının eitimine katkıda bulunan aileler çocuklarını eitim baarılarını arttırmak konusunda daha fazla tevik etmektedirler. Bu aileler çocuklarına amaçların belirlenmesi, okuma materyalinin seçilmesi, okudukları kitaplarla ilgili çocukları ile konumaları ve ev ödevlerine yardım etmeleri eklinde çocuklarına yardım etmektedirler. Bu, çocuklara okuma ile ilgili kendi yeteneklerini kullanmak için bir imkan daha sunmaktadır. Ev ödevleri okul, aile ve örenci arasında bir bilgilenme aracı olarak da ilev görmektedir. Pek çok çalıma göstermektedir ki çocuklarına haftada 4 ile 7 defa arasında okuma yapan ailelerin çocukları okumaya karı daha olumlu bir yaklaım sergilemekte ve daha baarılı olmaktadırlar (Ramotowski, ve Trepanier, 1977, 12). Çocukları ile okudukları kitaplar konusunda konuan ailelerin çocukları daha yüksek okuma baarıları salamakta ve daha geni bir kavram belleine sahip olmaktadırlar (Silvern, 1985, 49). Dahası okuma baarısı yüksek ve daha geni kavram belleine sahip çocuklar genellikle daha fazla okuma materyali bulunan ailelerden gelmektedirler (Sheldon ve Carillo, 1952, 265; Teale, 1978, 928). Ailelerin kendileri okuduklarında ve bu konuda çocuklarına model olduklarında bu ailelerin çocukları da daha yüksek okuma baarısı salamakta ve daha hızlı bir ilerleme göstermektedirler (Hansen, 1969, 21).