6102 sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi

Transkript

1 6102 sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi

2

3 M. Vefa TOROSLU Serbest Muhasebeci Mali Müşavir 6102 SAYILI TTK KAPSAMINDA FİNANSAL TABLOLAR DENETİMİ SEÇKİN Vergi & Maliye

4 6102 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi M. Vefa TOROSLU SEÇKİN Vergi & Maliye No: 15 ISBN Birinci Baskı: Eylül 2012 Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam 435 Sayfa, 16x23,5 cm. 1. Finansal Tablo Denetimi 2. Bağımsız Denetçi 3. Uluslararası Denetim Standartları 4. Denetim Süreci 5. Denetim Kanıtları 6. Denetim Teknikleri 7. Çalışma Kâğıtları 8. Denetim Raporları 9. İç Kontrol ve İç Denetim 10. Muhasebede Hata ve Hile Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Yayın ve Dağıtım: Merkez Sağlık Sok. No: 21 Sıhhiye / Ankara Tel : (312) Faks: (312) satis@seckin.com.tr Web Adresi / seckin@seckin.com.tr Seçkin Yayıncılık Sertifika No: Şube Strazburg Cad. No: 23/B Sıhhiye / Ankara Tel: (312) ankarasube@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) Şube Ankara Adliye Sarayı K-Blok Zemin Kat Sıhhiye / ANKARA Tel: (312) adliyesube@seckin.com.tr Şube Abide-i Hürriyet Cad. No: 193/A Şişli / İSTANBUL Tel : (212) Faks: (212) sislisube@seckin.com.tr

5 Sevgili ablam Gülnur un Aziz hatırasına Mekanı ışık dolsun

6

7 Önsöz İşletmelerin iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialarının önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreç olan bağımsız denetimin Dünyadaki uygulamaları çok daha eskiye dayanmaktır. Buna karşılık, bağımsız denetimin ülkemizdeki uygulamaları 1980 li yıllarda başlamıştır. İlk uygulamalar bankacılık sektöründe ve hisseleri borsada işlem gören şirketler için sermaye piyasasında başlamıştır sayılı (Yeni) Türk Ticaret Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile denetim uygulamalarının kapsamı ve niteliği değişecektir yılından itibaren kapsamı Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek sermaye şirketleri ve şirketler topluluğu bağımsız denetime tabi olacaktır. Ayrıca 2013 yılından itibaren bu denetim işlemleri sırasında Uluslararası Denetim Standartları ile uyumlu Türkiye Denetim Standartları nın uygulanması gerekecektir. Bu nedenle önümüzdeki dönemde denetim olgusuna daha yoğun bir ilgi duyulması gündemdedir. Bu çalışmanın amacı, bu çerçevede denetime ilgi duyan kesimlere derli toplu bir başvuru kaynağı oluşturmaktır. Kitapta Finansal Tablolar Denetimi kavramı Bağımsız Denetim ile aynı anlamda kullanılmıştır. Bu çalışmanın basımını gerçekleştiren Seçkin Yayınevi yönetici ve çalışanları ile her zaman çalışmalarımda beni destekleyen sevgili eşim Pınar a teşekkür ederim. Çalışmanın okuyuculara faydalı olmasını dilerim. M. Vefa TOROSLU İstanbul, Eylül

8

9 İçindekiler Önsöz... 7 Şekiller Listesi Kısaltmalar BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR 1.1. İŞLETME KAVRAMI İşletmenin Tanımı İşletme Yönetimi İşletmelerin Amaçları İşletmelerin Sınıflandırılması Özel İşletmeler Tek Kişi İşletmeleri Ticaret Şirketleri Kamu İşletmeleri MUHASEBE KAVRAMI Muhasebenin Tanımı Muhasebenin Fonksiyonları Kaydetme Fonksiyonu Sınıflandırma ve Özetleme Fonksiyonu Raporlama Fonksiyonu Analiz ve Yorumlama Fonksiyonu Muhasebede Bilgi Kullanıcıları İç Bilgi Kullanıcıları Ortaklar Yöneticiler Çalışanlar Dış Bilgi Kullanıcıları Devlet Kredi Kurumları Alıcılar Satıcılar Rakip İşletmeler Yatırımcılar Araştırmacılar Tüketiciler Toplum Bilgi Kullanıcılarının Denetim İhtiyacı Kamuya Açıklanan Muhasebe Bilgilerinin Niteliksel Özellikleri Finansal Raporlardaki Bilgilerin Yatırımcılar İçin İlgili ve Önemli Olması Muhasebe Bilgilerinin Objektif ve Güvenilir Olması Bilgilerin Anlaşılabilir Olması Bilgilerin Uygun Zamanda Açıklanması...43

10 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi Açıklanan Bilgilerde Tutarlılık İlkesinin Uygulanmış Olması Finansal Raporlarda Tek Düzenlilik Olması Kamuya Açıklanan Finansal Tabloların Kalitesi Gözetim Fonksiyonu Finansal Tabloları Düzenleyenlerin Amaçları Veri Sayısının Çokluğu Bağımsızlık DENETİM KAVRAMI Denetimin Tanımı Denetimin Amacı Denetimin Tarihçesi Dünyada Denetimin Gelişimi Avrupa Birliğinde Denetim Uygulamaları Muhasebe Denetimine Yakın Kavramlar Murakabe Revizyon Teftiş Kontrol Bağımsız Denetim ve Muhasebe İlişkisi İKİNCİ BÖLÜM DENETİMLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 2.1. DENETİMİN ÖZELLİKLERİ Denetim Bir Süreçtir Denetim Belli Bir Ekonomik Birime Ait Bilgileri Kapsar İktisadi Faaliyet ve Olaylarla İlgili İddialar Önceden Saptanmış Ölçütler Muhasebe Denetimi Kanıtların Toplanması ve Değerlendirilmesi Çalışmasıdır Denetim Uzman ve Bağımsız Bir Kişi Tarafından Yapılır Uygunluk Derecesi İlgi Duyanlara Bildirme Sonuçları Bildirme DENETİMİN ÇEŞİTLERİ Konusuna Göre Denetim Çeşitleri Finansal Tablolar Denetimi Uygunluk Denetimi Faaliyet Denetimi Ekonomik Denetim Kapsamına Göre Denetim Çeşitleri Genel Amaçlı Denetim Özel Amaçlı Denetim Yapılış Nedenine Göre Denetim Çeşitleri Zorunlu Denetim İsteğe Bağlı Denetim Denetimi Yapan Denetçinin Statüsüne Göre Çeşitleri... 68

11 İçindekiler Bağımsız Denetim İç Denetim Kamu Denetimi Denetimin Uygulama Zamanına Göre Denetim Çeşitleri Devamlı Denetim Ara Denetim Son Denetim YÖNETİMİN SAVLARI Var Olma ve Oluşma Tamlık Haklar ve Yükümlülükler Değerleme ve Dağıtım Sunum ve Açıklama DENETİMİN HEDEFLERİ Gerçeklik Tamlık (Bütünlük) Dönemsellik (Zamanlılık) Sahiplik Doğruluk Değerleme Sınıflandırma Açıklama DENETİMİN İŞLEVLERİ Bilgilendirme İşlevi Koruyucu İşlevi Caydırıcılık İşlevi Ekonomik İşlevi DENETİMİN BAĞIMSIZ DENETÇİ TARAFINDAN YAPILMASININ NEDENLERİ Çıkar Çatışması Muhasebe Bilgilerinin Karmaşıklığı Muhasebe Bilgilerinin Alınacak Kararlarla İlgili Olması Diğer Nedenler DENETİMİN YARARLARI Denetlenen İşletmeye Sağladığı Yararlar Denetlenen İşletmeyle İlgili Diğer Kuruluşlara Sağladığı Yararlar Ülke Ekonomisi Açısından Yararları BAĞIMSIZ DENETİMİ SINIRLAYICI FAKTÖRLER Denetçinin Kısıtlı Ekonomik Koşullarda Çalışması Zaman Sınırlaması Muhasebe Sisteminden Kaynaklanan Sınırlama DENETÇİNİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ Denetçinin Tanımı Denetçinin Özellikleri Denetçinin Bağımsızlığı...84

12 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi Mesleki Bilgi ve Tecrübe Kişisel ve Ahlaki Nitelikler Mesleki Özen ve Dikkat Denetçi Çeşitleri Bağımsız Denetçiler İç Denetçiler Kamu Denetçileri Denetçinin İşletmede İlişkide Bulunduğu Gruplar Yönetim Ortaklar Yönetim Kurulu DENETİMDE MESLEKİ ŞÜPHECİLİK DENETİMDE MAKUL GÜVENCE ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENETİM STANDARTLARI 3.1. DENETİM STANDARTLARI HAKKINDA GENEL BİLGİ Denetim Standartlarının Tanımı Denetim Standartlarının Gerekliliği GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARTLARI Genel Açıklama Genel Standartlar Mesleki Eğitim ve Yeterlilik Standardı Bağımsızlık Standardı Mesleki Dikkat ve Özen Standardı Çalışma Alanı Standartları Planlama ve Gözetim Standardı Kanıt Toplama Standardı İç Kontrolün İncelenmesi Standardı Raporlama Standartları Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk Standardı İlkelerde Devamlılık Standardı Yeterli Açıklama Standardı Görüş Bildirme Standardı ULUSLARARASI DENETİM STANDARTLARI Genel Açıklama IFAC ın Çalışma Esasları Uluslararası Denetim Standartlarının Yapısı Uluslararası Denetim Standartlarının İçerikleri

13 İçindekiler 13 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DENETİM SÜRECİ 4.1. MÜŞTERİ SEÇİMİ VE İŞİN KABUL EDİLMESİ Müşteri Hakkında Bilgi Toplama Önceki Denetçi ile Görüşme Kalite Kontrol Standartları ve Yöntemleri ile Müşteri İşletmenin Değerlendirilmesi Denetim Teklifinin Kabul Edilmesi ve Müşteri ile Sözleşme Yapılması DENETİM ÇALIŞMASININ PLANLANMASI İşletme Hakkında Bilgi Toplama Denetim Çalışmalarının Bölümlenmesi İç Kontrol Sisteminin İncelenmesi Önemlilik Düzeyinin Belirlenmesi Denetim Riskinin Belirlenmesi Denetim Riski Bileşenleri Yapısal Risk Kontrol Riski Tespit Riski Denetim Risk Modeli Denetimin Amacının Belirlenmesi Denetim Programının Hazırlanması Önemli İş Süreçlerinin Belirlenmesi Denetim Süresinin Belirlenmesi Denetim Personelinin Görevlendirilmesi ve Gözetimi DENETİM TESTLERİ Kontrol Testleri Maddi Doğruluk Testleri İşlemlerin Maddi Doğruluk Testleri Hesap Bakiyelerinin Maddi Doğruluk Testleri Analitik Testler DENETİM ÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ İç Kontrol Yapısının Değerlendirilmesi Denetim Programı Değişiklikleri Hesap Bakiyelerinin Doğruluğunu Araştırma DENETİMİN TAMAMLANMASI Yapılan Denetim Çalışmasının Yeniden Gözden Geçirilmesi Gelecekteki Olası Belirsizliklerin Değerlendirilmesi İşletmenin Sürekliliğinin Değerlendirilmesi Bilanço Tarihinden Sonraki Olayların Gözden Geçirilmesi Finansal Tablolarda Düzeltme Gerektiren Olaylar Finansal Tablolarda Düzeltme Gerektirmeyen Olaylar İlişkili Taraf İşlemlerinin İncelenmesi Analitik İnceleme Prosedürlerinin Uygulanması Denetlenen İşletmeden Beyan Mektubu Alınması Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi Kanıtların Yeterliliğinin Değerlendirilmesi...156

14 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi Önemlilik Düzeyinin ve Denetim Riskinin Son Değerlemesinin Yapılması Hataların Düzeltilmesinin İstenmesi Çalışma Kâğıtlarının Gözden Geçirilmesi Müşteriyi Bilgilendirme İç Kontrol Sistemi Hakkında Bilgilendirme Denetimin Uygulanışına İlişkin Bilgilendirme BEŞİNCİ BÖLÜM İÇ KONTROL VE İÇ DENETİM SİSTEMİ 5.1. İÇ KONTROL SİSTEMİ İç Kontrol Sisteminin Tanımı İç Kontrol Türleri Muhasebe Kontrolleri Yönetsel Kontroller İç Kontrol Sistemi Yapılandırma Modelleri CobiT (Control Objectives for Information Technology) Modeli esac (Electronic System Assuranceand Control) Modeli SysTrust (System Trust) Modeli COSO (Committee of Sponsoring Organizations) Modeli İç Kontrol Sisteminin Unsurları Örgüt Yapısı Muhasebe Sistemi Hesap Planı Muhasebe Yönetmeliği Bütçe Kontrolü Maliyet Muhasebesi Sistemi Muhasebe Belge ve Formları Yeterli Nitelik ve Sayıda Personel İç Kontrol Sisteminin Bileşenleri Kontrol Çevresi Risk Değerleme Kontrol Eylemleri Bilgi ve İletişim Sistemin İzlenmesi Etkin Bir İç Kontrol Sisteminin Temel İlkeleri Görevlerin Ayırımı İlkesi Kıymet Hareketinin Yetkilendirilmiş Olması İlkesi Uygun Bir Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin Var Olması İlkesi Fiziki Korunma İlkesi Bağımsız Mutabakat Yapılması İlkesi İç Kontrol Sisteminin Etkinliğini Belirleyen Faktörler Roller ve Sorumlulukların Etkin Dağıtımı Üst Yönetimin Duyarlılığı Mesleki Yeterlilik ve Etik Bulguların Önemsenmesi İç Kontrol Sisteminin Kurulmasında Dikkat Edilecek Faktörler Risk Faktörü...177

15 İçindekiler Maliyet Faktörü İç Kontrol Sisteminden Elde Edilen Bilgilerin Belgelenmesi Not Alma Yöntemi Akış Şemaları Yöntemi Anket Yöntemi İç Kontrol Sisteminin Avantajları İÇ DENETİM SİSTEMİ İç Denetimin Tanımı İç Denetimin Amacı İç Denetimin Özellikleri Sorumluluk ve Hesap Verme Vekâlet Sözleşmesi Danışmanlık Tasarruf İhtiyacı Hatalı ve Hileli İşlemlere Karşı Korunma İç Denetim Çeşitleri Finansal Denetim Uygunluk Denetimi Performans Denetimi Sistem Denetimi Bilgi Teknolojileri Denetimi İç Denetimin Unsurları Bağımsız ve Tarafsız Bir Faaliyet Olması Güvence ve Danışmanlık Fonksiyonu Olması İşletmeyi Bir Bütün Olarak Ele Alması Sistematik ve Disiplinli Bir Yaklaşım Olması İç Denetimin İlkeleri Görevlerin Ayrımı İlkesi Kıymet Hareketlerinin Yetkilendirilmiş Olması İlkesi Uygun Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin Var Olması İlkesi Varlıkların ve Muhasebe Kayıtlarının Fiziki Korunması İlkesi Bağımsız Mutabakatların Yapılması İlkesi İç Denetim Standartları İç Denetimde Etik Kurallar İç Denetim ve Bağımsız Denetim İlişkisi İç Denetim Yaklaşımları Proaktif İç Denetim Anlayışı Risk Odaklı İç Denetim Anlayışı Müşteri Odaklı İç Denetim Anlayışı İç Denetimde Raporlama Raporlama Hedefleri ve Rapor Özellikleri Üçer Aylık Raporlar ve Nihai Rapor Raporlama Yapılacak Taraflar Raporlama Sonrası Takip İÇ KONTROL VE İÇ DENETİMİN KARŞILAŞTIRILMASI Amaçları Bakımından Karşılaştırma Özellikleri Bakımından Karşılaştırma

16 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi Rolleri Bakımından Karşılaştırma ALTINCI BÖLÜM MUHASEBEDE HATA VE HİLE 6.1. MUHASEBE HATALARI Muhasebe Hatasının Tanımı Muhasebe Hatalarının Yapılma Nedenleri Bilgisizlik ve Tecrübesizlik İhmal ve Dikkatsizlik Muhasebe Hatalarının Sınıflandırılması İçeriği Bakımından Muhasebe Hataları Nitel Muhasebe Hataları Nicel Muhasebe Hataları Sonuçları Bakımından Muhasebe Hataları Önemsiz Muhasebe Hataları Önemli Muhasebe Hataları Etkileri Bakımından Muhasebe Hataları Bilançoyu Etkileyen Muhasebe Hataları Gelir Tablosunu Etkileyen Muhasebe Hataları Bilanço ve Gelir Tablosunu Etkileyen Muhasebe Hataları Muhasebe Hatalarının Çeşitleri Yevmiye Defterinde Yapılan Hatalar Unutma Kaydedilmemesi Gereken İşlemlerin Kaydedilmesi Dönem Kaydırma Hataları Mükerrer Kaydetme Yanlış Hesaba Kaydetme Yanlış Tutarı Kaydetme Hesabın Borç ve Alacak Tarafını Ters Kaydetme Diğer Defter ve Tablolarda Yapılan Hatalar Hesaplama Hataları Matematik Hataları Devir Hataları Finansal Tablolarda Yapılan Hatalar Finansal Tablo Kalemlerinin Değiştirilmesi Finansal Tablolarda Açıklık İlkesinin Olmaması MUHASEBE HİLELERİ Muhasebe Hilesinin Tanımı Hile Riski Faktörleri Fırsatlar Baskılar Haklı Gösterme Hilenin Oluşum Süreci Muhasebe Hilelerinin Sınıflandırılması İşletme Yönetimi Tarafından Yapılan Hileler Genel Olarak Yönetim Hileleri İşletme Yönetim Tarafından Yapılan Hilelerin Belirtileri Yönetim Hilelerinin Önlenmesi

17 İçindekiler İşletme Çalışanları Tarafından Yapılan Hileler Genel Olarak Çalışan Hileleri İşletme Çalışanlarının Hile Yapma Nedenleri Muhasebe Hilelerinin Çeşitleri Uydurma Hesaplar Açılması Kasti Hatalar Kayıt Dışı İşlemler Belge Sahtekarlığı İşlemden Önce veya Sonra Kayıt Bilançonun Maskelenmesi Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri Hata ve Hile Arasındaki Fark Muhasebe Hilesi Örnekleri Dünyada Ortaya Çıkan Önemli Muhasebe Hileleri Enron Vakası Parmalat Vakası Worldcom Vakası Xerox Vakası Waste Management Vakası Sunbeam Vakası Cendant Vakası YEDİNCİ BÖLÜM DENETİM KANITLARI 7.1. DENETİM KANITI DENETİMDE KANIT TOPLAMA DENETİM KANITLARININ SINIFLANDIRILMASI İç Kanıtlar/Dış Kanıtlar Esas Kanıtlar/Destekleyici Kanıtlar Sabit Kanıtlar/Değiştirilebilir Kanıtlar DENETİM KANITLARININ YETERLİLİĞİ Önemlilik Unsuru Risk Unsuru Kanıtın Türü ve Güvenilirliği Maliyet Unsuru Ana Kütlenin Büyüklüğü ve Özelliği DENETİM KANITLARININ GÜVENİLİRLİĞİ Kanıtın İlgili Olması Kanıtın Kaynağı Kanıtın Elde Edildiği Zaman Kanıtın Objektifliği DENETİM KANITI TÜRLERİ Fiziksel Kanıtlar

18 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi Doğrulama Kanıtları Belgelerden Elde Edilen Kanıtlar Gözlem Sonucu Elde Edilen Kanıtlar Soruşturmalar Sonucu Elde Edilen Kanıtlar Matematiksel Kanıtlar Analitik Kanıtlar Bilimsel Mütalaaya Dayanan Kanıtlar Elektronik Kanıtlar SEKİZİNCİ BÖLÜM DENETİM TEKNİKLERİ 8.1. GENEL AÇIKLAMA DENETİM TEKNİKLERİNİN AMACI VE KAPSAMI TEMEL DENETİM TEKNİKLERİ Fiziki İnceleme Tekniği Gözlem Tekniği Doğrulama Tekniği Olumlu Doğrulama Olumsuz Doğrulama Boş Bakiyeli Doğrulama Soruşturma Tekniği Kayıt Sistemini Yeniden İnceleme Tekniği Yeniden Hesaplama Tekniği Belge İnceleme Tekniği Göz Atma Tekniği Analitik İnceleme Tekniği Derinlemesine Araştırma Tekniği İlgili Hesaplar Arasında İlişki Kurma Tekniği BAZI ALANLARDA UYGULANMASI GEREKEN EK DENETİM İŞLEMLERİ Envanter Çalışmalarında Hazır Bulunmak Hukuki Anlaşmazlıkların ve Davaların Tekrar İncelenmesi Uzun Vadeli Mali Yatırımların Değerlemesi ve Açıklanması Bölümlere Göre Raporlama DOKUZUNCU BÖLÜM ANALİTİK İNCELEME PROSEDÜRLERİ 9.1. GENEL AÇIKLAMA ANALİTİK İNCELEME PROSEDÜRLERİNİN AMAÇLARI ANALİTİK İNCELEME PROSEDÜRLERİNİN TÜRLERİ İşletme Verileri ile Önceki Yıllara Ait Benzer Verilerin Karşılaştırılması İşletme Verileri ile İşletme Tarafından Belirlenmiş Bütçe ve Tahminlerin Karşılaştırılması

19 İçindekiler İşletme Verileri ile Denetçi Tarafından Belirlenmiş Beklenen Sonuçların Karşılaştırılması İşletme Verileri ile Sektör Verilerinin Karşılaştırılması İşletme Verileri ile Finansal Olmayan Verilerin Ortaya Koyduğu Beklenen Sonuçların Karşılaştırılması ANALİTİK İNCELEME TEKNİKLERİ Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz) Yüzde Yöntemi ile Analiz (Dikey Analiz) Eğilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analiz (Trend Analizi) Oran Analizi (Rasyo Analizi) Likidite Oranları Cari Oran Likidite Oran (Asit-Test Oranı) Nakit Oranı Mali Yapı Oranları Borçların Özsermayeye Oranı Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Özsermayeye Oranı Özsermaye Oranı Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların Toplam Kaynaklara Oranı Faaliyet Oranları Stok Devir Hızı Oranı Alacak Devir Hızı Oranı Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı Kârlılık Oranları Brüt Kâr Oranı Faaliyet Kârı Oranı Net Kâr Oranı Büyüme Oranları Satışlarda Artış Oranı Dönem Kârında Artış Oranı Özsermayede Artış Oranı Varlıklarda Artış Oranı Ussallık Testleri ANALİTİK İNCELEME PROSEDÜRLERİNİN UYGULANMA ZAMANI Denetimin Planlanması Aşamasında Uygulanması Kanıt Toplama Aşamasında Kullanılması Denetimin Tamamlanması ve Raporlama Aşamasında Kullanılması ANALİTİK İNCELEME PROSEDÜRLERİNİN UYGULANMA AŞAMALARI Hedefin Oluşturulması Aşaması Kullanılacak Analitik İnceleme Prosedürlerinin Belirlenmesi Aşaması Uygun Verinin Kullanılması Aşaması Karar Verme Kuralının Belirlenmesi Aşaması Hesaplamanın Yapılması Aşaması Sonuçların Analiz Edilmesi Aşaması Kararın Verilmesi Aşaması

20 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi ONUNCU BÖLÜM DENETİMDE ÖRNEKLEME GENEL AÇIKLAMA KANIT SEÇİMİNDE KULLANILACAK YÖNTEMLER Bütün Kalemlerin Seçimi (Tam Denetim) Özellikli Kalemlerin Seçimi Denetimde Örnekleme DENETİMDE ÖRNEKLEME ÇEŞİTLERİ İstatistiki Olmayan Örnekleme (İradi Örnekleme) İstatistiki Örnekleme İSTATİSTİKİ ÖRNEK SEÇME TEKNİKLERİ Basit Tesadüfi Seçim Teknikleri Kura ile Seçim Tekniği Tesadüfi Sayılar Tablosu Yardımı ile Seçim Tekniği Tesadüfi Harfler Tablosu Yardımı ile Seçim Tekniği Sistematik Seçim Tekniği Özel Seçim Teknikleri Tabakalara (Zümrelere) Göre Seçim Kümelere Göre Seçim Kademeli Seçim MUHASEBE DENETİMİNDE KULLANILAN İSTATİSTİKİ ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Niteliklere Göre Örnekleme Yöntemleri Kabul Örneklemesi Keşif Örneklemesi Niteliklere Göre Tahmin Örneklemesi Niceliklere Göre Örnekleme Yöntemleri Niceliklere Göre Tahmin Örneklemesi Parasal Birim Örneklemesi İSTATİSTİKİ ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİNİN GENEL DEĞERLEMESİ ONBİRİNCİ BÖLÜM DENETİM YÖNTEMLERİ ŞEKLİ DENETİM-MADDİ DENETİM İLERİYE DOĞRU DENETİM-GERİYE DOĞRU DENETİM DOĞRUDAN DENETİM-DOLAYLI DENETİM TÜMÜYLE DENETİM-ÖRNEKLEME YOLUYLA DENETİM

21 İçindekiler 21 ONİKİNCİ BÖLÜM DENETİMDE ÇALIŞMA KÂĞITLARI ÇALIŞMA KÂĞITLARININ TANIMI ÇALIŞMA KÂĞITLARININ ÖZELLİKLERİ ÇALIŞMA KÂĞITLARININ YARARLARI Denetim Çalışmalarının Yürütülmesine Yardımcı Olur Denetim Raporunun Hazırlanmasına Esas Olur Denetim Görüşünün Oluşmasına Yardımcı Olur İç Kontrol Sisteminin Değerlemesine Yardımcı Olur Davalarda Savunma Aracı Olur Gelecek Dönemlerdeki Denetim Çalışmalarında Yardımcı Olur ÇALIŞMA KÂĞITLARININ TÜRLERİ Denetim Planı ve Programı Denetim Raporu ve Finansal Tablo Taslakları Çalışma Mizanı Bir Bölümlü Mizan İki Bölümlü Mizan Dört Bölümlü Mizan Çok Bölümlü Mizan Çalışma Mizanların Genel Değerlemesi Düzeltme Kayıtlarının Yapıldığı Çalışma Kâğıtları Listeler Hesap Analiz Cetveli Denetim Notları Hesaplamalarla İlgili Çalışma Kâğıtları Tutanak Özetleri, Sözleşmeler ve Diğer Belgeler Denetlenen İşletmenin Yazılı Beyanları ÇALIŞMA KÂĞITLARININ DÜZENLENMESİ Çalışma Kâğıtlarının Düzenlenme İlkeleri Çalışma Kâğıtlarında Kullanılan Denetim İşaretleri Çalışma Kâğıtlarının İndekslenmesi ÇALIŞMA KÂĞITLARININ DOSYALANMASI Sürekli Dosya Cari Dosya ÇALIŞMA KÂĞITLARININ MÜLKİYETİ VE GİZLİLİĞİ Çalışma Kâğıtlarının Mülkiyeti Çalışma Kâğıtlarının Gizliliği ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENETİM RAPORLARI DENETİM RAPORUNUN TANIMI

22 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi DENETİM RAPORUNUN ÖNEMİ RAPORLAMA STANDARTLARI Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk Standardı Tutarlılık Standardı Tam Açıklama Standardı Görüş Bildirme Standardı DENETİM RAPORUNUN ŞEKLİ Başlık ve Adres Bölümü Kapsam Bölümü Görüş Bölümü İmza ve Tarih Bölümü DENETİM RAPORUNDA GÖRÜŞ BİLDİRME Olumlu Görüş Bildirme Şartlı Görüş Bildirme Olumsuz Görüş Bildirme Görüş Bildirmekten Kaçınma SAPMA DERECELERİ VE DENETİM GÖRÜŞÜ İLİŞKİSİ KAPSAMINA GÖRE DENETİM RAPORLARI Kısa Şekilli Denetim Raporları Uzun Denetim Raporları RAPOR YAZMA İLKELERİ ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM DENETİM ALANLARI İTİBARİYLE DENETİM PROSEDÜRLERİ FİNANSAL TABLO YAKLAŞIMI Kasa Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Bankalar Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Menkul Kıymetler Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Alıcılar Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri...368

23 İçindekiler Stoklar Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Maddi Duran Varlıklar Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Banka Kredileri Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Satıcılar Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri Özkaynaklar Hesabının Denetimi Genel Açıklama Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri DÖNGÜ YAKLAŞIMI ONBEŞİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE DENETİM TÜRKİYE DE DENETİMİN GELİŞİMİ TÜRKİYE DE SEKTÖRLER İTİBARİYLE DENETİM Sermaye Piyasasında Denetim Bankacılık Sektöründe Denetim Sigortacılık Sektöründe Denetim Enerji Sektöründe Denetim Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu TÜRK TİCARET KANUNU NDA DENETİM Genel Açıklama İç Denetim ve Riskin Erken Teşhisi Komitesi İç Denetim Riskin Erken Teşhis Komitesi Bağımsız Denetim Denetimin Tanımı Denetimin Kapsamı Genel Açıklama Finansal Tabloların Denetimi Yıllık Faaliyet Raporunun Denetimi Denetim Türleri Bağımsız Denetim Özel Denetim

24 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi Denetçi Olabilecekler Bağımsız Denetçi Özel Denetçi Denetçi Olamayacaklar Denetçinin Atanması Bağımsız Denetçinin Atanması Denetçinin Genel Kurul Tarafından Atanması Denetçinin Yönetim Kurulu Tarafından Atanması Denetçinin Mahkeme Tarafından Atanması Özel Denetçinin Atanması Denetçinin Görevden Ayrılması Denetçinin Görevden Alınması Denetçinin Sözleşmeyi Feshi Denetçinin Rotasyonu Denetçinin Bilgi İsteme Hakkı ve Denetlenenlerin İbraz Yükümlülüğü Denetçi Görüşleri Olumlu Görüş Sınırlandırılmış Olumlu Görüş Olumsuz Görüş Görüş Vermekten Kaçınma Denetim Raporları Bağımsız Denetim Raporu Şirketin Finansal Tablolarına İlişkin Denetim Raporu Yönetim Kurulunun Yıllık Faaliyetlerine İlişkin Denetim Raporu Riskin Erken Teşhisi ve Yönetimi Sistemine ve Komitesine İlişkin Denetim Raporu Özel Denetim Raporu İşletme ile Denetçi Arasında Görüş Ayrılığı Denetçinin Yükümlülükleri Sır Saklama Yükümlülüğü Denetim Hizmetinin Kusursuz Yerine Getirilmesi Yükümlülüğü Denetçinin Sorumlulukları Sır Saklama Yükümlülüğünün İhlali Hukuki Sorumluluk Cezai Sorumluluk Denetim Hizmetinin Kusursuz Yerine Getirilmesi Yükümlülüğünün İhlali Denetçinin İbrası Kaynakça Kavram Dizini

25 Şekiller Listesi Şekil 1- Muhasebenin Fonksiyonları Şekil 2- Muhasebede Bilgi Kullanıcıları Şekil 3- Denetim Fonksiyonu Şekil 4- Denetim ve Muhasebe Arasındaki İlişki Şekil 5- Yönetimin Savları-Denetimin Hedefleri İlişkisi Şekil 6- Önemlilik Düzeyi-Kanıt İlişkisi Şekil 7- Denetim Süreci Zaman Planı Örneği Şekil 8- İç Kontrol Sisteminin Bileşenleri Şekil 9- Akış Şeması Sembolleri Şekil 10- İç Kontrol Sistemi Anket Formu Örneği Şekil 11- Hile Üçgeni Şekil 12- Olumlu Doğrulama Mektubu Örneği Şekil 13- Olumsuz Doğrulama Mektubu Örneği Şekil 14- Boş Bakiyeli Doğrulama Mektubu Örneği Şekil 15- İleriye Doğru Denetim Şekil 16- Geriye Doğru Denetim Şekil 17- Bir Bölümlü Mizan Örneği Şekil 18- İki Bölümlü Mizan Örneği Şekil 19- Dört Bölümlü Mizan Örneği Şekil 20- Kasa Hesabı Çalışma Kâğıdı Örneği Şekil 21- Denetim İşaretleri Örnekleri Şekil 22- Çalışma Kâğıdı İndeks Örnekleri Şekil 23- Olumlu Görüş İçeren Rapor Formu Şekil 24- Şartlı Görüş İçeren Rapor Formu Şekil 25- Olumsuz Görüş İçeren Rapor Formu Şekil 26- Görüş Bildirmekten Kaçınma Durumunda Rapor Formu Şekil 27- Sapma Derecesi ile Denetçi Görüşü Arasındaki İlişki Şekil 28- Nakit Döngüsü

26

27 Kısaltmalar AAA : Amerikan Muhasebe Birliği AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri ACFE : Diplomalı Hile Araştırmacıları Birliği age : Adı Geçen Eser AICPA : Amerikan Diplomalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu FEI : Finans Yöneticileri Enstitüsü FIFO : İlk Giren İlk Çıkar IAASB : Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu IAPC : Uluslararası Denetim Uygulama Komitesi IFAC : Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu IIA : Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü IMA : Yönetim Muhasebecileri Enstitüsü ISA : Uluslararası Denetim Standartları KDV : Katma Değer Vergisi KHK : Kanun Hükmünde Kararname LIFO : Son Giren İlk Çıkar md. : Madde MÖ : Milattan Önce s. : Sayfa SAS : Denetim Standartları Açıklamaları SEC : ABD Sermaye Piyasası Kurulu SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu SPK : Sermaye Piyasası Kurulu TCMB : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TFRS : Türkiye Finansal Raporlama Standartları

28 Sayılı TTK Kapsamında Finansal Tablolar Denetimi THP TL TMS TMSK TTK UDS UEC USD US GAAS vb vd VUK yy : Tekdüzen Hesap Planı : Türk Lirası : Türkiye Muhasebe Standardı : Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu : Türk Ticaret Kanunu : Uluslararası Denetim Standartları : Avrupa Muhasebe Uzmanları Birliği : Amerika Birleşik Devletleri Doları : Amerikan Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları : Ve Benzeri : Ve Diğerleri : Vergi Usul Kanunu : Yayıncı Yok