TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI İLKÖĞRETİM SEKİZİNCİ SINIF TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI DİNLEME/İZLEME ALANININ ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA DEĞERLENDİRİLMESİ Onur ER YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA / 2011

2 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI İLKÖĞRETİM SEKİZİNCİ SINIF TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI DİNLEME/İZLEME ALANININ ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA DEĞERLENDİRİLMESİ Onur ER Danışman: Yrd. Doç. Dr. Faruk YILDIRIM YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA / 2011

3 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ne, Bu çalışma, jürimiz tarafından İlköğretim Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Yrd. Doç. Dr. Faruk YILDIRIM (Danışman) Üye : Doç. Dr. Ahmet DOĞANAY Üye : Yrd. Doç. Dr. Ayten İFLAZOĞLU SABAN ONAY: Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım..../.../2011 Prof. Dr. Azmi YALÇIN Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

4 iii ÖZET İLKÖĞRETİM SEKİZİNCİ SINIF TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI DİNLEME/İZLEME ALANININ ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA DEĞERLENDİRİLMESİ Onur ER Yüksek Lisans Tezi, İlköğretim Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Faruk YILDIRIM Ağustos 2011, 242 sayfa Bu araştırmanın genel amacı, sekizinci sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programı (TDÖP) dinleme/izleme alanını öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirmektir. Bu amaç doğrultusunda ilköğretim sekizinci sınıf Türkçe öğretmenlerinin TDÖP deki dinleme/izleme alanına ait amaç ve kazanımlar, etkinlikler, yöntem ve teknikler, araçgereçler ile ölçme ve değerlendirme hakkındaki görüşleri de belirlenmiştir. Araştırma tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Araştırma evrenini Kars ili ve ilçelerindeki (Susuz, Akyaka, Digor, Selim, Kağızman ve Arpaçay) resmi ve özel ilköğretim okullarında görev yapan ve sekizinci sınıflarda Türkçe derslerini yürüten branş öğretmenleri oluşturmaktadır. Araştırmada veriler, nicel ve nitel veri toplama yöntemleri kullanılarak toplanmıştır. Araştırmada nicel veriler için araştırmanın evreni oluşturan 163 branş öğretmeninden 125 ine ulaşılmıştır. Nitel verileri elde etmek için ise, kolay ulaşılabilir durum örneklemesi kullanılmış ve 15 Türkçe öğretmeni ile görüşme yapılmıştır. Araştırmada nicel veriler araştırmacı tarafından geliştirilen İlköğretim Sekizinci Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programı Dinleme/İzleme Alanını Değerlendirme Anketi kullanılarak, nitel veriler ise yarı yapılandırılmış öğretmen görüşme formu kullanılarak toplanmıştır. Öğretmenlere uygulanan anket sonucunda elde edilen veriler, betimsel istatistik tekniklerinden frekans ve yüzde kullanılarak analiz edilmiştir. Yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen nitel verilerin analiz edilmesinde ise içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, tamamen ve kısmen katılıyorum seçeneklerinin birleştirilmesi ile birlikte öğretmenlerin çoğunluğu (% 82) amaç ve kazanımların

5 iv öğrencilerin dil gelişimine katkı sağladığını, diğer dil becerileriyle uyumlu olduğunu (% 72), toplumun beklenti ve ihtiyaçlarına uygun olduğunu (% 70) belirtmişlerdir. Görüşme yapılan öğretmenler de anket verilerini destekleyecek şekilde görüşlerini belirtmişlerdir. Aynı zamanda öğretmenler amaç ve kazanımların açık ve anlaşılır bir şekilde ifade edildiğini belirtmiş (% 79), görüşmeye katılan öğretmenlerin çoğunluğu (f: 9) amaç ve kazanımları ulaşılabilir bulmuştur. Öğretmenler, öğrencilerin en çok etkili dinleme/izleme alışkanlığı kazanma amacında zorlandığını belirtmiştir. Tamamen ve kısmen katılıyorum seçeneklerinin birleştirilmesi ile birlikte öğretmenlerin çoğunluğu (% 74) temaları yeterli bulmuştur. Öğretmenler öğrencilerin en çok kişisel gelişim, toplum hayatı ve milli kültür temasına ilgi gösterdiklerini belirtmişlerdir. Öğretmenler bu temalara öğrencilerin ilgi göstermelerinin nedeninin bu temaların onların hayatlarına yakın olmasından kaynaklanabileceğini belirtmişlerdir. Öğretmenlerin çoğu, Türkçe Dersi Öğretim Programı nda dinleme/izleme alanına yönelik önerilen yöntem-teknikleri ve etkinlikleri uygulamaya çalıştıklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenler bu yöntemteknikler ve etkinliklerin dinleme/izleme çalışmalarını olumlu yönde etkilediğini düşünmektedir. Bunun yanında öğretmenler, dinleme/izleme alanına yönelik etkinliklerin uygulanmasını öğrencilere açıklarken zorluk yaşadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin en çok kullandıkları araç-gereçler öğretmen kılavuz kitabı, ders kitabı ve öğrenci çalışma kitabıdır. Araştırmaya katılan öğretmenler dinleme/izleme alanına yönelik olarak yeterince araç ve gereç kullanmamalarına okullardaki araç-gereç eksikliğini gerekçe olarak göstermişlerdir. Ayrıca tamamen ve kısmen katılıyorum seçeneklerinin birleştirilmesi ile birlikte öğretmenlerin çoğunluğu (% 79) TDÖP ile öğretmen kılavuz kitabını birbiriyle uyumlu bulmuştur. Araştırmaya katılan öğretmenler tarafından dinleme/izleme alanında kullanılan ölçme araçlarının, dinleme/izleme becerisini gözlem formu, dinleme/izleme becerisini kontrol listesi, kısa cevaplı maddeler, çoktan seçmeli maddeler, eşleştirme maddeleri, doğru/yanlış maddeleri, açık uçlu sorular, sözlü sınavlar, yazılı sınavlar, öz değerlendirme formu, grup öz değerlendirme formu, öğrenci ürün dosyaları, dinleme/izleme gelişim dosyası ve akran değerlendirme formu olduğu belirlenmiştir. Görüşmeye katılan öğretmenlerin çoğunluğu (f: 10) programda belirlenen ölçme araçlarının dinleme/izleme alanına olumlu katkıda bulunduğunu belirtmiştir ve öğretmenlerden bazıları dinleme/izleme alanında ölçme araçlarını kullanmanın zor olduğunu da dile getirmiştir. Sonuç olarak öğretmenler TDÖP dinleme/izleme alanı genel olarak yeterli bulmakla beraber programın daha etkili bir hale gelebilmesi için bazı şartlar (sınıfların araç-gereçlerle donatılması, sürenin arttırılması, dinleme metinlerinin sayısı

6 v arttırılması, ailenin eğitilmesi, etkinliklerin sayısının azaltılması, kitapların bölgelere göre hazırlanması, izleme kısmına da ağırlık verilmesi, ilgi çekici metin türleri konulması, bölgesel farklılıklar dikkate alınması) öne sürmüşlerdir. Anahtar Kelimeler: Türkçe Dersi Öğretim Programı, Dinleme Becerisi, Program Değerlendirme, Öğretmen Görüşleri

7 vi ABSTRACT EVALUATION OF THE FIELD OF LISTENING/WATCHING IN TURKISH LANGUAGE TEACHING CURRICULUM FOR 8 TH GRADE OF ELEMENTARY SCHOOL ACCORDING TO TEACHERS VIEWS Onur ER Master Thesis, Department of Elementary Education Supervisor: Asst. Prof. Dr. Faruk YILDIRIM August 2011, 242 pages The aim of this study was to evaluate listening/watching domain of 8 th grade Turkish Language Curriculum based on teachers views. Based on this purpose, Turkish Language teachers views were determined according to goals and objectives, activities, method and techniques, materials, and assessment and evaluation dimensions of listening/watching domain in 8 th grade Turkish Language Curriculum. This study was a descriptive study based on survey model. Population of the study was composed of Turkish Language teachers teaching 8 th graders in public and private schools in Kars city center and its districts (Susuz, Akyaka, Digor, Selim, Kağızman and Arpaçay). Data were gathered through both quantitative and qualitative data gathering tools. To gather quantitative data from 125 Turkish Language teachers. For qualitative data, 15 Turkish Language teachers were selected through convenient sampling method and they were interviewed. Quantitative data were gathered through Evaluation of Listening/Watching Domain of 8 th Grade Turkish Language Curriculum Questionnaire which was developed by the researcher, and qualitative data were gathered through semi-structured interview form. Data gathered with questionnaire were analyzed with descriptive statistical tools; frequency and percentage. Qualitative data gathered with interview, then, were analyzed with content analysis method. According to findings of the study, most of the teachers (% 82) stated that goals and objectives contributed to students language development, they were consistent with other language skills (% 72), and they were appropriate to society s expectation and needs (% 70). The interviewed teachers also reported that the survey data to support their

8 vii views. As well, participant teachers mentioned that goals and objectives were expressed clearly and comprehensibly (% 79) and most of the teachers who participant interview highlighted that goals and objectives were accessible (f: 9). Teachers mentioned that students had difficulties mainly in gaining listening/watching habit. Most of them thought that themes were enough. Teachers stated that students were generally interested in personal development, life of society, and national culture themes. According to teachers, the possible reason behind this interest was that these themes were more related to their lives. Most of the teachers indicated that they tried to use suggested methodstechniques and activities in listening/watching domain of Turkish Language Curriculum. Teachers thought that these methods-techniques and activities had positive effect on listening/watching practices. Besides, they had problems in explaining students the reasons behind application of the activities appropriate to listening/watching domain. Materials frequently used by teachers were teacher guidebook, textbook, and student workbook. The reason behind not using materials in listening/watching domain according to participant teachers was lack of materials in their schools. Besides, most of them thought that Turkish Language Curriculum and teacher guidebook were compatible. According to participant teachers, assessment and evaluation tools used in listening/watching domain were observation form for listening/watching skills, control list for listening/watching skill, short answer items, multiple choice items, matching items, true/false items, open ended questions, verbal exams, written exams, self evaluation form, group evaluation form, student portfolios, listening/watching development folder, and peer evaluation form. Most of the teachers who participant interview, indicated that assessment and evaluation tools had positive effects on listening/watching domain (f: 10) and some of the teachers stated that it was hard to use these tools in listening/watching domain. As a result of Listening/watching domain of 8 th grade Turkish Language Curriculum is adequate according to teacher except some points. Keywords: Turkish Language Teaching Curriculum, Listening Skill, Curriculum Evaluation, Teachers views

9 viii ÖNSÖZ Dil öğretimi dinleme, okuma, konuşma ve yazma becerilerinin geliştirilmesine bağlıdır. Dört temel dil becerisi, dil öğretiminin temelini oluşturur. Bu becerilerden biri olan dinleme ise, dil öğretiminin merkezinde olması gereken bir beceridir. Çünkü dinleme hem ilk kazandığımız hem de hayatımızda en fazla kullandığımız beceridir. Dinleme, kendisine Türkçe Dersi Öğretim Programı nda dinleme/izleme alanı başlığı altında yer bulmuştur. Programda dinleme/izleme alanı çeşitli etkinlik ve yöntemtekniklerle desteklenmiştir. Ancak programın amaç ve kazanımları doğrultusunda hareket eden, etkinliklerin uygulanmasında öğrencilere rehberlik eden, yöntem ve teknikleri uygulayan Türkçe öğretmenleridir. Dolayısıyla programın uygulanabilmesinde en önemli role sahip olan Türkçe öğretmenlerinin, program hakkındaki görüşlerini belirlemek oldukça önemlidir. Bu yüzden Türkçe Dersi Öğretim Programı nda amaç ve kazanımlar, temalar, etkinlikler, yöntem-teknikler, araç- gereçler ve ölçme ve değerlendirme boyutlarının dinleme/izleme alanında nasıl yer aldığını öğretmen görüşlerine göre belirleme gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu araştırma, Kars ili ve ilçelerinde (Susuz, Akyaka, Digor, Selim, Kağızman ve Arpaçay) bulunan resmi ve özel ilköğretim okullarında görev yapan sekizinci sınıf Türkçe öğretmenlerinin, ilköğretim sekizinci sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programı dinleme/izleme alanına yönelik görüşlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın her aşamasında bana yardımcı olan değerli danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Faruk YILDIRIM a, ders aşamasında ve çalışmanın diğer aşamalarında bana zaman ayıran, desteklerini esirgemeyen, saygıdeğer hocalarım Sayın Doç. Dr. Ahmet DOĞANAY a, Sayın Yrd. Doç. Dr. Ayten İFLAZOĞLU na, Sayın Yrd. Doç. Dr. Özden DEMİR e; tez için gerekli izinlerin sağlanmasında, verilerin toplanmasında ve diğer birçok aşamada bana yardımcı olan Sayın Yrd. Doç. Dr. Cengiz GÖKŞEN e; çalışma sürecinde yardımlarını esirgemeyen arkadaşlarım Araştırma Görevlisi Nur KURTULUŞ a, Araştırma Görevlisi Tuğba YALÇIN a, Araştırma Görevlisi Kürşad Çağrı Bozkırlı ya ve bu araştırmaya katılan öğretmenlere; Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine (EF.2010.YL.21); araştırmaya katkısı olan adını sayamadığım tüm dostlarıma, anneme, babama ve kardeşime çok teşekkür ederim.

10 ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET...iii ABSTRACT...vi ÖNSÖZ...viii TABLOLAR LİSTESİ...xiv ŞEKİLLER LİSTESİ...xix EKLER LİSTESİ...xx BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Araştırmanın Amacı Araştırmanın Genel Amacı Alt Amaçlar Araştırmanın Önemi Sınırlılıklar Tanımlar Kısaltmalar...10 BÖLÜM II KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR 2.1. İletişim, Dil, Ana Dili Temel Dil Becerileri Dinleme Dinleme Türleri Gönüllü veya Gönülsüz Dinleme Motivasyona Dayalı Dinleme Sempatik veya Antipatik Dinleme Seçmeli Dinleme Etkin Dinleme...24

11 x Katılımlı Dinleme Eleştirel Dinleme Terapatik Dinleme Transfer Edici Dinleme Stratejik Dinleme Empatik Dinleme Estetik Dinleme Ayırt Edici Dinleme İletişimsel Dinleme Eğitim Programı, Öğretim Programı ve Program Geliştirme Program Değerlendirme Değerlendirme Çeşitleri Tanılayıcı Değerlendirme Biçimlendirici Değerlendirme Düzey Belirleyici Değerlendirme İlköğretim Sekizinci Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programında Dinleme/İzleme Becerisi Amaç ve Kazanımlar Açısından Dinleme/İzleme Becerisi Temalar Açısından Dinleme/İzleme Becerisi Etkinlikler Açısından Dinleme/İzleme Becerisi Yöntem ve Teknikler Açısından Dinleme/İzleme Becerisi Ölçme ve Değerlendirme Açısından Dinleme/İzleme Becerisi İlgili Araştırmalar Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar Araştırma Sonuçlarının Genel Değerlendirmesi...57 BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli Evren ve Örneklem/Çalışma Grubu Nicel Veriler için Oluşturulan Örneklem...61

12 xi Nitel Veriler için Seçilen Çalışma Grubu Veri Toplama Araçları İlköğretim Sekizinci Sınıf Türkçe Dersi Öğretimi Programı Değerlendirme Anketi Öğretmen Görüşme Formu Verilerin Toplanması Nicel Verilerin Toplanması Nitel Verilerin Toplanması Verilerin Analizi Nicel Verilerin Analizi Nitel Verilerin Analizi...70 BÖLÜM IV BULGULAR 4.1.İlköğretim Sekizinci Sınıf TDÖP Dinleme/İzleme Alanına İlişkin Bulgular Amaç ve Kazanımlara İlişkin Bulgular Temalara İlişkin Bulgular Etkinliklere İlişkin Bulgular Yöntem ve Tekniklere İlişkin Bulgular Araç- Gereçlere İlişkin Bulgular Ölçme ve Değerlendirmeye İlişkin Bulgular Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanı Hakkında Görüşlerine İlişkin Bulgular Nitel Verilerin Analizi Sonucu Ulaşılan Bulgular Görüşme Yapılan Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanı Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bulgular Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Belirlenmiş Amaçlar ve Kazanımlar Hakkında Öğretmen Görüşleri Temalar Hakkında Öğretmen Görüşleri Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Önerilen Etkinlikler Hakkında Öğretmen Görüşleri Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Belirlenmiş Yöntem ve

13 xii Teknikler Hakkında Öğretmen Görüşleri Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Kullanılan Araç-Gereçler Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Dinleme/İzleme Alanının Ölçme-Değerlendirme Unsuru Hakkında Öğretmen Görüşleri Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanını Genel Olarak Nasıl Değerlendirdiklerine İlişkin Görüşleri BÖLÜM V TARTIŞMA 5.1. Amaç ve Kazanımlara İlişkin Tartışma Temalara İlişkin Tartışma Etkinliklere İlişkin Tartışma Yöntem ve Tekniklere İlişkin Tartışma Araç- Gereçlere İlişkin Tartışma Ölçme ve Değerlendirmeye İlişkin Tartışma Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanı Hakkındaki Genel Düşüncelerine İlişkin Tartışma BÖLÜM VI SONUÇ VE ÖNERİLER 6.1. Sonuçlar Amaç ve Kazanımlara İlişkin Sonuçlar Temalara İlişkin Sonuçlar Etkinliklere İlişkin Sonuçlar Yöntem ve Tekniklere İlişkin Sonuçlar Araç- Gereçlere İlişkin Sonuçlar Ölçme ve Değerlendirmeye İlişkin Sonuçlar Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanı Hakkında Görüşlerine İlişkin Sonuçlar Öneriler...209

14 xiii Uygulamaya Yönelik Öneriler Araştırmacılara Yönelik Öneriler KAYNAKÇA EKLER ÖZGEÇMİŞ...242

15 xiv TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1. İlköğretim Türkçe Dersi (6.7.8, Sınıflar) Öğretim Programı Temel Dil Becerileri Yüzde Dağılımı Tablo 2. Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 3. Öğretmenlerin Öğrenim Durumlarına Göre Yüzde ve Frekans Dağılımı.. 62 Tablo 4. Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Yüzde ve Frekans Dağılımı 62 Tablo 5. Öğretmenlerin Mezun Oldukları Okullara Göre Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 6. Öğretmenlerin Mezun Oldukları Bölümlere Göre Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 7. Öğretmenlerin Ortalama Sınıf Mevcutlarına Göre Yüzde ve Frekans Dağılımı...64 Tablo 8. Görüşme Yapılan Öğretmenlere Ait Kişisel Bilgiler...65 Tablo 9. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Amaç ve Kazanımların Dil Gelişimine Olan Katkısı Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 10. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Amaç ve Kazanımların Diğer Dil Becerileriyle Uyumluluğu Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 11. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Amaçların Toplumun Beklenti ve İhtiyaçlarına Uygunluğu Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 12. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Amaç ve Kazanımların Öğrenci Seviyesine Uygunluğu Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 13. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Amaç ve Kazanımların Açık ve Anlaşılır Bir Şekilde İfade Edilmesi Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 14. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Temaların Yeterliği Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı. 78 Tablo 15. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Temalar Doğrultusunda Kılavuz Kitapta Yer Alanların Dışında Dinleme/İzleme Alanına

16 xv Yönelik Metinler Getirmelerine İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 16. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Temalara Eklenmesini ve Temalardan Çıkarılmasını Önerdikleri Temalara İlişkin Frekans Dağılımı Tablo 17. TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Temalardan Öğrencilerin İlgili Gösterdikleri Temalara İlişkin Frekans Dağılımı Tablo 18. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Etkinliklerine Sıklıkla Uyguladıklarına İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı..82 Tablo 19. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Etkinliklerin Dışında Ne Sıklıkla Başka Etkinlikleri Uyguladıklarına İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı...83 Tablo 20. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Etkinlikleri Öğrencilere Açıklarken Ne Sıklıkla Zorluk Yaşadıklarına İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı...83 Tablo 21. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Etkinliklerin Öğrencileri Ne Ölçüde Aktif Hale Getirdiğine İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 22. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Etkinliklerin Uygulamak İçin Verilen Sürenin Ne Ölçüde Yeterli Olduğuna İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 23. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Önerilen Yöntem ve Teknikleri Kullanma Sıklıklarına İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 24. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanına Önerilen Yaralandıkları Araç- Gereçleri Kullanım Sıklıklarına İlişkin Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 25. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Yeterince Araç-Gereç Kullanamama Nedenlerine İlişkin Frekans Dağılımı Tablo 26. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanı ile Kılavuz Kitapta Yer Alan Dinleme/İzleme Alanı Arasındaki Uyumluluk Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı..91

17 xvi Tablo 27. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanın Değerlendirilmesinde Kullandıkları Ölçme Araçlarını Kullanım Sıklıklarına İlişkin Yüzde ve Frekans Dağılımı. 92 Tablo 28. Öğretmenlerin, Öğrencilerin Öz Değerlendirme Formunu Kullanırken Ne Kadar Objektif Oldukları Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 29. Öğretmenlerin, Öğrencilerin Grup Öz Değerlendirme Formunu Kullanırken Ne Kadar Objektif Oldukları Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 30. Öğretmenlerin, Öğrencilerin Akran Değerlendirme Formunu Kullanırken Ne Kadar Objektif Oldukları Hakkında Görüşlerinin Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 31. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanına İlişkin Düşüncelerini Yansıtan Puanların Yüzde ve Frekans Dağılımı Tablo 32. Öğretmenlerin TDÖP Dinleme/İzleme Alanında Yer Alan Amaç ve Kazanımların Dil Gelişimine Olan Katkısı Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 33. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Amaçların Toplumun Beklenti ve İhtiyaçlarına Uygunluğu Hakkındaki Öğretmen Görüşleri...99 Tablo 34. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Amaç ve Kazanımların Öğrenci Seviyesine Uygunluğu Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 35. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Amaç ve Kazanımların Açık ve Anlaşılabilirliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 36. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Amaçların Ulaşılabilirliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 37. Dinleme/İzleme Alanında Öğrencilerin Ulaşmakta Zorlandığı Amaçlar Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 38. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Temaların Yeterliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 39. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Belirlenmiş Temalara Eklenmesini ve Temalardan Çıkarılmasını Önerdiği Temalar Hakkındaki Öğretmen Görüşleri.. 123

18 xvii Tablo 40. Sekizinci Sınıf TDÖP Doğrultusunda Belirlenen Temalardan Öğrencilerin Daha çok Hangi Temalara İlgi Gösterdikleri Hakkındaki Öğretmen Görüşleri. 125 Tablo 41. Öğretmen Kılavuz Kitabında Yer Alan Dinleme Metinlerinin Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 42. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Temaların Yeterliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri. 133 Tablo 43. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Önerilen Etkinlikler Dışında Başka Etkinlikler Geliştirip Geliştirmedikleri Hakkındaki Görüşleri. 135 Tablo 44. Öğrencilerin Dinleme/İzleme Alanında En Çok İlgilerini Çeken Etkinlikler Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 45. Dinleme/İzleme Alanında Uygulanan Etkinliklerin Öğrencilerin Dinleme Becerilerine Yönelik Etkisi Hakkındaki Öğretmen Görüşleri Tablo 46. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Etkinliklerin Uygulanmasını Öğrencilere Açıklarken Zorluk Yaşayıp Yaşamadıklarına İlişkin Görüşleri. 141 Tablo 47. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Etkinliklere Ayrılan Süre Hakkındaki Görüşleri Tablo 48. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Etkinlikleri Yeterli Bulup Bulmamalarına İlişkin Görüşleri Tablo 49. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik En Çok Kullandıkları Yöntem ve Teknikler Tablo 50. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Belirlenen Yöntem ve Teknikler Dışında Yöntem ve Teknik Kullanma Durumları..148 Tablo 51. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Yöntem ve Tekniklerin Dinleme/İzleme Alanı Çalışmalara Etkisi Hakkındaki Görüşleri Tablo 52. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Olarak Kullandıkları Araç- Gereçler Tablo 53. Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Araç-Gereçler Konusunda Okulun İmkânlarının Yeterliği Hakkında Öğretmen Görüşleri Tablo 54. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanına Yönelik Teknolojik Araçlar Konusunda Kendilerinin Yeterliği Hakkında Öğretmen Görüşleri

19 xviii Tablo 55. TDÖP ile Öğretmen Kılavuz Kitabının Birbiriyle Uyumu Açısı Hakkında Öğretmen Görüşleri Tablo 56. Öğretmenlerin Dinleme/İzleme Alanını Değerlendirirken Kullandıkları Ölçme Araçları Tablo 57. TDÖP Doğrultusunda Kullanılan Ölçme Araçlarının Dinleme/İzleme Alanının Değerlendirilmesine Etkisi Hakkında Öğretmen Görüşleri.159 Tablo 58. TDÖP Dinleme/İzleme Alanını Öğretmenlerin Genel Olarak Nasıl Değerlendirdiklerine İlişkin Görüşleri. 162

20 xix ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil 1. Temel İletişim Süreci Şekil 2. Ana dili Öğretim Süreçleri Şekil 3. Temel dil becerileri.. 15 Şekil 4. Eğitim Programının Temel Unsurları ve Unsurlar Arası Etkileşimi 32 Şekil 5. Ölçme-Değerlendirme Süreci.. 43 Şekil 6. Araştırmada İzlenen Süreç... 60

21 xx EKLER LİSTESİ Sayfa Ek 1. İlköğretim Sekizinci Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programı Dinleme/İzleme Alanını Değerlendirme Anketi Ek 2. Öğretmen Görüşme Formu..237 Ek 3. İzin Belgesi.. 242

22 BÖLÜM I GİRİŞ İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli özellik düşünebilmedir. Düşünme gücümüzü etkili bir şekilde kullanabilmek hayatımızı da olumlu bir biçimde etkiler. Düşünme sayesinde hayatımızda karşılaştığımız zorlukları daha kolay alt edebilir, toplumsal ve bireysel olarak daha kolay gelişebiliriz. Bu kadar önemli olan bir kavram için çeşitli tanımlar yapılmıştır. Türkçe Sözlük'te düşünme için düşünmek durumu, tefekkür. Duyum ve izlenimlerden, tasarımlardan ayrı olarak aklın bağımsız ve kendine özgü durumu. Karşılaştırmalar yapma, ayırma, birleştirme, bağlantıları ve biçimleri kavrama yetisi (Türk Dil Kurumu [ TDK], 2005, s. 592) şeklinde tanım yapılmıştır. Kazancı (1989), düşünmeyi bireyi iç ya da dış etmenler bakımından rahatsız eden, bireyin fiziksel ve psikolojik dengesini bozan olayların giderilmesi için girişilen kasıtlı zihinsel davranışların tümü şeklinde tanımlamıştır (s. 12). Özden e göre düşünme, gözlem, tecrübe, sezgi, akıl yürütme ve diğer kanallarla elde edilen malumatı yoğurup şekillendirmenin disipline edilmiş şeklidir (Özden, 2005, s. 139). Vygotsky maymunlar üzerinde yaptığı araştırmalarda düşünme ile konuşmanın farklı geliştiğini ve farklı işlevlere sahip olduğunu göstermiştir. Onlarda düşünme ve kelimenin herhangi bir ilişkisinin olmadığını belirtmiştir. Bunun yanında onların dil gelişimeleri ile düşünce gelişimleri de birbirinden bağımsızdır (Tuna, 2006). Ancak insanlar için böyle bir durumdan bahsedilemez. Çünkü insanlarda düşünce ve dil arasında yakın bir bağlantı vardır. Fakat bu bağlantı ortaya konulurken de düşünce ve dilin birbirinden farklı kavramlar olduğu ve farklı gelişim gösterdikleri unutulmamalıdır. Tuna, düşünmenin dilde kendini kurduğunu ve dilin düşünmenin harekete geçiş yönünü ortaya çıkardığından bahseder. Tuna'ya göre eksik, yetersiz ve boşlukları olan bir dil, düzgün bir düşünme ortaya koymaya elverişli değildir (2006). Calp'a (2007) göre dil düşüncenin elbisesidir. İnsanoğlu zihinde ham halde bulunan düşünceyi, dil sayesinde kalıba döker. Böylece düşünce, söz yahut yazıyla ifade edilme imkânına kavuşur (s. 71). Dolayısıyla hayatımızın her aşamasında kullandığımız temel araçlardan biri olan dil, düşünceyle iç içe geçmiştir. Dil ve düşünce birbirine bağlıdır ve birlikte yaşayıp gelişir.

23 2 Temel dil becerilerinden biri olan dinleme ise dili etkili kullanmada önemli bir etkendir. Çünkü karşıdaki kişi zengin bir dil ve düşünce dünyasına sahip de olsa kişinin söyledikleri, yani kaynağın aktarmak istedikleri alıcıya net bir şekilde ulaşmazsa bunların hepsi boşa gider. Robertson (2004), etkili iletişimde konuşanın mı yoksa dinleyenin mi daha fazla sorumluluğu vardır sorusuna yanıt aranmaya çalışılmıştır. Araştırmaya katılanların çoğu konuşanın daha sorumlu olduğu düşüncesinde birleşmiştir. Robertson da konuyu, bağlamı ve diğer değişkenleri konuşmacının seçtiği, dinleyicinin ise pasif olduğu şeklinde yanlış bir görüşün varlığından bahseder. Bazen, konuşmacı anlatacağı değerli konuları zayıf bir iletişim ile aktarabilir. Dolayısıyla dinleyici de iletişim sürecinde tüm sorumluluğu konuşmacıya bırakırsa mesajı netleştirmek imkânsız bir hal alabilir. Bu yüzden dinlemenin edilgen bir özellik olarak algılanması oldukça yanlıştır. Dinlemenin edilgen sayıldığı bir yaklaşımda yanlış varsayım, iletişimin sadece konuşma içinde yer alacağı düşüncesidir. Bazılarımız, konuşmadığımız zaman kontrollü olmadığımızı, dinlemenin durumun denetimi altında olmamakla eşit değerde olduğunu sanmaktadır. Sorun, çok konuşmanın itici olmasıdır. Aşırı konuşanlar dinlenildiklerini düşünmemelidirler. Düşündüklerinden daha az denetim altında olabilirler (Robertson, 2004, s. 20). İletişim sürecinde diğer dil becerilerine göre dinlemenin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Robertson un (2004) da belirttiği gibi kişinin duygu, düşünce ve isteklerini net bir şekilde anlayabilmemiz için etkili bir dinlemeye ihtiyacımız vardır. Bu beceri ülkemizde ve yurt dışında uzun yıllar ihmal edilmesine rağmen yapılan çalışmalar incelendiğinde (Wetstone ve Friedlander, 1974; Riding ve Vincent, 1980; Pearson ve Fielding, 1982; Aarnoutse, Van Den Bos ve Brand-gruwel, 1998; Yangın, 1998; Çiftçi, 2001, Owca, Pawlak ve Pronobis, 2003; Cihangir, 2004b; M. Canbulat, Çelenk, A. Canbulat, 2004; Karabay, 2005; Odacı, 2006; Deniz, 2007; Doğan, 2007; Yıldırım, 2007; Beall, Gill-Rosier, Tate, Matten, 2008; Doğan, 2008; Aşılıoğlu, 2009; Gürses ve Sarıçoban, 2009; İşeri ve Yılmaz, 2009; Şahin ve Aydın, 2009; Kuşçu, 2010; Gündoğdu, 2011; Maden ve Durukan, 2011), günümüzde eskiye oranla daha fazla üzerinde durulan bir beceri olduğunu söyleyebiliriz. Bu gelişmelere paralel olarak TDÖP de de bu becerinin diğer dil becerilerinin ve dil bilgisinin gerisinde kalmaması oldukça önemlidir.