Bünyamin AKDEMİR 1 Bayram KIRMIZIGÜL 2 DESTİNASYON REKABETÇİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE ORTAYA ÇIKAN FARKLILIKLARI BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 26, Mart 2016, s Bünyamin AKDEMİR 1 Bayram KIRMIZIGÜL 2 DESTİNASYON REKABETÇİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE ORTAYA ÇIKAN FARKLILIKLARI BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA Özet Turizmin her geçen yıl öneminin daha fazla arttığı ve dünyanın en yüksek gelir sağlayan hizmet sektörü olduğu bir dönemde, turistlerin varış yerleri olan destinasyonların rekabetçiliğinin geliştirmesi ve böylelikle daha fazla turist çekerek ekonomik fayda sağlanması, özellikle gelişmekte olan ülkeler açısından, oldukça gerekli bir hal almıştır. Bir destinasyonun rakiplerine göre daha fazla tercih edilme düzeylerinin o destinasyonun rekabetçiliğini ifade etmesi nedeniyle; turistler tarafından yapılan bu tercihlerin gösterdiği farklılıkların ülkeler kategorisinde saptanması, bu araştırmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bu kapsamda, öncelikle konuya ilişkin temel kavramlar literatür taraması yapılarak teorik olarak açıklanmış; akabinde de sahip olduğu turistik çeşitliliği bakımından oldukça zengin olan ve her ulustan yabancı ziyaretçinin geldiği, Türkiye nin en önemli turizm destinasyonu olan İstanbul un rekabetçiliğinin değerlendirilme düzeyindeki farklılıkların, turistlerin geldikleri ülkelere göre belirlenmesi amacıyla bir anket çalışması düzenlenmiştir. Anketlerden elde edilen veriler SPSS programı ile Anova testine tabi tutulmuştur. Bu testler sonucunda, bir turizm destinasyonu olarak İstanbul un rekabetçiliğinin değerlendirme düzeylerinin, turistlerin geldikleri ülkelere göre anlamlı farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Destinasyon, Rekabetçilik, Destinasyon Rekabetçiliği A RESEARCH TOWARDS DETERMINING THE DIFFERENCES IN THE LEVEL OF DESTINATION COMPETITIVENESS ASSESSMENT Abstract At the time when the importance of tourism increases year by year and it is the world s highest revenue-generating service sector; enhancing the competitiveness 1 Doç. Dr., İnönü Üniversitesi, İ.İ.B. Fakültesi, İşletme Bölümü, bunyamin.akdemir@inonu.edu.tr 2 Tunceli Üniversitesi, Sakine Genç MYO,bayramkgul@hotmail.com

2 539 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma of destinations which the touists arrival place and thus achieving economic benefit by attracting more tourists has become quite necessary especially in terms of developing countries. Because of the more preferred level of a destination than its rival represents the destination s competitiveness; determining the difference of preferences which made by tourist in the countries category has been the starting point of this research. In this context, firstly the basic terms relating to the subject have been explained theoretically making a literatüre review; subsequently, a survey study has been conducted in order to determine the competitiveness level of İstanbul as the most important destination of Turkey which is substential in point of touristic diversity and has foreign visitors from every nations of the world. The data acquired from the questionnaire has been subjected to Anova test with SPSS. In consequence of these tests, it has been identified that there are significant differences in the level of destination competitiveness assessment according to origin countries of tourists. Key Words: Destinations, Competitiveness, Destination Competitiveness GİRİŞ Destinasyon genel manada varılacak yeri ifade eden bir kavram olmakla beraber; turizm alanındaki kullanımı itibariyle, devamlı ikamet ettiği yerden başka bir yere seyahat eden ve burada konaklayan turistlere, tüm alt yapı ve üst yapı hizmetlerinin bir arada sunulduğu turistik bölgeyi ifade etmektedir. Destinasyon rekabetçiliği de, bir destinasyonun rakiplerine göre turistler tarafından daha fazla tercih edilmesi ve böylelikle ülke ekonomilerine ve dolayısı ile ülke vatandaşlarına daha yüksek düzeyde fayda sağlamaları yönü ile önem kazanan bir konu olmaktadır. Dünya turizm örgütü verilerinden elde edilen bilgiler, 2104 yılı itibariyle ortaya çıkan sonuçlara göre, turizm sektörünün dünya genelinde en fazla gelir yaratan sektörler arasında dördüncü sırayı aldığını göstermektedir (World Tourism Organization, 2015: 10). Ortaya çıkan bu rakamsal veriler, turistik destinasyonların daha iyi pazarlanarak, daha fazla turist girişinin sağlanması ve böylesine büyük bir ekonomiden aldıkları payları artırabilmeleri için ülkelerin daha fazla çaba harcamaları gerektiğini göstermektedir. Bu noktadan hareketle, destinasyonların rekabetçiliği konusu kavramsal olarak araştırılmış ve yapılan bu araştırma sonucunda destinasyon rekabetçiliğinin bileşenleri; turistik işletmecilik faktörleri, doğal faktörler, destekleyici faktörler, talep faktörleri olarak dört alt boyutta ele alınmıştır. Daha sonra bahsedilen bu faktörlerden oluşan bir anket ölçeği geliştirilerek, hem en zengin turizm çeşitliliğini sunması ve hem de yılın her döneminde turistik hareketlere ev sahipliği yaparak en fazla turisti çekebilmesi itibariyle, Türkiye nin en önemli turizm şehri olan İstanbul da bulunan yabancı ziyaretçilere yönelik olarak bir anket çalışması düzenlenmiştir. Son olarak da, çalışma neticesinde elde edilen bulgular incelenerek; bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçilik düzeyinin, değişik ülkelerden gelen turistler tarafından değerlendirilmesinde ortaya çıkan farklılıkların belirlenmesi ile ulaşılan sonuçlar açıklanmıştır. Bu çalışmadaki bazı bilgi ve veriler; Doç. Dr. Bünyamin Akdemir in danışmanlığında ve Bayram KIRMIZIĞÜL tarafından yürütülen doktora çalışmasından alınmıştır.

3 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül Destinasyonların Rekabetçiliği Destinasyon kavramı, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından; turizm hareketleri sürecinde ulaşılması hedeflenen ülke, yöre ya da yer; gidilecek yer, son varış noktası, kişilerin seyahatlerinde gitmeyi amaçladıkları ya da ulaşmak istedikleri nokta olarak seçilmiş ve/veya belirlenmiş yer olarak tanımlamaktadır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1999: 54). Bahar ve Kozak ise destinasyonu; aynı kültür, iklim ve doğa koşullarına sahip, kendine has doğal zenginlikler ve turistlere sunulabilecek o bölgeye mahsus aktiviteleri barındıran; ulaşım, konaklama, yiyecek içecek ve iletişim ağları gibi temel altyapı ve üstyapı olanaklarının ve aynı zamanda kamu hizmetlerinin bir bütün halinde turistlere arz edilebildiği, marka ve imajı olan coğrafi bir alan olarak ifade etmişlerdir (2006: 35). Turizm destinasyonlarının turistik hareketlerdeki pazar paylarını artırma mücadeleleri, gerek destinasyonlar arası ve gerekse o destinasyonlarda faaliyet gösteren firma ve kurumlar arasında giderek artan bir rekabeti ortaya çıkarmaktadır. Artan rekabet ortamına bağlı olarak da, turistlerin hem şimdi hem de geleceğe dönük olarak tatil deneyimlerinden beklentilerini etkileyen ve küresel ölçekte sahne alan çok önemli bir değişim yaşanmaktadır. Turizm sektöründeki yöneticilerin, bir takım zorluklar yaşamasına yol açan çevresel değişimlerle baş edebilmeleri için, öncelikle değişimlerin farkında olmaları ve değişimlerin sebebi olan temel eğilimleri geniş bir yelpazede ele alarak, onlarla etkileşim halinde olmaları gerekmektedir. Sürdürülebilir destinasyon rekabetçiliği çerçevesinde bir rekabet avantajı yakalamak ve devam ettirebilmek için; destinasyonlar ve firmalar düzeyinde paydaş konumunda yer alan ve rekabete etki eden kurumların da, yaşanan bu politik, sosyal, teknolojik, çevresel vb. değişimleri göz ardı etmemeleri, sorumlu destinasyon yönetimi adına mutlak surette gereklilik arz etmektedir (Dwyer ve diğ. 2014: 1-2). İşletme ve iktisat başta olmak üzere birçok disiplini ilgilendiren bir kavram olan rekabetçilik ise; sektörde ya da pazarda bulunan işletmelerin, aynı müşteri grubunun gereksinimlerini karşılamak üzere benzer mal veya hizmetleri sunmaları ve aynı zamanda müşteri beklentilerini tatmine yönelik olarak değer yaratan stratejiler üreterek mücadele etmeleridir (Ülgen ve Mirze, 2010: 255). Başka bir tanıma göre rekabetçilik, işletmelerin ürettiği mal ve hizmetleri en uygun fiyat ve kalitede, rakiplerine kıyasla en hızlı ve güvenilir bir biçimde destekleyici hizmetlerle beraber dünya pazarına ulaştırabilme becerisidir (Karaaslan ve Altay, 2002: 4). İşletmeleri baz alan diğer bir açıklamada ise rekabetçilik, firmaları olası bir üretim ve satış kısıtlamaları ve engellemeler karşısındaki gösterdiği başarı olarak tanımlanmaktadır. Bu başarı ölçütü de firmanın pazar payı ve karlılık durumu gibi unsurlara göre değerlendirilmektedir (Snowdon & Stonehouse, 2006: 165). Dünya Ekonomik Forum unun yıllık endeks çalışmasında rekabetçilik ulusal düzeyde ele alınarak, ülkedeki vatandaşların refah ve mutluluklarını artıran ve bunu devam ettiren en temel politika ve faktörler olarak tanımlamıştır. (Wold Economic Forum, 2013: 5). OECD ise rekabetçilik konusunu uluslararası açıdan değerlendirerek şöyle tanımlamıştır: Rekabet, serbest ve adil piyasa şartları altında, uluslararası piyasa koşullarına uyumlu mal ve hizmet üretebilme, bunun yanında halkının reel gelirini arttırma ve onu koruyabilme yeteneğidir. (OECD 1992: 237).

4 541 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma İngiltere Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın 1998 de yaptığı tanımlamaya göre rekabetçilik; müşterilerin ihtiyaçlarını diğer firmalara oranlara daha etkin ve etkili olarak karşılayabilmek amacıyla, gereksinim duyulan mal ve hizmetleri uygun kalite ve fiyatlarla, doğru zamanda üretme becerisi olarak ifade edilmektedir (Budd & Hirmis, 2004: 1016). TÜSİAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu (REF) ve Sektörel Dernekler Federasyonu (SEDEFED) tarafından yapılan tanıma göre rekabetçilik; bir ülkede faaliyette bulunan işletmelerin, o ülkede yaşayan bütün vatandaşların yaşam standartlarında olumlu yönde bir değişim yaratabilecek şekilde, ürettikleri mal ve hizmetleri uluslararası piyasalarda satabilme yeteneğidir (REF, 2011; 12). Avrupa Birliği Bölgesel ve Endeks çalışmalarının rekabeti bölgesel düzeyde değerlendirerek yaptığı tanımlaya göre rekabetçilik; bir bölgede ikamet eden insanların yaşamlarını sürdürebilmeleri ve o bölgede bulunan firmaların faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için uygun ortamı sağlama becerisi olarak tanımlanmaktadır (Dijkstra; Annoni & Kozovska, 2011; 4). Destinasyon rekabetçiliği kavramına da literatürdeki farklı tanımlamalarıyla rastlanmaktadır. d Hauteserre destinasyon rekabetçiliğini, bir destinasyonun pazar içindeki payını ve konumunu devam ettirmesi ve zamanla daha da geliştirerek artırabilme yeteneği olarak ifade etmiştir (2000: 23). Hassan a göre destinasyon rekabetçiliği; bir destinasyonun rakiplerine karşı bir taraftan pazar konumunu muhafaza ederken, diğer taraftan katma değeri yüksek ürünleri oluşturabilme ve bunları destinasyona entegre ederek, turistik kaynaklarının sürdürülebilir olarak kullanılmasını sağlayabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır (2000: ). Dwyer ve Kim, turistlerin tatil deneyimlerinin kalitesi üzerinde önemli bir etki yaratabilecek ürün ve hizmetlerin, rakiplerine göre daha üstün bir performans ve başarıyla sunulabilmesini destinasyon rekabetçiliği olarak ifade etmişlerdir (2003: 375). Bu tanımı biraz daha kapsayıcı biçimde yorumlayacak olursak; destinasyon rekabetçiliği, bir turizm bölgesinin hem turistik değer yaratan ürünler sunarak ziyaretçilerine kaliteli bir turizm deneyimi yaşatabilme, hem de turizm kaynaklarını sürdürülebilir olarak kullanabilme ve pazardaki pozisyonunu rakipleri karşısında koruyabilme becerisidir (Hassan, 2000; Dwyer & Kim, 2003). 2. Destinasyon Rekabetçiliğinin Bileşenleri Destinasyonlara yönelik rekabetçilik tanımlamaları, hem destinasyonların türleri ve özellikleri dikkate alınarak; hem de doğal turistik kaynaklar ve ona bağlı olarak rekabetçiliğin sürdürülebilmesini sağlayan diğer faktörler dikkate alınarak oluşturulmaya çalışılmaktadır (Yoon, 2012: 29). Bu araştırmada destinasyon rekabetçiliği modelleri üzerine yapılan çalışmalar incelenerek (Kim, 2000; Ritchie & Crouch, ; Dwyer ve Kim, 2003; Bahar, 2004; Bahar & Kozak, 2006; Crouch, 2011) ve İstanbul un bir metropol kent olarak rekabetçi özellikleri de dikkate alınarak destinasyon rekabetçiliğinin bileşenleri olarak aşağıdaki faktörler ele alınmıştır. Turistik işletmecilik faktörleri; destinasyonlara yatırımların yapılması ve iyi işletilmesi, yenilik ve inovasyon çalışmalarının etkili olması, ekonominin canlanması; gelir dağılımında eşitlik, risk alma, verimlilik artışı sağlayabilmek, stratejik birlikler oluşturmak gibi işletmecilik ve girişimcilik çalışmaları; destinasyonların kaynaklarını etkin kullanması ve böylece rekabetçi avantaj yakalayabilmelerinin önünü açan önemli bir faktördür (Ritchie & Crouch, 2003; 71).

5 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül 542 Doğal faktörler; destinasyon rekabetçiliğinin ikinci boyutu olarak ele alınmakta olup, bir turistin gitmek istediği turistik bölgeye ait olan doğal çevre, tarih ve kültürel zenginlikleri ifade eden turistik çekim unsurlarını ifade etmektedir (Kim, 2000; 36). Destekleyici faktörler; bir destinasyonun turist çekebilmesi için esas olan turistik faktörlerin rekabetçi gücünü artırabilme özelliği bakımından önem arz ederler. Haberleşme, sağlık ve genel kamu hizmetleri bu faktörleri oluştururlar (Bahar, 2004; 48). Talep faktörleri; turistlere arz edilen ve destinasyona has olan kaynakların, turistler tarafından var olan farkındalığı, sahip olunan algıları ve turistlerin tercihleri ile ilgili olmaktadır. Ayrıca turistlerin beklentileri ile yaşadıkları seyahat deneyimlerinin uyumu da talep koşullarını etkilemektedir (Dwyer & Kim, 2003: 398). 3. Araştırma Yöntemi Bu başlık altında; araştırmanın amacı ve sınırlılıkları, ana kütle ve örneklem, araştırmanın hipotezleri ve veri toplama ve analiz yöntemi konularına yer verilecektir Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları Turizmin giderek büyüyen ve ekonomik önemi artan bir sektör oluğu ve bu nedenle destinasyonların rekabetçiliğinin geliştirilmesinin ülke ekonomileri ve insanların yaşam standartlarına olumlu katkılar sunacağı çalışmanın önceki bölümlerinde ifade edilmişti. Gelişmekte olan ve ekonomik etkileri sebebiyle turizme ihtiyacı olan Türkiye nin bu sektörden daha fazla istifade edebilmesi için destinasyon rekabetçiliği bakımından bazı somut neticelere ulaşabilmek ve ileride yapılacak çalışmalara katkı sağlayabilmek bu araştırmanın esas amacını oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda; turizm çeşitliliği, yılın her döneminde turist girişine ev sahipliği yapması, dünyanın her ülkesinden turist çekebilmesi gibi özellikleri bakımından Türkiye nin en önemli turizm kenti olan İstanbul araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bu kapsamda başlatılan çalışma, Ağustos-Eylül aylarında İstanbul da bulunan turistlerle yürütülmüş ve Sultan Ahmet Sirkeci Beyazıt bölgesi ile sınırlı tutulmuştur. Ayrıca anket formlarının İngilizce olarak hazırlanmış olması münasebetiyle, araştırmaya katılan ziyaretçilerin sadece İngilizce bilenlerden oluşması, araştırmadaki diğer bir kısıtı oluşturmaktadır Ana Kütle ve Örneklem Araştırmanın ana kütlesini, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünden alınan verilere göre; Ağustos ve Eylül aylarında İstanbul a gelen turist sayısının ortalaması olan kişi oluşturmaktadır ( Örneklem için yeter sayı olarak ise; 0,05 hata payı için ve ana kütlenin ve üzeri olduğu durumlarda, 384 kişi olarak belirlenmiştir (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004: 50). Çalışmamızda 438 kişi üzerinde uygulanmış olan anketlerin, değerlendirilmesi uygun olmayan 35 i çıkarıldıktan sonra, 403 anket değerlendirmeye alınmıştır. Dolayısıyla, ana kütleyi temsili bakımından yeter sayının üzerinde anket formu analize tabi tutulmuştur Araştırmanın Hipotezleri 1. H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Turistik İşletmecilik faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez. H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Turistik İşletmecilik faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir.

6 543 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma 2. H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Doğal Faktörlerin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez. H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Doğal Faktörlerin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir. 3. H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Destekleyici Faktörlerin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez. H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Destekleyici Faktörlerin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir. 4. H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Talep Faktörlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez. H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Talep Faktörlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir 3.4. Veri Toplama ve Analiz Yöntemleri Araştırmamızda, İstanbul un rekabetçilik düzeyini, turistlerin geldikleri ülkelere göre gösterebileceği farklılıkları belirleyebilmek amacıyla, yüz yüze anket yöntemi kullanılmış ve katılımcılardan önceden hazırlanan formları istenilen doğrultuda yanıtlamaları istenilerek, verilere birincil kaynaktan ulaşılması hedeflenmiştir. Hazırlanan anket formları, İstanbul a gelen ve İngilizce bilen her ulustan yabancı ziyaretçilere uygulanacağı için, öncelikle 30 kişi üzerinde pilot bir uygulamaya tabi tutulmuştur. Bu uygulamanın amacı, anket formundaki ifadelerin yeteri kadar açık ve anlaşılabilir olup olmadığını ve güvenilirlik düzeyini belirlemektir. Uygulama sonucunda anketlerin güvenilirlik derecelerinin yeterli olduğu ve ifadelerin anlaşılabilir olduğu belirlenerek ve çalışmaya son şekli verilmiştir. Anket formunun birinci bölümünde bulunan 9 adet soru, katılımcılara ilişkin kişisel bilgileri öğrenmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. İkinci bölümde, katılımcıların bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçiliğinin değerlendirilme düzeylini belirlemek üzere, literatür taraması yapılarak geliştirilen ve dört alt boyut ile; kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, fikrim yok, katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum şeklinde likert tipi olarak ölçeklendirilen 28 adet soru bulunmaktadır. Bu bölümdeki 28 sorunun 7 tanesi turistik işletmecilik faktörlerinin, 6 tanesi doğal faktörlerin, 6 tanesi destekleyici faktörlerin ve 9 tanesi talep faktörlerinin değerlendirilme düzeylerini ölçmek üzere tasarlanmıştır. Daha sonra araştırmadan elde edilen veriler SPSS 20 programına aktarılarak analiz edilmiştir. Burada turistlerin destinasyon rekabetçiliğini ölçen sorulardan alınan sonuçlara ilişkin frekans dağılımları hesaplanmış ve sonrasında geldikleri ülkelere göre turistlerin İstanbul un rekabetçilik düzeyini değerlendirmeleri arasındaki farklılıkları belirlemek üzere Anova testleri uygulanmıştır. Güvenilirlik Analizi Araştırmamızda kullanılan ölçeğinin güvenirlik düzeyini test etmek üzere, likert tipi ölçekler için en uygun olan Cronbach alpha katsayısı SPSS programı aracılığıyla değerlendirilmiştir. Destinasyon rekabetçiliği ölçeğinde bulunan 28 maddenin toplam için iç tutarlılık katsayısı, (Cronbach alpha) 0,851 olarak hesaplanmıştır. Turistik işletmecilik faktörleri boyutuna ait güvenirlik 0,715; doğal faktörler boyutuna ait güvenirlik 0,864; destekleyici faktörler boyutuna ait güvenirlik 0,722; talep faktörleri boyutuna ait güvenilirlik ise 0,803 olarak bulunmuştur.

7 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül 544 Tablo 1: Güvenilirlik Analizi Sonuçları Anket Soru Grupları Soru Sayısı Alfa Değeri Destinasyon Rekabetçiliği Ölçeği 28 0,851 Turistik İşletmecilik Faktörleri Boyutu 7 0,715 Doğal Faktörler Boyutu 6 0,864 Destekleyici Faktörler Boyutu 6 0,722 Talep Faktörleri Boyutu 9 0, Verilerin Analizi ve Bulgular Bu başlık altında elde edilen veriler neticesinde oluşturulan; tanımlayıcı istatistik sonucuna, frekans tablolarına ve anova testi tablolarına yer verilmiştir. 1. Tanımlayıcı İstatistikler Tablo 2: Katılımcıların Geldikleri Ülkelere Göre Dağılımları Frekans Yüzde (%) 1 Almanya 48 11,91 2 Birleşik Krallık 39 9,68 3 Amerika Birleşik Devletleri 38 9,43 4 Fransa 35 8,68 5 İtalya 27 6,70 6 İspanya 23 5,71 7 Avusturalya 12 2,98 8 İran 11 2,73 9 Cezayir 11 2,73 10 Hollanda 10 2,48 11 Rusya 10 2,48 12 Romanya 9 2,23 13 Polonya 9 2,23 14 Bahreyn 8 1,99 15 Kanada 8 1,99 16 Çin 7 1,74 17 Brezilya 6 1,49 18 Kırgızistan 6 1,49 19 Azerbaycan 5 1,24 20 Mısır 5 1,24 21 Güney Afrika 5 1,24 22 Avusturya 5 1,24 23 Suriye 5 1,24 24 Arjantin 5 1,24 25 Hindistan 4 0,99 26 Belçika 4 0,99 27 Güney Kore 4 0,99 28 Macaristan 4 0,99 29 Meksika 4 0,99 30 Sırbistan 4 0,99

8 545 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma 31 Yeni Zelanda 3 0,74 32 Yunanistan 3 0,74 33 İsviçre 2 0,50 34 Norveç 2 0,50 35 Kolombiya 2 0,50 36 Porto Riko 2 0,50 37 Suudi Arabistan 2 0,50 38 Irak 2 0,50 39 Kuveyt 2 0,50 40 Pakistan 2 0,50 41 İsrail 2 0,50 42 Ukrayna 2 0,50 43 Diğer(Lübnan, Malezya, Bulgaristan, Bosna, Filipinler, Nepal) TOPLAM Tablo 2 de araştırmaya katılanların cevaplayıcıların geldikleri ülkelerin sıralamasına bakıldığında; en yüksek katılımın %11,9 ile Almanya ya ait olduğu, onu %9,7 ile Birleşik Krallık, %9,4 ile Amerika Birleşik Devletleri, %8,7 ile Fransa ve %6,7 ile İtalya ve %5,7 ile İspanya nın takip ettiği gözlenmiştir. Geriye kalan ülkeler ise yaklaşık % 48 lik bir oranla araştırmada temsil edilmiştir. İstanbul a 2014 yılında gelen yabancı turistlere ilişkin yapılan istatistiğe bakıldığında ise bu sıralama; %10,2 Almanya, %5,0 İran, %5,0 Rusya, %4,5 Amerika Birleşik Devletleri, %4,2 İngiltere, %4,2 Fransa, %3,9 İtalya, %3,0 Irak, %2,7 Suudi Arabistan, %2,5 Hollanda, %2,2 Libya, %2,2 Ukrayna, %2,0 Azerbaycan, %2,0 İspanya, %1.9 Suriyeliler, %44,4 diğer ülkeler şeklinde görülmektedir ( Bu sıralamalar karşılaştırıldığında, ankete katılanların ana kütleyi temsili bakımından, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa ülkeleri açısından iyi bir dağılımın görüldüğü söylenebilir. Ancak İran ve Rusya başta olmak üzere diğer ülkeler, özellikle Arap ülkeleri için, aynı şeyi söylemek mümkün görünmemektedir. Bu durumun ortaya çıkması ise başlıca iki nedenle açıklanabilecektir. Birincisi, anketin yalnızca İngilizce olarak hazırlanmış olması sebebiyle, bahsedilen bu ülkelerden gelen ziyaretçilerin anketteki ifadeleri yeteri kadar anlayamadıkları; ikinci olarak ise, bu ülkelerden gelen turistlerin anketlere katılarak bu tür bilimsel çalışmalara katkıda bulunma konusunda, ABD ve Avrupa ülkelerinden gelen turistler kadar istekli olmadıkları gözlemlenmiştir. 2. Frekans Tabloları Tablo 3: Turistik İşletmecilik Faktörlerinin Rekabetçiliği Turistik İşletmecilik Faktörleri Gece hayatı ve eğlence olanakları Hava alanlarının kalitesi Ort Ss Çok Kötü Kötü Fikrim Yok İyi Çok iyi F % F % F % F % F % 3,44 0,84 6 1, , , ,8 33 8,2 3,76 0,77 3 0,7 20 5, , , ,2 Konukseverlik 3,90 0, , , , ,4 Hijyen ve temizliğin kalitesi 3,26 0, , , , ,8 26 6,5

9 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül 546 Yiyecek ve içeceklerin kalitesi Konaklama tesislerinin kalite ve standardı Yerel ulaşım ağ ve hizmetlerindeki kalite 4,01 0,82 3 0,7 20 5, , , ,6 4,03 0,84 1 0,2 20 5, , , ,3 3,65 0,88 9 2,2 29 7, , , ,9 Tablo 3 de katılımcıların, bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçiliğine etki eden turistik işletmecilik faktörlerine ilişkin değerlendirmelerini incelediğimizde, konaklama işletmelerinin kalite ve standardı, yiyecek ve içeceklerin kalitesi ve konukseverlik faktörlerinin en yüksek değerleri aldığı; bunların arkasından diğer faktörlerin aldıkları değerlerin ise, hava alanlarının kalitesi, yerel ulaşım ağları ve hizmetlerindeki kalite, gece hayatı ve eğlence olanakları ve hijyen ve temizliğin kalitesi sırasıyla oluştuğu görülmektedir. Tablo 4: Doğal Faktörlerin Rekabetçiliği Ort Ss Çok Kötü Kötü Fikrim Yok İyi Çok iyi Doğal Faktörler Kültürel zenginliğin çekiciliği Deniz ve kumsalların kalitesi Sanatsal eserlerin çekiciliği F % F % F % F % F % 3,36 0,69 2 0,5 17 4, , ,9 28 7,0 3,27 0,72 7 1,7 27 6, , ,4 18 4,5 3,66 0,74 3 0,7 20 5, , ,8 39 9,7 Dini eserlerin çekiciliği Doğal çevrenin güzelliği Tarihi zenginliğin çekiciliği 4,06 0,76 1 0,2 4 1, , , ,0 3,66 0,74 1 0,2 16 4, , , ,2 4,37 0,64 1 0,2 32 7, , ,9 1 0,2 Tablo 4 de katılımcıların, bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçiliğine etki eden doğal faktörlere ilişkin değerlendirmelerini incelediğimizde, tarihi zenginliğin çekiciliği ve dini eserlerin çekiciliği faktörlerinin en yüksek değerleri aldığı; doğal faktörlerin diğer unsurlarının ise, doğal çevrenin güzelliği, sanatsal eserlerin çekiciliği, kültürel zenginliğin çekiciliği ve deniz ve kumsalların kalitesi şeklinde ortaya çıkan bir sıralama ile değerlendirilmiş olduğu anlaşılmaktadır.

10 547 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma Tablo 5: Destekleyici Faktörlerin Rekabetçiliği Ort Ss Çok Kötü Kötü Fikrim Yok İyi Çok iyi Destekleyici Faktörler F % F % F % F % F % Telekomünikasyon ağlarının kalitesi 3,85 0,86 6 1,5 21 5, , , ,6 Bankacılık hizmetlerinin kalitesi 3,55 0, , , ,2 34 8,4 Sağlık hizmetlerinin kalitesi 3,16 0,50 2 0,5 10 2, , ,4 8 2,0 Çocuklara sağlanan hizmetlerin kalitesi 3,09 0,52 3 0,7 20 5, , ,4 8 2,0 Sportif faaliyetler 3,81 0,70 2 0,5 11 2, , , ,4 Alışveriş imkânları 3,95 0, , , , Tablo 5 de, araştırmaya katılanların turistik bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçiliğine etki eden destekleyici faktörlere ilişkin değerlendirmelerini incelediğimizde, alışveriş imkanları, telekomünikasyon ağlarının kalitesi ve sportif faaliyetler faktörlerinin en yüksek değerleri aldığı; diğer destekleyici faktörlerin ise bankacılık hizmetlerinin kalitesi, sağlık hizmetlerinin kalitesi ve çocuklara sağlanan hizmetlerin kalitesi faktörleri sıralamasıyla daha düşük değerleri aldığı tespit edilmektedir. Talep Faktörleri Destinasyonun uzaklık bakımından tercih edilebilirliği Tanıtım ve reklam politikalarının etkinliği Tatile ilişkin anlaşma/sözleşme sürecini sorunsuz halledebilme Destinasyona geliş ve eve dönüş bakımından seyahatlerin rahatlığı Tablo 6: Talep Faktörlerinin Rekabetçiliği Ort Ss Çok Kötü Fikrim Yok İyi Çok iyi Kötü F % F % F % F % F % 3,71 0,81 1 0,2 16 4, , , ,9 3,43 0,74 4 1,0 28 7, , ,8 25 6,2 4,37 2, ,2 39 9, , ,7 3,83 2,11 4 1,0 23 5, , , ,8

11 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül 548 Destinasyona ulaşımın (sıklık ve kapasite bakımından) kolaylığı Seyahat öncesinde, destinasyon ile ilgili bilgi edinebilme kolaylığı Destinasyondaki fiyatların rakiplerine oranla tercih edilebilirliği Destinasyonun hava/iklim açısından uygunluğu Tatil için harcanan paranın karşılığını bulması 3,49 0,72 1 0,2 22 5, , ,4 29 7,2 3,77 0,80 3 0,7 21 5, , , ,4 3,97 0,76 1 0,2 7 1, , , ,3 4,16 0,70 1 0,2 7 1, , , ,5 3,09 0,65 6 1,5 36 8, , ,6 14 3,5 Tablo 6 da katılımcıların, bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçiliğine etki eden talep faktörlerine ilişkin değerlendirmelerini incelediğimizde, tatile ilişkin anlaşma/sözleşme sürecini sorunsuz halledebilme, destinasyonun hava/iklim açısından uygunluğu, destinasyondaki fiyatların rakiplerine oranla tercih edilebilirliği, destinasyona geliş ve eve dönüş bakımından seyahatlerin rahatlığı, faktörlerinin en yüksek değerleri aldığı; seyahat öncesinde, destinasyon ile ilgili bilgi edinebilme kolaylığı, destinasyonun uzaklık bakımından tercih edilebilirliği, destinasyona ulaşımın (sıklık ve kapasite bakımından) kolaylığı, tanıtım ve reklam politikalarının etkinliği, tatile ilişkin anlaşma/sözleşme sürecini sorunsuz halledebilme, tatil için harcanan paranın karşılığını bulması faktörlerinin ise daha düşük değerler aldığı görülmektedir. 3. Anova Testleri Tablo 7: Turistik İşletmecilik Faktörlerinin Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde, Turistlerin Geldikleri Ülkelere Göre Ortaya Çıkan Farklılıklar Turistik İşletmecilik Faktörleri F Sig. Gece hayatı ve eğlence olanakları 1,948,000* Hava alanlarının kalitesi 2,505,000* Konukseverlik Hava alanlarının kalitesi 1,326,083 Hijyen ve temizliğin kalitesi 2,456,000* Yiyecek ve içeceklerin kalitesi 2,470,000* Konaklama tesislerinin kalite ve standardı 2,010,000* Yerel ulaşım ağları ve hizmetlerindeki kalite 1,498,023*

12 549 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma Tablo 7 ye göre, gece hayatı ve eğlence olanakları; hava alanlarının kalitesi; hijyen ve temizliğin kalitesi; yiyecek ve içeceklerin kalitesi; konaklama tesislerinin kalite ve standardı; yerel ulaşım ağları ve hizmetlerindeki kalite gibi turistik işletmecilik faktörleri, geldikleri ülkelere göre turistler arasında farklı düzeylerde değerlendirilmiştir. Yalnızca konukseverlik rekabetçi açıdan ülkeler arasında bir farklılık göstermemiştir. Bu bulgulara göre; turistik işletmecilik faktörlerinin rekabetçiliğinin değerlendirilme düzeyinde ülkelere göre ciddi farklılıklar olduğu saptanmış ve H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Turistik İşletmecilik faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez hipotezi red; H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Turistik İşletmecilik faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi kabul edilmiştir. Tablo 8: Doğal Faktörlerin Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde, Turistlerin Geldikleri Ülkelere Göre Ortaya Çıkan Farklılıklar Doğal Faktörler F Sig. Kültürel zenginliğin çekiciliği 2,090,000* Deniz ve kumsalların kalitesi 1,669,006* Sanatsal eserlerin çekiciliği 1,495,024* Dini eserlerin çekiciliği,922,621 Doğal çevrenin güzelliği 2,315,000* Tarihi zenginliğin çekiciliği 1,782,002* Tablo 8 de, kültürel zenginliğin çekiciliği; deniz ve kumsalların kalitesi; sanatsal eserlerin çekiciliği; doğal çevrenin güzelliği; tarihi zenginliğin çekiciliği gibi doğal faktörler, geldikleri ülkelere göre turistler arasında farklı düzeylerde değerlendirilmiştir. Yalnızca dini eserlerin çekiciliği rekabetçi açıdan ülkeler arasında bir farklılık göstermemiştir. Bu bulgulara göre; doğal faktörlerin rekabetçiliğinin değerlendirilme düzeyinde ülkelere göre ciddi farklılıklar olduğu saptanmış ve H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Doğal Faktörlerin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez hipotezi red; H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Doğal Faktörlerin faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi kabul edilmiştir. Tablo 9: Destekleyici Faktörlerin Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde, Turistlerin Geldikleri Ülkelere Göre Ortaya Çıkan Farklılıklar Destekleyici Faktörler F Sig. Telekomünikasyon ağının kalitesi 2,085,000* Bankacılık hizmetlerinin kalitesi 1,503,022* Sağlık hizmetlerinin kalitesi 2,995,000* Çocuklara sağlanan hizmetlerin kalitesi 2,359,000* Sportif faaliyetler 1,256,131 Alışveriş imkânları 1,270,120

13 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül 550 Tablo 9 a göre, telekomünikasyon ağının kalitesi; bankacılık hizmetlerinin kalitesi; sağlık hizmetlerinin kalitesi; çocuklara sağlanan hizmetlerin kalitesi; gibi destekleyici faktörler, geldikleri ülkelere göre turistler arasında farklı düzeylerde değerlendirilmiştir. Sportif faaliyetler ve alışveriş imkânları gibi faktörler ise rekabetçi açıdan ülkeler arasında bir farklılık göstermemiştir. Bu bulgulara göre; destekleyici faktörlerin rekabetçiliğinin değerlendirilme düzeyinde ülkelere göre farklılıklar olduğu saptanmış ve H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Destekleyici Faktörlerin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez hipotezi red; H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Destekleyici Faktörlerin faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi önemli oranda kabul edilmiştir. Tablo 10: Talep Faktörlerinin Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde, Turistlerin Geldikleri Ülkelere Göre Ortaya Çıkan Farklılıklar Talep Faktörleri F Sig. Destinasyonun uzaklık bakımından tercih edilebilirliği 1,440,037* Tanıtım ve reklam politikalarının etkinliği 1,817,001* Tatile ilişkin anlaşma/sözleşme sürecini sorunsuz halledebilme,379 1,000 Destinasyona geliş ve eve dönüş bakımından seyahatlerin rahatlığı 1,085,334 Destinasyona ulaşımın (sıklık ve kapasite bakımından) kolaylığı 1,599,010* Seyahat öncesinde, destinasyon ile ilgili bilgi edinebilme kolaylığı 1,422,042* Destinasyondaki fiyatların rakiplerine oranla tercih edilebilirliği 1,421,042* Destinasyonun hava/iklim açısından uygunluğu 1,395,050* Tatil için harcanan paranın karşılığını bulması 1,968,000* Tablo 10 incelendiğinde ise, Destinasyonun uzaklık bakımından tercih edilebilirliği; Tanıtım ve reklam politikalarının etkinliği; Destinasyona ulaşımın (sıklık ve kapasite bakımından) kolaylığı; Seyahat öncesinde, destinasyon ile ilgili bilgi edinebilme kolaylığı; Destinasyondaki fiyatların rakiplerine oranla tercih edilebilirliği; Destinasyonun hava/iklim açısından uygunluğu; Tatil için harcanan paranın karşılığını bulması gibi talep faktörleri, geldikleri ülkelere göre turistler arasında farklı düzeylerde değerlendirilmiştir. Tatile ilişkin anlaşma/sözleşme sürecini sorunsuz halledebilme ve destinasyona geliş ve eve dönüş bakımından seyahatlerin rahatlığı gibi talep faktörleri ise rekabetçi açıdan ülkeler arasında bir farklılık göstermemiştir. Bu bulgulara göre; talep faktörlerinin rekabetçiliğinin değerlendirilme düzeyinde ülkelere göre ciddi farklılıklar olduğu saptanmış ve H0= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Talep Faktörlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık göstermez hipotezi red; H1= Destinasyon rekabetçiliği bileşeni talep Faktörlerinin faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi kabul edilmiştir.

14 551 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma Sonuç Özellikle son yüzyıl içerisinde yaşanan önemli değişimler, dünya genelinde turizmin öneminin giderek daha fazla artmasına ve bu artışın kararlı bir yükseliş ile devam etmesine yol açmıştır. Yaşanan bu değişimler; insanların gelir seviyelerinin artması, zorunlu mesai saatlerinin kısalması, boş zamanın çoğalması ve tatil günlerinin artması gibi çalışma hayatında emek harcayan insanları rahatlatan düzenlemeler şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu değişimlerin neticesinde de insanların yaşam standartlarının yükselmesi kaçınılmaz hale gelmiş ve turizm yalnızca çok zengin sınıfların tecrübe edebildiği lüks bir aktivite olmaktan çıkmıştır. Daha geniş halk kitlelerine yayılmış olması sebebiyle de ekonomideki önemi ciddi düzeyde artan turizm, günümüz dünyasında en yüksek gelir sağlayan hizmet sektörü durumuna gelmiştir. Bu durum, turistlerin varış yeri olan destinasyonları ve buna bağlı olarak destinasyonların rekabetçiliğini, ülke ekonomileri ve dolayısı ile insanların refah seviyeleri açısından ön plana çıkmasına yol açmıştır. Destinasyonların rekabetçiliği en nihayetinde, turistlerin ve turist gönderen ülkelerin turistik bir bölgeyi rakiplerine göre daha fazla tercih etmeleri ile bağlantılı bir konu olmaktadır. Bu bağlantı sebebiyle de, destinasyonların rekabetçi faktörlerinin ülkeler arasında nasıl bir farklılık yaratacağı sorusu bu araştırmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Bu noktadan yola çıkarak; en zengin turizm çeşitliliğine sahip olması ve dünyanın her ülkesinden turist çekebilmesi gibi özellikleri bakımından Türkiye nin en önemli turizm kenti olan İstanbul da bulunan yabancı ziyaretçiler üzerinde bir anket çalışması uygulanmıştır. Araştırmaya katılanların çoğunluğunu Avrupa dan gelen turistlerin oluşturduğu; katılımcıların önemli bir bölümünün Y kuşağı olarak ifade edilen yaş grubundan olduğu; büyük çoğunluğunun lisans ve üzeri derecelerde eğitim görmüş ve İstanbul a tatil amacıyla gelen turistlerden oluştuğu, araştırmanın dikkat çeken demografik sonuçlarını göstermektedir. Frekans tablolarından elde edilen bulgular, turistik işletmecilik faktörlerinin rekabetçiliği bakımından konaklama tesislerinin kalite ve standartları, yiyecek ve içeceklerin kalitesi ve konukseverlik ; doğal faktörlerin rekabetçiliği bakımından tarihi zenginlin çekiciliği ve dini eserlerin çekiciliği ; destekleyici faktörlerin rekabetçiliği bakımından alışveriş imkanları ve telekomünikasyon ağ kalitesi ; talep faktörlerinin rekabetçiliği bakımından tatil sürecinde yapılan sözleşmeleri sorunsuz yürümesi, destinasyonun iklim bakımından tercih edilmesi ve fiyatların rakiplere oranla daha uygun bulunması seçeneklerinin daha fazla işaretlendiğini göstermektedir. Anova testlerinden elde edilen bulgular ise; bir destinasyon olarak İstanbul un rekabetçilik düzeyinin değerlendirilmesinde, değişik ülkelerden gelen turistlere göre anlamlı farklılıklar bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgular ışığında, H1=1: Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Turistik İşletmecilik faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi güçlü bir oranda; H1=2: Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Doğal Faktörlerin faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi güçlü bir oranda; H1=3: Destinasyon rekabetçiliği bileşeni Destekleyici Faktörlerin faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi nispeten daha düşük bir oranda; H1=4: Destinasyon rekabetçiliği bileşeni talep Faktörlerinin faaliyetlerinin değerlendirilmesi, turistlerin geldikleri ülkelere göre farklılık gösterir hipotezi de yine güçlü bir oranda kabul görmüştür.

15 Bünyamin Akdemir - Bayram Kırmızıgül 552 Varılan sonuçlar, İstanbul un toplam destinasyon rekabetçiliğine etki eden alt unsurların, değişik ülke vatandaşlarınca farklı düzeylerde değerlendirildiğini göstermesi bakımından önemlidir. Araştırma bulguları bu haliyle gelecek çalışmalar için bir zemin hazırlamış olmaktadır. Ancak bu çalışma halihazırda hangi faktörlerin hangi ülkelerde daha az ya da daha fazla rekabetçi olarak değerlendirildiğini saptayamamaktadır. Dolayısı ile ileride yapılacak çalışmalardan daha anlamlı ve kullanılabilir bulguların elde edilmesi bağlamında; bu araştırmada kullanılan yöntem ve tekniklerin, bahsedilen verilere ulaşmaya imkân verecek hale getirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. KAYNAKLAR BAHAR, Ozan (2004). Türkiye de Turizm Sektörünün Rekabet Gücü Analizi Üzerine Bir Alan Araştırması: Muğla Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muğla: Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstisü, İktisat Anabilim Dalı. BAHAR, Ozan ve Kozak, Metin (2006). Turizm Ekonomisi, Detay Yayıncılık, Ankara. BUDD, Leslie & Hirmis, Amer, K. (2004). Conceptual Framework for Regional Competitiveness, Regional Studies, 38 (9), pp CROUCH, I. Geoffrey (2011). Destination Competitiveness: An Analysis of Determinant Attributes, Journal of Travel Research, 50 (1), pp D'HAUTESERRE, Anne-Marie (2000). Lessons in Managed Destination Competitiveness: The Case of Foxwoods Casino Resort, Tourism Management (21), pp DİJKSTRA, Lewis, Annoni, Paola & Kozovska, Kornelia (2011), A New Regional Competitiveness Index: Theory, Methods and Findings, Working Papers Eurepan Union, Directorate-General for Regional Policy, no: 02/2011, pp DWYER, Larry & Kim, Chulwon (2003). Destination Competitiveness: Determinants and İndicators, Current Issues in Tourism, 6 (5), pp Dwyer, Larry, Dragicevic Vanja, Armeski, Tanja, Mihalic, Tanja & Cvelbar, Ljubika, K. (2014). Achieving Destination Competitiveness: An Importance-Performance Analysis of Serbia, Current Issues in Tourism, in Press 2014, pp HASSAN, Salah, S. (2000). Determinants of Market Competitiveness in an Environmentally Sustainable Tourism Industry. Journal of Travel Research 38 (3), pp KİM, Chulwon (2000). A Model Development for Measuring Global Competitiveness of the Tourism Industry in the Asia-Pacific Region. Korea Institute for International Economy Policy, Seoul. Kültür ve Turizm Bakanlığı (1999). Turizm Terimler Sözlüğü, Ankara: Başbakanlık Basımevi. OECD (1992), Technology and the Economy: The Key Relationships, Report on The Technology/Economy Programme, Paris.

16 553 Destinasyon Rekabetçiliğinin Değerlendirilmesinde Ortaya Çıkan Farklılıkları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma REF, (2011). Türkiye nin Küresel Rekabet Düzeyi: Dünya Ekonomik Forumu Küresel Rekabetçilik Raporu na Göre Bir Değerlendirme, TÜSİAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu (REF) ve Sektörel Dernekler Federasyonu (SEDEFED), İstanbul. RİTCHİE, J. R. BRENT & CROUCH, GOFFERY, I. (2003). The Competitive Destination A Sustainable Tourism Perspective. Cabi Publishing, Cambridge. SNOWDON, Brian & STONEHOUSE, George. (2006), Competitiveness in a Globalised World: Michael Porter on The Microeconomic Foundations of The Competitiveness of Nations, Regions, and Firms, Interview With Professor Michael Porter, Journal of International Business Studies, (37), pp ÜLGEN, Hayri ve MİRZE, S Kadri (2010). İşletmelerde Stratejik Yönetim, Beta Yayınları, İstanbul. World Economic Forum (2013). The Global Competitiveness Report World Economic Forum (2013). The Travel and Tourism Competitiveness Report, Ed. Jennifer Blanke & Thea Chiesa. Geneva: World Economic Forum. World Tourism Organization (2015). UNWTO Annual Report 2014, UNWTO, Madrid. YAZICIOĞLU, Yahşi ve ERDOĞAN, Samiye (2004). Spss Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Detay Yayıncılık, Ankara. YOON, Yooshik (2002). Development of a Structural Model for Tourism Destination Competitiveness from Stakeholders Perspectives, Unpublished Doctoral Dissertation, Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University, Hospitality and Tourism Management html (Erişim: ).