uygun ekim yapabilmesine engel olmas, tarlada bulunan yabanc ot tohumlar ile birlikte bitki art klar nda bulunan ha ere ve hastal klar n imhas,

Transkript

1 1 1. G R Hv ve su gii, nl lr n y ms için vzgeçilmez unsurlrdn iri de toprkt r. Toprk, itki örtüsünün eslendi i kynklr n n deposudur. Topr n üst tks insnlr n ve di er nl lr n eslenmesinde temel kynk te kil etmektedir. Bir grm topr n içerisinde milyonlr nl ulunmkt ve ekosistemin devm için unlr n hepsinin yr ir önemi ulunmktd r. Topr n verimlili ini s lyn ve humusç zengin oln ktmn üst tks d r. Toprk en önemli do l kynklrdn iri olup tr m d mçlrl kulln lmkt, r metllerle kirlenmekte ve erozyon sonuu olu n etkilerle ky plr u rmkt ve verim dü mektedir. Kyedilen toprklr n yeniden kzn lms çok zordur. Bir sntimetre kl nl ktki toprk nk irkç yüzy ld olu ilmektedir. Günümüzde toprklr eski verimliliklerini koruymd klr ndn, yeterine ürün verememekte ve u nedenle de düny üzerinde yer yer de ols nl vrl klr n y mlr k tl k yüzünden tehlikeye girmektedir. Bunun yn nd çe itli nedenlerden doly çevre ekolojik yönden olumsuz etkilenmekte ve ugün kr l t m z ve günden güne rl mkt oln çevre sorunlr meydn gelmektedir. Bulundu umuz yüzy ld tüm dünyn n yk ndn tkip etti i en üyük prolemlerden iri de toprk ve su kynklr n n verimlili inin zlms ve çölle medir. Toprklr n verimlili inin zlms n n l nedenleri rs nd en önemlisi toprk i leme uygulmlr d r. Di er trftn n z ykm ise, toprklr n sürdürüleilir kulln m n etkileyen di er olumsuz ir fktördür. Dünyd irçok ülkede oldu u gii ülkemizde de frkl yörelerde özellikle Ort Andolu, Trky, Güney Do u Andolu ve Akdeniz Bölgesinde kuru ve sulu tr m yp ln lnlrd n z yk lmktd r. Genellikle huut tr m yp ln yerlerde, u dy, rp, yulf, çvdr, m s r rt klr yk lmktd r. Th l mr olrk ilinen Kony Ovs nd huut en önemli yeri lmktd r y l n göre i lenen tr m rzilerinin kulln m ekli ineleneek olurs huut n %86 ivr nd oldu u görülmektedir. Bu nedenle de ilimizde n z ykm yr önemlidir. Arziyi itki rt klr ndn temizleyerek iyi ir tohum yt hz rlmk, ikini ürün ekileek trllrd n z n neden oldu u sürülme zorlu u ve mizerin

2 2 uygun ekim ypilmesine engel olms, trld ulunn yn ot tohumlr ile irlikte itki rt klr nd ulunn h ere ve hstl klr n imhs, yn ot populsyonunu zltmk, n z n toprkt çürümesinin uzun zmn lms, unun d ir sonrki ürünün verimini olumsuz etkilemesi, n z otltmy gelen hyvn sürülerinin n z iti ik mhsüllere zrr veree i dü ünesi gii nedenlerle n z yk lmktd r. Ank n z n yk lms n n topr n fiziksel kimysl ve iyolojik özellikleri üzerinde irtk m zrrl etkilere yol çt ilinmektedir. Bu zrrlrdn en önemlisi topr n orgnik mdde muhtevs n n zlms d r. Entnsif tr m yp ln lnlrd toprk orgnik mddesinin kyn n genelde itki rt klr olu turur. Özellikle th l n z unun önemli ir kyn d r. An z n yk lms u kyn n yok edilmesi nlm n gelir. Orgnik mdde; toprk gregsyonu ve hvlnms, topr n su tutm ve geçirme özelli i, esin elementlerinin toprkt tutulm ve elveri lili i, mikroorgnizm fliyeti ve toprk i leme gii topr n fiziksel, kimysl ve iyolojik özelliklerine etki ypilen yegne mddedir. Topr n orgnik mdde muhtevs ise; toprk i leme, kulln ln orgnik ve inorgnik güre miktr ve yeti tirilen üründen geriye kln itkisel rt klr n de erlendirilme ekli ile yk ndn ilgilidir. Bitkisel rt klr; erozyon kr topr korumk, toprk strüktürünü düzeltmek ve toprktn uhrl my zltmk suretiyle toprk üzerine önemli etki yprlr. Yp ln u çl md Kony Ovs ndn l nn üç frkl tekstüre ship topr n lorturd frkl s kl klrd s t lmy ti tutulms yl, h zlnd r lm n z ykmn n z toprk özelliklerine etkisi elirlenmi tir. Böylee uzun sürede n z ykm sonuu orty ç kk olumsuzluklr n elirlenmesi mçlnm t r.

3 3 2. KAYNAK ARA TIRMASI An z ykmn n ve s tmn n topr n fiziksel ve kimysl özellikleri üzerine etkileriyle ilgili olrk yp ln çl mlr konulr göre inelenerek d özetlenmi tir An z Ykm ve Is tmn n Toprk S kl n Etkisi Mikovski (1967), n z n yk lms yl orty ç kn s kl k üzerine ypt çl m sonuund topr n üst irkç m lik k sm nd s kl n dh etkili oldu unu ve 0-3 m lik toprk tks nd s kl n o C rs nd de i ti ini elirlemi tir. Weiss (1975), n z ykm üzerine ypt çl md 5 mm derinlikte s kl n o C ye ul t n, Çolk (1979) ise Adn yöresinde kil tekstürlü toprkt ykmdn 5 dkik sonr 5 mm derinlikte toprk s kl n 100 o C nin üzerine ç kt n tespit etmi lerdir. Duenmire (1959) ve Rison (1979), ynm ile ilgili olrk ypt klr çl md ormnlrd toprk yüzeyinden yukr d ölçülen s kl klr n genellikle çok yüksek oldu unu ve ortlm 1000 o C ye ul t n, fkt n z n yk lms yl toprk s kl n n 500 o C den z oldu unu elirtmi lerdir. Beiderek ve rk. (1980), n z n yk lms yl toprk yüzünde yp ln ölçümlerde s kl n 422 o C ye kdr ç kt n ve toprk yüzünden yukr d ise undn dh yüksek s kl klr n elde edildi ini, n z n yk lms n tkien toprk s kl n n dü ü h z n n iklim rtlr ile ilgili oldu unu kydetmi lerdir. Topr n s iletkenli i topr n gözenek hmi, gözeneklerin hv vey su ile dolu olm nispeti, orgnik mdde kpsm ve toprktki minerl mddelerin çe idi ile ilgilidir. Bu nedenle n z n ykm sonuu meydn gelen s kl n toprk lt ktlr n iletilmesi u fktörlere l olrk de i mektedir. Is iletkenli i toprk rutuetiyle rtr. Kuru toprklr n s geçirgenli i dh zd r. Toprk yüzeyinin hemen lt ndki s kl k toprktki ütün su uhrl md kç 100 o C yi geçmez (Krkpln,1982).

4 4 An z ykmn n yn ot tohumlr n ve toprk s kl n etkilerinin r t r ld ir çl md hsttn sonr n z yk lm ve s kl k ölçümleri yp lm t r. Toprk yüzeyinde s kl n ortlm 252 o C, 1-2 m derinlikte 56 o C, 5-6 m derinlikte 39 o C ve m derinlikte ise 31 o C olrk ulunmu tur (Bülül ve rk. 1991). An z ykm sonuu toprklrd olu n s kl k toprk yüzeyindeki n z n klitesi, miktr, nemi ve d l m gii z fktörlerin kontrolü lt ndd r (Mrtin ve rk., 1990; Rison, 1979; Tomkins ve rk., 1991; Wlker ve rk., 1986). An z ykm esns ndki toprk s kl n topr n tekstürü, topr n nemi ve öneki toprk s kl etki etmektedir (Dunn ve rk.,1979; Rison, 1979; Snhez, 1976; Serrsolss ve Khnn, 1995; Wlker ve rk., 1986). Etkisi 2.2. An z Ykm ve Is tmn n Topr n Fiziksel Özellikleri Üzerine Bt Knd d yr kurk ovlrd sonhrd n z n yk lms n n kr n tutulm potnsiyelini zlt, topr donm ve kurumy kr ç k hle getiree i ve hrd rüzgr erozyonun neden olilee i ileri sürülmü tür (Anderson ve Bisl, 1969; Bisl ve Nielsen, 1964). Tysun ve Çengel (1986), n z ykmn n toprk özellikleri üzerine etkisini r t rmk için Gediz Hvzs nd n z yk ln rzilerden 13 frkl toprk örne i ile çl m ypm lrd r. Sonuçt n z ykm topr n kil kpsm n olumsuz etkiler ypt n ve n z yk ln 0-1 m lik toprk tks nd kil miktr n n n z yk lmm topr göre önemli ölçüde zld n elirlemi lerdir. Di er yndn yn r t r lr yukr dki sonuçlr n yn nd ykmdn etkilenmi k s md kil miktr n n zlms n kr n kum miktr n n rtt n, k smen pi mi toprk tks n n stil gregt gii hreket etti ini, süspnsiyon ve dispersiyon ornlr n n zld n sptm lrd r. Ulery ve Grhm (1993), Dryness ve Youngerg (1957), Almendros ve rk. (1984), Nishit ve Hvg (1972), ypt klr lrtur çl mlr nd toprk örneklerini elirli s kl klrd s trk frksiyon de i imlerini gözlemlemi leridir. Sonuçt toprklr n yüksek s kl klrd s t lms ile kil frksiyonlr n n zld n

5 5 ve kum frksiyonlr n n rtt n ulmu lrd r. Bu durumun demir ve liminosiliktlerin yeni sert gregtlr olu turms ndn kynklnilee ini elirtmi lerdir. Ketterings ve rk. (2001), ynmn n toprk tekstürüne etkisini elirlemek için Endonezy d ypt klr ir çl md 0-5 m derinlikten l nn toprk örneklerini 600 o C ve 600 o C den yüksek s kl klrd s tm lrd r. Sonuçt s t lmm hlde iken %3.8 oln kum miktr n n 600 o C de s tm sonrs nd %9.2 ve 600 o C den dh yüksek s kl klrd ise %82,9 yükseldi ini, unun yn nd s t lmm toprkt %73.5 oln kil miktr n n 600 o C de s t l n %69.6 ve 600 o C den dh yüksek s kl klrd ise %10.8 e dü tü ünü ulmu lrd r. Bdi ve Mrti (2003), n z ykmn n ve n z ykm esns ndki s kl n topr n fiziksel ve kimysl özellikleri üzerine etkilerini r t rmk için spny d yr kurk Flr Vdisinden jipsli ve kireçli olmk üzere iki frkl toprk örne i lm lr ve u toprklr 150, 250 ve 500 o C lerde 30 dkik süre ile s tm lrd r. Sonuçt jipsli toprklrd %27.8 oln kum de erinin 150 o C de %28.7, 250 o C de %31.1, 500 o C de %41.3 e yükseldi ini kil miktr n n d flokule olup çöktü ü için elirlenemedi ini, kireçli toprklrd ise %22.5 oln kum de erinin 150 o C de %28.0, 250 o C de %30.7, 500 o C de %46.9 yükseldi ini nk %31.6 oln kil miktr n n 150 o C de %27.0, 250 o C de %17.3, 500 o C de %9.7 dü tü ünü ulmu lrd r. Etkisi 2.3. An z Ykm ve Is tmn n Topr n Kimysl Özellikleri Üzerine Shipley ve Reiger (1977), Tekss t ypt klr 12 y ll k çl m sonuund, n z n kr t r ld prseller ile n z n yk ld prseller mukyese edildi inde n z n kr t r ld prsellerdeki orgnik mdde miktr n n dh yüksek oldu unu elirtmi lerdir. Zinke ve rk. (1978), Tylnd d yr kurk toprkt n z ykmn n toprk özelliklerine etkisini r t rm lrd r. Sonuçt ynmm toprkt yry l fosfor de erinin 2 kg h -1 dn, 10.1 kg h -1 yükseldi ini ve yr ynmm topr n ph de erinin 6 dn, ynm toprkt 6.7 ye yükseldi ini tespit etmi lerdir.

6 6 Sertsu ve Snhez (1978), Amerik, Hindistn ve Etiyopy dn ld klr üç frkl toprk örne inde s tmn n toprk özellikleri üzerine etkilerini r t rmk için toprklr 100, 200 ve 400 o C lerde s tm lrd r. Birini toprkt %3.4 oln orgnik kron miktr n n 100 o C de s t ld nd %2.9, 200 o C de s t ld nd %2.5 e ve 400 o C de s t ld nd ise %0 dü tü ünü; ikini toprkt %2.9 oln orgnik kron miktr n n 100 o C de s t ld nd %2.4 e, 200 o C de s t ld nd %1.8 e ve 400 o C de s t ld nd ise %0 dü tü ünü; üçünü toprkt ise %2 oln orgnik kron miktr n n 100 o C de s t ld nd miktr de i mezken, 200 o C de s t ld nd %1.9 ve 400 o C de s t ld nd ise %0 dü tü ünü ulmu lrd r. Yry l fosfor de erinin irini toprkt 2 mg kg -1 iken; 100 o C de 4 mg kg -1, 200 o C de 33 mg kg -1, 400 o C de 59 mg kg -1, ikini toprkt 10 mg kg -1 iken 100 o C de 13 mg kg -1, 200 o C de 49 mg kg -1, 400 o C de 48 mg kg -1, üçünü toprkt 3mg kg -1 iken 100 o C de 2 mg kg -1, 200 o C de 10 mg kg -1, 400 o C de 20 mg kg -1 yükseldi ini kydetmi lerdir. Birini toprkt 5.9 oln ph de eri 100 o C de 5.2, 200 o C de 5 e dü tü ünü, 400 o C de 6.5 e yükseldi ini, ikini toprkt ph 5.1 iken 100 o C de 4.9, 200 o C de 5.1 oln ph de eri, 400 o C de 6 y yükseldi ini; üçünü toprk örne inde 8.2 oln ph de erinin 100 o C de 8, 200 o C de 7, 400 o C de 6.9 de erine dü tü ünü ulmu lrd r. Ll ve Cummings (1979), Nijery d y mur ormnlr nd ynm ve ynmm toprklrdki inelemelerinde ynmm toprkt 6.6 oln ph de erinin ynm toprkt 9 yükseldi ini rpor etmi lerdir. Çukurov yöresinde Çolk (1979) n z ykmn n etkileri konusund ypt ir çl md m toprk derinli inde toplm tuz ile C, Mg, N ve K ktyonlr n n n z ykmndn sonr önemli ölçüde rtt n sptm t r. Sonuçt ykm önesi de erlerine ornl C miktr ykl k %40, N miktr %100 ün üzerinde, C+Mg miktrlr n n ise %37 lik rt lr gösterdi ini ve itkiye yry l fosforund %66 orn nd rtt n ulmu tur. Kng ve Sjjpongse (1980), ynm ve ynmm toprklrd toplm kron de erinin de i imini gözlemleyeilmek için Nijery dn ld klr toprk örneklerini 100, 200, 500 ve 600 o C de s tm lrd r. Sonuçt toplm kron de eri s t lmm toprkt %1.75 iken 100 o C de s t ld nd %1.7, 200 o C de s t ld nd %0.8,

7 7 500 o C de s t ld nd %0.1 ve 600 o C de s t ld nd ise %0.05 e dü tü ünü elirlemi lerdir. Ewel ve rk. (1981), Cost Ri d ynm ve ynmm toprklrd ypt klr ineleme sonuund toplm kron de erinin 21.5 ton h -1 dn 20.1 ton h -1 dü tü ünü, yn toprkt yry l fosforun 0.56 kg h -1 dn 0.74 kg h -1, ph de erinin de 5.1 den 5.2 ye yükseldi ini sptm lrd r. Mishr ve Rmkrishnn (1983), Hindistn d n z ykmn n toprk özellikleri üzerine etkisini r t rmk için üç frkl topr inelemi lerdir. Sonuçt n z ykm ile toprkt toplm kronun irini toprkt 13.3 ton h -1 den 11.2 ton h -1, ikini toprkt 12.6 ton h -1 dn 11.9 ton h -1 dü tü ünü nk üçünü toprkt toplm kronun 11.2 ton h -1 oldu unu ve ynm ile de i medi ini sptm lrd r. Ayn r t r lr u toprklrd ph de erlerini de inelemi ler ve sonuçt n z ykmn n ph de erini irini toprkt 5.1 den 7.8 e, ikini toprkt 5.3 den 7.6 y ve üçünü toprkt d 5.5 den 7.5 e yükseldi ini elirlemi lerdir. Almendros ve rk. (1984), lorturd kontrollü rtlrd ph rt de 5.8 den 650 o C de 9.5 e yükseldi ini ulmu lrd r. n 100 o C Kumd ve rk. (1985), n z ykmn n topr n kimysl özelliklerine etkisini inelemek için Okinw d ynm toprk ile ynmm topr k yslm lrd r. Sonuçt 0-5 m derinde ynmm toprkt toplm kron 15.2 ton h -1 iken ynm toprkt 13.0 ton h -1 dü tü ünü, ph de erininin ise 5.4 den 5.7 ye yükseldi ini sptm lrd r. Kyum ve rk. (1985), Nm Phrom, Tylnd d n z ykmn n toprk özellikleri üzerine etkisini iki frkl toprkt r t rm lrd r. Sonuçt yry l fosforun 0-5 m toprk derinli inde 3.3 kg h -1 dn 44.4 kg h -1, m derinlikte ise 8.8 kg h -1 dn 27.9 kg h -1 yükseldi ini ve ph de erinin de 0-5 m derinde 6.3 den 7.2 ye, m derinde ise 5.6 dn 6.0 y yükseldi ini ildirmi lerdir. Federl Almny d yp ln ir çl md n z ykmndn sonr görülen ürün rt n n 2-3 y l içinde tmmen kyoldu u orty ç km t r (Ahrens, 1988). Giovnnini ve rk. (1990), n z ykmn n topr n kimysl özellikleri üzerine etkilerini r t rmk için Arnino ve Torretto tly dn ld klr Kumlu t n ve

8 8 Siltli kil ünyeli toprklr 170, 220, 460, 700 o C lerde s tm lrd r. Sonuçt siltli kil ünyeli toprkt s t lmdn öneki toplm kron de eri %2.4 iken 170 o C de 2.3, 220 o C de 2.1, 460 o C de 0.3 de erine dü tü ünü ve 700 o C de toplm kron de erinin %0 oldu unu; yn ekilde kumlu t n toprkt toplm kron de erinin %1.1 iken s kl k de i imlerinde s rs yl %1.0, %0.9 ve %0.1 de erlerine dü tü ünü, 700 o C de ise yine %0 oldu unu gözlemlemi lerdir. Yry l fosfor s t lmm siltli kil toprkt 5 mg kg -1 iken, 170 o C de 23 mg kg -1, 220 o C de 42 mg kg -1, 460 o C de 92 mg kg -1 de erine yükseldi ini ve 700 o C de 35 mg kg -1 oldu unu, yn ekilde kumlu t n toprk örne inde 8 mg kg -1 oln yry l fosfor de erinin 170 o C de 37 mg kg -1, 220 o C de 55 mg kg -1, 460 o C de 100 mg kg -1 e yükseldi ini ve 700 o C de 40 mg kg -1 oldu unu elirlemi lerdir. ph de erinin ise st lmm siltli killi toprkt 7.6 iken 170 o C de 7.3, 220 o C de 7 ye dü tü ünü nk 460 o C de 7.6 ve 700 o C de 10.7 ye yükseldi ini, yn ekilde s t lmm kumlu t n toprkt ph de eri 7.8 iken 170 o C de 7.3, 220 o C de 7.2 ye dü tü ünü ve yine 460 o C de 7.9 ve 700 o C de 11 e yükseldi ini tespit etmi lerdir. An z ykm esns nd toprklr n üst tklr nd meydn gelen yüksek s kl k, toprkt çözünmez hlde ulunn ile iklere yd fikse edilmi olms nedeniyle yrrln lmyn iyonlr üzerine etki ederek, sud eriyeilir iyon vey esin mddelerinin rt n neden olmkt verim de un l lrk elli düzeyde rtmktd r. Ayr n z ykmdn rt kln külde de z itki esin mddeleri ulunmktd r. Bu d toprklr n verimlili ini rtm gii göstermektedir (Çengel, 1991). spny, Güney Alnt tki yr kurk ölgede Aleppo Çmlr ile çlnd r ln lnd, ks tl ç kr ln küçük çpl yng ndn ir gün sonr topr n ph s n n önemli ölçüde dü tü ü kydedilmi tir (Mngs ve rk. 1992). Kutiel ve Shviv (1992), sril de Crmen d ndn l nn klkerli topr 250 ve 600 o C de s tm lr ve s kl k rt ile ph n n rtt n kydetmi lerdir. ph n n s t lmm toprktki 7.6 oln de erinin 250 o C de s t lm toprkt 8.3 ve 600 o C de st lm toprkt ise 11.7 ye yükseldi ini ulmu lrd r. S ve rk. (1998), lortur ortm nd s t lm ve s t lmm toprklr n fosfor içeriklerini ve fosfomonoesterz ktivitesini elirlemek için ypm olduklr

9 9 çl md; 0-5 m den l nn toprk örne inde s tmn n etkisinin 5-10 m derinden l nn göre dh fzl oldu u ve yry l fosfor miktr ndki rt n d üst tkd dh fzl ulundu unu tespit etmi lerdir. Giovnnini ve rk. (1990), Giovnnini ve Luhesi (1997), Ued (1999) lortur ortm nd toprk örneklerini elirli s kl klrd s trk gregt stilitesi de erini inelemi lerdir. Sonuçt s tmn n toprklrd gregt stilitesi de erini rt rd n ulmu lrd r. Bunun nedenini 170 o C nin üzerinde toprk kolloidlerinin dehidrsyon u ryrk demir ve lüminyum oksitler gii ly mddelerin terml trnsformsyonuyl ç klm lrd r. Philips ve rk. (2000), 35 y l gii uzun süren çl mlr nd ynm sonuu toprkt orgnik mdde içeri indeki dü me ile erer him rl de erinin yükseldi ini elirtmi lerdir. Girdin ve rk. (2000), Meksik d ynm ve ynmm toprklr üzerinde ypt klr çl md ynmm toprkt 7 kg h -1 oln yry l fosforun ynn toprkt 31.9 kg h -1, ynmm toprkt 6.5 oln ph de erinin 8 e yükseldi ini, yr toplm kronun 4.4 ton h -1 dn 3.2 ton h -1 dü tü ünü sptm lrd r. Gri Orenes ve rk. (2001), s n n topr n gregt stilitesi üzerine etkilerini r t rmk için spny d ypt klr çl md, ormndn l nn toprk örne ini 200, 400 ve 600 o C de porselen kplrd lortur rtlr nd s tm lrd r. Sonuçt s t lmm topr n gregt stilitesi %82 iken 200 o C de %91 e 400 o C de %97 ye ve 600 o C de %99 kdr logritmik rtt n, orgnik mdde içeri inin ise s t lmm toprkt 72.7 g kg -1 iken 200 o C de 67.5 g kg o C de 8.5 g kg -1 ve 600 o C de 1.5 g kg -1 dü tü ünü ölçmü lerdir. Bu çl my göre topr 200 o C de s tm ile oksitleneilir orgnik mdde içeri inin %7.2 si, 400 o C de s tm ile oksitleneilir orgnik mdde içeri inin %88.3 ü, 600 o C de s tm ile oksitleneilir orgnik mdde içeri inin %97.94 ü kyolmu tur. Bu r t rm sonuund gregt stilitesi ile oksitleneilir orgnik mdde içeri i rs nd negtif ir ili ki oldu u ulunmu tur. Bdi ve Mrti (2003), n z ykmn n ve n z ykm esns ndki s kl n topr n fiziksel ve kimysl özellikleri üzerine etkilerini r t rmk için spny d yr kurk Flr Vdisinden jipsli ve kireçli olmk üzere iki frkl toprk örne i

10 10 lm lr ve u toprklr 150, 250 ve 500 o C lerde 30 dkik süre ile s tm lrd r. Sonuçt topr n kimysl özelliklerinde üyük de i meler oldu unu tespit -2 etmi lerdir. Bu çl my göre jipsli toprklrd CO 3 miktr 96 mg kg -1 iken 150 o C de 95 mg kg -1, 250 o C de 103 mg kg -1, 500 o C de 136 mg kg -1 yükselmi, ph de eri 7.8 den 150 o C de 7.7, 250 o C de 7.3, 500 o C de 8.8 olrk de i ti ini, EC de erinin 2.6 ds m -1 den 150 o C de 5.6 ds m -1, 250 o C de 8.5 ds m -1, 500 o C de 3.3 ds m -1 eklinde de i iklikler gösterdi ini, orgnik mdde miktr n n 27 g kg -1 den 150 o C de 28 g kg -1, 250 o C de 22 g kg -1, 500 o C de 3 g kg -1 e dü tü ünü, yry l fosfor miktr 0.24 mg kg -1 iken 150 o C de 0.36 mg kg -1, 250 o C de 1.27 mg kg -1, 500 o C de 1.67 mg kg -1 yükseldi ini, C miktr n n 24.2 mg kg -1 dn 150 o C de 52.6 mg kg -1, 250 o C de 111 mg kg -1 yükselirken, 500 o C de 35.9 mg kg -1 dü tü ü, Mg miktr n n 0.67 mg kg -1 dn 150 o C de 1.64 mg kg -1, 250 o C de 3.14 mg kg -1, 500 o C de 4.19 mg kg -1 yükseldi ini, N miktr n n 0.73 mg kg -1 dn 150 o C de 0.99 mg kg -1, 250 o C de 1.47 mg kg -1, 500 o C de 1.96 mg kg -1 yükseldi ini, K miktr n n 0.28 mg kg -1 den 150 o C de 0.76 mg kg -1, 250 o C de 0.81 mg kg -1, 500 o C de 1.01 mg kg -1 yükseldi ini elirtmi lerdir. Ayn i lemler ve r t rmlr -2 kireçli toprk için de uygulnm t r. Sonuçt CO 3 miktr 308 mg kg -1 iken 150 o C de 319 mg kg -1, 250 o C de 320 mg kg -1, 500 o C de 328 mg kg -1 yükselmi, ph de eri 8.2 den 150 o C de 8.1, 250 o C de 7.6, 500 o C de 9.4 olrk de i ti ini, EC de erinin 0.9 ds m -1 den 150 o C de 1.2 ds m -1, 250 o C de 3.4 ds m -1, 500 o C de 2.4 ds m -1 eklinde de i iklikler gösterdi ini, orgnik mdde miktr n n 42 g kg -1 den 150 o C de 42 g kg -1, 250 o C de 32 g kg -1, 500 o C de 4 g kg -1 e dü tü ünü, yry l fosfor miktr 2.25 mg kg -1 iken 150 o C de 2.75 g kg -1, 250 o C de 9.06 g kg -1, 500 o C de mg kg -1 yükseldi ini, C miktr n n 7.9 mg kg -1 den 150 o C de 9.8 g kg -1, 250 o C de 30.4 mg kg -1 yükselirken, 500 o C de 16.7 mg kg -1 dü tü ü, Mg miktr n n 0.48 mg kg -1 dn 150 o C de 1.17 mg kg -1, 250 o C de 4.16 mg kg -1 yükseldi ini, 500 o C de 2.37 mg kg -1 dü tü ünü, N miktr n n 0.26 mg kg -1 dn 150 o C de 0.31 mg kg -1, 250 o C de 1.01 mg kg -1, 500 o C de 1.56 mg kg -1 e yükseldi ini, K miktr n n 0.18 mg kg -1 dn 150 o C de 0.49 g kg -1, 250 o C de 0.53 mg kg -1, 500 o C de 0.66 mg kg -1 yükseldi ini sptm lrd r. Ar t r lr 500 o C lik yüksek s kl kt her iki toprkt ph de erinde rt görmü ler, orgnik mddenin ynms sonuu orty ç kn küllerden yeni ktyonlr n çözülmesi sonuu olrk

11 11 ph n n yükseldi ini, özellikle zy f tmponlm kpsitesine ship oln toprklrd yüksek s kl kl ph rt n n dh elirgin görüldü ünü ildirmi lerdir. Inez ve rk (1983), Gonzlez ve rk (1992), Iglesis ve rk. (1993), Mros ve rk. (1995), ypt klr lortur çl ms nd toprklr s tm sonuu ekstrkte edileilir ktyonlr n rtt n, ekstrkte edileilir ktyonlrdn klsiyumun dü ük s kl klrd rtt n, nk yüksek s kl klrd ir miktr zld n sptm lrd r. Ekstrkte edileilir ktyonlr n rtms n orgnik mddenin minerlizsyonun lm lrd r. Ayr ekstrkte edileilir klsiyumun yüksek s kl klrd ir miktr dü mesinin ksiyum fosft n çökelmesi sonuu olilee ini elirtmi lerdir. Hernndez ve rk. (2003), Akdeniz ormn toprklr nd s kl n k s süreli etkisinin topr n kimysl özellikleri üzerine etkisini r t rd klr ir çl md ynm toprklr n ynmm toprklr göre elektrik iletkenli inin dh yüksek oldu unu, yry l fosfor ve potsyum miktr n n yüksek, orgnik kron miktr n n n ise dh dü ük oldu unu elirlemi lerdir. Alzuis (2003), Ptgony d toprklr n fiziksel, kimysl ve iyolojik özellikleri üzerine ormn yng nlr n n uzun süreli etkisini r t rm lrd r. Sonuçt ynmn n etkisi ile topr n ph, EC, yry l fosfor, C, Mg, N ve K de erlerinde önemli rt lr oldu unu, orgnik kron ve toplm zot de erlerinde ise önemli zlmlr meydn geldi ini tespit etmi lerdir. Slgod ve rk. (2000), spny n n kuzeyt s nd Glii ölgesindeki çml k ormndn ld klr yedi toprk örne indeki orgnik mdde miktr n s kl n etkisini elirlemek için ir çl m ypm lrd r. Sonuçt inelenen yedi toprk örne inde orgnik mddenin enzer düzeylerde zld n sptm lrd r.

12 12 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Mteryl Denemede kulln ln toprk örnekleri Denemede kulln ln toprk örneklerinin yerleri Kony-Çumr yöresinden, eker pnr tr m yp ln lnlrdn, üç frkl tekstürde ve de i ik kil tiplerinde olk ekilde Munsuz ve rk. (1996) n göre elirlenmi tir. Örnekler Çumr ilçesi Alemdr Kss Gelmezen Mevkii, Okçu Kss Demiryolu ivr, Gökhüyük Kss Çtldere Mevkiindeki rzilerin 8-10 yr nokts ndn 0-20 m derinlikten l nm t r. Her ir toprk örne i ez torlr içerisinde lortur getirilmi gölgede hv kuru durumun gelineye kdr kurutulmu, itki rt klr ve iri t lr y klnd ktn sonr kesekler tht merdne ile dövülmü ve 2 mm lik elekten geçirilmi tir. Bu örnekler lortur nlizlerinde ve denemede kullnmk üzere plstik kvonozlrd sklnm t r Metot Üç frkl yerden l nn toprklrd s tmn n z toprk özellikleri üzerine etkilerini r t rmk için iki frkl nemde (hvkuru ve trl kpsitesinin %50 si) ve iki frkl s kl kt (250 ve 500 o C) s t lm t r (Tlo 3.1). F r n kuru rl k ess n göre 650g toprk örne i 3 tekerürlü olrk hv kuru ve trl kpsitesinin %50 si nemde iken plstik torlrd z kpl olrk 48 st ekletilmi tir. Nem d homojen hle getirilen örnekler öneden 250 o C ye yrlnn f r nd s y dyn kl eherlere l nrk 30 dkik süreyle s t lm lrd r. Ayn i lem 500 o C de tekrrlnm t r. F r ndn ç krt lrk od rtlr nd so utuln örnekler z kpl kutulr l nrk nlizler için sklnm lrd r. Tlo 3.1 Örneklere Yp ln Uygulmlr Toprk Uygulmlr Örnekleri Alemdr (A) 250 o C de Is tm 500 o C de Is tm Okçu (O) Trl kpsitesinin %50 si nemde Hv kuru nemde Trl kpsitesinin %50 si nemde Hv kuru nemde Gökhüyük(G) 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK l m

13 Denemede yp ln nlizler Fiziksel nlizler Tekstür tyini: Hidrometre metodu ile elirlenmi tir (Tüzüner, 1990). Trl kpsitesi: 1/3 tmosferlik s nç lt nd s nçl tl kulln lrk elirlenmi tir (Demirly, 1993). Agregt stilitesi: Toprk örneklerinin gregt stilitesi de erinin elirlenmesinde slk eleme yöntemi kulln lm t r. Çplr 1-2 mm oln toprk gregtlr 0.25 mm lik elek üzerine ktr lm, e dkik su içerisinde slt lm ve yine e dkik su içerisinde elenmi tir. Eleklerin dl uzunlu u 5.5 m ve dl s kl d 30 devir/dkik olrk seçilmi tir (Kemper, 1965). Yüzey ln : Toprklr n yüzey lnlr n n elirlenmesinde f r n kuru topr n %20'lik neme ship ir ortmd dengelenmesi ess n dynn yöntem kulln lm t r (Kutilek, 1962) Kimysl nlizler Toprk reksiyonu (ph): 1:2.5 luk toprk: sf su süspnsiyonund ph metre ile elirlenmi tir (Tüzüner, 1990). Elektriksel iletkenlik (EC): 1:2.5 luk toprk: sf su süspnsiyonund EC metre ile elirlenmi tir (Tüzüner, 1990). Kireç (% CCO 3 ): Sheiler klsimetresi kulln lrk, kireç miktr 1:3 lük HCl ile kr t r ln toprk, klsiyum kront n prçlnms sonuu ç ç kn CO 2 nin stndrt s kl k ve s nç lt ndki hmi ess l nrk elirlenmi tir (H zln ve Ünl, 1965). Orgnik mdde (%): Smith ve Weldon nun ildirdi i ekilde orgnik kronun metodun göre yp lm t r (Byrkl, 1987). Yry l fosfor: Olsen in NHCO 3 metoduyl elirlenmi tir (Byrkl, 1987).

14 14 Al nilir C, Mg, N, K: Toprk örnekleri 1 N monyum sett (ph:7) çözeltisi ile ekstrkte edildikten sonr süzük, ICP-AES (Indut vely Coupled Plsm Atomi Emission Spetrometer) letinde okunmu tur (Lindsy ve Norvell, 1978). Mikro elementler: Toprk örnekleri dietilentriminpentsetik sit (DTPA) çözeltisinde ekstrkte edildikten süzük, ICP-AES letinde okunmu tur (Lindsy ve Norvell, 1978) sttistiksel nlizler Ar t rmd elde edilen sy sl de erler vryns nlizine ti tutulmu ve önemli ç knlr LSD testi uygulnm t r (Minit, 1995).

15 15 4. ARA TIRMA SONUÇLARI VE TARTI MA 4.1. Ar t rm Sonuçlr Ar t rm toprklr n n z fiziksel ve kimysl özellikleri Ar t rmd kulln ln toprklr n z fiziksel ve kimysl özellikleri Tlo 4.1 de verilmi tir. Tlo 4.1 Ar t rm Toprklr n n Bz Fiziksel ve Kimysl Özellikleri Prmetreler Alemdr Gökhüyük Okçu ph (1:2.5) EC (1:2.5) (µs m -1 ) CCO 3 (%) Org. Md. (%) Trl Kpsitesi (%) Agregt Stilitesi (%) Yüzey Aln (m 2 g -1 ) Kil (%) Silt (%) Kum (%) Tekstür S n f Kil Simektit>Kolinit> llit* Killi T n Kolinit> llit Eks. C (mg kg -1 ) Eks. Mg (mg kg -1 ) Eks. N (mg kg -1 ) Eks. K (mg kg -1 ) Yry l P (mg kg -1 ) Mikroel. Fe (mg kg -1 ) Mikroel. Cu (mg kg -1 ) Mikroel. Mn (mg kg -1 ) Mikroel. Zn (mg kg -1 ) * : Çokluk s rs (Munsuz ve rk.,1996). Kumlu Killi T n Kolinit> llit>vermikulit Ar t rmd kulln ln toprklr ort lklin ph de erine ship olup, tuzsuzdur (Jkson, 1962). Alemdr ve Okçu toprklr fzl kireçli, Gökhüyük topr ise çok fzl kireçlidir (Ülgen ve Yurtseven, 1974). Toprklr n orgnik mdde içeri i zd r (Ülgen ve Yurtsever, 1974). Toprk özelliklerinden gregt stilitesi de eri %12 nin üzerinde ise iyi, lt nd ise kötü olrk nitelendirilir. Agregt stilitesinin yüksekli i toprklr n sürdürüleilir kulln m nd etkili olmktd r. Bu tür toprklrd topr suyun giri i

16 16 fzl ol ndn erozyon tehlikesi dh zd r. Ayr itki kök geli imi ve çimlenen tohumlr n ç k nd ndiren prolemlerle kr l lmktd r. Agregt stilitesi dü ük oln toprklrd ise gerek erozyon u rm e ilimi ve gerekse itki geli imini s n rlyn durumlrl kr l lmktd r. Çl md kuln ln toprklrdn Okçu örne i kötü, Alemdr ve Gökhüyük toprklr ise iyi gregtl m lrd r. Toprklr n yüzey ln miktr kollidl kil ve orgnik mddeye l olrk önemli ölçüde de i mektedir. Kollidl mdde miktr rtt kç yüzey ln rtmkt, kolloidl mdde miktr zld nd ise yüzey ln dü mektedir. Toprklr m z n yüzey ln miktr ykl k 62 m 2 g -1 ile 12 m 2 g -1 rs nd de i mi tir. Toprklrdki u frkl l n tekstürlerinden ve orgnik 7 mdde içeriklerinden ileri geldi i thmin edilmektedir. Çl md kulln ln toprklr kil, killi t n, kumlu killi t n olmk üzere üç frkl tekstür gruunu temsil etmektedir. Toprklr FAO (1990) nun s n r de erlerine göre yüksek düzeyde kstrkte edileilir ktyonlr (C, Mg, N, K) içermektedir. Yry l fosfor içerikleri yeterli (8-25 mg kg -1 ) seviyededir (FAO 1990). Toprklrd l nilir demir çok z (< 2.5 mg kg -1 ), k r yeterli (> 0.2 mg kg -1 ), mngn yüksek (> 1 mg kg -1 ), çinko ise dü ük (0.5-1 mg kg -1 ) ve yüksek(> 1 mg kg - 1 ) de erdedir (Lindsy ve Norvel, 1978) Is tmn n Alemdr topr n n z özellikleri üzerine etkisi ki frkl nem ve s kl kt s tmn n Alemdr topr kimysl özellikleri üzerine etkileri Tlo 4.2 de verilmi tir. n n z fiziksel ve Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n ph s n etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 o C de s t ln örneklerin ph de erleri dü mü, 500 o C de s t ln örneklerin ph de erleri ise yükselmi tir. Trl kpsitesinin %50 si nemde s t ln örneklerin ph de erleri hv kuru nemde yk ln örneklerden dh yüksek ç km t r. Kontrol örne inde 8.06 oln ph de eri, en yüksek 500TK uygulms nd 8.85 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.1). Dü ük s kl klrd s tm ph de erini zltm, yüksek s kl klr ise rt rm t r. Di er trftn toprk su içeri indeki de i imin etkisi inelendi inde

17 17 dü ük s kl kt toprk su içeri indeki rt ph de i imini zlt rken, yüksek s kl kt toprk su içeri indeki rt ph de i imini rt rm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n EC sine etkisi isttistiksel olrk önemli ç km t r. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin EC de erleri rtm t r. Trl kpsitesinde s t ln örneklerin EC de erleri hv kuru nemde yk ln örneklerden dh dü ük olmu tur. Kontrol örne inde 582 µs m -1 oln EC de eri, en yüksek 500HK uygulms nd 1236 µs m -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.2). Di er trftn dü ük ve yüksek s kl klrd s tmd toprk su içeri indeki rt, EC de erindeki rt zltm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n kireç içeri ine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 o C de s t ln örneklerin kireç içeriklerinde önemli ir de i im olmzken, 500 o C de s t ln örneklerin kireç içerikleri zlm t r. Yüksek s kl kt trl kpsitesinin %50 si nemde s t ln örne in kireç içeri i hv kuru nemde s t ln örnekten dh yüksek ç km t r. Kontrol örne inde %20.10 oln kireç miktr, en dü ük 500HK uygulms nd %15.73 olrk elirlenmi tir (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.3). Dü ük s kl klrd s tmn n topr n kireç içeri ini etkilemez iken yüksek s kl klr zltm t r. Is tm ile kireç içeri indeki zlmn n seei olrk kirein geri dönü ümsüz oksidsyonu ve HCl de çözünmez formlr dönü mesi gösterileilir. Ayr 250 o C de s tmd toprk su içeri indeki rt isttistiksel olrk kireç içeri ini etkilemezken, 500 o C de toprk su içeri indeki rt kireç içeri indeki de i imi zltm t r. 500 o C s kl kt s tmn n kirein geri dönü ümsüz lnms n n engellenerek, CO olu umunun zld ve un l olrk d kireç içeri inin hv kuru topr göre dh yüksek ç kt thmin edilmektedir.

18 18 Tlo 4.2 Is tmn n Alemdr Topr Prmetreler ph (1:2.5) EC (1:2.5) (µs/m) n n Özellikleri Üzerine Etkileri Kontrol 250TK 250HK 500TK 500HK LSD de eri 8.06* 7.72d 7.55e ** 0.065*** e CCO 3 (%) Org. Md. (%) Agregt Stilitesi (%) Yüzey Aln (m 2 /g) Kil (%) Silt (%) d , d d e d e d Kum (%) 12.61d 15.28d Tekstür S n f Kil Kil Kil T n Kumlu t n Eks. C (mg kg -1 ) Eks. Mg (mg kg -1 ) d 14.1 Eks. N (mg kg -1 ) d 5.57 Eks. K (mg kg -1 ) e Yry l P (mg kg -1 ) Mikroel. Fe (mg kg -1 ) 0.32d Mikroel. Cu (mg kg -1 ) Mikroel. Mn (mg kg -1 ) 1.34d Mikroel. Zn (mg kg -1 ) d * : Ayn st rd yn hrfle gösterilen de erler rs nd isttistiksel olrk frk yoktur (p<0.05), her ir rkm üç tekerrürün ortlms d r. ** : Vryns nlizinde tüm uygulmlr n etkisi p<0.001 seviyesinde önemli ç km t r. *** : Örneklerin stndrt spms.

19 19 9,00 ph (1:2.5) 8,50 8,00 7,50 d e 7,00 6,50 Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n ph de erine etkisi EC (1:2.5) (µs m -1 ) d e Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n EC de erine etkisi CCO 3 (%) Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n % CCO 3 kpsm n etkisi

20 20 Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n orgnik mdde içeri ine etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C de s t ln örneklerin orgnik mdde içerikleri dü mü tür. Trl kpsitesinde s t ln örneklerin orgnik mdde içeri i hv kuru nemde s t ln örneklerden dh yüksek ç km t r. Kontrol örne inde %1.47 oln orgnik mdde de eri, en dü ük 500HK uygulms nd %0.40 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.4). Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt topr n orgnik mdde içeri indeki de i imi zltm t r. Toprk nemi s enerjisinin ir k sm n sore ederek orgnik mddenin ynrk ky n önlemi tir. Bu olumlu etki dü ük s kl kt (250 o C) dh fzl olmu tur. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n % gregt stilitesi de erine etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C de s t ln örneklerde gregt stilitesi yükselmi tir. Trl kpsitesinde s t ln örneklerin gregt stilitesi hv kuru nemde s t ln örneklerden dh dü ük ulunmu tur. Kontrol örne inde %41.33 oln gregt stilitesi de eri, en yüksek 500HK uygulms nd %99.73 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.5). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n gregt stilitesi de erini rt rm t r. Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt gregt stilitesi de erindeki rt zltm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n yüzey ln n etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C de s t ln örneklerin yüzey ln dü mü tür. Trl kpsitesinde s t ln örneklerin yüzey ln hv kuru nemde yk ln örneklerden dh yüksek oldu u gözlenmi tir. Kontrol örne inde m 2 g -1 oln yüzey ln de eri, en dü ük 500HK uygulms nd m 2 g -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.6). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n yüzey ln n zltm t r. Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt yüzey ln de i imini zltm t r. Is tm su toprk zerrelerinin s k kümelenmelerini k smen engelleyerek yüzey ln n n fzl zlms n engellemi tir. Agregt stilitesindeki rt d u ç klmy desteklemektedir.

21 21 Orgnik Mdde(%) 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 d e Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n orgnik mdde kpsm n etkisi Agregt Stilitesi (%) Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n gregt stilitesine etkisi Yüzey Aln (m 2 g -1 ) d 20 0 Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n yüzey ln n etkisi

22 22 Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n tekstürüne etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr n göre 250 ve 500 o C de s t ln örneklerin kil miktr dü mü, kum miktr rtm, silt miktr ise 250 o C uygulmlr nd ve 500 o C de ise trl kpsitesi nemi uygulms nd rtrken, hv kuru nemde zlm göstermi tir. Kontrol örne inde % oln kil frksiyonu en dü ük 500HK uygulms nd % 19.39, silt kontrol örne inde % iken en yüksek 500TK uygulms nd %46.80, kum kontrol örne inde %12.61 iken en yüksek 500HK uygulms nd %69.95 ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.7). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n kil frksiyonunu zltm, kum frksiyonunu ise rt rm t r. Silt frksiyonunun miktr s tm ile öne rtm, 500HK uygulms ile h zl dü mü tür. Dü ük nem ve yüksek s kl kt s tm topr n kil ve silt miktr n önemli ölçüde zlt rken, kum miktr n rt rm t r. Bu durum kil ve siltin kümele erek kum irili inde zerreler olu turdu unu göstermektedir. Kil oln toprk tekstürü 250 o C de s tm uygulmlr nd de i mezken, 500TK uygulms nd t n, 500HK uygulms nd ise kumlu t n dönü mü tür. Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd s tmd toprk su içeri indeki rt toprk frksiyonlr n n de i imini zltm t r. Frkl s kl k ve frkl nemlerde s tmn n Alemdr topr n n ekstrkte edileilir ktyonlr üzerine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr n göre 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin C, Mg, N, ve K de erleri rtm, nk 500 o C lerde s t ln örneklerde ekstrkte edileilir C de erleri 250 o C lerde s t ln örneklere göre dh dü ük ç km t r. Bu de i imler hv kuru nemde s t ln örneklerde, trl kpsitesi neminde s t ln örneklerden dh fzl olmu tur (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.8). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm toprklrd ektstrkte edileilir ktyonlr n rtms n neden olmktd r. Ayr dü ük s kl klrd toprk su içeri indeki rt, ekstrkte edileilir C hriç, ekstrkte edileilir ktyonlr n de i imini zlt rken, yüksek s kl klrd, ekstrkte edileilir K hriç, isttistiksel olrk herhngi ir frk ulunmm t r. Frkl s kl k ve frkl nemlerde s tmn n Alemdr topr n n yry l fosfor içeri i üzerine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr n göre 250 ve 500 o C de s t ln örneklerde yry l fosfor de eri rtm t r. Ayn s kl klrd hv kuru ve trl kpsitesinde s t ln örneklerin yry l fosfor

23 23 içerikleri rs nd isttistiksel olrk frk ulunmm t r. Kontrol örne inde 8.14 mg kg -1 oln yry l fosfor de eri, en yüksek 500 HK uygulms nd mg kg -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.2 ve ekil 4.1.9). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n yry l fosfor de erini rt rm t r. Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd s tmd toprk su içeri indeki rt yry l fosfor de i imine herhngi ir etki ypmm t r.

24 24 Kil (%) Silt (%) Kum (%) d e d d d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n frksiyonlr n etkisi Eks. C (mg kg-1) Eks. Mg (mg kg-1) Eks. N (mg kg-1) Eks. K (mg kg-1) d d e d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n eksrkte edileilir ktyon kpsm n etkisi Yry l P (mg kg -1 ) Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n yry l fosfor içeri ine etkisi

25 25 Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Alemdr topr n n mikro element içerikleri üzerine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr n göre 250 o C de s t ln örneklerin l nilir Fe ve Mn de erleri rtrken, Cu de eri de i memi, Zn de eri zlm t r. Di er trftn 500 o C de s t ln örneklerde l nilir Fe, Cu, ve Mn de erleri rtrken, Zn de eri zlm t r. Bu de i imler genel olrk hv kuru nemde s t ln örneklerde, trl kpsitesi neminde s t ln örneklere göre dh fzl olmu tur (Tlo 4.2 ve ekil ). Dü ük s kl klrd s tm toprklrd mikro elementlerden l nilir Fe ve Mn de erlerinde rt, Zn de erinde ise zlmy neden olurken, Cu de erinde herhngi ir de i meye neden olmm t r. Yüksek s kl klrd ise l nilir Fe, Cu ve Mn de erlerinde rt, Zn de erinde ise zlmy neden olmu tur. Ayr dü ük s kl klrd toprk su içeri indeki rt l nilir Fe, Cu ve Zn içeriklerine herhngi ir etki ypmz iken Mn içeri ini rt rm t r. Yüksek s kl klrd nem içeri indeki rt l nilir Cu ve Mn içeri ine herhngi ir etki ypmm, nk Fe ve Zn içeri ini zltm t r Al nilir Fe (mg kg-1) Al nilir Mn (mg kg-1) Al nilir Cu (mg kg-1) Al nilir Zn (mg kg-1) d d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Alemdr topr n n mikro element kpsm n etkisi

26 Is tmn n Okçu topr n n z özellikleri üzerine etkisi ki frkl nem ve s kl kt s tmn n Okçu topr kimysl özellikleri üzerine etkileri Tlo 4.3 de verilmi tir. n n z fiziksel ve Frkl s kl k ve frkl nemlerde s tmn n Okçu topr n n ph s ne etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 o C de s t ln örneklerin ph de erleri dü mü, 500 o C de s t ln örneklerin ph de erleri ise yükselmi tir. Hv kuru nemde s t ln örneklerin ph de erleri trl kpsitesinde s t ln örneklerden 250 o C de dh yüksek ç krken, 500 o C de isttistiksel olrk herhngi ir frk görülmemi tir. Kontrol örne inde 8.00 oln ph de eri, en yüksek 500HK uygulms nd 8.19 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.1). Dü ük s kl klrd s tm ph de erini zltm, yüksek s kl klr ise rt rm t r. Di er trftn toprk su içeri indeki de i imin etkisi inelendi inde dü ük s kl kt toprk su içeri indeki rt ph de i imini rt rm, yüksek s kl kt toprk su içeri indeki rt ph de i imini etkilememi tir. Frkl s kl k ve frkl nemlerde s tmn n Okçu topr n n EC sine etkisi isttistiksel olrk önemli ç km t r. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin EC de erinin rtt, nk 500HK uygulms ndki EC de erinin, 250HK uygulms ndki EC de erinden dh dü ük oldu u gözlenmi tir. Kontrol örne inde 279 µs m -1 oln EC de eri, en yüksek 500TK uygulms nd 634 µs m -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.2). Ayr dü ük s kl klrd s tmd toprk su içeri indeki rt, EC de erindeki rt zlt rken, yüksek s kl klr rt rm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n kireç içeri ine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 o C de s t ln örneklerin kireç içeriklerinde önemli ir de i im olmzken, 500 o C de s t ln örneklerin kireç içerikleri rtm t r. Kontrol örne inde %19.05 oln kireç miktr, en yüksek 500TK uygulms nd %20.49 olrk elirlenmi tir (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.3). Dü ük s kl klrd s tmd trl kpsitesi uygulms nd ir de i iklik görülmezken hv kuru nemde rt görülmü tür.

27 27 Tlo 4.3 Is tmn n Okçu Topr 8.00* *** 279d 3.00 n n Özellikleri Üzerine Etkileri Prmetreler Kontrol 250TK 250HK 500TK 500HK 7.61d ph (1:2.5) EC (1:5) (µs m -1 ) CCO 3 (%) Org. Md. (%) Agregt Stilitesi (%) Yüzey Aln (m 2 g -1 ) Kil (%) Silt (%) Kum (%) Tekstür S n f Eks. C (mg kg -1 ) Eks. Mg (mg kg -1 ) Eks. N (mg kg -1 ) Eks. K (mg kg -1 ) Yry l P (mg kg -1 ) Mikroel.Fe (mg kg -1 ) Mikroel. Cu (mg kg -1 ) Mikroel. Mn(mg kg -1 ) Mikroel. Zn (mg kg -1 ) kumlu killi t n d d e d d d kumlu killi t n d kumlu d d killi t n kum kum LSD De eri 0.091** * : Ayn st rd yn hrfle gösterilen de erler rs nd isttistiksel olrk frk yoktur (p<0.05), her ir rkm üç tekerrürün ortlms d r. ** : Vryns nlizinde tüm uygulmlr n etkisi p<0.001 seviyesinde önemli ç km t r. *** :Örneklerin stndrt spms.

28 28 ph (1:2.5) 8,30 8,20 8,10 8,00 7,90 7,80 7,70 7,60 7,50 7,40 7,30 d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n ph de erine etkisi EC (1:2.5) (µs/m) d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n EC de erine etkisi CCO3 (%) 21,00 20,50 20,00 19,50 19,00 18,50 18,00 17,50 Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n %CCO 3 kpsm n etkisi

29 29 Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n orgnik mdde içeri ine etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C de yk ln örneklerin orgnik mdde de erleri dü mü tür. Trl kpsitesinde s t ln örneklerin orgnik mdde içeri i hv kuru nemde s t ln örneklerden dh yüksek ç km t r. Kontrol örne inde %1.19 oln orgnik mdde de eri, en dü ük 500HK uygulms nd %0.30 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.4). Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt topr n orgnik mdde içeri indeki de i imi zltm t r. Toprk nemi s enerjisinin ir k sm n sore ederek orgnik mddenin ynrk ky n önlemi tir. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n gregt stilitesi de erine etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C de st ln örneklerin gregt stilitesi de erleri yükselmi tir. Trl kpsitesinde s t ln örnekler ile hv kuru nemde yk ln örneklerin gregt stilitesi de erleri rs nd isttistiksel olrk ir frk görülmemi tir. Kontrol örne inde % 9.83 oln gregt stilitesi de eri, en yüksek 500HK uygulms nd % olrk ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.5). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n gregt stilitesi de erini rt rm t r. Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt gregt stilitesi de erinde herhngi ir de i meye neden olmm t r. Frkl s kl k ve frkl nemlerde s tmn n Okçu topr n n yüzey ln n etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C de s t ln örneklerin yüzey ln de erleri zlm t r. Ayn s kl klrd trl kpsitesinde s t ln örnekler ile hv kuru nemde s t ln örneklerin yüzey ln de eri rs nd isttistiksel olrk ir frk görülmemi tir. Kontrol örne inde m 2 g -1 oln yüzey ln de eri, en dü ük 500TK uygulms nd m 2 g -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.6). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n yüzey ln de erini zltm t r. Ayr dü ük ve yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt yüzey ln de erinde herhngi ir de i meye neden olmm t r.

30 30 Orgnik Mdde (%) 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 d 0,00 Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n orgnik mdde kpsm n etkisi Agregt Stilitesi (%) Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n gregt stilitesine etkisi Yüzey Aln (m2 g-1) Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n yüzey ln n etkisi

31 31 Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n tekstürüne etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr ile k yslnd nd 250 o C de hv kuru nemde s t ln örnek hriç tüm uygulmlrd kil miktr dü mü tür. Silt miktr kontrol ile k yslnd nd 250TK uygulms nd rtm, 250HK uygulms nd de i memi ve 500 o C uygulmlr nd ise zlm t r. Kum miktr ise yine kontrole göre 250 o C uygulmlr nd de i memi, 500 o C uygulmlr nd ise rtm t r. Kontrol örne inde % oln kil miktr, en dü ük 500HK uygulms nd % 6.05 olrk ölçülürken, silt kontrol örne inde %14 iken en dü ük 500 HK uygulms nd %3.33, kum kontrol örne inde %57.95 iken en yüksek 500HK uygulms nd %90.61 ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.7). 250 o C uygulmlr topr n kil, silt ve kum içeriklerini çok fzl etkilemezken, 500 o C uygulmlr kil ve silt içeriklerini zltm, kum içeri ini rt rm t r. Bu durum yüksek s kl kt kil ve siltin kümele erek kum irili inde zerreler olu turdu unu göstermektedir. Kumlu killi t n oln toprk tekstürü 250 o C lik s tm uygulmlr nd de i mezken, 500 o C s tm uygulmlr nd kum tekstürüne dönü mü tür. Tekstür s n f ndki de i ime nem uygulms n n etkisi önemsiz olmu tur. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n ekstrkte edileilir ktyon kpsmlr n etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr n göre 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin C, Mg, N ve K de erleri rtm, nk 500 o C lerde s t ln örneklerde ekstrkte edileilir C de erleri 250 o C lerde s t ln örneklere göre dh dü ük ç km t r. (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.8). Ayr dü ük s kl klrd toprk su içeri indeki rt, ekstrkte edileilir C hriç, ktyonlr n de i imini zltm t r. Di er trftn yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt eksrkte edileilir ktyonlrdn K hriç, di er ktyonlr n de i imine isttistiksel yönden etkisi olmm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n yry l fosfor içeri i üzerine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol topr n göre 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin yry l fosfor de eri rtm t r. Hv kuru ve trl kpsitesinin %50 si nemde 250 o C e s t ln örneklerin yry l fosfor içeriklerinde frkl l k yok iken, 500 o C de s t ln örneklerden hv kuru oln n yry l fosfor içeri i, trl kpsitesinin %50 si nemde s t ln örnekten dh yüksek olmu tur.

32 32 Kontrol örne inde mg kg -1 oln yry l fosfor de eri, en yüksek 500 HK uygulms nd mg kg -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.3 ve ekil 4.2.9). Dü ük ve yüksek s kl klrd s tm topr n yry l fosfor de erini rt rm t r. Ayr dü ük s kl klrd toprk su içerindeki rt yry l fosfor içeri inin de i imini etkilemezken, yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt yry l fosfor içeri inin rt n zltm t r.

33 33 Kil (%) Silt (%) Kum (%) d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n frksiyonlr n etkisi Eks. C (mg kg-1) Eks. Mg (mg kg-1) Eks. N (mg kg-1) Eks. K (mg kg-1) ekil Is tmn n Okçu topr d d e d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK n n ekstrkte edileilir ktyon kpsm n etkisi Yry l P (mg kg -1 ) d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n yry l fosfor içeri ine etkisi

34 34 Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Okçu topr n n mikro element kpsmlr n etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd, 250TK uygulms hriç ve 500 o C lerde s t ln örneklerin l nilir Fe, Cu ve Mn kpsmlr rtrken, Zn içerikleri zlm t r. Yp ln uygulmlrd hv kuru ve trl kpsitesinin %50 si nemde 250 o C de s tm i lemi l nilir Fe ve Zn içeri ini isttistiksel olrk frkl etkilemezken, Cu ve Mn içerikleri hv kuru s tmlrd dh yüksek olmu tur. Yüksek s kl kt (500 o C) ise frkl nemlerde s tmn n örneklerin Cu, Mn ve Zn içeriklerini isttistiksel olrk frkl etkilemezken, 500TK uygulms Fe içeri ini rt rm t r (Tlo 4.3 ve ekil ). Al nilir Fe (mg kg-1) Al nilir Mn (mg kg-1) Al nilir Cu (mg kg-1) Al nilir Zn (mg kg-1) d d Kontrol 250 TK 250 HK 500 TK 500 HK ekil Is tmn n Okçu topr n n mikroelement kpsmlr n etkisi

35 Is tmn n Gökhüyük topr n n z özellikleri üzerine etkisi ki frkl nem ve s kl kt s tmn n Gökhüyük topr kimysl özellikleri üzerine etkileri Tlo 4.4 de verilmi tir. n n z fiziksel ve Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Gökhüyük topr n n ph s n etkisi isttistiksel olrk önemli olmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 o C de s t ln örneklerin ph de erleri dü mü, 500 o C de s t ln örneklerin ph de erleri ise yükselmi tir. Trl kpsitesinde s t ln örnekler ile hv kuru nemde s t ln örneklerin ph de erleri rs nd 250 o C de isttistiksel ir frk görülmezken, 500 o C de trl kpsitesinde s t ln örneklerin ph de erleri hv kuru nemde s t ln örneklerden yüksek ç km t r. Kontrol örne inde 7.91 oln ph de eri, en yüksek 500TK uygulms nd 8.02 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.4 ve ekil 4.4.1). Dü ük s kl klrd s tm toprk ph s n zlt rken, yüksek s kl klr rt rm t r. Di er trftn s tmd toprk su içeri indeki rt n etkisi dü ük s kl klrd ph de i imine isttistiksel olrk etki etmezken, yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt ph de i imini zltm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Gökhüyük topr n n EC sine etkisi isttistiksel olrk önemli ç km t r. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin EC de erleri rtm t r. 250 o C de hv kuru nemde s t ln örneklerin EC de erleri dh yüksek olurken, 500 o C de trl kpsitesinde s t ln örneklerin EC de erleri dh yüksek ulunmu tur. Kontrol örne inde 291 µs m -1 oln EC de eri, en yüksek 500 TK uygulms nd 998 µs m -1 olrk ölçülmü tür (Tlo 4.4 ve ekil 4.4.2). Di er trftn dü ük s kl klrd s tmd toprk su içeri indeki rt EC de i imini zlt rken, yüksek s kl klrd toprk su içeri indeki rt EC de i imini rt rm t r. Frkl s kl k ve nemlerde s tmn n Gökhüyük topr n n kireç içeri ine etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmu tur. Kontrol örne i ile k yslnd nd 250 ve 500 o C lerde s t ln örneklerin kireç içerikleri zlm t r. 250 o C de hv kuru nemde s t ln örnekler ile trl kpsitesinde s t ln örnekler rs nd isttistiksel olrk herhngi ir frk görülmemi tir. 500 o C de trl kpsitesinde s t ln örneklerin kireç içerikleri hv kuru nemde s t ln örneklerden dü ük ulunmu tur. Kontrol örne inde %39.30 oln kireç miktr, en dü ük 500TK uygulms nd