ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1 GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ Journal of the Agricultural Faculty of Gaziosmanpasa University ISSN: CİLT: 22 SAYI: 1 YIL: 2005

2 Sahibi Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Adına Prof.Dr. Cevdet AKDAĞ Dekan Yayın Kurulu Prof.Dr. Kemal ESENGÜN Prof.Dr. Sabri GÖKMEN Doç.Dr. Gazanfer ERGÜNEŞ Doç.Dr. Zeliha YILDIRIM Yrd.Doç.Dr. Metin SEZER Yayına Hazırlayan Dr. Murat SAYILI BU SAYIDA HAKEMLİK YAPAN BİLİM ADAMLARI Prof.Dr. Alper DURAK Prof.Dr. Murat GÖRGÜLÜ Prof.Dr. Ergin DURSUN Prof.Dr. Mustafa ÇÖLKESEN Prof.Dr. Ergün DEMİR Prof.Dr. Osman KARKACIER Prof.Dr. Erkal DEMİRCİ Prof.Dr. Ruhsar YANMAZ Prof.Dr. Ö. Faruk TAŞER Prof.Dr. Şükrü İsmail İPEK Prof.Dr. Fazlı ÖZTÜRK Prof.Dr. Zehra SARIÇİÇEK Prof.Dr. Güngör YILMAZ Prof.Dr. Zeki ACAR Prof.Dr. Harun BAYTEKİN Doç.Dr. Fatih KILLI Prof.Dr. İbrahim AK Doç.Dr. Mehmet GÜLDÜR Prof.Dr. İsmail GÜVENÇ Doç.Dr. Selahattin İPTAŞ Prof.Dr. İzzet KADIOĞLU Doç.Dr. Şerafettin AŞIK Prof.Dr. Kazım ÇARMAN Doç.Dr. Yaşar AKÇAY Prof.Dr. Mahmut EROĞLU Doç.Dr. Zekeriya AKMAN Prof.Dr. Mahmut YÜKSEL Yrd.Doç.Dr. Ahmet ŞEKEROĞLU Prof.Dr. Mehmet KARA Yrd.Doç.Dr. Ali ECE Prof.Dr. Mehmet KILINÇ Yrd.Doç.Dr. Halit ÇAM Prof.Dr. Mehmet SEREZ Yrd.Doç.Dr. Metin AKAY Yazışma Adresi Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanlığı (Yayın Kurulu Başkanlığı) Taşlıçiftlik Yerleşkesi TOKAT Dizgi ve Baskı: GOÜ Matbaası, Taşlıçiftlik Yerleşkesi - TOKAT

3 GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ A. YAYIN KURALLARI YAYIN VE YAZIM KURALLARI 1. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisinde, tarım bilimleri alanında öncelikle orijinal araştırmalar ile özgün derlemeler, kısa bildiri ve editöre mektup türünde Türkçe ve İngilizce yazılar yayınlanır. 2. Yapılan çalışma bir kurum/kuruluş tarafından desteklenmiş ya da doktora/yüksek lisans tezinden hazırlanmış ise, bu durum ilk sayfanın altında dipnot olarak verilmelidir. 3. İlk başvuruda eser, biri orijinal ve üçü yazar isimsiz olmak üzere toplam dört kopya halinde, imzalanmış Telif Hakkı Devri Formu ile birlikte Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın Kurulu Başkanlığı na gönderilmelidir. 4. Hakemler tarafından yayınlanmaya değer bulunan ve son düzeltmeleri yapılarak basılmak üzere yayın kuruluna teslim edilen makalelerin basım ücreti ve posta giderleri makale sahiplerinden alınır. Bu ödeme yapılmadan makalelerin son şekli teslim alınmaz ve basım işlemlerine geçilmez. 5. Basımına karar verilen ve düzeltme için yazarına gönderilen eserde, ekleme veya çıkartma yapılamaz. 6. Yayına kabul edilen makalelerin son şekli, bir disket ile birlikte bir nüsha halinde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın Kurulu Başkanlığına iletilir. Yayın süreci tamamlanan eserler geliş tarihi esas alınarak yayınlanır.yayınlanmayan yazılar iade edilmez. 7. Bir yazarın derginin aynı sayısında ilk isim olarak bir, ikinci ve diğer isim sırasında iki olmak üzere en fazla üç eseri basılabilir. 8. Dergide yayınlanan eserin yazarına 10 (on) adet ücretsiz ayrı baskı verilir. 9. Yayınlanan makalelerdeki her türlü sorumluluk yazar(lar)ına aittir. 10. Hakemlere gönderilme aşamasından sonra iki defa makalesini geri çeken araştırıcıların makaleleri bir daha dergide yayınlanmaz. 11. Yukarıda belirtilen kurallara uymayan eserler değerlendirmeye alınmaz. 12. Hazırlanan makaleler, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Yayın Kurulu Başkanlığı, TOKAT adresine gönderilmelidir. B. YAZIM KURALLARI 1. Dergiye gönderilecek eser, A4 (210 x 297 mm) boyutundaki birinci hamur kağıda üst 3.5, alt 2.5, sol 3.0, sağ 2.5 ve cilt payı 0 cm olacak şekilde, makale başlığı, yazar ad ve adresleri, özet, abstract, anahtar kelimeler ve keywords bölümleri tek sütun halinde; metin ve kaynaklar bölümü ise ortada 0,5 cm boşluk bırakılarak 7,5 cm lik iki sütun halinde hazırlanmalıdır. Makaleler, Word 7 kelime işlemcide, Times New Roman yazı tipinde ve tek satır aralığı ile yazılmalı ve makale toplam 10 sayfayı geçmemelidir. 2. Makale başlığı (Türkçe ve İngilizce) kısa ve konuyu kapsayacak şekilde olmalı, kelimelerin baş harfi büyük olmak üzere küçük harflerle, 13 punto ve bold olarak yazılmalıdır. Yazar adları makale başlığından sonra bir satır boş bırakılarak 11 punto ile kelimelerin baş harfi büyük olacak şekilde yazılmalıdır. Yazar adları ortalı yerleştirilmeli ve ünvan kullanılmamalıdır. Adresler kelimelerin ilk

4 harfi büyük olacak şekilde adların hemen altında ortalı olarak 10 punto olarak yazılmalıdır. Makalelerin metin bölümlerindeki ana başlıklar ile alt başlıklar numaralandırılmalıdır (1. Giriş, 2. Materyal ve Metot, 3. Bulgular ve Tartışma, 3.1. Tane Verimi vb.). Başlıklar paragraf başından başlamalı, kelimelerin ilk harfi büyük olmak üzere küçük harfle yazılmalıdır. Tüm başlıklar bold olmalıdır. Başlıklarda üstten bir satır boş bırakılmalıdır. Parağraf girintisi 0.75 cm olmalıdır. 3. Dergiye gönderilecek eser özet, abstract, giriş, materyal ve metot, bulgular ve tartışma, sonuç, teşekkür (gerekirse) ve kaynaklar bölümlerinden oluşmalıdır. Makalelerin metin bölümleri tek satır aralığında ve 11 punto olarak yazılmalıdır. 4. Özet ve abstract 200 kelimeyi geçmeyecek şekilde 10 punto ve bir aralık ile yazılmalıdır. Türkçe yazılan makalelerde İngilizce, İngilizce yazılan makalelerde de Türkçe özetin başına eserin başlığı aynı dilden yazılmalıdır. Beş kelimeyi geçmeyecek şekilde Türkçe özetin altına anahtar kelimeler, İngilizce özetin altına da keywords yazılmalıdır. 5. Eserde yararlanılan kaynaklar metin içinde yazar ve yıl esasına göre verilmelidir. Üç veya daha fazla yazarlı kaynaklara yapılacak atıflarda makale Türkçe ise ark., İngilizce ise et al. kısaltması kullanılmalıdır. Aynı yerde birden fazla kaynağa atıf yapılacaksa, kaynaklar tarih sırasına göre verilmelidir. Aynı yazarın aynı tarihli birden fazla eserine atıfta bulunulacaksa, yıla bitişik biçimde a, b şeklinde harflendirme yapılmalıdır. Yararlanılan eserlerin tümü Kaynaklar başlığı altında alfabetik sıraya göre numarasız ve 9 punto olarak verilmelidir. Yararlanılan kaynak makale ise; Avcı, M., Arazi Toplulaştırmasında Blok Öncelik Metodunu Esas Alan Yeni Dağıtım Modeline Yönelik Bir Yaklaşım. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 23, Yararlanılan kaynak kitap ise; Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O., ve Gürbüz, F., Araştırma ve Deneme Metotları (İstatistik Metotları II). Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. No. 1021, 381 s., Ankara. Yararlanılan kaynak kitaptan bir bölüm ise; Ziegler, K.E. and Ashman, B., Popcorn. in: Specialty Corns. Edited Arnel R. Hallauer. Publ. By the CRS Press, Yararlanılan kaynak bildiri ise; Uzun, G., Türkiye de Süs Bitkileri Fidanlığı Üzerinde Bir Araştırma. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Ekim 1992, İzmir, Cilt 2: Anonim ise; Anonim, Tarım istatistikleri Özeti. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,Yayın No:1579, Ankara. İnternet ortamından alınmışsa; olarak verilmelidir. 6. Çizelge halinde olmayan tüm görüntüler (fotoğraf, çizim, diyagram, grafik, harita vb.) şekil olarak adlandırılmalı ve ardışık biçimde numaralandırılmalıdır. Her bir çizelge ve şekil metin içinde uygun yerlere yerleştirilmeli, açıklama yazılarıyla bir bütün sayılıp üst ve altlarında bir satır boşluk bırakılmalıdır. Şekil ve çizelgeler iki veya tek sütun halinde verilebilir. Ancak genişlikleri, tek sütun kullanılması halinde 15 cm den, iki sütun olması durumunda ise 7.5 cm den fazla olmamalıdır. Şekil ve çizelge adları şekillerin altına, çizelgelerin ise üstüne, ilk kelimelerin baş harfi büyük olacak şekilde küçük harf ve 9 punto ile yazılmalıdır. Çizelge ve şekil içerikleri en fazla 9 punto, varsa altlarındaki açıklamalar 8 punto olmalıdır.

5 İÇİNDEKİLER Sayfa No Bahçe Bitkileri Bölümü Samsun Ekolojik Koşullarında İlk Turfanda Taze Fasulye Yetiştiriciliğinde Bazı Çeşitlerin Performanslarının Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma... 1 H.KAR, A.BALKAYA, A.APAYDIN Bitki Koruma Bölümü Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböceklerin (Coleoptera: Scolytidae) Zarar Seviyeleri.. 9 K.AK, M.UYSAL, C.TUNCER Tokat İklim Koşullarında Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) De Bary un Sclerotium Canlılığı Üzerine Solarizasyonun Etkisi 15 Y.YANAR Tarım Ekonomisi Bölümü Tokat İli Merkez İlçede Arıcılık Faaliyetinin Ekonomik Analizi ve İşletmecilik Sorunları O.PARLAKAY, K.ESENGÜN Tarım Makinaları Bölümü İkinci Ürün Yetiştiriciliğinde Farklı Toprak İşleme Sistemlerinin Toprağın Bazı Fiziko-mekanik Özelliklerine Etkisi 31 M.ÇETİN, E.ÖZGÖZ, R.GÜRHAN Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Regional Frequency Analysis of Maximum Daily Rainfalls Based on L-Moment Approach. 37 K.YÜREKLİ Detection of Whether The Autocorrelated Meteorological Time Series Have Stationarity by Using Unit Root Approach: The Case of Tokat K.YÜREKLİ, O.ÇEVİK Tarla Bitkileri Bölümü Diyarbakır Ekolojik Koşullarında Farklı Azot ve Fosfor Uygulamalarının Pamukta Verim ve Lif Teknolojik Özelliklere Etkisi Ç.KARADEMİR, E.KARADEMİR, İ.DORAN, A.ALTIKAT Tokat Kazova Koşullarında Bazı Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının Verim ve Verim Unsurları Yönünden Değerlendirilmesi 63 A.YILDIRIM, M.A.SAKİN, S.GÖKMEN Samsun İlinde Kaba Yem Üretimini Sınırlayan Problemlerin Belirlenmesi. 73 A.YULAFÇI, M.PUL Toprak Bölümü Toprak Taksonomisine Göre Toprak İklim Rejimleri ve Türkiye Toprakları İçin Örnekler 83 L.BAŞAYİĞİT, U.DİNÇ Zootekni Bölümü Deterjan Lif Sistemi.. 93 M.YAVUZ Bazı Ruminant Yemlerinin Nispi Yem Değeri ve İn vitro Sindirim Değerlerinin Belirlenmesi.. 97 M.YAVUZ

6 GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2005, 22 (1), 1-7 Samsun Ekolojik Koşullarında İlk Turfanda Taze Fasulye Yetiştiriciliğinde Bazı Çeşitlerin Performanslarının Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma* Hayati Kar 1 Ahmet Balkaya 2 Aydın Apaydın 1 1 Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Samsun 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Samsun Özet: Bu araştırma, ısıtmasız seralarda ilk turfanda taze fasulye yetiştiriciliğinde, fasulye çeşitlerinin erkencilik, verim ve kalite yönünden performanslarının belirlenebilmesi amacıyla yılları arasında yürütülmüştür. Denemede, bodur formlu 4 çeşit (Gina, Tina, Romano ve Balkız) ile sırık formlu 5 çeşit (Alman Ayşe, Dade, Özayşe 16, 4F-89 ve Zondra) olmak üzere toplam 9 çeşit kullanılmıştır.bodur çeşitler aynı sürelerde hasada gelmişlerdir. Sırık formlu çeşitlerde ise Zondra çeşidi her iki yılda da en erken hasada gelen çeşit olmuştur. 4F-89 çeşidi ise diğer çeşitlere göre daha geç sürelerde hasada gelmiştir. Çeşitler arasında bakla verimi (kg/da) yönünden istatiksel olarak çok önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır. En yüksek ortalama verim, bodur formlu çeşitlerde; Gina çeşidinden (2.104 kg/da), sırık formlu çeşitlerden ise Zondra çeşidinden (2.884 kg/da) elde edilmiştir. Erkencilik, verim ve bakla kalite özellikleri yönünden genel bir değerlendirme yapıldığında bodur çeşitlerden Gina, sırık formlu çeşitlerden ise Zondra çeşitlerinin ilk turfanda yetiştiriciliğindeki performanslarının diğer çeşitlerden daha üstün oldukları belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Karadeniz Bölgesi, ilk turfanda, sera, taze fasulye, çeşit A research on the Performance of Some Green Bean Cultivars in Unheated Glasshouse During Early Spring Season in Samsun Ecological Conditions Abstract: This research was carried out to determine the early period, yield and quality performances of some green bean cultivars grown under unheated glasshouse conditions during early spring season between years. In this research, four dwarf type (Gina, Tina, Romano and Balkız) and five runner type cultivars (Alman Ayşe, Dade, Özayşe 16, 4F-89 and Zondra) were used as experiment material. Duration between first and last harvest dates for dwarf type cultivars was the same. However, Zondra cultivar, one of the runner type cultivars, was harvested earlier than the others in two years. 4F-89 cultivars was the latest harvested one in two years. There were significant differences among the cultivars regarding to pod yields. According to years, the highest mean pod yield was obtained from Gina (2.104 kg/da) and Zondra (2.884 kg/da) cultivars. As a result of the experiments, it was concluded that Gina (dwarf type) and Zondra (runner type) cultivars performed well if they were compared to the others during early spring season. Key words: Black Sea region, early spring season, glasshouse, green bean, cultivar 1. Giriş Seracılık birim alandan yüksek verim alınmasına olanak sağlayan ve böylelikle küçük arazilerin bile en karlı biçimde değerlendirilmesini mümkün kılan bir üretim şeklidir. Bu özelliği nedeniyle seracılık ülkemizde son yıllarda hızlı bir şekilde yaygınlaşmıştır. Ülkemizdeki seraların %95.6 sında sebze, %1.2 sinde meyve ve %3.2 sinde ise süs bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır (Aybak, 2002). Örtüaltı sebze üretim deseni içerisinde ise en fazla domates (%47), hıyar (%32), biber (%9) ve patlıcan (%7) yetiştirilmektedir (Titiz, 2004). Bu ürünlerin dışında üreticilerin son yıllarda serada alternatif sebze arayışı içerisine girmeleri, kış aylarında taze fasulyenin yüksek fiyatlarla satılabilmesi ve buna ilave olarak ihracat olanaklarının da artmaya başlaması nedeniyle son yıllarda sera ürün deseni içersinde taze fasulyenin de payı artmaya başlamıştır (Ercan ve ark., 1994; Balkaya ve ark., 2003). Türkiye örtüaltı fasulye üretimi 1997 yılında ton iken 2000 yılında bu değer ton a yükselmiştir yılında ise bu değer, ton olarak gerçekleşmiştir (Titiz, 2004). Seracılık ülkemizde iklim koşullarının uygun olduğu özellikle güney ve batı sahil kuşağında yoğunlaşmıştır. Ancak son yıllarda Karadeniz Bölgesinde de örtüaltı sebze üretim alanlarının arttığı ve yetiştirme tekniği yönünden de hızlı gelişmeler olduğu görülmektedir. Bölgede örtüaltı sebzeciliği konusunda ilk çalışmalar 1977 yılında başlamıştır (Apan, 1986). Bölge ekolojik özellikleri yönünden örtüaltı yetiştiriciliği için elverişlidir. Özellikle kıyı * Bu çalışma, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Projesi (TAP) Fonu tarafından desteklenmiştir.

7 Samsun Ekolojik Koşullarında İlk Turfanda Taze Fasulye Yetiştiriciliğinde Bazı Çeşitlerin Performanslarının Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma kesiminde gece gündüz sıcaklık farkının az olması ve donlu gün sayısının çok az oluşu önemli bir avantaj oluşturmaktadır (Apan, 1986). Bölgede örtüaltı sebzeciliğinin geliştirilmesine yönelik olarak Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafından DPT tarafından desteklenen kapsamlı bir proje yürütülmektedir (Uzun, 2004). Karadeniz Bölgesinde ısıtma masraflarının, toplam girdilerinin büyük bir kısmını oluşturması üreticileri ilk ve son turfandacılığa yöneltmiştir. Bu şekilde çok kısa periyotlarla ısıtma yapılarak bölgenin iklim değerlerinden yararlanılma yoluna gidilmektedir (Uzun ve ark., 1999). Karadeniz Bölgesi nde ısıtmasız plastik serada yürütülen bir çalışmada yapılan ürün karlılık analizinde, ilkbahar döneminde en karlı sebze türünün taze fasulye, sonbahar döneminde ise taze fasulyenin domates ve hıyar ile birlikte yine en karlı sebze türleri oldukları belirlenmiştir (Apaydın ve ark., 2000). Aynı araştırıcıların yürüttükleri başka bir çalışmada, ısıtılmayan serada taze fasulye yetiştiriciliğinde Samsun ekolojik koşullarında ilkbahar dönemi için en uygun ekim zamanının şubat ortası-mart başı, sonbahar dönemi için ise temmuz ortası ağustos başı olduğu saptanmıştır (Apaydın ve ark., 2002). Ülkemizde farklı lokasyonlar da örtüaltı taze fasulye yetiştiriciliği için uygun ekim dönemleri ve çeşitlerin belirlenmesine yönelik bazı çalışmalar yapılmıştır. Ege Bölgesinde ısıtmasız sera koşullarında ilkbahar fasulye yetiştiriciliği için en uygun ekim tarihinin 26 Şubat olduğu belirlenmiştir (Tüzel ve ark., 1992). Tokat koşullarında yüksek plastik tünellerde yürütülen bir araştırmada ise ilkbahar dönemi için en uygun ekim zamanı, 15 Mart olarak önerilmiştir (Sağlam ve Yazgan, 1994). Samsun ekolojik koşullarında son turfanda taze fasulye yetiştiriciliğinde, erkencilik, verim ve bakla kalite özellikleri yönünden bodur çeşitlerden Gina, sırık formlu çeşitlerden ise Zondra çeşitlerinin performanslarının diğer çeşitlerden daha üstün oldukları belirlenmiştir (Balkaya ve ark., 2003). Bölge de Samsun İlinin dışında son yıllarda Ordu ilinde de örtüaltı sebze üretim alanları hızlı bir şekilde artmaya başlamıştır. Uğur (2001), Ordu İlinde örtüaltı üretim deseni içerisinde taze fasulyenin de payının artmaya başladığını ve yörede daha çok Yalova 17, 4F- 89 ve Atlanta çeşitlerinin yetiştirildiğini bildirmiştir. Bu araştırmada halen gerek bölgemizde üretilen çeşitler ve gerekse diğer bölgelerden temin edilen bazı taze fasulye çeşitlerinin ilk turfanda yetiştiriciliğindeki performanslarının belirlenmesi ve elde edilen sonuçlara göre bölge için uygun olan çeşitlerin önerilmesi amaçlanmıştır. 2. Materyal ve Metot Bu araştırma Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsüne ait olan ısıtmasız plastik serada, yılları arasında yürütülmüştür. Laboratuvar çalışmaları ise OMÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde yapılmıştır. Denemede ülkemizde ticari olarak üretimi yapılan bodur formlu 4 çeşit (Gina (Ç1), Tina (Ç2), Romano (Ç3) ve Balkız (Ç4)) ile sırık formlu 5 çeşit (Alman Ayşe (Ç5), Dade (Ç6), Özayşe16 (Ç7), 4F-89 (Ç8) ve Zondra (Ç9)) olmak üzere toplam 9 çeşit kullanılmıştır. Zondra çeşidi, denemenin ilk yılı sonunda temin edilmiştir. Bu nedenle bu çeşit ilk olarak 2002 yılında denenmiştir yılı ilkbahar döneminde de diğer sırık formlu çeşitlerle birlikte yetiştirilerek iki yıllık verim değerleri alınmıştır. Tohum ekimleri, her 3 deneme yılında da 1 Mart tarihinde yapılmıştır. Bodurlarda 50x25 cm ve sırık formlu çeşitlerde ise 70x25x 100 cm sıra arası ve sıra üzeri aralıklarla çift sıra olacak şekilde tohum ekimleri yapılmıştır (Günay, 1992). Deneme tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak yürütülmüş ve her bir tekerrürde 24 bitki yetiştirilmiştir. Denemeden elde edilen verilerin analizi ve grafiğin yapılmasında MSTAT ve Excel 7.0 paket programlarından yararlanılmıştır Fenolojik Gözlemler Bitkilerde tohum ekiminden itibaren aşağıda belirtilen fenolojik gözlemler yapılmıştır. a. İlk çiçeklenme ve %50 çiçeklenme tarihleri (Balkaya, 1999). b. Erkencilik durumu: Fasulye çeşitlerinde taze bakla hasatı için yeme olumu olarak meyvelerin çeşide özgü iriliklerinin 2/3 üne ulaştıkları tarih, ilk hasat tarihi olarak tespit edilmiştir (Balkaya, 1999). 2

8 H.KAR, A.BALKAYA, A.APAYDIN c. Hasat süresi: İlk ve son hasat tarihleri arasındaki süre (gün) olarak belirlenmiştir Morfolojik İncelemeler Çeşitler arasındaki morfolojik farklılıkların belirlenebilmesi amacıyla Çizelge 1 de belirtilen özellikler yönünden gözlem ve ölçümler yapılmıştır Verimle İlgili ölçümler Bakla Verimi (kg/da): Hasat döneminde bitkilerden hasat edilen baklaların ağırlıkları 0.1 g a duyarlı terazide tartılarak bitki başına bakla verimleri hesaplanmış elde edilen değerler dekara verime dönüştürülerek verilmiştir. Bodur ve sırık formlu çeşitlerin verim analizleri (Tosun, 1991) yıllara göre birleştirilerek yapılmıştır. Çizelge 1. Taze Fasulye Çeşitlerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Özellikler ve Değerlendirme Şekilleri İncelenen Özellikler Değerlendirilmesi a. Bakla boyu (cm) Çiçek sapı ucundan itibaren dijital bir kumpasla ölçüm yapılmıştır. b. Bakla eni (mm) Baklanın orta kısmından dijital bir kumpas yardımıyla ölçülmüştür. c. Bakla eti kalınlığı (mm) Enine kesilen baklalarda bir kumpas yardımıyla bakla eti kalınlığı ölçülmüştür. d. Kılçıklılık durumu Var, az ve yok şeklinde belirlenmiştir (Balkaya ve Demir, 2003) e. Bakla rengi Açık yeşil, yeşil, koyu yeşil ve çok koyu yeşil olarak tanımlanmıştır f. Kıvrılma düzeyi Yok, az, orta, fazla ve çok fazla şeklinde yapılmıştır (Balkaya ve Demir, 2003) 3. Bulgular ve Tartışma Serada ilk turfanda döneminde yetiştirilen taze fasulye çeşitlerinin tohum ekiminden itibaren ilk çiçeklenme ve %50 çiçeklenmeye kadar geçen süreleri Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1 incelendiğinde ilk çiçeklenme tarihleri yönünden yıllara göre çeşitler arasında belirgin bir farklılık oluşmamakla birlikte taze fasulye çeşitleri arasında ilk çiçeklenme süreleri bakımından 2-3 günlük farklılık olduğu görülmüştür. Romano (Ç3) çeşidinde ise ilk çiçeklenme her iki yılda ekimden 60 gün sonra meydana gelmiştir. Fasulyelerde verim büyük oranda ilk çiçeklenme tarihi ile bundan bir gün önceki ve sonraki sıcaklıklara bağlıdır (Wallace ve Enriques, 1980). Çünkü, ilk açan çiçeklerin bakla tutma oranları sonradan açanlardan daha yüksektir. Bodur formlu çeşitlerde her iki yılda da en erken çiçeklenme Balkız (Ç4) çeşidinde yıllara göre 58 ve 57 gün, sırık formlu çeşitlerde ise Özayşe 16 ve Zondra çeşitlerinde denemenin ikinci yılında 59 gün olarak belirlenmiştir. Gün Sayısı Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç5 Ç6 Ç7 Ç Yılı Çeşitler İlk Çiçeklenme %50 Çiçeklenme Gün Sayısı Yılı Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç5 Ç6 Ç7 Ç8 Ç9 Çeşitler İlk Çiçeklenme %50 Çiçeklenme Şekil 1. Taze fasulye çeşitlerinin ilk çiçeklenme ve %50 çiçeklenme süreleri Taze fasulye çeşitlerinin ilk hasat tarihlerine ilişkin veriler ise Çizelge 2 de verilmiştir. Bodur formlu çeşitlerde her iki deneme yılında da çeşitlerin ilk hasat tarihleri genellikle benzer sürelerde olmuştur yılında bodur formlu çeşitler, gün arasında hasada gelmişlerdir. Romano ve Balkız çeşitleri diğer çeşitlerden 3 gün daha erken hasat edilmiştir. Sırık formlu çeşitlerde ise üç yıllık sonuçlar birlikte 3

9 Samsun Ekolojik Koşullarında İlk Turfanda Taze Fasulye Yetiştiriciliğinde Bazı Çeşitlerin Performanslarının Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma değerlendirildiğinde Özayşe 16 ve Zondra çeşitleri en erken sürelerde hasat edilen çeşitler olmuştur (Çizelge 2) yılında yetiştirme döneminde Samsun İlinde iklim koşullarının çok olumsuz olması ve sıcaklıkların uzun süre 10 C den daha düşük sıcaklıklarda devam etmesi (Anonim, 2003) nedeniyle tüm çeşitlerde ilk iki yıla göre hasat süreleri yaklaşık 20 gün daha geç olmuştur. 4F-89 çeşidi ise her üç deneme yılında da diğer çeşitlere göre daha geç sürelerde hasada gelmiştir. Sera üretiminde, ekonomik yönden yüksek gelir elde edilebilmesi için çeşitlerin hasat sürelerinin uzun olması istenir. Bu süre bodur çeşitlerde gün arasında olmuştur. Sırık formlu taze fasulye çeşitlerinde ise bu süre yıllara göre, iklim koşullarına bağlı olarak azalmıştır (Çizelge 2). İlk yıl gün arasında olan hasat süresi denemenin üçüncü yılında gün olmuştur. İlkbahar döneminde düşük sıcaklıkların süresi erkencilik ve toplam verim üzerine direkt etkili olmuştur. Çizelge 2. Taze Fasulye Çeşitlerinin Erkencilik Durumu ve Hasat Süreleri İlk Hasat Tarihi (gün) Hasat Süreleri (gün) Çeşitler/Yıllar BODUR Gina Tina Romano Balkız Çeşitler/Yıllar İlk Hasat Tarihi (gün) Hasat Süreleri (gün) SIRIK A.Ayse Dade Özayşe F Zondra Çizelge 3. Taze Fasulye Çeşitlerinin Bakla Boyutları Bakla boyu (cm) Bakla eni (mm) Bakla eti kalınlığı (mm) Çeşitler/Yıllar BODUR Gina 12, , ,6 7.8 Tina 12, , ,4 7.1 Romano , ,3 6.8 Balkız , ,2 6.3 Bakla boyu (cm) Bakla eni (mm) Bakla eti kalınlığı (mm) SIRIK A.Ayse , Dade , Özayşe F Zondra Bakla uzunluğu yönünden yapılan değerlendirmede, sırık formlu çeşitlerin Özayşe 16 çeşidi dışında, diğer bodur formlu çeşitlerden daha uzun oldukları görülmüştür (Çizelge 3). Denemede yer alan tüm bodur formlu çeşitlerin baklalarının orta uzunlukta ve yassı özellikte oldukları belirlenmiştir. Sırık formlu çeşitlerde en uzun bakla boyu, Zondra (yıllara göre 18.3, 18.2 cm) ve Alman Ayşe (17.7, 17.6cm) çeşitlerinde ölçülmüştür. Özayşe 4

10 H.KAR, A.BALKAYA, A.APAYDIN 16 çeşidinin baklalarının ise diğer sırık formlu çeşitlerden daha kısa olduğu (sırasıyla 11.4, 11.3, 11.0 cm) saptanmıştır (Çizelge 3). Bodur formlu çeşitlerde her iki yılda da bakla genişliği en fazla Romano çeşidinde ölçülmüştür. Zondra (16.0 ve 16.6 cm) ve Özayşe 16 ( cm) çeşitlerinde sırık formlu diğer çeşitlere göre bakla genişliği en fazla olan çeşitler olarak belirlenmiştir (Çizelge 3). Tüm çeşitler içerisinde bakla genişliği en az olan çeşidin ise Dade çeşidi olduğu belirlenmiştir. Dade dışındaki tüm çeşitlerin yassı baklalara sahip olduğu, Dade çeşidinin ise bakla enine kesitinin yuvarlak şekilli olduğu saptanmıştır. Karadeniz Bölgesinde yassı şekilli çeşitler tüketiciler tarafından daha çok tercih edilmektedir (Balkaya, 1999). Bu durum bu çeşidin örtüaltı üretiminde yaygınlaşmasını olumsuz yönde etkileyecektir. Bakla eti kalınlığı yönünden yapılan değerlendirmede ise bodur formlu Gina ile sırık formlu Özayşe 16 çeşitlerinin bakla et kalınlıklarının daha fazla olduğu belirlenmiştir. Taze fasulyede önemli kalite kriterlerinden birisi de çeşidin kılçıklılık özelliğine sahip olmamasıdır. Özellikle sera üretiminde kılçıksız taze fasulyelerin üretilerek pazara sunulması büyük bir önem taşımaktadır. Denemede yer alan tüm çeşitlerin kılçıklılık durumu yönünden istenilen özelliğe sahip oldukları belirlenmiştir (Çizelge 4). Çizelge 4. Taze Fasulye Çeşitlerinin Bazı Bakla Özellikleri Kılçıklılık Durumu Kıvrılma Düzeyi Bakla Rengi Çeşitler/Yıllar BODUR Gina Yok Yok Yok Yok Yeşil Yeşil Tina Yok Yok Az Yok Koyu yeşil Yeşil Romano Yok Yok Yok Yok Yeşil Yeşil Balkız Yok Yok Yok Az Koyu yeşil Koyu yeşil Kılçıklılık durumu Kıvrılma düzeyi Bakla rengi SIRIK A.Ayse Yok Yok Yok Az Az Az K. Yeşil Yesil Yesil Dade Az Yok Yok Az Az Az K. Yeşil K.yeşil K.yeşil Özayşe16 Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yeşil Yeşil Yeşil 4F-89 Yok Yok Yok Az Orta Orta A.Yeşil A.yeşil A.yeşil Zondra - Yok Yok - Yok Yok - Yeşil K.yeşil Taze fasulye üretiminde çeşitlerde istenilen bir diğer özellikte uniform, kıvrılma olmayan düzgün şekilli baklalara sahip olmalarıdır. Tüketiciler, özellikle baklaların düzgün şekilli olmasını istemektedirler. Yapmış olduğumuz incelemede bodur formlu çeşitlerin baklalarında kıvrılmanın hemen hemen hiç olmadığı (Tina çeşidinde az kıvrık) ve düzgün şekilli oldukları saptanmıştır (Çizelge 4). Sırık formlu çeşitlerde ise Özayşe 16 ve Zondra çeşitlerinin baklalarında hiç kıvrılma olmadığı ve düzgün şekilli bakla yapısına sahip oldukları belirlenmiştir. 4F-89 çeşidinin genetik yapısından dolayı belirgin şekilde orta düzeyde kıvrık baklalara sahip oldukları saptanmıştır. Dade ve Alman Ayşe çeşitlerinde ise bakla kıvrılma düzeyinin az olduğu bulunmuştur. Karadeniz Bölgesinde, tüketiciler özellikle yeşil ve koyu yeşil renkli fasulye çeşitlerini tercih etmektedirler (Balkaya, 1999). Araştırmada, fasulye çeşitlerinin kendilerine özgü yeşil ve yeşil tonlarında oldukları saptanmıştır. Çeşitler içerisinde sadece 4F-89 çeşidinin baklalarının açık yeşil renk tonuna sahip olduğu, diğer çeşitlerin ise yeşil ve koyu yeşil renk tonlarında oldukları belirlenmiştir (Çizelge 4). Isıtılmayan serada ilk turfanda döneminde yetiştirilen taze fasulye çeşitlerinin verimlilik durumları Şekil 2 ve Şekil 3 de gösterilmiştir. Bodur formlu çeşitlerin iki yıllık verim değerlerini birlikte incelediğimizde denemenin ilk yılında çeşitlerden elde edilen verim değerlerinin ikinci yıla göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Bodur formlu çeşitler arasında verim değerleri bakımından istatiksel olarak çok önemli farklıklar olduğu saptanmıştır. En 5

11 Samsun Ekolojik Koşullarında İlk Turfanda Taze Fasulye Yetiştiriciliğinde Bazı Çeşitlerin Performanslarının Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma yüksek ortalama verim, Gina (Ç1) çeşidinden (2.104 kg/da) elde edilmiştir. Bunu Tina (Ç2) ve Balkız (Ç4) çeşitleri izlemiştir (Şekil 2). verim (kg/da) a ab b ab Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 çeşitler 2001 yılı 2002 yılı Ortalamalar CV %10.57 P<0.01Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değildir Şekil 2. İlkbahar dönemi bodur taze fasulye çeşitlerinin verim değerleri Zondra çeşidinin denemenin ilk yılında yer almaması nedeniyle istatiksel olarak verim analizleri 2002 ve 2003 yılları baz alınarak yapılmıştır. Sırık formlu çeşitler arasında verim değerleri bakımından istatiksel olarak önemli düzeyde farklıklar olduğu belirlenmiştir. Her iki yılda da en yüksek verim, yıllara göre sırasıyla kg/da ve kg/da olarak Zondra çeşidinden elde edilmiştir. Bunu Özayşe 16 çeşidinin (yıllara göre kg/da, kg/da) izlediği görülmüştür (Şekil 3). Ege Bölgesinde ilkbahar döneminde yapılan çeşit verim denemesinde de en yüksek verim Zondra (6.477 kg/da) ve Selka (6.249 kg/da) çeşitlerinden elde edilmiştir (Tüzel ve ark. 1992). Ilıman iklim sebzesi olan taze fasulyenin optimum gelişme sıcaklığı araştırmacılar tarafından C olarak bildirilmektedir (Duke, 1983; Şehirali, 1988, Günay, 1992). Bölgemizde denemenin yürütüldüğü dönemlerde iklim koşullarının olumsuz geçmesi çeşitlerin verimliliğinin daha düşük olmasına neden olmuş olabilir. Ayrıca sonbahar yetiştiriciliğinde son dönemlerde düşen sıcaklıklar (Tüzel ve ark., 1990; Balkaya ve ark., 2003), ilkbaharda ise son dönemlerde yükselen sıcaklıklar da verimde azalmalara neden olmaktadır (Tüzel ve ark., 1992). Verim (kg/da) a b c c c Ç5 Ç6 Ç7 Ç8 Ç Ort Çeşitler CV %14.01 P<0.05 Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değildir Şekil 3. İlkbahar dönemi sırık formlu taze fasulye çeşitlerinin verim değerleri Serada ilk turfanda taze fasulye yetiştiriciliği üzerinde yürütülen bu araştırma sonucunda erkencilik, verim ve bakla özellikleri yönünden genel bir değerlendirme yapıldığında bodur çeşitlerden Gina, sırık formlu çeşitlerden ise Zondra çeşidinin diğer çeşitlere göre daha üstün performans gösterdikleri belirlenmiştir. Gina çeşidi, açıkta 6

12 H.KAR, A.BALKAYA, A.APAYDIN yapılan taze fasulye üretiminde bölgede yaygın olarak kullanılan çeşitlerden birisidir. Serada ilk turfanda olarak üretimde bodur fasulye yetiştirilmesi planlanıyorsa Gina çeşidi, bu dönem için üreticilere tavsiye edilebilir. Zondra çeşidi, Karadeniz Bölgesinde yetiştiriciliği yapılmayan ve üreticiler tarafından fazla tanınmayan bir çeşittir. Bu çeşit daha çok Ege Bölgesinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. Araştırma sonuçlarına göre bu dönem için Zondra ve Özayşe 16 çeşitlerinin kullanılması üreticilere tavsiye edilebilir. Bu çeşitlerin, öncelikle bölgede Tarım İl ve İlçe Müdürlüğü ve özel tohum firmaları elemanları tarafından üreticilere tanıtılarak yaygınlaştırılması yararlı olacaktır. Kaynaklar Anonim, Samsun Meteoroloji Bölge Müd. Kayıtları. Apan, H., Karadeniz Bölgesinde örtüaltı yetiştiriciliği potansiyeli. Türkiye 3. Seracılık Sempozyumu s. Apaydın, A., Kaplan, N., Kar, H., Özdemir, C., Karadeniz Bölgesinde ısıtmasız plastik serada bazı sebzelerin verim, erkencilik ve kalite kriterleri. OMU. Zir. Fak. Dergisi. 15(3):22-26 s. Apaydın, A., Kar, H., Özdemir, C., Karadeniz Bölgesi örtüaltı yetiştiriciliğinde en uygun ekim zamanının tespiti üzerinde araştırmalar. OMU. Zir. Fak. Dergisi. 17(2):10-16 s. Aybak, H.Ç., Seracılık Raporu (1). Hasad Dergisi s. Balkaya, A., Karadeniz Bölgesindeki Taze Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Gen Kaynaklarının Toplanması, Fenolojik ve Morfolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Taze Tüketime Uygun Tiplerin Teksel Seleksiyon Yöntemi İle Seçimi Üzerinde Araştırmalar. O.M.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi (Yayınlanmamış), 199 s. Samsun. Balkaya, A., Demir, E., The effect of growing bag culture on yield, earliness and quality characteristics in snap bean growing under unheated glasshouse during late autumn season. Biological Sci. 3 (12): Balkaya, A., Kar, H., Apaydın, A., Samsun ekolojik koşullarında son turfanda taze fasulye yetiştiriciliğinde bazı çeşitlerin performans-larının belirlenmesi üzerinde bir araştırma. OMÜ Zir. Fak.Dergisi. 18 (3): Duke, J.A., Phaseolus vulgaris L. Handbook of Energy Crops. Unnpublished Ercan, N., Akıllı, M., Polat, E., Ayşe Kadın fasulyesinde (Phaseolus vulgaris L.) tohum ekim yöntemi ve fide dikimi ile tek ve çift sıra yetiştirme yöntemlerinin verim üzerine etkileri. Akdeniz Üniv. Zir. Fak. Dergisi s. Günay, A., Özel Sebze Yetiştiriciliği. Serler. Cilt II. 92 s. Ankara. Sağlam, N., Yazgan, A., Sırık fasulyenin verim ve erkenciliğine ekim zamanı ve yetiştirme yöntemlerinin etkileri. 2.Sebze Tarımı Sempoz Tokat. Şehirali, S., Yemeklik Dane Baklagiller. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayın:1089. Ankara. Titiz, K.S., Modern Seracılık. Yatırımcıya Yol Haritası.124 s. Tosun, F., Tarımda Uygulamalı İstatistik Metodları. OMÜ Ziraat Fak. Ders Notu:1. Samsun. Tüzel, Y., Gül, A., Yoltaş, T., Sevgican, A., Farklı tohum ekim tarihlerinin sonbahar sera yetiştiriciliğine etkileri. Türkiye 5. Seracılık Sempoz İzmir. Tüzel, Y., Gül, A., Sevgican, A., Farklı tohum ekim tarihlerinin ve farklı çeşitlerin ilkbahar sera fasulye üretiminde verime etkileri. Türkiye 1. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Uğur, A., Ordu ili sera potansiyeli ve seracılık faaliyetleri üzerine bir araştırma. 6. Ulusal Seracılık Sempozyumu.7-12 s. Uzun, S. Demir, Y., Cemek, B., Samsun ekolojik koşullarında son turfanda olarak plastik seralarda yetiştirilen bazı sebzelerin büyüme ve gelişmesi üzerine farklı sera havalandırma açıklıkları ve plastik tipinin etkisi. OMU. Zir. Fak. Dergisi. 13(3): s. Uzun, S Karadeniz Bölgesinde Örtüaltı Sebzeciliği Geliştirme Projesi. DPT Projesi (Devam ediyor) Wallace, D.H., Enriques, G.A., Daylenght and temperature effection days to flowering of early and late maturing beans (Phaseolus vulgaris L.) J. Amer. Soc. Hort. Sci

13 GOÜ. Ziraat Fakültesi, 2005, 22 (1), 9-14 Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböceklerin (Coleoptera: Scolytidae) Zarar Seviyeleri Kibar Ak 1 Meryem Uysal 2 Celal Tuncer 3 1 Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Gelemen, Samsun 2 Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Konya 3 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Samsun Özet: Türkiye de fındığın yoğun olarak yetiştirildiği Karadeniz Bölgesi nin Giresun, Ordu ve Samsun illerinde fındık bahçelerinde giderek zararı artan yazıcıböceklerin en önemli türlerinin Lymantor coryli Perris ve Xyleborus dispar (Fabricius) (Col.: Scolytidae) olduğu bilinmektedir ve 2003 yıllarında yürütülen bu çalışmada bu böceklerin sözkonusu illerdeki toplam zarar seviyelerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Mart-Ekim ayları arasında yapılan aylık gözlemlerde her bir bahçede rastgele alınan 10 ocakta bütün dalların gövdeleri incelenerek zarar seviyesi delikli dal/ocak olarak belirlenmiştir. Takip edilen tüm fındık alanlarında zarar seviyesinin 2003 yılında daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu yıldaki en yüksek zarar seviyeleri; 9.5, 6.7 ve 6 delikli dal/ocak [sırasıyla Ordu (Fatsa, Güvercinlik), Samsun (Terme, Bafraçlı) ve Giresun (Piraziz Merkez)] olarak belirlenmiştir. Arar seviyesi sahil kuşakta orta kuşağa göre belirgin şekilde daha yüksek olmuştur. Çalışmanın yapıldığı bütün bahçelerde, yazıcıböceklerin zarar seviyesinin nisandan itibaren arttığı, asıl belirgin artışın ise temmuz ve ağustosta olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Yazıcıböcekler, Scolytidae, Lymantor coryli, Xyleborus dispar, Giresun, Ordu, Samsun The Injury Level of Bark Beetles (Coleoptera:Scolytidae) in Hazelnut Orchards in Giresun, Ordu and Samsun Provinces of Turkey Abstract: Lymantor coryli Perris and Xyleborus dispar (Fabricius) are the dominant bark beetle (Col.: Scolytidae) species of hazelnut in Giresun, Ordu and Samsun. Where is the main hazelnut production areas of Turkey. This study was carried out (during groving season) to determine the total injuriy levels of scolytids in these provinces. The orchards were monthly surveyed between March-October. The injury level was determined as infested branch/ocak by means of counting of the all infested branches in 10 ocak randomly selected in per orchard. It was higher in 2003 than that of 2002 in all the localites. In 2003, the highest injury levels were 9.5, 6.7 and 6 infested branch/ocak in Ordu (Fatsa, Güvercinlik), Samsun (Terme, Bafraçalı) ve Giresun (Piraziz Centre), respectively. The injury was more serious in coastal localities of surveyed area than that of inner parts. In both 2002 and 2003 the damage began to increase at April and then the main drastic increase occured in July and August in all surveyed orchards. Key words: Bark Beetles, Scolytidae, Lymantor coryli, Xyleborus dispar, Giresun, Ordu, Samsun 1.Giriş Fındık, tarımsal gelir ve ihracat bakımından Türkiye nin stratejik ürünlerinden biridir. Türkiye de fındık tarımı yaklaşık olarak 650 bin hektar alanda yapılarak 600 bin ton ürün elde edilmekte ve 700 milyon ABD lık döviz girdisi sağlamaktadır (Anonymous, 2002). Türkiye de fındık bahçelerinde verimin düşmesine neden olan birçok faktör vardır. Bu faktörlerden biri de fındık zararlılardır. Fındık zararlıları kalite ve verime direkt etki yapmaktadır. Fındık üretim alanlarında yaklaşık olarak 150 böcek türü tespit edilmesine rağmen bunlardan yalnız tanesi bölgelere ve yıllara bağlı olarak önemli zararlar yapmaktadır (Işık ve ark.,1987; Ecevit ve ark., 1995; Tuncer ve Ecevit 1996a,b; Saruhan ve Tuncer 2001; Tuncer ve ark.,2002). Birçok araştırıcıya göre Türkiye de fındığın en önemli zararlısının Fındık kurdu (Balaninus nucum L.) (Col.:Curculionidae) olduğu bildirilmektedir. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar ve gözlemler ürün veren kaynağı kurutarak verimi azaltan ve fındık bahçelerinde yoğun olarak bulunan yazıcıböceklerden Xyleborus dispar (Fabricius) ve Lymantor coyli Perris (Col:.Scolytidae) ninde önemli zararlı grubunu oluşturduğu görülmüştür ( Ak, 2004; Ak ve ark.,2004). Yazıcıböcekler sert ve yumuşak çekirdekli meyve ağaçlarında ve çalı formundaki süs bitkilerinde beslenen polifag bir zararlı grubu olarak bilinmektedir. Ancak son yıllarda Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesindeki fındık alanlarında özellikle sahil ve orta kuşakta populasyonu hızla artarak önemli zararlar

14 Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböceklerin (Coleoptera: Scolytidae) Zarar Seviyeleri yaptığı belirlenmiştir. Önceleri Çarşamba Ovası nda taban suyu yüksek olan kısımlarda zararlı olan yazıcıböceklerin zamanla fındık üretiminin yoğun olarak yapıldığı Doğu Karadenize doğru yayıldığı tespit edilmiştir. Bu alanlarda fındığın en önemli ekonomik girdiyi oluşturması ve fındık dışında bölgeye alternatif olarak yerleştirilmeye çalışılan kivi ve trabzonhurması ağaçlarına saldırması bu zararlı grubunun önemini daha da artırmaktadır. Bunun yanında yaşamlarının önemli bir bölümünü konukçusunun odun dokusu içindeki galerilerde geçirmeleri nedeniyle fındıktaki diğer zararlılara göre bunlarla başarılı bir kimyasal mücadele yapılamamaktadır. Bu zararlıların populasyonlarının yüksek olması, geniş alanlarda yayılması ve ergin çıkış zamanının tam olarak belirlenememesi nedeniyle bu zararlılara karşı kimyasal mücadelede istenen başarı elde edilememektedir. Yazıcıböceklere karşı etkili bir mücadelenin geliştirilmesinden önce yayılış alanlarının, bu alanlardaki zarar seviyelerinin ve mücadele amaçlı çıkış zamanlarının belirlenmesi gerekir. Bu çalışmada öncelikle yayılış alanı, zarar seviyeleri ve zarar seviyesinden yararlanarak çıkış zamanlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu şekilde yazıcıböceklerle mücadelede temel oluşturabilecek veriler toplanmaya çalışılmıştır. 2.Materyal ve Metot Çalışmanın ana materyalini; çalışma sahasındaki fındık bahçeleri ve buralarda bulunan Xyleborus dispar ve Lymantor coyli (Col.: Scolytidae) (yazıcıböcekler) oluşturmuştur. Yazıcıböceklerin zarar seviyelerinin belirlenmesi 2002 ve 2003 yıllarında mart-ekim ayları arasında Samsun (Çarşamba, Salıpazarı ve Terme), Ordu (Merkez, Fatsa ve Ünye) ve Giresun (Merkez, Bulancak ve Piraziz) il ve ilçelerinde mart-ekim ayları boyunca aylık periyotlarla gidilen bahçelerin her birinde rast gele belirlenen 10 ar ocakta bütün dalların gövdeleri incelenerek yapılmıştır. Saruhan ve Tuncer (2001) e göre ocakların gövdelerinde delik olan (bulaşık dallar) sayılmış ve böylece ocak başına düşen delikli dal sayısı belirlenmiştir. Çalışma sahasını oluşturan Samsun, Ordu ve Giresun illerinde fındık bahçeleri sahil ve orta kuşak olmak üzere iki kısım olarak seçilmiştir. 250 m ye kadar sahil kuşak, 250 m den 500 m ye kadar olan orta kuşak olarak değerlendirilmiştir. Çalışma alanındaki lokasyonların tanımlayıcı özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge ve 2003 yıllarında çalışmaların yürütüldüğü fındık bahçelerine ait bazı özellikler Köy/Mahalle İl Giresun Ordu Samsun İlçe 2002 Yılı Yükselti 2003 Yılı Yükselti Merkez sahil kuşak Gedikkaya mah. 120 Eriklimanı köyü 50 Bulancak sahil kuşak Sanayi mah 30 Bahçelievler mah. 80 Bulancak orta kuşak Kızıl ot köyü 260 Saracık köyü 330 Piraziz sahil kuşak Merkez mah. 30 Merkez mah. 30 Merkez sahil kuşak Kayabaşı mah. 42 Kayabaşı mah. 45 Merkez orta kuşak Ocelli köyü 210 Dedeli köyü 215 Fatsa sahil kuşak Güvercinlik mah. 30 Güvercinlik mah. 130 Fatsa orta kuşak Ilıca Bld. Uzundere mah. 300 Korucuk mah. 295 Ünye sahil kuşak Bayramca mah. 40 Karşıyaka mah. 82 Çarşamba sahil kuşak Ömerli köyü 30 Ömerli köyü 30 Çarşamba orta kuşak Çelikli köyü 70 Çelikli köyü 70 Salipazarı merkez Merkez 210 Merkez 210 Terme sahil kuşak Emiryusuf köyü 30 Bafraçalı köyü 45 Terme orta kuşak Söğütlü bld. 85 Söğütlü bld

15 K.AK, M.UYSAL, C.TUNCER 3. Bulgular ve Tartışma 3.1. Samsun İli Samsun ilinde Xyleborus dispar ve Lymantor coyli (Col.: Scolytidae) nin zarar durumunun belirlenmesi için 2002 ve 2003 yıllarında Çarşamba ve Terme de iki farklı kuşakta (sahil ve orta kuşak) birer bahçede ve Salıpazarı merkezde bir bahçe olmak üzere toplam 5 bahçede sayım yapılmıştır. Buna göre yazıcıböcekler ile Samsun ilinde 2002 ve 2003 yıllarındaki zarar seviyeleri Şekil 1 de verilmiştir Yılı Terme-sahil Terme-ort.kuşak Çarşamba-sahil Çarşamba-ort.kuşak Salıpazarı-merkez Zarar Seviyesi (Delikli dal/ocak) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, Yılı Terme sahil kuşak Terme orta kuşak Çarşamba sahil kuşak Çarşamba orta kuşak Salıpazarı merkez Zarar Seviyesi (Delikli dal/ocak) 6,5 7 5,5 6 4,5 5 3,5 4 2,5 3 1,5 2 0, , Şekil 1. Samsun ilinde 2002 ve 2003 yıllarında yazıcıböcekler ile zarar görmüş dal sayısı (delikli dal/ocak) ve 2003 yıllarında Çarşamba ve Terme de sahil kuşakta yazıcıböceklerin zarar oranı yüksek iken, orta kuşakta biraz daha düşük olduğu belirlenmiştir yılında sahil kuşakta zarar seviyesi Çarşamba da (Ömerli köyü), en yüksek olurken (4.6 delikli dal/ocak) 2003 yılında Terme de (Bafraçalı köyü) en yüksek olarak (6.7 delikli dal/ocak) belirlenmiştir. Orta kuşakta ise her iki gözlem yılında da en yüksek zarar seviyesi Terme (Söğütlü Beldesi) de görülmüştür (sırasıyla 2.4 ve 4.1 delikli dal/ocak). Bunların yanında 2002 yılında Samsun da sahil kuşakta zarar oranı Çarşamba da (Çelikli köyü) en düşük seviyede (1.8 dal/ocak) bulunmuş ve bunu Salıpazarı merkez (2.2 delikli dal/ocak), Terme orta kuşak (söğütlü beldesi) (2.4), Terme sahil kuşak (Emiryusuf köyü) (4.6) ve Çarşamba sahil kuşağın (Ömerli köyü) (4.6 delikli dal/ocak) takip ettiği tespit edilmiştir yılında ise Samsun da Çarşamba orta kuşakta (Çelikli köyü) en düşük seviyede (1.8 delikli dal/ocak) bulunmuşken bunu Salıpazarı merkez (3.5 delikli dal/ocak), Terme orta kuşak (Söğütlü beldesi) (4.1 delikli dal/ocak), Çarşamba sahil kuşak (Ömerli köyü) (4.3 delikli dal/ocak) ve Terme sahil kuşağın 11

16 Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböceklerin (Coleoptera: Scolytidae) Zarar Seviyeleri (Bafraçalı köyü) (6.7 delikli dal/ocak) takip ettiği belirlenmiştir (Şekil 1) Ordu İli Ordu ilinde Xyleborus dispar ve Lymantor coyli (Col.: Scolytidae) nin zarar seviyesini belirlemek amacıyla 2002 ve 2003 yıllarında Ünye de sahil kuşak, Fatsa da sahil ve orta kuşak ve Ordu merkezde sahil ve orta kuşakta olmak üzere toplam 5 bahçede sayımlar yapılmıştır. Yazıcıböcek zarar durumu Şekil2 de verilmiştir Yılı Ordu-merk. Ordu-ort.kuş. Fatsa-sahil Fatsa-ort.kuş. Ünye-merk. Zarar Seviyesi (Delikli dal/ocak) Yılı Ordu sahil kuşak Ordu orta kuşak Fatsa sahil kuşak Fatsa orta kuşak Ünye sahil kuşak 10 9 Zarar Seviyesi (Delikli dal/ocak) , Şekil 2. Ordu ilinde 2002 ve 2003 yıllarında yazıcıböcekler ile zarar görmüş dal sayısı (delikli dal/ocak). Ordu da zarar seviyesi takibinde, 2002 yılında sahil kuşakta Ünye de (Bayramca mah.) (4.8 delikli dal/ocak), 2003 yılında ise Fatsa (Güvercinlik mah.) (9.5 delikli dal/ocak) da zararın en yüksek olduğu belirlenmiştir. Orta kuşakta ise 2002 yılında Ordu (Ocelli köyü) (5.1 delikli dal/ocak), 2003 yılında ise Fatsa da (Korucuk mah.) en yüksek zarar (3.3 delikli dal/ocak) tespit edilmiştir. Bunların yanında 2002 yılında Ordu da ve ilçelerinde sahil kuşakta zarar seviyesi Ordu merkezde (Kayabaşı mah.) en düşük bulunmuş (0.7 delikli dal/ocak), bunu Fatsa orta kuşak (Ilıca beldesi Uzundere mah.) (1.8 delikli dal/ocak), Fatsa sahil kuşak (Güvercinlik mah.) (3.8 delikli dal/ocak), Ünye sahil kuşak (Bayramca mah.) (4.8 delikli dal/ocak) ve Ordu orta kuşağın (Ocelli mah.) (5.1 delikli dal/ocak) takip ettiği belirlenmiştir yılında Ordu il ve ilçelerinde ise orta kuşakta zarar seviyesi Ordu merkez orta kuşakta (Dedeli köyü) en düşük seviyede bulunmuş (Korucuk mah.) (1.7 delikli dal/ocak), bunu Ordu sahil kuşak (Karşıyaka mah.) (2.2 delikli dal/ocak), Fatsa orta kuşak (Korucuk mah.) (3.3 delikli dal/ocak), Ünye sahil kuşak (Karşıyaka mah.) 12

17 K.AK, M.UYSAL, C.TUNCER (6.3 delikli dal/ocak) ve Fatsa sahil kuşağın (Güvercinlik mah.) (9.5 delikli dal/ocak) takip ettiği belirlenmiştir (Şekil 2) Giresun İli Giresun ilinde Xyleborus dispar ve Lymantor coyli (Col.: Scolytidae) nin zarar durumunu belirlemek amacıyla 2002 ve 2003 yıllarında Piraziz sahil kuşak, Bulancak sahil ve orta kuşak ve Giresun merkez sahil kuşak olmak üzere toplam 4 bahçede sayımlar yapılmıştır. Yazıcıböcek zarar seviyeleri Şekil 3 de verilmiştir Yılı Giresun-mrkz. Bulancak-mrkz. Bulancak-ort.kuş. Piraziz-mrkz. 4,5 4 Zarar Seviyesi (Delikli dal/ocak) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, Yılı Giresun sahil kuşak Bulancak sahil kuşak Bulancak orta kuşak Piraziz sahil kuşak Zarar Seviyesi (Ddelikli dal/ocak) 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, , Şekil 3. Giresun ilinde 2002 ve 2003 yıllarında yazıcıböcekler ile zarar görmüş dal sayısı (delikli dal/ocak). Giresun ilinde zarar seviyesinin takibinde, 2002 ve 2003 yıllarında sahil kuşakta Piraziz merkezde zararın en yüksek olduğu (sırasıyla 4.5 delikli dal/ocak, 6 delikli dal/ocak) belirlenmiştir. Orta kuşakta ise 2002 yılında Bulancak Kızılot köyünde (0.9 delikli dal/ocak) ve 2003 yılında ise yine Saracık köyünde (1.5 delikli dal/ocak) düşük oranda zarar tespit edilmiştir. Bunların yanında 2002 yılında Giresun il ve ilçelerinde sahil kuşakta zarar Bulancak merkezde Sanayi mah. (0.5 delikli dal/ocak) en düşük seviyede bulunmuş ve bunu Giresun merkez Gedikkaya mah. (2.9 delikli dal/ocak) ve Piraziz merkez (4.5 delikli dal/ocak) kuşağının takip ettiği belirlenmiştir yılında ise Bulancak orta kuşakta Saracık mah. (1.5 delikli dal/ocak) en düşük seviyede bulunmuş ve bunu Bulancak sahil kuşakta Bahçelievler mah. (4.4 delikli dal/ocak), Giresun sahil kuşakta Eriklimanı köyü (5.5 delikli dal/ocak) ve Piraziz Merkezin (6.0 13

18 Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböceklerin (Coleoptera: Scolytidae) Zarar Seviyeleri delikli dal/ocak) takip ettiği belirlenmiştir (Şekil 3). Zarar durumunun izlenmesinde ile Samsun da en yüksek bulaşma 2002 yılında Çarşamba Ömerli köyünde (4.6 delikli dal/ocak), 2003 yılında Terme Bafraçalı köyünde (6.7 delikli dal/ocak) tespit edilmiştir. Salıpazarı merkezde bir bahçede zarar durumu takip edilmiş ve 2002 yılında 3.2 delikli dal/ocak, 2003 yılında ise 3.5 delikli dal/ocak olarak belirlenmiştir. Ural ve ark. (1973); Kurt (1982); Işık (1984), Işık ve ark. (1987); Tuncer ve Ecevit (1996a,b,c) ve Tuncer ve ark. (2001), yazıcıböceklerin Samsun da ve Karadeniz bölgesinde bulunduğunu, fındık dallarında önemli zararlar yaptığını, Terme ve Salıpazarında üreticilerin şikayetçi olduklarını bildirmişlerdir. Saruhan (1998) ve Saruhan ve Tuncer (2001), yıllarında Çarşamba delikli dal/ocak, Terme delikli dal/ocak, Ondokuzmayıs delikli dal/ocak ve Salıpazarı delikli dal/ocak Kaynaklar Ak, K Giresun, Ordu ve Samsun illerinde fındık bahçelerinde zarar yapan yazıcıböcek (Coleoptera: Scolytidae) türlerinin tespiti ve kitlesel yakalama yöntemi üzerinde araştırmalar. Selçuk Üniv.Fen Bil.Enst. Doktora tezi, Konya. 92 s. Ak, K., Uysal, M., Tuncer, C Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböcek (Coleoptera: Scolytidae) Türleri ve Bulunuş Oranları. Türkiye I. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri, 8-10 Eylül 2004, Samsun. 255s. Anonymous, Türkiye de uygulanan fındık politikaları ve fındığın geleceği paneli Mayıs Üniv. Ziraat Fak. 109s. Ecevit, O., Tuncer, C. ve Hatat, G., Karadeniz Bölgesi Bitki Sağlığı Problemleri ve Çözüm Yolları. OMÜ. Ziraat Fak. Dergisi, 10 (3): Işık, M Karadeniz bölgesi fındık bahçelerinde zarar yapan Dalkıran, Xyleborus (Anisandrus) dispar Fabr. (Coleoptera, Scolytidae) böceğinin biyolojisi ve mücadele metotları üzerinde araştırmalar. Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü, Samsun Bölge Zir. Müc. Araş. Enst. Müdürlüğü, Araştırma Eserleri Serisi, No:30. 63s. Işık, M., Ecevit, O., Kurt, M.A. ve Yücetin, T Doğu Karadeniz bölgesi fındık bahçelerinde Entegre Savaş olanakları üzerinde araştırmalar. OMÜ. Yayınları, No: 20, 95s. Kurt, M.A., Doğu Karadeniz Bölgesinde fındık zararlıları, tanınmaları, yayılış ve zararları, yaşayışları ve savaşım yöntemleri. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Zir. Müc. Zir. Kar. Gen. Müd., Samsun Bölge Zir. Müc. Araş. Enst., Mesleki Kitaplar Serisi, No: 26, Ankara. 75s. ilçelerinde bulaşıklık durumunu tespit etmişler ve giderek arttığını bildirmişlerdir. Bu çalışmada da zararın takip edildiği il ve ilçelerde yoğunluğun belirgin bir şekilde yıldan yıla arttığı saptanmıştır ve 2003 yıllarında çalışmanın yürütüldüğü Samsun, Ordu ve Giresun il ve ilçelerindeki bütün bahçelerde yazıcıböcek zarar seviyesinin takibi sonucunda zararın nisandan itibaren arttığı ve en belirgin artışın temmuz ve ağustosta olduğu, eylül ve ekim aylarında sabit kaldığı veya azaldığı tespit edilmiştir. Eylülden itibaren sayım yapılmasına rağmen zarar seviyesinde meydana gelen azalmanın veya sabit kalmanın en önemli nedeninin fındık bahçelerinde hasat sırasında veya rüzgar nedeniyle bulaşık dalların kırılıp ocaklardan uzaklaştırılması olduğu düşünülmektedir. Bunun yanında genel olarak bahçelerdeki zarar oranının giderek artış gösterdiği bu çalışmadan da açıkça görülmüştür. Saruhan, İ Samsun ilinde önemli fındık zararlılarının yayılışı ve mücadelelerine yönelik araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, 97s. Saruhan, İ. ve Tuncer, C., Population densities and seasonal fluctiations of Hazelnut pests in Samsun, Turkey. Proc. V. Int. Congress on Hazelnut. Ed. S.A. Mehlenbacher. Acta Horticulture 556. ISHS Tuncer, C. ve Ecevit, O., 1996a. Fındık Zararlıları ile mücadelede entegre model tasarımı. Fındık ve Diğer Sert Kabuklu Meyveler Sempozyumu, OMÜ. Ziraat Fak., Samsun, Tuncer, C. ve Ecevit, O., 1996b. Samsun ili fındık üretim alanlarındaki zararlılarla savaşım faaliyetlerinin mevcut durumu üzerinde bir araştırma. Fındık ve Diğer Sert Kabuklu Meyveler Sempozyumu, OMÜ. Zir. Fak, Samsun, Tuncer, C. ve Ecevit, O. 1996c. Current status of Hazelnut pests in Turkey. Fourth International Symposium on Hazelnut, Ordu, Turkey, Acta Horticulture, Tuncer, C., Akça, İ. ve Saruhan, İ Integrated pest manegement in Turkısh Hazelnut Orchards. Proc. V. Int. Congress on Hazelnut. Ed. S.A. Mehlenbacher. Acta Horticulture 556. ISHS Tuncer, C., Saruhan, İ. ve Akça, İ., Karadeniz Bölgesi fındık üretim alanlarındaki önemli zararlılar. Eko-Kalite. Samsun Ticaret Borsası Yayın organı yıl:2, Sayı: 2, Ural, İ., Işık, M. ve Kurt, M Doğu Karadeniz bölgesi fındık bahçelerinde tespit edilen böcekler üzerine bazı incelemeler. Bitki Koruma Bülteni, 13 (2):

19 GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2005, 22 (1), Tokat İklim Koşullarında Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) De Bary un Sclerotium Canlılığı Üzerine Solarizasyonun Etkisi Yusuf Yanar Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Tokat Özet: Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) DeBary kültür bitkilerinde beyaz çürüklük, gövde ve meyve çürüklüğü olarak adlandırılan hastalıklara neden olan önemli bir fungal patojendir. Tokat ilinde de özellikle örtüaltı hıyar yetiştiriciliğinde hastalık sorun olmaya başlamıştır. Bu etmenin kimyasal kontrolünün zor olması nedeniyle Temmuz ve Ağustos ayları arasında altı hafta yapılacak solarizasyon uygulamasının S. sclerotiorum un kontrolünde kullanılabilirliği araştırılmıştır. Muameleler kontrol, solarizasyon, tavuk gübresi ve tavuk gübresi + solarizasyon şeklinde yapılmıştır. Bu uygulamaların dört farklı toprak derinliğinde Sclerotinia sclerotiorum un sklerotiumlarının canlılıkları üzerine etkileri belirlenmiştir. Solarizasyon yapılan parsellerdeki ortalama sıcaklıklar 0, 2, 5 ve 10 cm de sırasıyla 45.73, 44.80, ve C olmuştur. Bu da solarizasyon uygulanmayan parsellere göre yaklaşık 10 0 C bir sıcaklık artışı oluşturmuştur. Çalışma sonucunda solarizasyon uygulanan parsellerden elde edilen sklerotiumların canlılık oranı ile kontrol parsellerinden elde edilen sklerotiumların canlılık oranları arasında önemli derecede farklılık gözlenmiştir (P=0.05). Sklerotium canlılık oranı kontrol parsellerinde % arasında değişirken solarizasyon uygulanan parsellerdeki sclerotiumların hepsi canlılığını kaybetmiştir. Solarizasyon uygulanan parsellerle Tavuk gübresi+solarizasyon uygulanan parseller arasında önemli bir fark gözlenmemiştir. Bu bulgular doğrultusunda Tokat ta sera koşullarında solarizasyonun S.sclerotiorum un kontrolünde etkin bir mücadele yöntemi olduğu ortaya çıkarılmıştır. Anahtar kelimeler: Toprak solarizasyonu, Beyaz küf, Sclerotinia sclerotiorum, Tokat (Turkey) Effects of Soil Solarization on Sclerotia Viability of Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) De Bary Under Tokat Climatical Conditions Abstract: Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) De Bary, the causal agent of white mold, stem and fruit rot diseases of different plant species has caused serious damage to cucumber grown in greenhouses in Tokat. Control of this disease with chemical is difficult. The possibility of controlling S. sclerotiorum by using soil solarization during the months of July and August was examined. The soil was covered with transparent polyethylene sheets for six weeks. Treatments included un treated control,solarization, poultry manure and solarization incombination with poultry manure. Effects of these treatments on sclerotial viability of S. sclerotiorum were evaluated at four different soil depth (0, 2, 5, 10 cm). Mean soil temperatures in solarized plots recorded at 0, 2, 5 and 10 cm depth were 45.73, 44.80, and C respectively. These temperatures were about 10 0 C higher than temperatures recorded in non-solarized plots. Viabitiy of sclerotia recovered from solarized plots was significantly different than the sclerotia recovered from non-solarized plots (P=0.05). Mean sclerotial viability changed between % in non-solarized plots while all the sclerotia recovered from solarized plots were lost their viability. There was not any significan difference between solarization and solarization+poultry manure treatments. From these results it was concluded that solarization can be an effective control method of S. sclerotiorum under greenhouse conditions in Tokat. Key words: Soil solarization, White mold, Sclerotinia sclerotiorum, Tokat (Turkey) 1.Giriş Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) De Bary kozmopolitan bir patojen olup, farklı familyalardan 278 cinse ait yaklaşık 408 bitki türünde beyaz çürüklük, gövde çürüklüğü ve meyve çürüklüğü olarak adlandırılan hastalıklara neden olmaktadır (Boland and Hall, 1994). Fungusun hayatta kalmasında ve bir sonraki yıla geçmesini sağlayan en önemli yapısı kalın çeperli dinlenme formu olan sclerotiumları olup sekiz yıla kadar toprakta canlılıklarını kaybetmeden kalabildikleri belirtilmektedir (Hugerford and Pitts, 1953). S. sclerotiorum un enfeksiyon oluşturmasında birinci derecede önemli olan askosporların büyük çoğunluğu yüzeyden itibaren toprağın ilk 5 cm sinde bulunan sklerotiumlardan oluşmakta dır (Steadman, 1974). Patojenin bitkiden bitkiye yayılması ise ancak bitkiden bitkiye temas yolu ile gerçekleşebilmektedir. S. sclerotiorum un diğer fungal patojenlerden farklı olan bir özelliği de; askosporlarının çimlenip konukçu bitki dokusuna giriş yapabilmesi için mutlaka bir ekstra besin kaynağına ihtiyaç duymalarıdır.

20 Tokat İklim Koşullarında Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) De Bary un Sclerotium Canlılığı Üzerine Solarizasyonun Etkisi Bu nedenle enfeksiyonu gerçekleştirebilmek için ya yaralı dokuya yada solmak üzere olan çiçek taç yaprakları gibi ölmek üzere olan bitki dokularına ihtiyaç duyarlar. Önce bu dokularda kolonize olduktan sonra diğer sağlıklı dokularda enfeksiyon gerçekleştirebilirler (Abawi and Grogan, 1975). Bu konuda yürütülen bir çok çalışmada görüldüğü gibi birinci derecede askospor enfeksiyonlarının gerçekleştiği dokular bitkilerin çiçekleri olmaktadır (Abawi et al. 1975; Cook et al. 1975). Sclerotinia sclerotiorum un kontrolünde yaygın olarak kullanılan yöntemler ;Kültürel, kimyasal,biyolojik mücadele ve dayanıklı çeşit kullanımıdır. Kimyasal mücadelede kullanılan ilaçların büyük çoğunluğu konukçu bitkinin çiçek kısımları başta olmak üzere toprak üstü aksamını askospor enfeksiyonundan korumayı hedeflemektedir. Bu nedenle de etkin bir kimyasal mücadele için uygulama zamanı ve yeşil aksamın en iyi şekilde ilaçla kaplanması gerekmektedir (Oliveira et al. 1995). Bu amaçla kullanılan fungisitlerden Benomyl ve Thiophanate-methyl in bazı kültür bitkilerinde etkin bir hastalık kontrolü sağladığı belirlenmiştir (Oliveira et al. 1995). Otuzdan fazla fungus ve bakteri türünün S. sclerotiorum a karşı antagonistik etki gösterdiği bilinmektedir (Huang et al., 1993; Yuen et al., 1991). McQuilken et al.(1995) doğal koşullarda Coniothrium minitans ın topraktaki sklerotium oranını büyük oranda düşürdüğünü fakat bunun hastalık şiddetine önemli bir etki göstermediğini belirtmişlerdir. Diğer bir çok biyolojik kontrol etmeni ile yürütülen çalışmalar laboratuar koşullarında başarılı sonuçlar verirken tarla koşullarında istenilen etkinlik sağlanamamıştır. Topraktaki sklerotium oranını düşürmeye yönelik mücadele yöntemlerinden biriside toprak solarizasyonudur. Solarizasyon, toprak yüzeyinin şeffaf plastik örtüyle kapatılarak solar radyasyonla toprak sıcaklığını toprak kökenli patojenleri öldürücü düzeye getirme yöntemidir. Toprak sıcaklığının artırılması toprak kökenli bir çok patojen, nematod, yabancı ot ve böceklerin ölümüne neden olarak onların popülasyonlarını ekonomik zarar seviyesinin altında tutmaya yardımcı olur (DeVay, 1991; Katan, 1981). Solarizasyon bir çok zararlı ve hastalık etmeninin de içinde bulunduğu mezofilik organizmalari hedef 16 aldığından termofilik funguslar ve Bacillus spp. üzerinde herhangi bir etkisi yoktur (Stapleton and DeVay, 1984). Önemli bir biyolojik mücadele etmeni olan Trichoderma spp. üzerine solarizasyonun her hangi bir olumsuz etkisi olmadığı çalışmalarla ortaya konmuştur (Ben-Yephet et al., 1987; DeVay, 1991). Yürütülen çalışmalarda Fusarium oxysporum f. sp. vasinfectum un topraktaki popülasyonunun solarizasyon uygulamasını takiben üç yıl süre ile kontrol edildiği (Katan et al., 1983) ve yüzeyden itibaren ilk 12 cm toprak içerisinde bulunan Verticillium dahliae nın yok edildiği belirtilerek solarizasyonun kontrol mekanizmasının sadece ısı artışından kaynaklanmadığı, aynı zamanda bitki gelişimini ve faydalı mikroorganizma aktivitesini artırması sonucu solarizasyon uygulanan topraklar da patojenlerin daha çok baskılandığı belirtilmiştir (Ashworth and Gaona, 1982; Ben- Yephet et al., 1987; DeVay, 1991; Katan et al., 1983). Türkiye de özellikle batı ve güney bölgelerde solarizasyon topraktaki zararlı, hastalık etmenleri ve yabancı otların kontrolünde kullanılırken, sebze üretiminin ve özellikle son yıllarda örtüaltı sebze üretiminin yaygınlık kazanması ile S.sclerotiorum başta olmak üzere bir çok toprak kökenli patojenler Tokat İlinde sorun olmaya başlamıştır. Bu çalışmada Tokat İli ve çevresinde özellikle örtüaltı hıyar üretim alanlarında sorun olan S. sclerotiorum un kontrolünde solarizasyonun bir mücadele yöntemi olarak etkinliğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Sklerotium Üretimi Çalışmada kullanılacak sklerotiumların üretimi için steril havuç diskleri kullanılmıştır. Havuçlar çeşme suyunda yıkandıktan sonra yaklaşık 10 mm genişliğinde diskler elde edilecek şekilde kesilerek 90 mm lik cam petri kapları içerisine tek tabaka halinde yerleştirilmiştir. Bu şekilde hazırlanan besi ortamı birer gün arayla iki kez 121 o C de 30 dakika süreyle otoklav edilerek steril edilmiştir. Tokat İlinde plastik seralarda üretimi yapılan hastalıklı hıyar bitkilerinden elde edilmiş olan S. sclerotiorum HT1 izolatının Patates dekstroz agar (PDA) besi ortamı üzerinde geliştirilmiş olan taze kültürlerinin gelişmekte olan kenar kısımlarından alınan 5 mm çapındaki disklerden her bir petri kabına 5 adet disk aktarılarak