Yükseköğretimin Büyümeye Etkisi: Eşbütünleşme Analizi The Effect of Higher Education on Growth: A Cointegration Analysis

Transkript

1 SESSION 2B: Kalkına 323 Yükseköğreiin Büyüeye Ekisi: Eşbüünleşe Analizi The Effec of Higher Educaion on Growh: A Coinegraion Analysis Ass. Prof. Dr. Mura Musafa Kuluürk (Çankırı Karaekin Universiy, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Hakan Kası Akaz (Çankırı Karaekin Universiy, Turkey) Assoc. Prof. Dr. Ahe Çein (Çankırı Karaekin Universiy, Turkey) Absrac In his sudy he relaionship beween higher educaion and econoic growh was invesigaed using annual daa beween 1988 and 212 for Turkey. To see shor and long run effecs of higher educaion on growh he Auoregressive Disribued Lag (ARDL) esing approach was used. In his invesigaion raio of higher educaion graduaes in eployen was used as an explanaory variable. Zivo and Andrews es was ipleened for he variables. The long and shor run effecs of higher educaion on growh was found significan. Granger causaliy es was ipleened and one way Granger causaliy fro higher educaion o growh was deerined. 1 Giriş İkisadi olgu ve olayların içinde en öneli yeri uan ekonoik büyüe birçok eorik yaklaşıa konu olakadır. Büyüenin öneli fakörlerinden beşeri serayenin ekisi üzerine ikro ve akro düzlede araşıraların öneli bir kısı eğii özelinde yoğunlaşakadır. Özellikle beşeri serayenin verililiğinin arırılası sürecinde eğiiin doğrudan ve dolaylı ekileri araşıra konusu olarak lieraürde öneini koruakadır. Beşeri serayedeki iyileşenin eelde iki farklı ekisinden söz edilebilir. Bu ekiler yeni bilgilerin üreilesi ve yayılası ile ürei sürecindeki çalışanların yeni eknikleri kullanası şeklinde kendini göserekedir. Bu bağlada kau ve özel eğii kurularındaki her düzeydeki foral eğii yanında çalışan bireylerin bulundukları iş pozisyonlarına göre yeni gelişirilen eknolojileri kullanaları için aldıkları eğiiler, haya boyu öğrene prograları, buluşların genellikle ön plana çıkığı lisansüsü progralar bu olgular arasında yerini alakadır. Bu çalışada yükseköğrei ile ekonoik büyüe arasındaki ilişki opla isihda içindeki yükseköğrei payı dikkae alınarak incelenişir. Bunun için döneine ai yükseköğrei ezunlarının isihda içindeki oranı ile GSYİH değişkenleri kullanılışır. Yükseköğrei ezunu olarak isihda edilen kişi sayısı ve opla isihda sayısına ai veriler TÜİK, GSYİH verileri ise Dünya Bankası resi inerne siesinden alınışır. 2 Lieraür Taraası Bir ülkenin ikisadi büyüesini ekileyen en öneli unsurlardan birisi insan fakörüdür. Lieraürde bu fakör beşeri seraye kavraıyla belirilişir. Bu kavra ise bir birey veya opluluğun al, hize veya fikir üreii sürecinde kullanılak üzere sahip oldukları bilgi, beceri ve yeeneklerini anılaakadır (OECD, 1998; Wesphalen, 1999). Bu anılaadan da anlaşıldığı üzere beşeri serayenin ve dolayısıyla ekonoik büyüenin en öneli ekenlerinden birisi eğiidir (Mankiw, vd., 1992; Lucas, 1988; Roer, 199; Nelson ve Phelps 1966). Eğii ve ekonoik büyüe ilişkisi üzerine yapılan çalışalar incelendiğinde aralarında poziif bir ilişki olduğu sonucu oraya konuşur (Barro, 1991; Keller, 26). Ekonoik kalkınanın en öneli yollarından birisi de isihda edilen işgücünün nicelik yanında nieliğinin de arırılasıdır. Bu doğruluda verililik düzeyinin yükselesinde eğiiin rolü büyükür. Türkiye için eğiiin ekonoik büyüe üzerindeki ekilerine yönelik yapılan çalışalarda, farklı eğii seviyelerindeki öğrenci sayıları ve ekonoik büyüe arasındaki ilişki incelenişir döneini kapsayan çalışada (Çalışkan, vd., 213), eğiiin büyüe üzerindeki ekisi eşbüünleşe analizi ile incelenişir. Bu çalışada, yükseköğrei ve lise seviyesindeki öğrenci sayısındaki arışın ekonoik büyüeyi ekilediği, ilköğrei ve eslek lisesi seviyesindeki öğrenci sayısı arışının büyüe üzerinde ekisi oladığı espi edilişir yıllarını kapsayan çalışada (Özsoy, 29), ilköğrei, ora öğrei, yükseköğrei, esleki ve eknik eğii olak üzere farklı eğii kadeelerinin ekonoik büyüe üzerine ekisini inceleişir. VAR odeli ile gerçekleşirilen eşbüünleşe analizi sonucunda eğii ile büyüe arasında uzun döneli bir ilişki bulunuşur. Özellikle esleki ve eknik eğii başa olak üzere eğii ile GSYİH arasında nedensellik ilişkisi olduğu sapanışır. Bu çalışaların yanı sıra eğii ve ekonoik büyüe ilişkisi yükseköğrei seviyesi ele alınarak da incelenişir döneini kapsayan çalışada (Erde ve Tuğcu, 21), Türkiye ekonoisinde ekonoik büyüe ile yükseköğrei arasında kısa ve uzun döneli ilişkinin varlığı incelenişir. ARDL

2 324 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 213 (Auoregressive Disribued Lag) ile Dolado ve Lükepohl Granger Nedensellik analizinin kullanıldığı bu çalışada yükseköğreiin ekonoik büyüe ile eşbüünleşik olduğu ve aralarında nedensellik ilişkisi bulunduğu espi edilişir yılları arasındaki çalışada (Özsoy, 28), VAR odeli kullanılarak ekonoik büyüe ile yükseköğrei arasında uzun döneli bir bağını ve iki değişken arasında nedensellik ilişkisi olduğu belirilişir dönei için yapılan çalışada (Özşahin ve Karaçor, 213), yükseköğreie yapılan harcaanın ve yükseköğrei kayılarındaki arışın ekonoik büyüeyi olulu ekilediği bulgusu sapanışır. 22 yılına ai çalışada (Tekin ve Çifçi, 25) yaay veri seiyle küelee analizi ve regresyon analizleri kullanılarak farklı eğii seviyelerine sahip işgücünün kişi başına düşen GSYİH ile ilişkisi OECD ülkeleri için incelenişir. İş gücü kaliesinin arası ile kişi başına düşen GSYİH nın arığı espi edilişir yıllarını kapsayan çalışada (Telaar ve Terzi, 21), Granger nedensellik ve VAR analizi kullanılarak ekonoik büyüe, nüfus ve eğii arasındaki ilişki incelenişir. Çalışa sonucunda kişi başına düşen gelirden yükseköğrei ezun sayısına ve eslek lisesi ezun sayısından kişi başına düşen gelire doğru poziif bir nedensellik ilişkisi bulunuşur. Eğii ile büyüe arasındaki ilişkiyi inceleyen diğer ülkelere yönelik yapılan çalışalarda benzer bulgulara ulaşılışır döneinde Nijerya ya yönelik çalışada (Babaunde ve Adefabi, 25), eğii ile ekonoik büyüe arasında uzun döneli bir ilişkinin varlığı araşırılışır. Johansen eşbüünleşe ekniği ve Vekör Haa Düzele (Vecor Error Correcion, VEC) odelinin kullanıldığı bu çalışada iyi eğiili işgücünün ürei fonksiyonunun öneli bir fakörü olduğu ve opla fakör verililiğini arırarak büyüe üzerinde uzun döne ekisinin olduğu belirlenişir yıllarına ai verilerle Uganda için yapılan çalışada (Musila ve Belassi, 24), çalışan kişi başına düşen eğii harcaalarının kısa ve uzun döne ekonoik büyüe üzerinde anlalı ve poziif bir ekisinin olduğu bulunuşur yıllarını kapsayan çalışada (Kreishan ve Hawarin, 211), VEC odeli kapsaında Ürdün için eğii ve ekonoik büyüe arasında eşbüünleşe ve nedensellik ilişkisi incelenişir. Çalışada eğiili çalışanlar ilk, ora, lisans ve lisansüsü ezunu olak üzere dör kaegoriye ayrılış ve elde edilen bulgular sonucunda yükseköğreiin ekonoik büyüe üzerinde poziif bir ekisinin olduğu, ilk ve oraöğreiin ise ekisinin oladığı oraya konuşur döneini kapsayan çalışada (Hussin vd., 212), Malezya için eğii ile ekonoik büyüe arasındaki uzun döne ilişkiye bakılış, VAR eodu kullanılarak eğii harcaaları ile ekonoik büyüe arasında eşbüünleşe olduğu belirlenişir döneini kapsayan veriler kullanılarak Yunanisan a yönelik yapılan çalışada (Tsaadias ve Pronzas, 212), eğiiin ekonoik büyüe üzerinde poziif ve anlalı bir ekisi olduğu sapanışır döneinde Çin Halk Cuhuriyei için ARDL eodu kullanılarak yapılan çalışada (Narayan ve Syh, 26), kısa dönede yükseköğreiin reel gelir üzerinde poziif bir ekisi olduğu göserilişir. 3 Model ve Meodoloji Çalışada ekonoik büyüenin gösergesi olarak reel GSYİH (ilyar TL) alınışır. Yükseköğreiin büyüeye ekisini inceleede kullanılacak açıklayıcı değişken olarak isihda edilen yükseköğrei ezunu sayısının opla isihda sayısına oranı seçilişir. Bu oran isihdaın nieliksel anlada farklılaşasının bir gösergesi olarak ele alınışır döneine ai 25 yıllık veri kullanılışır. GSYİH verileri Dünya Bankası, isihda verileri ise TÜİK resi inerne sielerinden alınışır. Kullanılacak odel Y 1UIO olarak belirlenişir. Burada Y reel GSYİH ve UIO yükseköğrei ezunu olup isihda edilen kişi sayısının opla isihda sayısına oranıdır. Zaan serisi verilerinin karakerisik özelliklerini oraya koyabilek aacıyla gelişirilen Augened Dickey- Fuller ve Phillips-Perron esleri yapısal kırılanın oladığı varsayıı alında biri kök analizini yapabilek için kullanılışır (Dickey ve Fuller, 1981; Phillips ve Perron, 1988). Bunlara ek olarak yapısal kırıla varsayıı alında uygulanak üzere gelişirilen Zivo ve Andrews biri kök esi de uygulanışır (Zivo ve Andrews, 1992). Yapısal kırılayı içsel bir olgu olarak irdeleyen Zivo ve Andrews biri kök esi oralaadaki kırıla, eğideki kırıla ve her ikisinin birlike olduğu üç duruu sınaakadır. Kırıla yılının espiinden sonra elde edilen isaisik değeri ilgili kriik -değerlerinden küçükse H : Yapısal kırılayla biri kök vardır hipoezi reddedilir. UIO ile Y arasındaki eşbüünleşe ilişkisini ARDL yönei ile inceleek aacıyla ilk aşaada Y c c Y c UIO c Y i i 4i i i1 i c UIO odeli kullanılarak sınır esi olarak adlandırılan yaklaşı uygulanışır. Burada fark operaörü, gecike uzunluğudur. Değişkenler arasında eşbüünleşe oladığını beliren H hipoezi H : c1 c2 şeklinde u (1) (2)

3 SESSION 2B: Kalkına 325 anılanış olup H 1 : c1 c2 alernaif hipoezine karşı F-isaisiği kullanılarak es edilişir. Elde edilen F-isaisiği değeri, üs kriik değerden yüksek ise değişkenler arasında eşbüünleşe ilişkisi olduğu, al kriik değerden düşük ise ilişki oladığı sonucuna ulaşılakadır. Hesaplanan F-isaisiği değeri al ve üs kriik değerlerin arasında ise ilişkinin varlığı hakkında kesin bir sonuca ulaşılaaakadır. Modelin uygun gecike sayısının belirlenesinde AIC ve SIC krierleri kullanılışır. Sınır esi sonucunda değişkenler arasında eşbüünleşe olduğunun belirlenesiyle uzun ve kısa döne ilişkilerin incelenebilesi için sırasıyla (3) ve (4) nolu ARDL odelleri kuruluşur. Y c Y c c Y UIO u 1i i 2i i i1 i c ECT c c Y 1 1 2i i 3i i i1 i c UIO Son olarak Granger nedensellik analizi değişkenlerin birbirini hangi yönde ekilediğini es eek için kullanılışır. 4 Araşıra Bulguları ve Değerlendire u Zaan serilerinde verilerin sahe regresyon ihialine karşı durağanlıklarından ein olak için biri kök analizlerinden Augened Dickey-Fuller (ADF) ve Phillips-Perron (PP) esleri uygulanış ve sonuçlar Tablo 1 de özelenişir. Değişken ADF PP Sabi Sabi,rend Sabi Sabi,rend Y.8241 [] [] [3] [1] UIO [] [2] [21] [12] ΔY [] *** [] *** [2] *** [3] *** ΔUIO [2] [1] *** [3] * [22] *** No: ***: %1; ** :%5; * :%1 düzeyinde isaisiksel olarak anlalılığı ifade eekedir. Tablo 1: Biri kök esi sonuçları (yapısal kırıla dikkae alınadan) Y ve UIO değişkenleri düzeyde durağan çıkaış ancak birinci farkları alındığında seriler durağan hale gelişir. Yapısal kırıla duruunda durağanlığı es eek için Zivo ve Andrews esi uygulanışır ve sonuçlar Tablo 2 de sunuluşur. Değişken Model Gecike -isaisiği Kırıla yılı Sonuç A I(1) Y B I(1) C I(1) A I(1) UIO B * 2 I() C I(1) No: ***: %1; ** :%5; * :%1 düzeyinde isaisiksel olarak anlalılığı ifade eekedir. Tablo 2: Zivo-Andrews yapısal kırıla esi sonuçları Zivo ve Andrews es sonuçları verilerin yapısal kırılaların dikkae alınası duruunda Model B haricinde durağan oladığını göserekedir. Model farklı yıllar için kese ve eği kukla değişkenleri önerekle beraber bu önerelerin hiç biri isaisiki olarak anlalı çıkadığı için odele dahil edileişlerdir. Gecike Sayısı AIC SIC Tablo 3: Sınır esi sonuçları Hesaplanan AIC ve SIC değerlerine göre uygun gecike uzunluğu 4 olarak hesaplanışır. Breusch-Godfrey serisel korelasyon LM esine göre 4 gecike uzunluğunda ookorelasyon oladığı belirlenişir. Hesaplanan F-isaisiği değeri bulunuş olup ablo üs kriik sınırı olan 7.3 değerini geçiği için H hipoezi reddedilişir. Bu da değişkenler arasında eşbüünleşe ilişkisi olduğunu göserekedir. Değişkenler arasında eşbüünleşe olduğu için ARDL odelleri kullanarak uzun ve kısa döne ilişkilerin varlığı incelenebilir. (3) (4)

4 326 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES ARDL odeli Değişkenler arasındaki uzun döne ilişkinin araşırılası için oluşurulan ARDL odelinden SIC krieri kullanılarak uygun gecike sayısı elde edilişir. Burada gecike sayısı (1, ) olarak belirleniş ve elde edilen odelin ahini ve uzun döne ilişki değerleri Tablo 4 ve Tablo 5 de özelenişir. Uzun döne ilişkilere ai kasayı ahinleri beklenilere uygun ve.1 anlalılık düzeyinde isaisiki olarak anlalı çıkışır. Değişken Kasayı isaisiği C ** UIO ** Y(-1) ** Tablo 4: Schwarz Bayesian Krierine göre ARDL(1,) odeli ahin sonuçları Değişken Kasayı isaisiği C *** UIO *** Tablo 5: ARDL(1,) odeli uzun döne kasayıları 4.2 Kısa Döne İlişki Uzun döne ilişkinin bulunasını akiben haa düzele fakörü ile kısa döne ekileri ARDL yaklaşıının haa düzele odeli (ECM) kullanılarak hesaplanışır. Haa düzele erii (ECT) ile ahin edilen odeldeki ECT(-1) kasayısı kısa döne dengeden sapaların ne kadarlık kısının uzun dönede düzelildiğini göserekedir. Bu bağlada ECT(-1) değeri isaisiki olarak anlalı ve beklenilere uygun olarak negaif kasayıya sahipir. Tablo 6 da sunulan sonuçlara göre kısa dönede gerçekleşen sapanın uzun dönede % 48 lik bir kısı düzelilecekir. Değişken Kasayı isaisiği ΔUIO ** ECT(-1) ** Tablo 6: ARDL(1,) haa düzele odeli ve kısa döne ilişki kasayıları 4.3 Granger Nedensellik Değişkenler arasında eşbüünleşe ilişkisinin espi edilesi, bu ilişkinin yönünün ne olabileceği konusunda es uygulaaız için olanak sağlaakadır (Engle ve Granger, 1987). Granger nedensellik analizi bulguları Tablo 7 de iki farklı gecike düzeyi için raporlanışır. Gecike sayısı: 1 Boş Hipoez: F-isaisiği Olasılık Y den UIO ya Granger nedensellik yokur UIO dan Y ye Granger nedensellik yokur **.199 Gecike sayısı: 2 Boş Hipoez: F-isaisiği Olasılık Y den UIO ya Granger nedensellik yokur UIO dan Y ye Granger nedensellik yokur **.194 Tablo7: Nedensellik Analizi Sonuçlara göre her iki gecike için de yükseköğrei ezunu bireylerin isihda içindeki oranı ile reel GSYİH arasında ek yönlü bir ilişki bulunuşur. İlişkinin yönünün yükseköğrei isihda oranından reel GSYİH ya doğru olduğu espi edilişir. Bu sonuç bize yükseköğrei ezunlarının isihda içindeki oranının arasının ekonoik büyüeyi arırıcı bir ekisi olduğunu göserekedir. 5 Sonuç Bu çalışada yükseköğrei ile ekonoik büyüe arasındaki eşbüünleşe ve nedensellik ilişkisi döneine ai yıllık veriler kullanılarak incelenişir. Yükseköğrei için açıklayıcı değişken olarak yükseköğrei ezunlarının isihdaa kaılı oranı kullanılışır. Çalışa sonucunda yükseköğreiin gerek kısa gerekse uzun dönede büyüe üzerinde olulu ekisi olduğu sonucuna ulaşılışır. Nedensellik esi sonuçlarına göre ise yükseköğreiden büyüeye doğru ek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu belirlenişir. Elde edilen bulgular ışığında yükseköğrei düzeyinde eğiiin he nicelik he de nielik olarak iyileşirilesinin ekonoik büyüe açısından olulu olacağı sonucuna ulaşılışır. Kaynakça Babaunde, M. A. ve R. A. Adefabi, 25. Long Run Relaionship Beween Educaion and Econoic Growh in Nigeria: Evidence fro he Johansen s Coinegraion Approach Regional Conference on

5 SESSION 2B: Kalkına 327 Educaion in Wes Africa: Consrains and Opporuniies, Dakar, Senegal, Noveber 1s - 2nd, Cornell Universiy (hp:// Barro, R.J., Econoic Growh in a Cross Secion of Counries, The Quarerly Journal of Econoics, 16, Çalışkan, Ş., M. Karabacak ve O. Meçik, 213. Türkiye de Eğii-Ekonoik Büyüe İlişkisi: (Kaniaif Bir Yaklaşı), Yönei Bilileri Dergisi, 11, Dickey, D.A. ve W.A. Fuller, Likelihood Raio Saisics for Auoregressive Tie Series wih a Uni Roo, Econoerica, 49, Engle R.F. ve C.W.J. Granger, Co-inegraion and Error Correcion: Represenaion, Esiaion, and Tesing, Econoerica, 55, Erde, E. ve C.T. Tuğcu, 21. Higher Educaion And Econoic Growh: An Epirical Invesigaion of Coinegraion and Causaliy for Turkish Econoy, Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bililer Fakülesi Dergisi, 36, Hussin, M.Y.M., F. Muhaad, M.F.A. Hussin ve A.A. Razak, 212. Educaion Expendiure and Econoic Growh: A Causal Analysis for Malaysia, Journal of Econoics and Susainable Developen, 3, Keller, K.R.I., 26. Invesen in Priary, Secondary, and Higher Educaion and he Effecs on Econoic Growh, Coneporary Econoic Policy, 24, Kreishan, F. M. ve I. M. Al Hawarin, 211. Educaion and Econoic Growh in Jordan: Causaliy Tes, Inernaional Journal of Econoic Perspecives, 5, Lucas, R. E On he echanics of econoic developen, Journal of Moneary Econoics, 22, Mankiw, N. G., D. Roer ve D. N. Weil A Conribuion o he Epirics of Econoic Growh, The Quarerly Journal of Econoics, 17, Musila, J. W. ve W. Belassi, 24. The Ipac of Educaion Expendiures on Econoic Growh in Uganda: Evidence fro Tie Series Daa, The Journal of Developing Areas, 38, Narayan P.K. ve R. Syh, 26. Higher Educaion, Real Incoe and Real Invesen in China: Evidence fro Granger Causaliy Tess, Educaion Econoics, 14, Nelson, R. R. ve E. S. Phelps Invesen in huans, echnological diffusion, and econoic growh, The Aerican Econoic Review, 56, OECD 1998, Huan Capial Invesen, Paris. Özsoy, C., 28. Türk Yükseköğrei Siseinin Duruu ve İkisadi Büyüe Perforansına Kakısı, Niğde Üniversiesi İkisadi ve İdari Bililer Fakülesi Dergisi, 1, Özsoy, C., 29. Türkiye'de Eğii ve İkisadi Büyüe Arasındaki İlişkinin Var Modeli ile Analizi, The Journal of Knowledge Econoy & Knowledge Manageen, 4, Özşahin, Ş. ve Z. Karaçor, 213. Ekonoik Büyüenin Belirleyicilerinden Biri Olarak Beşeri Seraye: Yükseköğreniin Türkiye Ekonoisi İçin Önei, Niğde Üniversiesi İİBF Dergisi, 6, Phillips, P.C.B. ve P. Perron, Tesing for a Uni Roo in Tie Series Regression, Bioerika, 75, Roer, P Endogenous echnological change, The Journal of Poliical Econoy, 98, S71-S12. Tekin, M. ve M. Çifçi, 25. OECD Deneyilerinden Harekele İkisadi Kalkınada Eğiili İş Gücünün Önei ve Türkiye İçin Çıkarılacak Dersler, İsanbul Üniversiesi İkisa Fakülesi Maliye Araşıra Merkezi Konferansları, 47. Seri. Telaar, O. M. ve H. Terzi, 21. Nüfus ve Eğiiin Ekonoik Büyüeye Ekisi: Türkiye Üzerine Bir İncelee, Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bililer Dergisi, 24, Tsaadias, C. ve P. Pronzas, 212. The effec of educaion on econoic growh in Greece over he period, Educaion Econoics, 2, Wesphalen, S.A., Reporing On Huan Capial; Objecives And Trends, Inernaional Syposiu Measuring and Reporing Inellecual Capial: Experience, Issues, and Prospecs, Aserda, 9-1 June Zivo, E. ve D.W.K. Andrews, Furher Evidence on he Grea Crash, he Oil-Price Shock, and he Uni-Roo Hypohesis, Journal of Business & Econoic Saisics, 1,