ÇOKLU ZEKA KURAMINA DAYALI BİYOLOJİ ÖĞRETİMİNİN ANALİZİ

Transkript

1 ÇOKLU ZEKA KURAMINA DAYALI BİYOLOJİ ÖĞRETİMİNİN ANALİZİ Gülay EKİCİ Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, ANKARA Özet Bu araştırmanın genel amacı, liselerde uygulanan biyoloji dersi öğretiminin öğrencilerin zeka türlerine uygun yapılıp yapılmadığını değerlendirmektir. Araştırma betimleme-survey yöntemiyle yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, Eğitim-Öğretim yılında Ankara ili Çankaya merkez ilçesinde görev yapan toplam 80 biyoloji öğretmeni oluşturmuştur. Araştırma verilerini toplamak amacıyla 8 zeka türüne ait öğretim yaklaşımlarını ifade eden toplam 80 cümle içeren bir ölçme aracı kullanılmıştır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde frekans, yüzde ve aritmetik ortalama kullanılmıştır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesi sonunda; Biyoloji öğretmenlerinin en fazla sözel-dil zeka türüne sahip öğrencilerin kolay öğrenmesini sağlayan öğretim yaklaşımlarını kullandıkları belirlenmiştir. Diğer taraftan sözel-dil zekasına sahip öğrencilere yönelik olarak en fazla tartışma yapma, not tutturma, kitaptaki bilgileri okuma gibi öğretim yaklaşımlarının kullanıldığı belirlenmiştir. 1. GİRİŞ Öğrenciler bireysel öğrenme farklılıklarıyla sınıf ortamlarına gelmektedirler. Bu farklılığın önemsenmesi gerektiğini vurgulayan kuramlardan biri de Çoklu Zeka Kuramı dır. Bu kuram Howard Gardner tarafından hazırlanmıştır. Çoklu zeka kuramı, savunduğu zeka türleriyle ilk ortaya atıldığı yıllardan beri tüm dünyada ilgi görmektedir. Bu kurama göre bireylerde 8 zeka türü bulunmaktadır (Brualdi, 1994; Checkly, 1997; Hoerr, 1998; Silver, Strong & Perini, 2000; Terry & Wayman 1996). Bu zeka türlerinin özellikleri kısaca şöyledir: Sözel/Dilbilimsel Zeka (Verbal/ Linguistic Intelligence): Dili hem sözlü hem de yazılı olarak etkin kullanma yeteneğidir. Bu zeka türüne sahip bireyler konuşmacı, politikacı, şair, oyun yazarı, editör gibi mesleklerde yeteneklidirler. Mantıksal/Matematiksel Zeka (Logical/ Mathematical Intelligence): Rakamları etkin kullanma, problemlere bilimsel çözümler üretme, kavramlar arasındaki ilişkileri ayırt etme, sınıflama, genelleme yapma, matematiksel bir formülü ifade etme, hesaplama, benzetmeler yapma ve ortaya çıkan sonuçları iyi bir nedene bağlama yetenekleridir. Bu zeka türüne sahip bireyler matematikçi, muhasebeci, istatikçi, bilgisayar programcılığı gibi meslekleri tercih etmektedirler. Müziksel Zeka (Musical Intelligence): Müzikle düşünmek, ritme, sesin yüksekliğine ve melodiye duyarlılık, sesi tanıma yeteneğidir. Bu zekaları güçlü bireyler, genellikle müzisyenlik, orkestra şefliği gibi meslekleri tercih etmektedirler. Uzaysal/Görsel Zeka (Spatial/Visual Intelligence): Biçime, şekile, boşluğa, renge ve çizgiye duyarlılık gösterebilme yeteneğidir. Genellikle denizcilerin, pilotların, heykeltıraşların, ressamların, mimarların, cerrahların bu zeka türüne sahip olduğu görülmektedir. Bedensel/Duyusal Zeka (Bodily-Kinesthetic Intelligence):Düşünceleri ve duyguları ifade ederken, problem çözerken ve bir ürün meydana getirirken, bedeni ya da bedensel kasları kullanma yeteneğidir. Balerinler, dansçılar, atletler, cerrahlar, zanaatkarlar, heykeltıraşlar, pandomim sanatçıları, operatörler, aktörler, el işleri ile ilgilenen bireyler bu zeka türüne sahip bireylerdir. Bireylerarası/Sosyal Zeka (Interpersonal Intelligence): Diğer insanların ruh hallerini, duygularını, güdülerini ve niyetlerini, nasıl çalıştıklarını, onlarla nasıl ortaklaşa çalışılabileceğini anlayabilme, problemleri ve karışıklıkları çözebilme yeteneğidir. Başarılı satıcılar, politikacılar, öğretmenler ve din adamlarının yüksek seviyelerde bu zekaya sahip oldukları söylenebilir. Bireysel Zeka-Özedönük Zeka (Intrapersonal Intelligence): Bireyin kendisini, güçlü ve zayıf yönlerini, ruh halini, istek ve niyetlerini anlama ve bu doğrultuda yaşamını planlama ve yönlendirme yeteneğidir. Din adamları, psikologlar, filozoflar özedönük zekaları gelişmiş bireylerdir. Doğacı Zeka: Bu zekaya sahip olanlar doğal kaynaklara ve sağlıklı bir çevreye ilgi duyarlar, flora ve faunayı tanırlar ve bu yeteneklerini üretken biçimde kullanabilirler. Avcı, ziraatçı, biyolog, veteriner, izci bu zekaları gelişmiş olan bireylere örnek verilebilir. Yukarıda bahsedildiği gibi farklı zeka türüne sahip bireylerin farklı öğrenme özellikleri bulunmaktadır. Öğrenemeyen (başarısız) öğrenci fikrini kabul etmeyen bu kurama göre, öğretim faaliyetleri öğrencilerin zeka türlerine yönelik olarak düzenlendiğinde her öğrenci öğrenebilmektedir (başarılı olabilmektedir). Bu amaçla öğretmenler öğretim faaliyetlerinde, her zeka türüne yönelik

2 olarak, mümkün olduğu kadar farklı öğretim yaklaşımlarını (*) kullanmalıdırlar. Her öğrencinin zeka türüne uygun olan öğretim ortamlarıyla sürdürülen öğretim faaliyetlerine Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Öğretim diyebiliriz Araştırmanın Amacı Bu araştırma, liselerde uygulanan biyoloji dersi öğretiminin öğrencilerin zeka türlerine uygun yapılıp yapılmadığını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Bu kapsamda şu sorulara cevap aranmıştır: 1) Biyoloji öğretmenleri en fazla hangi zeka türlerine yönelik öğretim yapmaktadırlar? 2) Biyoloji öğretmenlerinin farklı zeka türlerine yönelik olarak kullandıkları öğretim yaklaşımlarının dağılımı nasıldır? 2. YÖNTEM Araştırma betimleme-survey yöntemiyle yapılmıştır Araştırma Grubu Araştırma grubunu Eğitim-Öğretim yılında Ankara ili Çankaya merkez ilçesinde görev yapan toplam 80 biyoloji öğretmeni oluşturmuştur Veri Toplama Araçları Araştırma verilerini toplamak amacıyla kullanılan ölçme aracı farklı zeka türlerini içeren sekiz bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerin her biri 10 ar tane öğretim yaklaşımını ifade eden cümleler olmak üzere toplam 80 cümle içermektedir. Bu cümleler konuyla ilgili kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır (Armstrong, 1994; Campbell, 1996; Demirel, 2002). Öğretim yaklaşımlarının karşısında bulunan kullanıyorum-kullanmıyorum seçeneklerini, öğretmenlerin kendilerine uygun olanını işaretlemeleri istenmiştir. Güvenirlik çalışması için toplam 62 biyoloji öğretmenine uygulanan ölçme aracının zeka türlerine göre 0.70 ile 0.92 arasında değişen Cronbach-alfa değerleri bulunmuştur Verilerin Analizi Araştırma verileri SPSS-10.0 paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde frekans, yüzde ve aritmetik ortalama kullanılmıştır. Bu işlemler her bir zeka türünde ayrı ayrı yapıldıktan sonra sonuçlar ortak bir tabloda birleştirilmiştir. 3. BULGULAR Aşağıda alt amaçlar doğrultusunda elde edilen bulgulara yer verilmektedir Zeka Türleri: Araştırmanın birinci alt amacı biyoloji öğretmenleri en fazla hangi zeka türlerine yönelik öğretim yapmaktadırlar? biçiminde ifade edilmiştir. Bu soruya yanıt ararken öncelikle her bir zeka türüne ait istatistiksel işlemler yapıldıktan sonra sonuçlar tablolaştırılmıştır (Tablo 3. 1). Tablo 3.1 : Biyoloji Öğretmenlerinin Öğretim Yaptıkları Zeka Türlerinin Dağılımı Zeka Türleri N Aritmetik ortalama Standart sapma Medyan Min-Max puanlar Müzik/Ritmik Zeka 80 4,70 1,91 5,00,00-9,00 8. Bireysel /Özedönük Zeka 80 5,26 1,85 5,00 1,00-9,00 7. Sözel/Dilbilim Zekası 80 6,05 1,99 6,00 1,00-10,00 1. Bedensel/ Duyusal Zeka 80 5,57 1,64 6,00 2,00-9,00 6. Doğacı Zeka 80 5,70 2,00 6,00 1,00-10,00 5. Uzaysal/Görsel Zeka 80 5,93 1,84 6,00 2,00-10,00 2. Mantıksal/Matematiksel Zeka 80 5,90 1,90 6,00 1,00-10,00 3. Bireylerarası/Sosyal Zeka 80 5,85 2,05 6,00 1,00-10,00 4. Kullanım sırası Tablo 3.1 de görüldüğü gibi öğretmenler sekiz zeka türüne yönelik olarak farklı kullanım sırasında öğretim yapmaktadırlar. Bu kullanım sırası dikkate alındığında biyoloji öğretmenlerinin en fazla sözel/dilbilim zekası türüne sahip öğrencilerin kolay öğrenmesini sağlamaya yönelik öğretim (*) Öğretim yaklaşımı: Farklı zeka türlerine (öğrenme stillerine) sahip öğrencilerin öğretmenin sınıf içi faaliyetlerinde kullanmasını tercih ettikleri öğretim yöntemlerinin, öğretim stratejilerinin, öğretim tekniklerinin ve araç-gereçlerin bütününü vurgulayan bir kavramdır (Ekici, 2001).

3 yaptıkları ( X =6,05). Bu zeka türünü sırasıyla uzaysal/görsel zeka ( X = 5,93), mantıksal/ matematiksel zeka ( X =5,90), bireylerarası/sosyal zeka ( X =5,85), doğacı zeka ( X =5,70), bedensel/ duyusal zeka ( X =5,57), bireysel/özedönük zeka ( X =5,26) ve müzik-ritmik zeka ( X =4,70) grubuna sahip öğrencilerin kolay öğrenmesini sağlamaya yönelik yapılan öğretim izlenmektedir Öğretim Yaklaşımları: Araştırmanın ikinci alt amacı Biyoloji öğretmenlerinin farklı zeka türlerine yönelik olarak kullandıkları öğretim yaklaşımlarının dağılımı nasıldır? biçiminde ifade edilmiştir. Bu soruda zeka türlerine ait öğretim yaklaşımlarının kullanılma durumu değerlendirilmiştir (Tablo 3.2) Tablo 3.2: Biyoloji Öğretmenlerinin Kullandıkları Öğretim Yaklaşımlarının Zeka Türlerine Göre Dağılımı (*) Zeka Türlerine Göre Öğretim Yaklaşımlarının Dağılımı f % Sözel/Dilbilim Zekası Tartışma yapma Not tutturma Konuyla ilgili ders kitabındaki veya ek bir kitaptaki bilgileri okuma Mantıksal/Matematiksel Zeka Konuyla ilgili bir durumu matematiksel bir denkleme dönüştürme Konuyla ilgili bir deney tasarlama ve yapma Konuyu açıklamak için Venn diyagramı veya kavram haritası kullanma Müzik/Ritmik Zeka Şarkı sözlerini konuyla ilişkilendirme Konuyla ilgili şarkıları toplama ve sunma Derse müzikle giriş yapma Uzaysal/Görsel Zeka Konuyla ilgili bir süreci renklerle şifrelendirme Konuyu resimlerle örnekleme veya çizme Bir konuda tepegöz ve slayt gösterisi, video ya da fotoğraf albümü hazırlatma Bedensel/ Duyusal Zeka Bir konuda rol yaptırma Bir konuda gezi planlatma ve öğrencilerin katılımlarını sağlama Bir konuda model hazırlatma Bireysel /Özedönük Zeka Ev ödevi hazırlatma Bir konuda ne hissettiğini betimleme Bir konudaki kişisel çalışmayı kendi kendine değerlendirtme Bireylerarası/Sosyal Zeka Grup çalışması yaptırma Sınıfta yüksek sesle düşünerek problem çözme tekniğini kullanma Konuyu öğrenmek için sosyal beceriler kullandırma Doğacı Zeka Bireysel-grup halinde projeler hazırlatma Konuları öğretmek için doğal ortamları kullanma Öğretimde sınıf-dışı öğretim yöntemleri kullanma ,5 51,2 50,0 58,7 32,5 11,2 17,5 8,7 7,5 62,0 30,0 16,2 20,0 11,2 3,7 20,0 8,7 3,7 45,0 27,5 12,5 36,2 26,2 7,5 Tablo 3. 2 de görüldüğü gibi biyoloji öğretmenleri farklı zeka türlerine yönelik olarak farklı öğretim yaklaşımlarını kullanmaktadırlar. Zeka türlerine göre en fazla kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı aşağıda verilmektedir: (*) Tablo 3. 2 de Biyoloji öğretmenlerinin kullandıkları öğretim yaklaşımlarının zeka türlerine göre dağılımında her zeka türüne yönelik olarak en fazla kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımına yer verilmiştir.

4 Sözel/Dilbilim Zekası: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı tartışma yapma (%72,5), not tutturma (%51,2), konuyla ilgili ders kitabındaki veya ek bir kitaptaki bilgileri okuma (%50,0) şeklinde sıralanmaktadır. Mantıksal/Matematiksel Zeka: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı konuyla ilgili bir durumu matematiksel bir denkleme dönüştürme (%58,7), konuyla ilgili bir deney tasarlama ve yapma (%32,5), konuyu açıklamak için Venn diyagramı veya kavram haritası kullanma (%12,) şeklinde sıralanmaktadır. Müzik/Ritmik Zeka: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı şarkı sözlerini konuyla ilişkilendirme(%17,5), konuyla ilgili şarkıları toplama ve sunma (%8,7), derse müzikle giriş yapma (%7,5) şeklinde sıralanmaktadır. Uzaysal/Görsel Zeka: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı konuyla ilgili bir süreci renklerle şifrelendirme (%62,0), konuyu resimlerle örnekleme veya çizme (%30,0), bir konuda tepegöz ve slayt gösterisi, video ya da fotoğraf albümü hazırlatma (%16,2) şeklinde sıralanmaktadır. Bedensel/Duyusal Zekası: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı bir konuda rol yaptırma (%20,0), bir konuda gezi planlatma ve öğrencilerin katılımlarını sağlama (%11,2), bir konuda model hazırlatma (%3,7) şeklinde sıralanmaktadır. Bireysel/Özedönük Zeka: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı ev ödevi hazırlatma (%20,0), bir konuda ne hissettiğini betimletme (%8,7), bir konudaki kişisel çalışmasını kendi kendine değerlendirtme (%3,7) şeklinde sıralanmaktadır. Bireylerarası Zeka: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı grup çalışması yaptırma (%45,0), sınıfta yüksek sesle düşünerek problem çözme tekniği kullanma (%27,5), konuyu öğrenmek için sosyal becerileri kullanma (%12,5) şeklinde sıralanmaktadır. Doğacı Zeka: Bu zeka türüne yönelik olarak kullanılan ilk üç öğretim yaklaşımı bireysel-grup halinde projeler hazırlatma (%36,2), konuları öğrenmek için doğal ortamları kullanma (%26,2), öğretimde sınıf-dışı öğretim yöntemleri kullanma (%7,5) şeklinde sıralanmaktadır. 4. YORUM/TARTIŞMA Bireysel farklılıklara dikkat çeken Çoklu Zeka Kuramı, uygulamalarda öğrencilerin tüm yeteneklerini, ilgi ve isteklerini kullanmalarını sağlamayı hedeflemektedir. Zeka alanları bireylerin zihinsel durumlarını temsil etmekte, kesinlikle kim yada ne olduklarını belirtmemektedirler. Bu kuram bireyde yalnız bir zekanın geçerliliğini belirlemek yerine, her insanın bütün zeka alanlarında yeteneğinin olduğunu savunmaktadır. Ancak her insanda söz konusu olan bu zeka alanları değişik düzeylerde bulunmaktadır. Dolayısıyla, her birey bazı zeka alanlarında oldukça gelişmiş, bazılarında orta düzeyde gelişmiş ve diğer bazılarında ise çok az gelişmiş olabilmektedirler (Arı ve Saban, 2000:133). Bu nedenle çoklu zeka kuramının sınıf ortamında uygulamalarında dikkat edilmesi gereken bazı temel noktalar vardır (Bruald, 1994). Bu noktalar şunlardır: Öğretmenler bütün zekalara eşit derecede önem vermelidirler. Öğretmenler materyal sunumunda tüm zekaları geliştirici ya da tüm zekaları kullanmaya yönelik faaliyetler hazırlamalıdır. Herkes sekiz zeka ile doğar ancak ne yazık ki öğrenciler sınıfa farklı zekaları gelişmiş halde gelirler. Biyoloji öğretmenlerinin de uygulamalı bir alan olan biyoloji dersinin öğretiminde sadece Sözel/Dilbilim Zekasına yönelik öğretim yapmadan tüm zeka gruplarını dikkate alarak öğretim yapmaları, öğrenci başarısını arttıracaktır. Sınıf ortamında öğretilecek bir konunu geleneksel planlama ve uygulama biçimiyle değil, zeka alanlarının işe koşularak öğretilmesi dersi daha zevkli hale getirecek ve öğrenmeler daha kalıcı olacaktır. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1. Sonuç Biyoloji öğretmenlerinin en fazla Sözel/Dilbilim Zekası türüne sahip öğrencilerin kolay öğrenmesini sağlamaya yönelik öğretim yaptıkları belirlenmiştir. Bu zeka türünü sırasıyla uzaysal/görsel zeka, mantıksal/matematiksel zeka, Bireylerarası/Sosyal zeka, doğacı zeka, bedensel/ Duyusal zeka, bireysel/özedönük zeka ve müzik-ritmik zeka izlemektedir.

5 Biyoloji öğretmenlerinin farklı zeka türüne sahip öğrencilerin kolay öğrenmelerine yönelik olarak kullandıkları pek çok öğretim yaklaşımı bulunmaktadır. Buna göre sözel/dilbilim zeka grubundaki öğrencilere yönelik olarak en fazla tartışma yapma öğretim yaklaşımının kullanıldığı tespit edilirken, mantıksal/matematiksel zeka türüne yönelik olarak konuyla ilgili bir durumu matematiksel bir denkleme dönüştürme, müzik/ritmik zeka türüne yönelik olarak şarkı sözlerini konuyla ilişkilendirme, uzaysal/görsel zeka türüne yönelik olarak konuyla ilgili bir süreci renklerle şifrelendirme bedensel/duyusal zeka türüne yönelik olarak bir konuda rol yaptırma, bireysel/özedönük zeka türüne yönelik olarak ev ödevi hazırlatma, bireylerarası zeka türüne yönelik olarak grup çalışması yaptırma, doğacı zeka türüne yönelik olarak bireyselgrup halinde projeler hazırlama öğretim yaklaşımının kullanıldığı tespit edilmiştir. 5.2.Öneriler Biyoloji öğretmenlerinin çoklu zeka kuramına dayalı biyoloji öğretimi konusunda hizmet içi eğitim kursları almaları sağlanmalıdır. Öğretmenlerin farklı zeka türüne sahip öğrencilere uygun öğretim yapmalarına imkan sağlayan ortamlar hazırlanmalıdır. Öğretmenler farklı zeka türlerine uygun öğretim materyallerini nasıl hazırlayabilecekleri konusunda eğitim almalıdırlar. Biyoloji öğretmenlerine öğrencilerin zeka türlerini belirlemek için kullanabilecekleri ölçekler sağlanabilir. Biyoloji öğretmen adaylarının eğitim fakültelerinde çoklu zeka kuramına dayalı biyoloji öğretimi yapabilecek şekilde eğitim almaları sağlanmalıdır. KAYNAKLAR Al-Rawahi, Z. (1996). The theory of multiple intelligences. zahraar/ mi 1.htm. Armstrong, T.(1994). Multiple intelligence in the classroom. USA: ASCD Publishing Alexandra. Brualdi, A.,C. (1994, February 11). Multiple intelligences: Gardner s Theory. cua.edu/ digests/ tm htm. Campbell, L (1996). Teaching & learning through multiple intelligences. Needham Heights. Massachusetts: A Simon & Schuster Company. Checkly, K. (1997). The first seven. Educational Leadership. September. pp Demirel, Ö (2002). Planlamadan değerlendirmeye öğretme sanatı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Demirel, Ö ve diğerleri (1998). İlköğretimde Çoklu zeka kuramının uygulanması. Konya: VII. Ulusal Eğitim Bilimleri kongresi. Cilt: 1, ss Ekici, G. (2001). Öğrenme stiline dayalı biyoloji öğretiminin analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Gardner, H. (1997). Multiple intelligences as a partner in school improvement. Educational Leadership. pp Hoerr, T. (1998, July 9).The naturalist intelligence. http: //www. newhorizons. org/trm_ hoerrmi. html. Silver, H., Strong, R. & Perini, M. (2000). So each may learn Integrating learning styles and multiple intelligences. USA: ASCD, 2 nd, Alexandria,. Terry, K. & Wayman, M. (1996). Multiple intelligences Key. nasa.gov/curric/ weather/ adptcty/ multint. html.