TÜB TAK UME LABORATUVARLARI

Transkript

1 TÜB TAK UME 2013

2 HAKKINDA İçindekiler ÖNSÖZ... 3 TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ (UME)... 4 MİSYONUMUZ... 4 VİZYONUMUZ... 4 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİMİZ... 4 ULUSLARARASI ALANDA TÜBİTAK UME... 5 FİZİK GRUBU... 9 ELEKTROMANYETİK EMC 1 LABORATUVARI (CİHAZ SEVİYESİ EMI/EMC) EMC 2 LABORATUVARI (SİSTEM SEVİYESİ EMI/EMC) RF VE MİKRODALGA LABORATUVARI EMPEDANS DC DİRENÇ LABORATUVARI KAPASİTANS LABORATUVARI GERİLİM LABORATUVARI GÜÇ VE ENERJİ LABORATUVARI MANYETİK LABORATUVARI OPTİK DEDEKTÖR RADYOMETRİ LABORATUVARI FOTOMETRİ LABORATUVARI SPEKTROFOTOMETRİ LABORATUVARI FİBER OPTİK LABORATUVARI SICAKLIK KONTAK SICAKLIĞI LABORATUVARI RADYASYON SICAKLIĞI LABORATUVARI NEM LABORATUVARI YÜKSEK GERİLİM LABORATUVARI

3 HAKKINDA ZAMAN - FREKANS VE DALGABOYU ZAMAN - FREKANS LABORATUVARI DALGABOYU LABORATUVARI KİMYA GRUBU BİYOANALİZ LABORATUVARI ELEKTROKİMYA LABORATUVARI FOTONİK VE ELEKTRONİK SENSÖRLER LABORATUVARI GAZ METROLOJİ LABORATUVARI İNORGANİK KİMYA LABORATUVARI ORGANİK KİMYA LABORATUVARI REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI MEKANİK GRUBU AKIŞKANLAR SU DEBİSİ LABORATUVARI GAZ DEBİSİ LABORATUVARI HAVA HIZI LABORATUVARI AKUSTİK AKUSTİK LABORATUVARI ULTRASONİK LABORATUVARI TİTREŞİM LABORATUVARI BASINÇ BASINÇ LABORATUVARI VAKUM LABORATUVARI BOYUTSAL MASTAR BLOKLARI VE İNTERFEROMETRİK ÖLÇÜMLER LABORATUVARI AÇI ÖLÇÜMLERİ LABORATUVARI YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ ÖLÇÜMLERİ VE NANOMETROLOJİ LABORATUVARI GEOMETRİK STANDARTLAR VE FORM ÖLÇÜMLERİ LABORATUVARI ÜÇ BOYUTLU ÖLÇÜMLER (KOORDİNAT METROLOJİSİ) LABORATUVARI TOPOGRAFİK VE ENDÜSTRİYEL ÖLÇÜMLER LABORATUVARI KUVVET KUVVET LABORATUVARI SERTLİK LABORATUVARI TORK LABORATUVARI KÜTLE KÜTLE LABORATUVARI HACİM - YOĞUNLUK LABORATUVARI VİSKOZİTE LABORATUVARI

4 HAKKINDA ÖNSÖZ De erli Okuyucular, Ölçümün bilimsel yöntemlerle uygulanması anlamına gelen ve bu faaliyetleri kapsayan metroloji, yüksek teknoloji dünyasının merkezinde yer almaktadır. Do ru ölçemedi imizde, dünyamızı, çevremizi tam olarak anlayamayız, güvenli bir flekilde üretim yapamayız, kontrol edemeyiz. Ülke teknik alt yapısının bir parçası olan ölçme kabiliyetinin elde edilmesi; devlet, endüstri ve akademi dünyasına hizmet ederek, ülkelerin bilimde, mühendislikte, teknolojide güçlenmesini sa lar. Yeni ölçme teknikleri ve teknolojileri, üründe, üretimde, servis hizmetlerinde inovasyonu destekler ve canlandırır. Ülke endüstrisi baflarılı bir ticaret için, uluslararası pazarlarda adil ticareti ve ticarette teknik engellerin aflımını garanti altına alan, ölçüm güvenli inin sa lanmasına dayanan bir sistemde çalıflmak zorundadır. Bu sistem ülkedeki ulusal metroloji enstitüsüne izlenebilirli i sa lanmıfl bir ölçüm alt yapısının oluflturulmasıyla desteklenmektedir. Ülkemizdeki resmi kayıtlı ilk metroloji aktiviteleri 15. yüzyıla dayanmaktadır yılında Osmanlı mparatorlu u II. Bayezid Dönemi nde; yasal metroloji ve standardizasyon konularını içeren Bursa Belediye Kanunu (Kanunname-i htisab-ı Bursa), tüketici haklarını korumak ve düzenlemek amacıyla çıkarılmıfltır yılında metrik sistem kabul edilerek, ülkemiz 1875 yılında Metre Konvansiyonu na ilk imza atan ülkeler arasında yer almıfltır yılında Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasının ardından, 1931 yılında metrik sistemin adaptasyonu hakkındaki kanun çıkarılmıfl ve takip eden metroloji aktiviteleri daha ziyade yasal metroloji alanında gerçekleflmifltir ve 1970 li yıllardaki hızlı endüstrileflme, Türkiye de üst düzey bilimsel metroloji hizmetlerine olan acil ihtiyacı ortaya çıkarmıfltır yılında, Milli Fizik ve Teknik Ölçme Standartları Merkezi nin kurulmasından sonra, ülkemizde ilk defa bilimsel metroloji aktiviteleri ile izlenebilirli in da ıtımına bafllanmıfltır yılında Milli Fizik ve Teknik Ölçme Standartları Merkezi nin ismi, Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) ne dönüfltürülmüfl ve mevcut laboratuvarlar yeni infla edilen binaya taflınmıfltır. Türkiye de kalite alt yapısının gelifltirilmesini hedefleyen UNIDO ve arka arkaya iki Dünya Bankası Projesi nin uygulanması, UME nin bugün sahip oldu u faaliyetleri gelifltirmesini sa lamıfltır. TÜB TAK UME 14 Ekim 1999 tarihinde, Karflılıklı Tanıma Düzenlemesi (CIPM MRA) olarak adlandırılan ve Ulusal Metroloji Enstitüleri tarafından verilen hizmetlerin uluslararası platformda geçerlili ini sa layan anlaflmayı imzalayarak, BIPM (Uluslararası Ölçüler ve A ırlıklar Bürosu) in internet sayfasında ilk yayımlanan Kalibrasyon ve Ölçme Kabiliyetlerine (CMCs) sahip enstitüler arasına girmifltir. UME günümüzde halen TÜB TAK yönetimi altında faaliyet göstermekte olup, TÜB TAK UME yasal ismiyle anılmaktadır. Enerji, güvenlik, sa lık, kalite, çevre koruması gibi alanlarda yeni ölçme ve test faaliyetlerini tespit etmek için bilimsel ve teknolojik arafltırmaları yönlendirerek; SI birimlerine uyumlu bir flekilde ulusal standartların kurulması ve korunması, Türkiye nin uluslararası seviyede metroloji alanında temsil edilmesi TÜB TAK UME nin temel görevleri arasında yer almaktadır. TÜB TAK UME kalibrasyon ve test laboratuvarları için EN ISO/IEC Standardı nda tanımlanan gereklilikleri yerine getirmekte olup 40 ın üzerinde laboratuvarda, farklı teknik disiplinlerde çalıflan 200 ün üzerinde personele sahiptir. Nisan, 2013 Dr. Fatih ÜSTÜNER Enstitü Müdürü (V.) 3

5 HAKKINDA TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ (UME) Başbakanlık, 14 Ocak 1982 yılında, Kamu ve özel sektörün ihtiyaçlarına topluca cevap verecek, birincil seviyede ve ulusal ölçekte bir metroloji merkezinin kurulmasına karar vermiş ve fizibilite çalışmalarını yürütmek üzere TÜBİTAK ı görevlendirmiştir. Başbakanlık, TÜBİTAK tarafından hazırlanan fizibilite çalışmasının bütün ilgili kuruluşlar tarafından uygun bulunması üzerine, 1984 yılında Merkez in kurulması için TÜBİTAK ı görevlendirmiştir yılında Milli Fizik ve Teknik Ölçme Standartları Merkezi kurulmuş ve ilk laboratuvarlar aynı yıl faaliyete geçmiştir. 11 Ocak 1992 de TÜBİTAK Bilim Kurulu kararıyla, Milli Fizik ve Teknik Ölçme Standartları Merkezi, Marmara Araştırma Merkezi bünyesinde Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) statüsüne dönüştürülmüş ve faaliyetlerine devam etmiştir. 1 Ocak 1997 tarihinde ise UME, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi nden ayrılmış ve doğrudan TÜBİTAK Başkanlığı na bağlı olarak faaliyetlerini yürütmeye başlamıştır. Ülke kalkınma hedeflerine ve ekonomik gelişmelere paralel olarak UME de metroloji ile ilgili yatırımlara devam edilerek Ulusal Referans Standart Sistemleri geliştirmeye yönelik çalışmalar hızla sürdürülmektedir. Enstitümüz bugünkü yapısı itibariyle Fizik, Kimya ve Mekanik Grupları altında bulunan 40 tan fazla laboratuvar ve 200 ün üzerinde uzman personel ile faaliyetlerine devam etmektedir. TÜBİTAK UME, yapmakta olduğu yeni yatırımlarla ülkemizde yoğun olarak kullanılan kimyasal, çevre, biyometroloji, EMC, akustik, yüksek gerilim deneyleri ve güneş enerjisi panelleri ile ilgili deneyler vb. alanlarında ölçümlerin izlenebilirliklerini ve uluslararası ölçüm sistemine entegrasyonunu sağlayan uluslararası düzeyde söz sahibi bir kurum haline gelmiştir. MİSYONUMUZ Yaşam kalitesinin ve ülkemizin rekabet gücünün artmasına katkıda bulunmak amacıyla ölçüm bilimi alanında araştırma - geliştirme çalışmaları yaparak, ölçüm birliği ve güvenilirliğini sağlamak, bu doğrultuda uluslararası kabul gören referans ölçüm standartları ve teknikleri oluşturmak, geliştirmek, muhafaza etmek ve yaygınlaştırmak. VİZYONUMUZ Ölçüm bilimi alanında dünya çapında çözüm merkezi olmak. KALİTE YÖNETİM SİSTEMİMİZ TÜBİTAK UME, ulusal ve uluslararası üstlenilen sorumluluğun bilinci ile bilimsel araştırmalar yapan, teknolojik gelişmeleri takip eden bir kuruluş olarak; Paydaşlarımızın taleplerini zamanında ve eksiksiz karşılayarak, gelecekteki beklenti ve ihtiyaçlarına odaklı, beklenenin üstünde memnuniyeti sağlamayı, TS EN ISO/IEC ve ISO Guide 34 gerekliliklerini karşılayan ve etkinliği sürekli iyileştirilen kalite yönetim sistemi ile hizmet vermeyi, 4

6 HAKKINDA Sürekli gelişimi sağlanan ve sorumluluklarının bilincinde olan profesyonel kadrosu ile kurumsal faaliyetlerini kalite yönetim sistemi gereklerine göre gerçekleştirmeyi, Şeffaflık, gizlilik ve tarafsızlık ilkelerine bağlı kalmayı, Çalışan memnuniyetini göz önünde bulundurarak kurumsal hedeflere ilerlemeyi taahhüt etmektedir. TÜBİTAK UME tarafından verilen tüm hizmetler, TS EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardına uygun olarak kurulmuş TÜBİTAK UME Kalite Yönetim Sistemi nin kapsamındadır. TÜBİTAK UME Kalite Yönetim Sistemi ve kalibrasyon konusundaki yeterliliği Avrupa Metroloji Enstitüleri Birliği (EURAMET) tarafından oluşturulan ve kalite konusunda faaliyet gösteren Kalite Teknik Komitesi (TC-Q) tarafından periyodik olarak denetlenmektedir. 2002, 2008 ve 2013 yıllarında geçirmiş olduğu denetimlerden başarıyla geçen TÜBİTAK UME Kalite Yönetim Sistemi nin böylelikle uluslararası düzeyde tanınırlığı da sağlanmaktadır. Ayrıca TÜBİTAK UME ve Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), kalibrasyon ve deney laboratuvarlarının akreditasyonu ve bu laboratuvarlarda yapılan ölçümlerin izlenebilirliğinin sağlanması konusunda işbirliği yapmaktadır. TÜBİTAK UME kalibrasyon ve deney hizmetleri, geniş bir kapsamla Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından TS EN ISO/IEC standardına göre akredite edilmiştir. (Akreditasyon No: AB-0034-K, AB-0092-T) ULUSLARARASI ALANDA TÜBİTAK UME TÜBİTAK UME, hızlı gelişimi ile kısa bir zamanda uluslararası metroloji dünyasında Türkiye nin adını duyurmuş, bir yandan teknolojik seviyesi diğer yandan da uluslararası etkinliği ile IMEKO (Uluslararası Ölçme Konfederasyonu), EURAMET (Avrupa Metroloji Enstitüleri Birliği) ve EURACHEM (Avrupa Analitik Kimya Laboratuvarları Birliği) gibi kuruluşlara tam üye olmuştur. EURAMET in kurucu üyelerinden olan TÜBİTAK UME, teknik komite faaliyetlerinde etkin görev almaktadır. Ayrıca TÜBİTAK UME Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçüm Komitesi (CIPM) nin 8 danışmanlık komitesinde görev almaktadır. TÜBİTAK UME 2012 yılı aralık ayı itibariyle bölgesel bir metroloji organizasyonu olan GULFMET (Körfez Ülkeleri Metroloji Birliği) e de asosiye üye olmuştur. ( Gerçekleştirilen kalibrasyon ve ölçümleri kapsayan TÜBİTAK UME Kalibrasyon ve Ölçüm Kabiliyeti (CMC) verileri BIPM (Uluslararası Ölçüler ve Ağırlıklar Bürosu) veri tabanında da yer almaktadır. Enstitü olarak düzenlenen sertifika ve raporlar, CIPM Karşılıklı Tanıma Düzenlemesi (MRA) ne imza atan ülke ve uluslararası kuruluşlar tarafından tanınmaktadır. Düzenlemenin metni ve düzenlemeye imza atan ülkelerin listesi ile bu anlaşma çerçevesindeki güncel bilgilere BIPM'in web sayfasından ulaşılabilir ( TÜBİTAK UME gelişmiş altyapısı, deneyim ve tecrübesi ile Avrupa Metroloji Araştırma Programı (EMRP) çevresinde büyük ölçekli ve çok katılımlı araştırma projelerinde görev almaktadır. Katılım sağlanan projeler çevre, enerji, sağlık gibi insan sağlığı ve yaşam kalitesini etkileyen konulara yönelik metrolojik çözümler üretmektedir. 5

7 HAKKINDA Anahtar Karşılaştırmalar Tablosu (CMCs) BIPM Veri Tabanında TÜBİTAK UME Kalibrasyon ve Ölçüm Kabiliyetleri (CMC) Sayısı AUV Akustik, Ultrasonik ve Titreşim U Uzunluk 160 EM Elektrik ve Manyetizma K Kütle FR Fotometri ve Radyometri Adet S Sıcaklık ZF Zaman ve Frekans KM Kimyasal Metroloji AUV U EM K FR S ZF KM 6

8 HAKKINDA TÜBİTAK Organizasyon Şeması 7

9 HAKKINDA TÜBİTAK UME Organizasyon Şeması Bilim Kurulu ve TÜBİTAK Başkanı Kalite Yönetim TÜBİTAK UME Yönetim Kurulu TÜBİTAK UME Müdürü Güvenlik Enstitü Kurulu Danışma Kurulu Müdür Yardımcısı (Teknik) Müdür Yardımcısı (Teknik) Müdür Yardımcısı (Teknik) Müdür Yardımcısı (İdari) Fizik Grup Koordinatörü (Grup I) Mekanik Grup Koordinatörü (Grup II) Kimya Grup Koordinatörü (Grup III) Stratejik Pln. ve İş Gelişt. Birimi Bilgi İşlem Birimi Gerilim Laboratuvarı Kütle Laboratuvarları Organik Kimya Laboratuvarı Bina İşl. Bakım Onarım Birimi Güç ve Enerji Laboratuvarı Yüksek Gerilim Laboratuvarı Empedans Laboratuvarları Kapasitans ve İndüktans Direnç Elektromanyetik Laboratuvarları RF ve Mikrodalga EMC 1 (Cihaz) EMC 2 (Sistem) Manyetik Laboratuvarı Zaman/Frekans ve DalgaBoyu L. Zaman/Frekans Dalgaboyu Kütle Hacim Yoğunluk Viskosite Kuvvet Laboratuvarları Kuvvet Sertlik Tork Akustik Laboratuvarları Akustik Ultrasonik Titreşim Basınç Laboratuvarları Basınç Vakum İnorganik Kimya Laboratuvarı Elektrokimya Laboratuvarı Biyoanaliz Laboratuvarı Gaz Metrolojisi Laboratuvarı Referans Malzemeler Lab. Fotonik Elektr. Sensörler Lab. OLED ve OPV DSSC CIGS Nano Teknoloji Genel Evrak, Arşiv ve Kütüphane Birimi Ayniyat ve Stok Kontrol Birimi İdari ve Sosyal Hizmetler Bir. İnsan Kaynakları Birimi Bütçe Perf. Raporlama Birimi Muhasebe Birimi Satınalma Birimi Optik Laboratuvarları Fiber Optik Spektro Fotometri Radyometri Fotovoltaik Perf.Tst. Boyutsal Laboratuvarları Mastar Blk., İnterferom. Geom. Std. ve Form Açı 3 Boyutlu Ölçümler Sıcaklık Laboratuvarları Topografik ve End. Ölç. Kontak Sıcaklığı Yüzey Pürüz. ve Nano Radyasyon Sıcaklığı Nem Akışkanlar Laboratuvarları Gaz Akışkanlar Laboratuvar Destek Birimi Su ve Diğer Akışkanlar Kalibrasyon/Deney Otomasyonu Hava Hızı Ölçüm Mekanik İmalat/Bakım/ Onarım (Mekanik ve Ahşap Atölyeler) Elektronik İmalat/Bakım/Onarım 8

10 FİZİK GRUBU 9

11 ELEKTROMANYETİK Elektromanyetik Labotatuvarları; EMC 1 Laboratuvarı (Cihaz Seviyesi EMI/EMC), EMC 2 Laboratuvarı (Sistem Seviyesi EMI/EMC) ve RF ve Mikrodalga Laboratuvarı olmak üzere üç alt laboratuvardan oluşmaktadır. Laboratuvarın verdiği hizmetler ve çalışma alanları aşağıda özetlenmiştir. EMC 1 LABORATUVARI (CİHAZ SEVİYESİ EMI/EMC) Elektromanyetik Uyumluluk (Electromagnetic Compatibility, EMC); elektriksel veya elektronik cihazların kendi elektromanyetik ortamında çevresiyle uyumlu çalışabilme kabiliyetidir. Üretilen her elektrik, elektronik veya elektromekanik cihaz, kullanıcı hizmetine sunulmadan önce çevresine, beslendikleri elektrik güç hatlarına veya bağlı bulundukları veri iletim hatlarına istenmeyen girişim sinyalleri yaymadığı, aynı zamanda çevresinden, beslendikleri elektrik güç hatlarından veya bağlı bulundukları veri iletim hatlarından etkilenmediğini belirlemek amacıyla EMC deneylerinin uygulanması gerekmektedir. EMC deneyleri; öngörülen askeri ve ticari standartlar uyarınca tam yansımasız oda, yarı yansımasız oda, açık saha deney alanı ve ekranlı odalar içerisinde gerçekleştirilmektedir. Tam / yarı yansımasız odalar; harici elektromanyetik girişimlerden izole edilmiş ve içleri elektromanyetik soğurucu malzemelerle kaplanmış özel ortamlardır. Ekranlı odalar ise sadece topraklanmış düz metal plakalardan oluşan harici elektromanyetik girişimlerden izole edilmiş yapıya sahip odalardır. Örnek Deney Örnek Kalibrasyon TÜBİTAK UME EMC 1 Laboratuvarı nda ülkede kurulu en büyük hacme sahip yarı yansımasız oda bulunmaktadır. TÜBİTAK UME bünyesinde ayrıca bir tam yansımasız oda, dört ekranlı oda ve bir açık alan test sahası yer almaktadır. Bu EMC test odalarında ve test alanlarında EMC test ve kalibrasyonları 5Hz - 40 GHz aralığında yapılabilmektedir. 10

12 TÜBİTAK UME EMC 1 Laboratuvarı tarafından verilen kalibrasyon ve deney hizmetlerine ilişkin başlıklar aşağıda yer almaktadır: Yapılan deney faaliyetleri TÜRKAK tarafından akredite edilmiştir; Askeri Ürünler İçin EMC Deneyleri (MIL-STD 461E/F) Ticari Ürünler İçin EMC Deneyleri (EN ve IEC standartları) Otomotiv ve Alt Parçaları İçin EMC Deneyleri (İlgili Avrupa Direktifleri 2005/83/EC, 75/322/EEC v.b ve ISO Standartları) Kalibrasyon Faaliyetleri; Yönlü Anten Kalibrasyonları (ANSI C63.5 ve SAE-ARP 958) Elektrik ve Manyetik Alan Sensör Kalibrasyonları (IEEE 1309) Halka Anten Kalibrasyonları (IEEE291 ve SAE-ARP 958) Rod Anten Kalibrasyonları (ANSI C63.5 ve SAE-ARP958) Soğurma Kelepçesi Kalibrasyonları (CISPR16-1-3) Akım Probu Kalibrasyonları (CISPR ve ISO ) Pasif / Aktif Prob Kalibrasyonları (CISPR16-1-2) EMC 2 LABORATUVARI (SİSTEM SEVİYESİ EMI/EMC) Elektromanyetik girişim ve uyumluluk konusunda geniş ölçekli çalışmalara 1995 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri nin desteği ile eski adı ETTM (EMC TEMPEST Test Merkezi) olarak TÜBİTAK UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) tarafından başlanmıştır. Çalışmalara önceleri sadece elektromanyetik emisyon Örnek Projeler yoluyla bilgi kaçağına yönelik TEMPEST konusu ile sınırlı olarak adım atılmış, ancak daha sonra ortaya çıkan ihtiyaçlar çerçevesinde çalışmalar tüm elektromanyetik ortam etkileri kuşatıcı şekilde genişletilmiştir. Bu çalışmalar çerçevesinde birçok ilk gerçekleştirilmiştir. Örneğin azami ulusal katma değerle gerçekleştirilen ilk elektromanyetik ekranlı yansımasız test odası 1999 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde hizmete girmiştir. Özellikle 1999 yılından itibaren platform seviyesinde elektromanyetik uyumluluk konusunda ayrıntılı çalışmalar yapılmıştır. 11

13 MIL-STD-464 dokümanın anlaşılmasına ve uygulanmasına yönelik eğitim ve danışmanlık faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Platform seviyesinde elektromanyetik girişimin temel öğelerinden biri olan antenden-antene girişim konusu üzerinde çalışılmış ve o dönemde helikopterlere yerleştirilmesi planlanan kızıl ötesi karşı tedbir cihazının (IRCM) elektromanyetik emisyonunun helikopterdeki antenli sistemlere etkisini konu alan bir akademik çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada elde edilen tecrübe daha sonra GAF RF-4E uçaklarının modernizasyonu projesinde uçak üzeri anten yerleşim ve girişim analizi çalışmasında kullanılmıştır yılında imzalanan MİLGEM Projesi kapsamında ilk kez büyük ölçekli bir platformun tüm elektromanyetik uyumluluk faaliyetleri yürütülmeye başlanmıştır. Bu proje kapsamında HF antenlerinin ölçekli model üzerinde ışıma ve girişim karakterizasyonunun yapılmasına yönelik tamamen milli imkanlarla bir anten ölçüm altyapısı geliştirilmiştir. Bu altyapının devamı niteliğinde, radar antenleri gibi yüksek kazançlı yönlü antenlerin ölçümüne yönelik bir düzlemsel yakın alan anten ölçüm sistemi 2009 yılı içinde yapılmıştır. Avrupa Birliği EUREKA-EUROSTARS Programı çerçevesinde, platformlarda elektromanyetik girişim analizini gerçekleştirecek bir yazılım aracının geliştirilmesini temel alan NET-EMC Projesi ne katılım sağlanmıştır. Ayrıca NATO Hava Elektrik ve Elektromanyetik Faktörler Paneli (AEP) toplantılarına iştirak edilerek elektromanyetik girişim konusundaki standardizasyon çalışmalarına katkı sağlanmaktadır. Şuan itibariyle; TÜBİTAK UEKAE ETTM EMC Birimi TÜBİTAK UME Elektromanyetik Laboratuvarları bünyesine EMC 2 olarak dahil olmuş ve proje çalışmalarına devam etmektedir. RF ve MİKRODALGA LABORATUVARI RF ve Mikrodalga Laboratuvarı tarafından; mikrodalga güç ve s-parametreleri ölçümleri gerçekleştirilmektedir. Koaksiyel ve dalgakılavuzu ortamlardaki birincil seviye güç ölçümleri için mikrokalorimetre sistemi kullanılmaktadır. Koaksiyel tip mikrokalorimetre 100 khz ile 18 GHz frekans aralığında ve dalgakılavuzu mikrokalorimetre 18 GHz ile 26,5 GHz frekans aralığında çalışmaktadır. İki kapılı bir devrenin s-parametrelerini oluşturan yansıma ve iletim katsayısını ölçmek için vektör network analizör kullanılmaktadır. Bu ölçümler için 18 GHz e kadar N tipi konektör, 26,5 GHz e kadar 3,5mm konektör ve 50 GHz e kadar 2,4mm konektör kullanılmaktadır. Ayrıca, mikrodalga gürültü kaynaklarının gürültü ölçümlerini gerçekleştirmek için bir çalışma yürütülmektedir. Bu kapsamda 26,5GHz frekansına kadar çalışan bir toplam güç radyometre kurulmuş ve ilk testleri başarı ile gerçekleştirilmiştir. Laboratuvar aynı zamanda, Avrupa Birliği EMRP InK Yeni Kelvin in Toplam Güç Radyometresi Uygulanması Projesi kapsamında TÜBİTAK UME Sıcaklık Laboratuvarları ile birlikte çalışmaktadır. 12

14 Laboratuvar Projelerinden Örnekler FP7 EMRP Projesi, Fiziksel Etkiler Yönetmeliği için Alan Şiddeti ve Özgül Soğurum Ölçümlerinin İzlenebilirliği Doppler Hız Ölçümü Radar Kalibrasyon Sistemi 2 Boyutlu - 3 Boyutlu Anten Desen Ölçümleri Konusunda İş Geliştirme Amacıyla İç Proje Barış Kartalı Projesi Yer Destek Merkezi Anten Yerleşim ve EMI/EMC Faaliyetleri Projeleri (Proje Ortakları: BOEING, HAVELSAN, H.K.K lığı, SSM) MİLGEM EMI/EMC Faaliyetleri Projesi (Proje Ortakları: HAVELSAN, ASELSAN, Dz.K.K lığı, SSM) SGAK (Sahil Güvenlik Ve Arama Kurtarma Gemisi) EMI/EMC Test Hizmetleri Projesi (Proje Ortakları: RMK Marin Tersanesi, ASELSAN, Dz.K.K lığı, SSM) LCT Gemisi EMI/EMC Test ve Analiz Hizmetleri Projesi (Proje Ortakları: ADİK Tersanesi, ASELSAN, Dz.K.K lığı, SSM) TÜBİTAK SAGE Havadan Karaya Mühimmat Sistemleri EMI/EMC Test ve Analiz Hizmetleri Projeleri (Proje Ortakları: TUBİTAK SAGE, H.K.K lığı, SSM) AZMİM Test ve Analiz Hizmetleri Projesi (Proje Ortakları: FNSS, H.K.K lığı, SSM) MOSHIP ve KURYED Test ve Analiz Hizmetleri Projesi (Proje Ortakları: İSTANBUL Tersanesi, ASELSAN, Dz.K.K lığı, SSM) 13

15 EMPEDANS Empedans Laboratuvarları tarafından DC ve düşük frekans empedans ölçümleri alanında çalışmalar yapılmaktadır. Laboratuvar; DC Direnç ve Kapasitans Laboratuvarı olmak üzere iki alt laboratuvardan oluşmaktadır. Laboratuvarlar tarafından sağlanan hizmetler ve çalışma alanları aşağıda özetlenmektedir. DC DİRENÇ LABORATUVARI TÜBİTAK UME Yapımı Direnç Karşılaştırma Köprüsü Laboratuvarda DC direnç ve düşük akım ölçümlerini gerçekleştirilmektedir. DC direnç ölçümleri izlenebilirliği UME de bulunan Quantum Hall direnç standardından, AC direnç izlenebilirliği ise hesaplanabilir AC direnç standartlarından elde edilmektedir. Kapasitans standartları BIPM (Uluslararası Ölçü ve Ağırlıklar Bürosu) tarafından kalibre edilirken, indüktans ölçümleri UME de kurulan Maxwell-Wien Ölçüm Sistemi ile birinci seviye gerçekleştirilmektedir. DC direnç ölçümleri 100 µω dan 1 TΩ değerine kadar gerçekleştirilebilmektedir. 1 GΩ değerine kadar ölçümler ticari köprülerle gerçekleştirilirken, 1 GΩ TΩ arasındaki ölçümler laboratuvarda kurulan Wheatstone yüksek direnç ölçüm sistemi ile gerçekleştirilmektedir. Yüksek dirençler kullanılarak 2 pa değerine kadar DC düşük akım ölçümü de gerçekleştirilebilmektedir. Bu akım değerini düşürmek için laboratuvarda çalışmalar yürütülmektedir. 14

16 Quantum Hall DC Direnç Standardı KAPASİTANS LABORATUVARI Laboratuvarda AC direnç, kapasitans, indüktans ve AC gerilim oranı ölçümleri gerçekleştirilmektedir. AC direnç ölçümleri izlenebilirliği hesaplanabilir AC direnç standartları ile sağlanmaktadır. DC değerleri Quantum Hall dan izlenebilir olarak ölçülen hesaplanabilir AC direnç standartlarının AC-DC değer farkları hesap yoluyla elde edilebilmektedir. AC direnç ölçümleri çoğunlukla RLC metrelerin kalibrasyonunda kullanılmaktadır. Bu ölçümler 10 Ω ile 2 MΩ arasında gerçekleştirilebilmektedir. Kapasitans izlenebilirliği BIPM tarafından kalibre edilen Fused-Silica kapasitörler ile elde edilmektedir. Kalibrasyonlarda laboratuvarda bulunan AH2500A ve AH2700A kapasitans ölçüm sistemleri kullanılmaktadır. Kapasitans ölçümleri 1 pf değerinden 1 mf değerine kadar gerçekleştirilmektedir. 1 µf değerinin üzerindeki kapasitans ölçümleri laboratuvarda kurulan kapasitans ölçüm sistemi ile gerçekleştirilmektedir. Kapasitans ölçüm frekansı ise Agilent tipi kapasitörler için 30 MHz frekansına çıkmaktadır. İndüktans ölçümleri izlenebilirliği laboratuvarda kurulan Maxwell-Wien indüktans ölçüm sistemi ile kapasitans ve AC direnç birimlerinden sağlanmaktadır. İndüktans ölçüm aralığı 100 µh - 10 H arasında olup yapılan son çalışmalar ile nh mertebesindeki indüktansların da ölçümü gerçekleştirilebilmektedir. AC gerilim oranı ölçümleri çoğunlukla indüktif gerilim bölücüler ve gerinim gösterge üniteleri/kalibratörleri için kullanılmaktadır. İzlenebilirlik UME de kurulan birinci seviye indüktif gerilim bölücü kalibrasyon sistemi ile sağlanmaktadır. Empedans Laboratuvarları nda kalibrasyon hizmetinin yanı sıra cihaz/standart yapım hizmeti de verilmektedir. Bu kapsamda DC direnç standardı, akım şöntü, kapasitans standardı, indüktif gerilim bölücü gibi çeşitli cihazlar laboratuvarda üretilebilmektedir. 15

17 TÜBİTAK UME Yapımı 400 µω Akım Şöntü Laboratuvar Projelerinden Örnekler Hassas Sıcaklık Sensörlerinin Kalibrasyonunda Kullanılmak Üzere 1 ppm den Daha İyi Ölçüm Doğruluğuna Sahip DC Direnç Karşılaştırma Köprüsü Enerji Gazlarının Karakterizasyonu İsimli Avrupa Birliği Projesi nde Gazların İçinde Bulunan Nem Miktarının Tayini için Mikrodalga Kavite Prensibine Dayanan Ölçüm Sistemi Kurulması, Akustik Ölçümlerde Kullanılmak için Yük Kuvvetlendirici Kalibrasyon Sisteminin Oluşturulması Optik Ölçümler için Fotodedektör Kuvvetlendirici Tasarımı Kuvvet Göstergeleri ve Kalibratörleri için Kalibrasyon Sistemi Geliştirilmesi Dirençlerin Sıcaklık Kontrolü için 1 mk/k Yağ Banyolarının Üretilmesi Elektromekanik ve Elektromanyetik Kornaların Elektriksel Özelliklerinin Araştırılması pa Altı Akım Ölçümlerinin Gerçekleştirilmesi nh Altı İndüktans Ölçümlerinin Yapılması 30 MHz Frekansına Kadar Kapasitans Değerlerinin Belirlenmesi 16

18 GERİLİM LABORATUVARI Gerilim Laboratuvarı; gerilim ve akım ölçümlerinin uluslararası metroloji sistemine entegrasyonunu sağlamak amacıyla ulusal standartları oluşturmak, muhafaza etmek, uluslararası karşılaştırma ölçümleri ile ölçümlerin doğruluk seviyesinin uluslararası alanda tanınmasını sağlamak ve ulusal standartlara izlenebilirliği ikinci ve daha alt seviyedeki laboratuvarlara kalibrasyon hizmeti yoluyla aktarmakla görevlidir. Laboratuvar tarafından, TÜBİTAK UME nin misyon ve vizyonuna uygun olarak, sahip olduğu bilgi, tecrübe ve teknolojik altyapısı ile, AR-GE projeleri, kalibrasyon, eğitim, danışmanlık, ölçüm yöntemleri ve sistemlerinin oluşturulması, ölçüm standardı yapımı ve yayın alanlarında da faaliyet gösterilmektedir. Gerilim Laboratuvarı nda DC gerilim, AC gerilim, DC akım, AC akım ve DC direnç ölçümleri gerçekleştirilmektedir. Laboratuvar, 0 V V aralığında DC gerilim, 2 mv V (10 Hz - 1 MHz) ve 0,1 V - 50 V (1 MHz-100 MHz) aralığında AC gerilim, 1 µa A aralığında DC akım, 100 µa - 20 A (10 Hz-100 khz) aralığında AC akım, 1 Ω MΩ aralığında DC direnç ölçümlerini gerçekleştirme kapasitesine sahiptir. Gerilim Laboratuvarı, gerilim birimi olan Volt u, bugün gerilim ölçümlerinde birincil seviye standart olarak kabul edilen Josephson Dizisi Gerilim Standardı (JDGS) üzerinden elde etmektedir. JDGS kullanılarak elde edilen DC gerilim doğruluğu, kalibrasyon vasıtasıyla laboratuvarda mevcut olan ikincil seviyedeki zener diyot yapılı DC gerilim standartlarına, bu standartlar kullanılarak da laboratuvar çalışma standartlarına ve müşteri cihazlarına aktarılmaktadır. UME Josephson Gerilim Standardı 17

19 DC akım ölçümlerinin izlenebilirliği, Josephson Gerilimine izlenebilir gerilim standartları ve Kuantum Hall direncine izlenebilir direnç standartları üzerinden sağlanmaktadır. AC ölçümlerin izlenebilirliği ise ısıl çeviriciler kullanılarak DC standartlara karşılaştırılarak sağlanmaktadır. AC gerilim ve akım için kullanılan standartlar ısıl çeviricilere bağlı paralel veya seri özel dirençlerinden oluşmaktadır. TÜBİTAK UME Yapımı Isıl Çevirici Ulusal standartlar kullanılarak gerçekleştirilen ölçümlerin güvenilirliği, uluslararası alanda gerçekleştirilen çeşitli karşılaştırmalarda sağlanan başarı ile kanıtlanmıştır. Laboratuvarın en iyi ölçüm kabiliyetlerini destekleyen bu karşılaştırmalarla ilgili ayrıntılı bilgiye BIPM in veri tabanından ( ulaşılabilir. Laboratuvarın verdiği tüm kalibrasyon hizmetleri, TS EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardına uygun olarak kurulmuş TÜBİTAK UME Kalite Yönetim Sistemi nin kapsamındadır. Gerilim Laboratuvarı kalibrasyon hizmetlerini içeren geniş bir kapsamla Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından TS EN ISO/IEC standardına göre akredite edilmiştir. (Akreditasyon No: AB K) Laboratuvar Projelerinden Örnekler AC Akım İzlenebilirliğin 20 A den 100 A e Kadar Genişletilmesi 1 mv mv (1 MHz MHz) Aralığında RF Gerilim Ölçüm Sisteminin Oluşturulması 18

20 GÜÇ VE ENERJİ LABORATUVARI Güç ve Enerji Laboratuvarı; ülke içinde gerçekleştirilen AC güç ve enerji ölçümleri ile AC gerilim ve AC akım oran ölçümlerinin uluslararası metroloji sistemine entegrasyonunu sağlamakla görevlidir. Bu amaçla ulusal standartları oluşturma, muhafaza etme, uluslararası karşılaştırma ölçümleri ile ölçümlerin doğruluk seviyesinin uluslararası alanda tanınmasını sağlama, ulusal standartlara izlenebilirliği kalibrasyon hizmeti yoluyla ülke içinde ikinci ve daha alt seviyedeki laboratuvarlara aktarma ve ülke gereksinimleri doğrultusunda Ar-Ge proje faaliyetleri yürütülmektedir. Laboratuvarda başta güç ve enerji ölçüm cihazları, elektrik sayacı, ölçü akım ve gerilim transformatörü olmak üzere, geniş bir yelpazede kalibrasyon hizmeti verilmektedir. AC Güç Ölçüm Standardı AC Akım ve AC Gerilim Oranı Ölçüm Sistemleri AC güç ve enerji ölçümleri, 30 V V gerilim ve 0,01 A A akım aralığında ve 50 Hz ve 60 Hz frekanslarında gerçekleştirilmektedir. Laboratuvarda, tüm AC güç ölçümleri 22 µw/va (22 ppm) ile 200 µw/va (200 ppm) arasında değişen belirsizlikle yapılmaktadır. AC Akım Oranı ölçümleri 5/5 A /5 A aralığında, AC Gerilim Oranı ölçümleri ise 3 kv - 36 kv aralığında gerçekleştirilmektedir. Oran hatası ve faz kayması ölçümleri, 50 ppm belirsizlikle sağlanmaktadır. AC Güç Birimi dünyada olduğu gibi Güç ve Enerji Laboratuvarı nda da, Sayısal Örnekleyici Wattmetre olarak da adlandırılan AC Güç Ölçüm Standardı ile primer seviyede elde edilmektedir. AC Güç Ölçüm Standardı kullanılarak elde edilen AC Güç doğruluğu, kalibrasyon vasıtasıyla laboratuvarda mevcut olan güç ölçüm cihazlarına ve bu cihazlar kullanılarak da müşteri cihazlarına aktarılmaktadır. AC Akım Oranı izlenebilirliği, referans akım komparatörü ve akım transformatörü karşılaştırma köprüsü kullanılarak primer seviyede, AC Gerilim Oranı izlenebilirliği ise standart gerilim transformatörü ve gerilim transformatörü karşılaştırma köprüsü kullanılarak ikinci seviyede sağlanmaktadır. 19