DOĞRULAMAVEGEÇERLEMEYAKLAŞIMLARININGÖREVUZAYI KAVRAMSALMODELERİNEYÖNELİKİNCELENMESİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "DOĞRULAMAVEGEÇERLEMEYAKLAŞIMLARININGÖREVUZAYI KAVRAMSALMODELERİNEYÖNELİKİNCELENMESİ"

Transkript

1 DOĞRULAMAVEGEÇERLEMEYAKLAŞIMLARININGÖREVUZAYI KAVRAMSALMODELERİNEYÖNELİKİNCELENMESİ Utkan ERYILMAZ (a), Semih BİLGEN (b), Orhun MOLYER (c) a) Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Türk Silahlı Kuvvetleri MODelleme ve SİMülasyon Araştırma ve Uygulama MERkezi, 06531, Ankara, (b) Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Müh. Böl., 06531, Ankara, Gnkur. BİLKARDEM Başkanlığı, Ankara, ÖZET Bu çalışmanın amacı doğru ve kullanılabilir simülasyon sonuçları elde edilmesini sağlamak için görev uzayı kavramsal modellerinin güvenilirliğini artırmaya yönelik değişik yaklaşımların incelenmesidir. Bu bağlamda kavramsal model, gerçek sisteme ait tüm kavramları içeren hem alan uzmanlarının hem de modelleyicinin anlayabileceği soyut ve ideal bir tanımlamadır. Hataların simülasyon geliştirme yaşam döngüsünde birikmeksizin erken aşamalarda-çalıştırılabilir model geliştirmeye başlamadan önce- doğrulama ve geçerleme (DG) teknikleri ile tespit edilmesi ve giderilmesi, simülasyon geliştirme sürecinin arzu edilen özelliklerindendir. Bu özelliğin sürece kazandırılmasına katkı sağlamak üzere geliştirilmekte olan Kavramsal Modelleme Aracı (KAMA), DG si amaçlanan modellerin, metamodel tabanlı bir gösterimi ve anlaşılırlığı artıracak yönde görselleştirilmesi yeteneğine sahip olacak şekilde tasarlanmaktadır. Görselleştirme yetenekleri modelin alan uzmanları tarafından DG sinde, modeldeki anlamsal eksikliklerin ve tutarsızlıkların belirlenmesine katkıda bulunacaktır. KAMA da metamodel ve model kısıtları belirlenirken kullanılan nesne koşullama dili (OCL) ile tanımlanmış görev uzayı kavramsal modeline yönelik örnekler de bildiri kapsamında verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Doğrulama ve Geçerleme, Kavramsal Modelleme VERIFICATION AND VALIDATION METHODS FOR CONCEPTUAL MODELING OF MISSION SPACE The aim of this study is to examine techniques for verification and validation of conceptual models to achieve correct and valid simulation results. In our context conceptual model is an abstract and idealized description of all aspects of a real world phenomenon or system both understandable by the domain expert and the modeler. As errors accumulate through simulation 1

2 development lifecycle, detecting them early before starting implementation of simulation system software by using verification and validation (V&V) techniques and eliminating / correcting those defects and errors found are indispensables of simulation development process. The study will mainly deal with V&V of the products of the early stages of simulation development where domain knowledge is modeled independent of the simulation methodology and platform as much as possible. As a case study this method will be applied conceptual models developed in KAMA tool. KAMA tool will provide the user a visual editor and a meta-model based modeling environment. The visualization capability is used for V&V of conceptual model by domain experts and contribute to detection of semantic incompleteness and inconsistency. The examples of object constraint language (OCL) expressions for defining constraints for conceptual models are presented. Keywords: Verification and Validation, Conceptual Modeling 1. GİRİŞ Karmaşık ilişkilerin ve veri/bilgi füzyonu tekniklerinin uygulandığı Askeri Komuta Kontrol Muhabere Bilgisayar İstihbarat Keşif ve Gözetleme (C4ISR) sistemlerinin kullanıldığı alandaki etkinliğinin ortaya konması, bu sistemlerin kullanım konseptlerinin geliştirilmesi ve bu alandaki personelin eğitilmesine yönelik geliştirilen simülasyon sistemlerinin güvenilirliği hususu Modelleme ve Simülasyon topluluğunda tartışma konusu olmayı sürdürmektedir. Doğrulama ve geçerleme (DG) yöntemlerinin simülasyon geliştirmenin kavramsal modelleme safhasından başlayarak uygulanmasının simülasyon güvenilirliğinin artırılmasında vazgeçilmez olduğu kabul edilmektedir. Ancak bu alanda yardımcı araç geliştirme faaliyetlerine sıklıkla rastlanmamaktadır. Bu bildiride, önce kavramsal modelleme yaklaşımları gözden geçirilerek görev uzayı ve simülasyon kavramsal modelleri arasındaki ayrım ortaya konmakta, sonraki bölümde görev uzayı kavramsal modellemesine yönelik bir aracın yapısı tartışılmakta, daha sonra böyle bir araçta kullanılabilecek doğrulama ve geçerleme yöntemleri üzerinde durulmaktadır. Beşinci bölümde ise C4ISR kavramsal modelleme aracı için önerilen temel yapı olarak metamodel yaklaşımı ve bu yapı üzerinde uygulanabilecek doğrulama geçerleme yöntemleri incelenmektedir. 2. KAVRAMSAL MODELLEME YAKLAŞIMLARI Kavramsal modellemenin sınırları ve içeriğinin ne olması gerektiği henüz tartışılmakta ve kavramsal modeli farklı şekilde tanımlayan yaklaşımlar geliştirilmektedir. Modelleme ve simülasyon literatüründe kavramsal modellerin görev uzayına ve simülasyona yönelik iki farklı bakış açısına sahip olabilecekleri belirtilmektedir. Söz konusu bakış açılarının simülasyon geliştirme sürecindeki gösterimi Şekil 1 deki gibi ifade edilmektedir[1]: 2

3 Alan modelleri: Simülasyon ve analizi yapılacak alana ilişkin kavramların tümünü soyut düzeyde içeren modellerdir. Görev uzayına yönelik modeller sadece alan bilgisini içerirler. Simülasyon kavramsal modelleri: Bu modeller simülasyon kavramlarını ve bunlara ek olarak simülasyon kontrol özelliklerini de içermektedir[4]. Operasyonel Mimariler Görev Uzayı Kavramsal Modelleri Simülasyon Develop Gereksinimleri Requirements Simülasyon Kavramsal Modelleri Teknik Mimariler Design Tasarım Tasarım Unsurları Gerçekleştirme Implement Simülasyon Sistemi Şekil 1. Görev Uzayı ve Simülasyon Kavramsal Modellerinin Geliştirme Sürecindeki Yeri[1] Görev uzayı kavramsal modelleri (GUKAM) sadece operasyonel varsayımlar dikkate alınarak geliştirilirken, simülasyon kavramsal modellerinin tanımlanmasında ve geliştirilmesinde simülasyon amacı ve problem tanımı tarafından belirlenen varsayım ve kısıtlar önemli rol oynar ve daha dar kapsamlı fakat sadakat düzeyi yüksek ve ayrıntılı modellerin tanımlanmasını sağlar. Genel olarak alan modelleri tasarım aşamasından önce hedef alandaki öğeleri betimlenmeye yöneliktir. Simülasyon yaklaşımı ve geliştirme ortamı ile ilişkili unsurları da içeren simülasyon kavramsal modelleri bunu izleyen süreçte oluşturulur ve simülasyon elemanlarını içerir. Örneğin çevreleyen kutu kavramı simülasyonda bir varlığı temsil biçimi olduğu için simülasyon kavramsal modelinin bir parçası olabilir, ancak görev uzayı kavramsal modelinde yer almaz. Simülasyon kavramsal modelinde genel olarak görev uzayındaki öğelere karşılık gelen simülasyon elemanları haricinde sadece simülasyon uzayında yer alan simülasyon kontrol yetenekleri (simülasyon başlatma ve durdurma özellikleri tanımları, veri kayıt özellikleri tanımları), simülasyon verisinin ve kontrolünün ne şekilde yapılacağına dair (klavye, mouse, flybox, mikrofon, kamera vb. ile) özellikler, işletim sistemi ve donanım altyapısı kısıtları ve gerçek sistemlerin simülasyona dahil olmalarını sağlamak için gerekli zaman kısıtları gibi unsurlar da bulunur [2]. 3. GÖREV UZAYI KAVRAMSAL MODELLEME ARACI 3

4 Alan bilgisini içeren bir kavramsal modelin geliştirilmesi genel itibarıyla yoğun bir çalışma sürecinde bulunan alan uzmanıyla etkileşimi gerektirmektedir. Bu bakış açısına göre, C4ISR modelleme ve simülasyonuna altyapı oluşturabilecek bir kavramsal modelleme aracının (bundan sonra KAMA olarak anılacaktır) ve geliştirilmesinde kullanılan yaklaşımın sahip olması gereken temel özellikler şunlardır: Kullanıcı kavramlarını ve bunların ilişkilerini içermeye öncelik vermelidir çünkü bu kavramlar kullanıcının bilgisini araca daha kolay ve dolaysız aktarmasını sağlar. Kullanıcı açısından kısıtlayıcı olmamalıdır. Bu noktada modellemeyle ilgili konacak koşullar ileriki aşamalarda modelin değişik şekilde yorumlanmasını engellese de, görev uzayının geniş bir alan olması bu tip koşulların kullanıcının bazı alan kavramlarını ifade edememesine yol açacağı açıktır. Kullanıcının kavramsal modeli kolayca geliştirmesini sağlayacak görsel özelliklere sahip olmalı ayrıca kullanıcının değişik bakış açılarından modeli görselleştirmesine destek vermelidir. Kullanıcı uzayındaki kavramları içeren metamodelin bir UML (Unified Modeling Language) Profili olarak tanımlanması yaklaşımı Şekil 2 de gösterilmiştir. Bu şekilde bir tanımlama hem kullanıcının modellemede alan kavramlarını kullanabilmesine imkan verecek hem de modelin UML gibi kabul görmüş ve MOF (Meta Object Facility) tabanlı bir standarda uygun olması sebebiyle diğer araçlarla ve yöntemlerle birlikte çalışabilirliğini sağlayacaktır. Şekil 2. KAMA nın Profil Mekanizması ile Özelleştirilmesi[3] Kavramsal modelin simülasyon geliştirmede doğrulama ve geçerlemeye yönelik katkısı iki şekilde olmaktadır: 4

5 Kavramsal model alan kavramlarını tam bir tanımını içermesi dolayısıyla simülasyon gereksinimleri ortaya konmadan önce geçerlenmesini (validity) sağlar. Geçerlenmiş kavramsal model üzerine geliştirilen simülasyon sisteminin müteakip safhalardaki DG faaliyetlerini kolaylaştırır; daha az hata ve eksikle geliştirme faaliyetlerinin devam etmesine katkı sağlar. Birinci faaliyet kavramsal modelin mümkün olduğunca anlaşılır olmasını gerektirirken, ikinci faaliyet kavramsal modelin daha formel yapıda olmasını gerektirir. Özellikle simülasyon kontrol unsurları ikinci faaliyetin tam olarak yerine getirilmesi için gereklidir. GUKAM'ın simülasyon kavramsal modelinden farklı olarak belirli bir probleme yönelik olmaması, simülasyon varsayım, kısıtlarını ve kontrol özelliklerini içermemesi bu tür modellerin doğrulanması ve geçerlenmesinde özsel doğruluğu ve geçerliliği (doğruluk, iç tutarlılık, bütünsellik vb.) daha önemli kılmaktadır. 4. KAVRAMSAL MODEL DOĞRULAMA VE GEÇERLEME YÖNTEMLERİ Kavramsal modellerin doğrulanması ve geçerlenmesi genel olarak modelleme ve simülasyonun DG aktivitesinin bir parçasıdır. Bu konuda VV&A RPG[4] ve Brade[5] tarafından benzer yöntemler belirtilmiştir. İki çalışmada, kavramsal model geçerlenmesinde belirli tekniklerden oluşan bir yöntem belirlemenin imkansız olduğu ve her duruma göre değişik teknikler kümesinin uygulanması tavsiye etmektedir. Yine her iki çalışmada da gözden geçirmelerin kavramsal model doğrulama ve geçerlemesinde en fazla kullanılmış teknik olduğu belirtilmektedir. VV&A RPG[4] de belirtilen tekniklerden formel olanlar kapsam dışı bırakılırsa, kullanılan tekniklerin başlıcalarının Brade[5] tarafından listelendiği tespit edilmiş ve bu tekniklerden modelin öz doğrulama ve geçerlemesine yönelik olanlar Çizelge 1 de verilmiştir. Bu tekniklerin simülasyon kavramsal modelinin öz doğruluğuna ve geçerliliğine yönelik olarak örneklendiği göz önünde bulundurularak görev uzayı kavramsal modeline yönelik kullanımlarının tekrar değerlendirilmesi yerinde olur. Hem Brade[5] hem de Molyer[6,7] tarafından simülasyonlar için gerekli güvenilirlik seviyesinin simülasyonun kullanımı sonucu oluşacak etkiye göre değişeceği ve doğrulama ve geçerlemenin bu etki ve diğer faktörler (bütçe, zaman kısıtları vb.) gözetilerek belirlenecek güvenilirlik seviyesi hedeflenerek yapılması gerektiği belirtilmiş, birinci çalışmada daha genel kapsamlı diğer iki çalışmada tedarikçi ve simülasyon kullanıcısı bakış açısıyla doğrulama ve geçerleme süreci tanımlanmıştır. GUKAM a yönelik olarak belirli güvenilirlik seviyesi belirlemek, GUKAM geliştirilirken, problem tanımı ve simülasyonun kullanım amacı henüz belli olmayabileceği için zor olacaktır. 5

6 Çizelge 1. Kavramsal Model Öz Doğrulama ve Geçerleme Yöntemleri No Teknik Açıklama 1 Şablona uygunluk Kavramsal modelin belirli bir yapısı olmalıdır. Bu yapının elemanları tanımlı olmalıdır. 2 Bağımlılıklar matrisi Kavramsal modeldeki değişik bölümleri arasındaki bağımlılıkları listelenmelidir. 3 Girdi, Çıktı Tanımlama Analizi a) Alt modellerdeki fonksiyonlar tanımlanır (durum ifadeleri dahil). b) Fonksiyon parametreleri girdi, durum, çıktı olarak sınıflandırılır.. c) Girdiler ve çıktıların altmodel arayüzündeki tutarlılığı kontrol edilir 4 Etkileşim Analizi a) Altmodel hiyerarşisi ve arayüzleri saptanır b) Alt model etkileşimleri saptanır. c) Arayüzlerin ve alt model arayüz tepkilerinin etkileşimleri sağladığı kontrol edilir. 5 Zihinsel koşturma Kavramsal modelin davranış belirtimleri takip edilerek gerçek olay dizilerini kapsayıp kapsamadığı kontrol edilir. 6 Ölçü birimi Analizi Parametrelere ölçü birimi eklenir sonuç birimleri kontrol edilir. Simülasyon kavramsal modellerinin geliştirme sürecindeki diğer aşamalarda üretilen ürünlerle (sponsor gereksinimleri, problem tanımı vb.) karşılaştırmalı doğrulanması ve geçerlenmesine yönelik teknikler, GUKAM ın bu ürünlerden bağımsız olarak geliştirilmesi sebebiyle, simülasyonların doğrulanması ve geçerlenmesinde kullanımı önerilen formel teknikler ise kullanıcı odaklı GUKAM a yönelik kullanımları daha güç olduğu için bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. 5. METAMODEL TABANLI KAVRAMSAL MODELİN DOĞRULANMASI VE GEÇERLENMESİ Bölüm 3 de belirtilen tekniklerin görev uzayı kavramsal modellerine (GUKAM) yönelik kullanılabilirliğine ilişkin değerlendirme Çizelge 2 de gösterilmiştir. KAMA çalışmasında kullanılan kavramsal model elemanları arasındaki ilişkiler KAMA metamodelinde[3] belirtilmektedir. KAMA metamodeli varlıkları tanımları, bunların ilişkileri ve bu ilişkilerle ilgili çokluk belirtimleri KAMA anlambilimi ve sözdizimi kurallarını oluşturur. Bu kuralların tanımlanması ve denetimi, UML metamodelinde bulunan kurallarla birlikte kavramsal modelin belirli bir şablona uymasını ve model öğeleri arasındaki bağımlılıkların korunmasını sağlar. Bir GUKAM modelinin doğrulanması problemi bu modelin tutarlılığının sağlanması ve kontrolü problemine dönüşür. 6

7 Çizelge 2. Kavramsal Model DG Tekniklerinin GUKAM a uygulanması No Teknik GUKAM a Yönelik Uygulaması 1 Şablona uygunluk Kavramsal modelin yapısı ve bu yapının elemanları KAMA profili tarafından tanımlanır. 2 Bağımlılıklar matrisi KAMA model elemanları arasındaki ilişkiler sürekli izlenir ve bağımlılık koşulları sağlanır. 3 Girdi, Çıktı Tanımlama Analizi Görev uzayı alt model tanımları yapısal olarak sistem modellerinden daha çok süreç modelleriyle benzerlik gösterse de görev ve alt görevler arasında benzer bir analize olanak verilir. 4 Etkileşim Analizi Alan uzmanına sağlanacak tarama ve görselleştirme yetenekleriyle bu konuda destek sağlanır. 5 Zihinsel koşturma Alan uzmanına sağlanacak tarama ve görselleştirme yetenekleriyle bu konuda destek sağlanır. 6 Ölçü birimi Analizi KAMA profili içine ölçü birimleri dahil edilerek bu konuda destek sağlanır. Sourrouille[8] tarafından yapılan çalışmada UML tutarlılık kontrolüne yönelik değişik seviyeler tanımlanmış ve bu seviyelerde uygulanabilecek kontrollere örnekler verilmiştir. Bu yaklaşımın evreleri ve görev uzayı modelleme aracı (KAMA) ile kullanıcısının bu evrelerdeki rolü Şekil 3 te belirtildiği gibidir. UML de şu an için koşul tanımlamada Nesne Koşullama Dili (Object Constraint Language-OCL) kullanılmaktadır. OCL, UML deki anlambilimsel özelliklerin bir bölümü tanımlayabilecek yetenektedir. OCL ifadelerinin uzman sistem kurallarına dönüştürülmesinin ve modelin bu kurallara uygunluğunun test edilmesinin mümkün olduğu aynı çalışmada dile getirilmiştir. KAMA Aracı Tanımlanabilecek Bütün Modeller Anlambilimsel Koşullar UML Kalıbı Koşulları (Paradigmatik ve gen. paradigmatik seviye) Birden Fazla Yoruma Sahip Tutarlı ama Eksik Modeller Modelleme Süreci Koşulları Modelleme Alanı Koşullarına Uygun Modeller Görev Uzayı Koşulları Uygulama Kodu Kod Oluşturma Koşulları Kullanıcı Açısından Denk Olan Değişik Yorumlar Gerçekleştirme Koşulları Görev Uzayı Koşullarına Uygun Modeller KAMA Kullanıcısı Şekil 3. UML Tutarlılık Kontrolü Yaklaşımı ve KAMA ya uygulanması[8] 7

8 5.1. Paradigmatik Seviye Koşulları Paradigmatik seviye UML metamodelindeki modelleme ilkel yapılara (primitive) uygunluğu temsil eder. UML metamodeli temel modelleme kavramlarını (metasınıflar ve ilişkileri) ve modelin içindeki metasınıf stereotiplerinin uyması gereken kuralları ifade eder[10]. Bu ilişkilerle ilgili çokluk ifadeleri ise model koşulu olarak ifade edilir. Bazı metamodel kurallarının OCL şeklinde ifadesinde zorluklar çıkabilecektir, mesela UML içinde meta-metamodel seviyesinde her namespace elemanının farklı bir isme sahip olması koşulu buna örnektir. Yine de bu tip kuralların araçlar tarafından uygulanması zor olmamaktadır. UML 1.3 metamodelinin bir bölümü için tutarlığı kontrol çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada sözdizimine yönelik birçok basit sözdizimi hatası bulunduğu belirtilmektedir[9] Genişletilmiş Paradigmatik Seviye Koşulları Bu seviyede KAMA profilinin tanımlamasında kullanılan stereotipler, imli değerler ve ilişkilerle ilgili kurallar önemlidir. Bu seviyedeki kurallar paradigmatik seviyedeki kurallarla çelişmemelidir. Kavramsal model elemanları arasındaki çokluk ifadeleri, isimlerdeki biriciklik ile ilgili kurallar ve UML kapsamında anlambilimi olmayan ilişkiler ile ilgili kurallar önem taşımaktadır. Koşul ifadesi örneği: Sorumludur bağımlılığı sadece görevler ve aktörler arasında tanımlanır. context Dependency inv: self.stereotype.name = Sorumludur implies self.supplier->exists(stereotype.name= Görev ) and self.client >exists(stereotype.name= Aktör ) 5.3. Modelleme Süreci Koşulları Modelleme süreciyle ilgili koşullar, buraya kadar belirlenen prensipler uygulanarak geliştirilecek modellerin biricik ve net bir yorumunun olması gerekliliğinden ortaya çıkar ve belli stil özelliklerine uymasına yönelik kurallardan oluşur. Görev uzayı kavramsal modelleriyle ilgili bu tip kurallar özellikle kavramsal modelleme çalışmalarının gerçekleştirilmesi ve biricik ve net yorumlanmayan modellerin incelenmesinden sonra tanımlanabilir Görev Uzayı Koşulları Yukarıda sıralanan kurallara ek olarak görev uzayının özelliklerini yansıtan, aşağıda bazı örnekleri verilecek başka kısıtlar da söz konusudur. Görev uzayı koşulu örnekleri: Keşif timi asker sayısı üçten az olamaz. 8

9 context Kesif_timi inv: self.asker_sayisi >= 3 Bir topun atışta bulunması için mermisi bulunmalıdır ve atıştan sonra mermi sayısı azalmalıdır context Top::ates_et() pre: mermi_sayisi > 0 post: mermi_sayisi = mermi_sayisi@pre Gerçekleştirme Koşulları GUKAM dan simülasyon kavramsal modellerine geçişi kolaylaştırmaya yönelik kurallar bu kapsamda değerlendirilebilir. Bu konu daha çok bir simülasyon işletim çerçevesinin tanımlarına uygun kavramsal modeller geliştirilmesi gerektiğinde önem taşımaktadır Kod Oluşturma Koşulları Kod oluşturma ile ilgili faaliyetler GUKAM'da değil, simülasyon çerçevesi kapsamında belirlenir. 5. SONUÇ Bu bildiride, değişik seviyelerdeki kavramsal modelleme çalışmaları gözden geçirilmiş, görev uzayı ve simülasyon modelleri arasındaki farklar ortaya konulmuş, meta modele dayalı görev uzayı kavramsal modellemesinde kullanılabilecek doğrulama geçerlemesine yönelik koşullar gözden geçirilmiştir. Kavramsal model kurallarının bağımsız ifade edilmeleri KAMA aracına yeni kurallar eklenebilmesini ve mevcut kuralların değiştirilmesini kolaylaştıracak, modelleme aracının doğrulama geçerleme yönünden de yeni ihtiyaçlara cevap verme yeteneğini artıracaktır. GUKAM ın doğrulanması için alan uzmanı gözden geçirme çalışmalarının[11] tanımlanması, diğer öz doğrulama ve geçerlenmesine yönelik çalışmalar ve GUKAM güvenilirlik seviyesinin belirlenmesi ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. KAYNAKÇA 1. L. W. Lacy, W. Randolph, B. Harris, S. Youngblood, J. Sheehan, R. Might, M. Metz, Developing a Consensus Perspective on Conceptual Models for Simulation Systems, Proceedings of the Spring 2001 Simulation Interoperability Workshop, Orlando, FL, CD, D. K. Pace, Simulation Conceptual Model Development, Proceedings of the Spring 2000 Simulation Interoperability Workshop, Orlando, FL, CD. March 26-31,

10 3. N. Alpay Karagöz, Onur Demirörs, Simülasyon Geliştirmeye Model Tabanlı Bir Yaklaşım, Birinci Ulusal Savunma Uygulamaları Modelleme Simülasyon Konferansı, Ankara, 2-3 Haziran DoD VV&A RPG, "RPG Reference Document: V&V Techniques", 15/08/ D. A. Brade, Generalized Process for the Verification and Validation of Models and Simulation Results, Dissertation, Fakultät für Informatik, Universität der Bundeswehr München. Neubiberg, O. O. Molyer, A Methodology for verification and validation of models and simulations: acquirers's viewpoint, ODTÜ Bilişim Sistemleri Yüksek Lisans Tezi, O. O. Molyer, A. E. Vallerand, Tailoring Verification, Validation and Accreditation of Models & Simulation Systems: Canadian DND/CF Approach, Summer Computer Simulation Conference (SCSC) 2003, Montreal, Canada, July 20-24, J.L. Sourrouille, G. Caplat, Constraint Checking in UML Modeling, SEKE M. Richters and M. Gogolla, Validating UML Models and OCL Constraints, UML 2000, LNCS 1939, pp , OMG, Unified Modeling Language: Superstructure v2.0, August Pace, D. K. and J. Sheehan Subject Matter Expert (SME) / Peer Use in M&S V&V, V&V State of the Art: Proceedings of Foundations 02, a Workshop on Model and Simulation Verification and Validation for the 21st Century, Laurel, MD, October 22-24,

SİMÜLASYON SİSTEMLERİNDE GÖREV UZAYI KAVRAMSAL MODELİ GELİŞTİRME: BİR SÜREÇ TANIMI

SİMÜLASYON SİSTEMLERİNDE GÖREV UZAYI KAVRAMSAL MODELİ GELİŞTİRME: BİR SÜREÇ TANIMI SİMÜLASYON SİSTEMLERİNDE GÖREV UZAYI KAVRAMSAL MODELİ GELİŞTİRME: BİR SÜREÇ TANIMI N. Alpay KARAGÖZ (a), Onur DEMİRÖRS (b), Çiğdem GENCEL (c), Çağatay ÜNDEĞER (d) (a) Bilgi Grubu Ltd., ODTÜ Teknokent Gümüş

Detaylı

Yazılım Mimari Tasarımından Yazılım Geliştirme Çatısının Üretilmesinde Model Güdümlü Bir Yaklaşım

Yazılım Mimari Tasarımından Yazılım Geliştirme Çatısının Üretilmesinde Model Güdümlü Bir Yaklaşım Yazılım Mimari Tasarımından Yazılım Geliştirme Çatısının Üretilmesinde Model Güdümlü Bir Yaklaşım İbrahim Onuralp Yiğit 1, Nafiye Kübra Turhan 2, Ahmet Erdinç Yılmaz 3, Bülent Durak 4 1,2,3,4 ASELSAN A.Ş.

Detaylı

BİÇİMSEL YÖNTEMLER (FORMAL METHODS) Betül AKTAŞ Suna AKMELEZ

BİÇİMSEL YÖNTEMLER (FORMAL METHODS) Betül AKTAŞ Suna AKMELEZ BİÇİMSEL YÖNTEMLER (FORMAL METHODS) Betül AKTAŞ 14011021 Suna AKMELEZ 14011050 Biçimsel Yöntemler Nedir? Nerede Kullanılır? Biçimsel Tasarım Biçimsel Yöntemlerin Yararları Biçimsel Yöntemlerin Zayıf Yönleri

Detaylı

Bilişim Sistemleri. Modelleme, Analiz ve Tasarım. Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU

Bilişim Sistemleri. Modelleme, Analiz ve Tasarım. Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Bilişim Sistemleri Modelleme, Analiz ve Tasarım Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Ders Akışı Hafta 5. İhtiyaç Analizi ve Modelleme II Haftanın Amacı Bilişim sistemleri ihtiyaç analizinin modeli oluşturulmasında,

Detaylı

Eylül 2007 de v1.0 ı yayınlanan SysML sayesinde endüstri mühendislerinin de ihtiyacı karşılanmış oldu.

Eylül 2007 de v1.0 ı yayınlanan SysML sayesinde endüstri mühendislerinin de ihtiyacı karşılanmış oldu. 1 Yazılımcıların da endüstri mühendislerinin de en büyük ihtiyaçlarının başında ortak modelleme dili ihtiyacı gelir. UML nin (Unified Modeling Language) Kasım 1997 de OMG tarafından yayınlanmasıyla birlikte

Detaylı

Bilgisayar Oyunları ve Simulasyon (COMPE 376) Ders Detayları

Bilgisayar Oyunları ve Simulasyon (COMPE 376) Ders Detayları Bilgisayar Oyunları ve Simulasyon (COMPE 376) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Uygulama Saati Saati Laboratuar Kredi AKTS Saati Bilgisayar Oyunları ve Simulasyon COMPE 376 Her İkisi 2 2 0

Detaylı

Chapter 5 Sistem Modelleme. Lecture 1. Chapter 5 System modeling

Chapter 5 Sistem Modelleme. Lecture 1. Chapter 5 System modeling Chapter 5 Sistem Modelleme Lecture 1 1 Başlıklar İçerik/Bağlam (Context) modelleri Etkileşim Modelleri Yapısal Modeller Davranışsal Modeller Model Tabanlı Mühendislik 2 Sistem Modelleme Sistem modelleme,

Detaylı

Yazılım Süreçleri Software Processes

Yazılım Süreçleri Software Processes Yazılım Süreçleri Software Processes Yazılım geliştirme Süreç Modelleri Software Development Process Models Proje Yönetimi Süreçleri Project Management Process Yazılım Geliştirme Süreçleri Software Development

Detaylı

Model Güdümlü Geliştirme ile Gömülü Kaynakların Yönetimi

Model Güdümlü Geliştirme ile Gömülü Kaynakların Yönetimi Model Güdümlü Geliştirme ile Gömülü Kaynakların Yönetimi Can Öz EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ A.B.D. 1 İçerik Kaynak Yönetimi Problemi Kaynak Yönetimi Modellemesinin

Detaylı

Bilişim Sistemleri Değerlendirme Modeli ve Üç Örnek Olay İncelemesi

Bilişim Sistemleri Değerlendirme Modeli ve Üç Örnek Olay İncelemesi Bilişim Sistemleri Değerlendirme Modeli ve Üç Örnek Olay İncelemesi Özet Dr. Sevgi Özkan ve Prof. Dr Semih Bilgen Enformatik Enstitüsü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara Tel: (312) 210 3796 e-posta:

Detaylı

Öğretim planındaki AKTS Ulusal Kredi

Öğretim planındaki AKTS Ulusal Kredi Ders Kodu Teorik Uygulama Lab. Yazılım Gereksinimleri Mühendisliği Ulusal Kredi Öğretim planındaki AKTS 481052000001303 3 0 0 3 5 Dersin Yürütülmesi Hakkında Bu ders gerçek dünya problemlerinin analiz

Detaylı

SENTEZ TABANLI YAZILIM MİMARİSİ TASARIM YAKLAŞIMININ ESSENCE ÇERÇEVESİYLE MODELLENMESİ

SENTEZ TABANLI YAZILIM MİMARİSİ TASARIM YAKLAŞIMININ ESSENCE ÇERÇEVESİYLE MODELLENMESİ SENTEZ TABANLI YAZILIM MİMARİSİ TASARIM YAKLAŞIMININ ESSENCE ÇERÇEVESİYLE MODELLENMESİ G Ö R K E M G I R AY, T U R K E Y B E D I R T E K I N E R D O G A N, W A G E N I N G E N U N I V E R S I T Y, N E

Detaylı

Bilişim Sistemleri. Modelleme, Analiz ve Tasarım. Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU

Bilişim Sistemleri. Modelleme, Analiz ve Tasarım. Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Bilişim Sistemleri Modelleme, Analiz ve Tasarım Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Ders Akışı Hafta 10-11. Nesneye Yönelik Sistem Analizi Haftanın Amacı Bilişim sistemleri geliştirmede nesneye yönelik sistem analizi

Detaylı

Bilişim Sistemleri. Modelleme, Analiz ve Tasarım. Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU

Bilişim Sistemleri. Modelleme, Analiz ve Tasarım. Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Bilişim Sistemleri Modelleme, Analiz ve Tasarım Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Ders Akışı Hafta 10-11. Nesneye Yönelik Sistem Tasarımı Haftanın Amacı Bilişim sistemleri geliştirmede nesneye yönelik sistem tasarımı

Detaylı

Yazılım Mühendisliği Bölüm - 3 Planlama

Yazılım Mühendisliği Bölüm - 3 Planlama 1 Yazılım Mühendisliği Bölüm - 3 Planlama 2 3 4 Planlama 5 Yazılım geliştirme sürecinin ilk aşaması Başarılı bir proje geliştirebilmek için projenin tüm resminin çıkarılması işlemi Proje planlama aşamasında

Detaylı

SiSTEM ANALiZi ve TASARIMI

SiSTEM ANALiZi ve TASARIMI SiSTEM ANALiZi ve TASARIMI BIL3403 Öğ. Gör. ASLI BiROL abirol@kavram.edu.tr 01.10.2012 Dersin Amacı Bu ders ile öğrenci; edindiği mesleki bilgi birikimini kullanarak sektörde uygulanabilir bir projeyi

Detaylı

Yaz.Müh.Ders Notları #6 1

Yaz.Müh.Ders Notları #6 1 YAZILIM MÜHENDİSLİĞİ Prof.Dr. Oya Kalıpsız GİRİŞ 1 YAZILIM YETERLİLİK OLGUNLUK MODELİ Olgunluk Seviyeleri: Düzey 1. Başlangıç düzeyi: Yazılım gelişimi ile ilişkili süreçlerin tanımlanması için hiçbir sistematik

Detaylı

TÜMLEŞİK MODELLEME DİLİ. UML (Unified Modeling Language)

TÜMLEŞİK MODELLEME DİLİ. UML (Unified Modeling Language) TÜMLEŞİK MODELLEME DİLİ UML (Unified Modeling Language) UML NEDİR? Yazılım ve donanımların bir arada düşünülmesi gereken, Zor ve karmaşık programların, Özellikle birden fazla yazılımcı tarafından kodlanacağı

Detaylı

Yazılım Gereksinimlerinin Görsel Çözümlemeleri: UML (UnifiedModeling Language) Birleştirilmiş Modelleme Dili

Yazılım Gereksinimlerinin Görsel Çözümlemeleri: UML (UnifiedModeling Language) Birleştirilmiş Modelleme Dili Yazılım Gereksinimlerinin Görsel Çözümlemeleri: UML (UnifiedModeling Language) Birleştirilmiş Modelleme Dili UML Diyagramlarının Sınıflandırması UML ile Dinamik Davranışsal (Behaviour) Modelleme usecasediyagramları

Detaylı

IBM Analytics Professional Services (IBM Analitik Profesyonel Hizmetleri)

IBM Analytics Professional Services (IBM Analitik Profesyonel Hizmetleri) Hizmet Tanımı IBM Analytics Professional Services (IBM Analitik Profesyonel Hizmetleri) Bu Hizmet Tanımında, IBM tarafından Müşteriye sağlanan Bulut Hizmeti açıklanır. Müşteri, sözleşmeyi imzalayan taraf

Detaylı

Prof.Dr. Kürşat Çağıltay ODTÜ

Prof.Dr. Kürşat Çağıltay ODTÜ Prof.Dr. Kürşat Çağıltay ODTÜ İnternet sitelerinin pek çoğu kolay kullanılabilir olmadığı için kullanıcılarca eleştirilmektedir Zaman, Emek ve Mali Kayıplar Web sitelerinin kalitesini uluslararası standartlara

Detaylı

ÇELİKEL A.Ş. Bilgi Güvenliği Politikası

ÇELİKEL A.Ş. Bilgi Güvenliği Politikası Sayfa 1/6 1. Amaç / Genel Bu doküman, Kuruluştaki ISO/IEC 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi kapsamındaki tüm bilgi varlıklarının güvenliğinin sağlanması, BGYS nin kurulması, işletilmesi, sürdürülmesi

Detaylı

ARDIŞIL DİYAGRAM YAPI DİYAGRAMI. Sistem Analizi ve Tasarımı Dersi

ARDIŞIL DİYAGRAM YAPI DİYAGRAMI. Sistem Analizi ve Tasarımı Dersi ARDIŞIL DİYAGRAM YAPI DİYAGRAMI Sistem Analizi ve Tasarımı Dersi İçindekiler Ardışıl Diyagram Nedir ve Neden Kullanılır... 3 Ardışıl Diyagram Elemanları... 3 MS Visio ile Ardışıl Diyagram Çizimi... 5 Violet

Detaylı

Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü (The Systems Development Life Cycle) (SDLC)

Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü (The Systems Development Life Cycle) (SDLC) Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü (The Systems Development Life Cycle) (SDLC) Sistem analistlerinin ve kullanıcı faaliyetlerinin spesifik döngüsünün kullanılmasıyla En iyi geliştirilmiş sistemin oluşmasını

Detaylı

Bölüm 2 Varlık-İlişki Veri Modeli: Araçlar ve Teknikler. Fundamentals, Design, and Implementation, 9/e

Bölüm 2 Varlık-İlişki Veri Modeli: Araçlar ve Teknikler. Fundamentals, Design, and Implementation, 9/e Bölüm 2 Varlık-İlişki Veri Modeli: Araçlar ve Teknikler Fundamentals, Design, and Implementation, 9/e Üç Şema Modeli Üç şema modeli 1975 de ANSI/SPARC tarafından geliştirildi Veri modellemeninç ve rolünü

Detaylı

Sistem Modelleme ve Simülasyon (SE 360) Ders Detayları

Sistem Modelleme ve Simülasyon (SE 360) Ders Detayları Sistem Modelleme ve Simülasyon (SE 360) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Uygulama Saati Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Sistem Modelleme ve Simülasyon SE 360 Her İkisi 3 0 0 3 5 Ön Koşul

Detaylı

İleri Yazılım Mimarisi (SE 658) Ders Detayları

İleri Yazılım Mimarisi (SE 658) Ders Detayları İleri Yazılım Mimarisi (SE 658) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS İleri Yazılım Mimarisi SE 658 Bahar 3 0 0 3 7.5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin

Detaylı

Ferhat ERATA. Geylani KARDAŞ

Ferhat ERATA. Geylani KARDAŞ Ferhat ERATA Geylani KARDAŞ 1 1. Giriş 2. Model Güdümlü Geliştirme ve Modelleme Yaklaş ımı 2.1. Model Güdümlü Geliştirme (Genel Bak ış) 2.2. Model Güdümlü Mimari içerisinde Tez Çal ışması 2.3. PSM4WSS

Detaylı

TS EN ISO KONTROL LİSTESİ ŞABLONU

TS EN ISO KONTROL LİSTESİ ŞABLONU ŞABLONU C 6. No. Rehber Uygulanabilirlik luk Üst Düzey Tasarım Kararları ve Tasarım Stratejisi 6.1 Genel özellikler 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 6.12 Web uygulamasının amacının belirginliği

Detaylı

Yazılım Gereksinimleri Mühendisliği (SE 221) Ders Detayları

Yazılım Gereksinimleri Mühendisliği (SE 221) Ders Detayları Yazılım Gereksinimleri Mühendisliği (SE 221) Ders Detayları Ders Adı Ders Dönemi Ders Uygulama Kodu Saati Saati Laboratuar Kredi AKTS Saati Yazılım Gereksinimleri Mühendisliği SE 221 Güz 3 0 0 3 5.5 Ön

Detaylı

NESNEYE YÖNELİK PROGRAMLAMA Unified Modelling Language (UML) Bütünleşik Modelleme Dili

NESNEYE YÖNELİK PROGRAMLAMA Unified Modelling Language (UML) Bütünleşik Modelleme Dili Özlem AYDIN NESNEYE YÖNELİK PROGRAMLAMA Unified Modelling Language (UML) Bütünleşik Modelleme Dili Trakya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü MODEL NEDİR? Model, gerçek dünyadaki bir olayın veya

Detaylı

YAZILIM MODELLEME VE TASARIM

YAZILIM MODELLEME VE TASARIM YAZILIM MODELLEME VE TASARIM «UML Kullanım Diyagramları» Özer Çelik Matematik-Bilgisayar Bölümü Kullanım senaryoları sadece düz metin (text) olarak değil, istendiğinde metin yerine UML diyagramı olarak

Detaylı

Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım (SE 321) Ders Detayları

Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım (SE 321) Ders Detayları Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım (SE 321) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım SE 321 Bahar 3 0 0 3 4.0 Ön Koşul

Detaylı

9.DERS Yazılım Geliştirme Modelleri

9.DERS Yazılım Geliştirme Modelleri 9.DERS Yazılım Geliştirme Modelleri 1 Yazılım Geliştirme Yaşam Döngüsü ve Modeller Herhangi bir yazılımın, üretim aşaması ve kullanım aşaması birlikte olmak üzere geçirdiği tüm aşamalar olarak tanımlanabilir.

Detaylı

BİLİŞİM SİSTEMLERİ GÜVENLİĞİNDE YENİ EĞİLİMLER

BİLİŞİM SİSTEMLERİ GÜVENLİĞİNDE YENİ EĞİLİMLER BİLİŞİM SİSTEMLERİ GÜVENLİĞİNDE YENİ EĞİLİMLER Dr. Hayrettin Bahşi bahsi@uekae.tubitak.gov.tr 11 Mart 2010 Gündem Bulut Hesaplama Sistemleri ve Bilgi Güvenliği Güvenli Yazılım Geliştirme Hayat Döngüsü

Detaylı

Veritabanı Yönetim Sistemleri (Veritabanı Kavramı) Veri Modelleri

Veritabanı Yönetim Sistemleri (Veritabanı Kavramı) Veri Modelleri Veritabanı Yönetim Sistemleri (Veritabanı Kavramı) Veri Modelleri Konular Veritabanı Tasarım Aşamaları Veri Modeli Nedir? Veri Modeli Temel Bileşenleri İş Kuralları (Business Rules) İş Kurallarını Veri

Detaylı

WEB KULLANILABİLİRLİĞİ

WEB KULLANILABİLİRLİĞİ WEB KULLANILABİLİRLİĞİ FATMA BODUR 2008638500 *(8) Kullanılabilirlik Nedir? Bir ürünün potansiyel kullanıcıları tarafından, belirli bir kullanım bağlamı içinde, amaçlanan kullanım hedeflerine ulaşmak için,

Detaylı

SAĞLIK TEKNOLOJİ DEĞERLENDİRME (STD) İÇİN MODELLEME VE BENZETİM. Dr. Murat Günal

SAĞLIK TEKNOLOJİ DEĞERLENDİRME (STD) İÇİN MODELLEME VE BENZETİM. Dr. Murat Günal 1 SAĞLIK TEKNOLOJİ DEĞERLENDİRME (STD) İÇİN MODELLEME VE BENZETİM Dr. Murat Günal SAĞLIK TEKNOLOJİ DEĞERLENDİRME (STD) Sekröte sunulacak Yeni Ürün (veya Teknoloji) Mevcut ve gelecekteki demografik durum

Detaylı

SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI. Sistem Analizi -Bilgi Sistemleri-

SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI. Sistem Analizi -Bilgi Sistemleri- SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI Sistem Analizi -Bilgi Sistemleri- Bilgi Sistemi Bilgi sistemi, karar vericiler için verileri işleyerek bilgi sağlayan çoğunlukla bilgisayara dayalı sistemlerdir. Bilgi sistemi

Detaylı

4. ÜRÜN GELİSTİRME İŞLEMİ

4. ÜRÜN GELİSTİRME İŞLEMİ 4. ÜRÜN GELİSTİRME İŞLEMİ Genel Problem Çözme İşlemi Adım adım analiz / sentezi içerir Önerilen işlemsel adımlar: - Fonksiyon yapıları geliştirilir - Çözümler geliştirilir - Sıralı / esnek olarak uygulanır

Detaylı

Yazılım Nedir? 2. Yazılımın Tarihçesi 3. Yazılım Grupları 4 Sistem Yazılımları 4 Kullanıcı Yazılımları 5. Yazılımın Önemi 6

Yazılım Nedir? 2. Yazılımın Tarihçesi 3. Yazılım Grupları 4 Sistem Yazılımları 4 Kullanıcı Yazılımları 5. Yazılımın Önemi 6 ix Yazılım Nedir? 2 Yazılımın Tarihçesi 3 Yazılım Grupları 4 Sistem Yazılımları 4 Kullanıcı Yazılımları 5 Yazılımın Önemi 6 Yazılımcı (Programcı) Kimdir? 8 Yazılımcı Olmak 9 Adım Adım Yazılımcılık 9 Uzman

Detaylı

Model Güdümlü Yazılım Geliştirme (SE 555) Ders Detayları

Model Güdümlü Yazılım Geliştirme (SE 555) Ders Detayları Model Güdümlü Yazılım Geliştirme (SE 555) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Model Güdümlü Yazılım Geliştirme SE 555 Güz 3 0 0 3 7.5 Ön Koşul

Detaylı

Rapor Hazırlama Kuralları

Rapor Hazırlama Kuralları Temel Bilgiler 1. Temel Bilgiler Rapor Hazırlama Kuralları Rapor hazırlamada, bu belge ile birlikte bulunan rapor örneği sitili kullanılabilir. Bu kalıp stil seçildiğinde, sayfa düzeni, paragraf yapıları

Detaylı

Varlık davranış modeli: Bu aşama her entity ye etki eden durumların tanımlandığı, modellendiği ve dokümante edildiği süreçtir.

Varlık davranış modeli: Bu aşama her entity ye etki eden durumların tanımlandığı, modellendiği ve dokümante edildiği süreçtir. Yapısal Sistem Analiz ve Tasarım Metodu SSADM waterfall model baz alınarak uygulanan bir metottur. İngiltere de kamusal projelerde 1980 lerin başında kullanılan sistem analizi ve tasarımı konularındaki

Detaylı

BLG4146 - Sistem Analizi ve Tasarımı. Öğr. Grv. Aybike ŞİMŞEK

BLG4146 - Sistem Analizi ve Tasarımı. Öğr. Grv. Aybike ŞİMŞEK BLG4146 - Sistem Analizi ve Tasarımı Öğr. Grv. Aybike ŞİMŞEK Tasarım Evresi Analiz evresinde sorulan NE sorusuyla elde edilen bilgilerin NASIL yapılacağı, NASIL gerçekleştirileceğinin ortaya konulduğu

Detaylı

BSM 532 KABLOSUZ AĞLARIN MODELLEMESİ VE ANALİZİ OPNET MODELER

BSM 532 KABLOSUZ AĞLARIN MODELLEMESİ VE ANALİZİ OPNET MODELER BSM 532 KABLOSUZ AĞLARIN MODELLEMESİ VE ANALİZİ OPNET MODELER Yazılımı ve Genel Özellikleri Doç.Dr. Cüneyt BAYILMIŞ Kablosuz Ağların Modellemesi ve Analizi 1 OPNET OPNET Modeler, iletişim sistemleri ve

Detaylı

SİSTEM VE YAZILIM. o Bilgisayar sistemleri donanım, yazılım ve bunları işletmek üzere gerekli işlemlerden oluşur.

SİSTEM VE YAZILIM. o Bilgisayar sistemleri donanım, yazılım ve bunları işletmek üzere gerekli işlemlerden oluşur. SİSTEM VE YAZILIM o Bilgisayar sistemleri donanım, yazılım ve bunları işletmek üzere gerekli işlemlerden oluşur. o Yazılım, bilgisayar sistemlerinin bir bileşeni olarak ele alınmalıdır. o Yazılım yalnızca

Detaylı

Taarruz Helikopteri Simülatörü için İnsan Faktörleri Değerlendirmeleri

Taarruz Helikopteri Simülatörü için İnsan Faktörleri Değerlendirmeleri Taarruz Helikopteri Simülatörü için İnsan Faktörleri Değerlendirmeleri Hakan İŞÇİ TUSAŞ Entegre Helikopter Sistemleri Hava Aracı Tasarım Müdürü 26 Kasım 2010 TUSAŞ TSKGV nin Bağlı Ortaklığıdır. HİZMETE

Detaylı

İnsan Bilgisayar Etkileşimi (SE 212) Ders Detayları

İnsan Bilgisayar Etkileşimi (SE 212) Ders Detayları İnsan Bilgisayar Etkileşimi (SE 212) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS İnsan Bilgisayar Etkileşimi SE 212 Bahar 3 0 0 3 5.5 Ön Koşul Ders(ler)i

Detaylı

Yazılım Mimarisi (SE 322) Ders Detayları

Yazılım Mimarisi (SE 322) Ders Detayları Yazılım Mimarisi (SE 322) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Yazılım Mimarisi SE 322 Bahar 3 0 0 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili Dersin Türü

Detaylı

Yazılım Mühendisliği Bölüm - 3 Planlama. Cengiz GÖK

Yazılım Mühendisliği Bölüm - 3 Planlama. Cengiz GÖK Yazılım Mühendisliği Bölüm - 3 Planlama Cengiz GÖK 1 Planlama Yazılım geliştirme sürecinin ilk aşaması Başarılı bir proje geliştirebilmek için projenin tüm resminin çıkarılması işlemi Proje planlama aşamasında

Detaylı

YAZILIM MÜHENDİSLİĞİNİN TEMELLERİ 9.Hafta. Bakım

YAZILIM MÜHENDİSLİĞİNİN TEMELLERİ 9.Hafta. Bakım YAZILIM MÜHENDİSLİĞİNİN TEMELLERİ 9.Hafta Bakım Bölüm Hedefi Geliştirilen yazılımın uygulamaya alınabilmesi için gerekli yöntemler ve yazılımın çalışması sırasında yapılması gereken bakım işlemleri bu

Detaylı

TS EN ISO 9241-151 EŞLEŞTİRME LİSTESİ

TS EN ISO 9241-151 EŞLEŞTİRME LİSTESİ Kriter No Kriter Başlığı Rehber İlke Başlığı A 6. Üst Düzey Tasarım Kararları ve Tasarım Stratejisi 6.1 Genel özellikler 6.2 Web uygulamasının amacının belirginliği 3.10.1. Kurumsal Bilgiler 1.3.2. Kullanıcıların

Detaylı

Uzman Sistemler (IE 416) Ders Detayları

Uzman Sistemler (IE 416) Ders Detayları Uzman Sistemler (IE 416) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Uzman Sistemler IE 416 Her İkisi 3 0 0 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili Dersin

Detaylı

Chapter 8 Yazılım Testi. Lecture 1. Chapter 8 Software testing

Chapter 8 Yazılım Testi. Lecture 1. Chapter 8 Software testing Chapter 8 Yazılım Testi Lecture 1 1 Konular Geliştirme testi Test tabanlı geliştirme Sürüm testi Kullanıcı testi 2 Programı test etmek Test etmek, bir programın yapması gereken şeyi yaptığını doğrulamak

Detaylı

Sistem Yazılımının Sınanması ve Geçerlenmesi (SE 344) Ders Detayları

Sistem Yazılımının Sınanması ve Geçerlenmesi (SE 344) Ders Detayları Sistem Yazılımının Sınanması ve Geçerlenmesi (SE 344) Ders Detayları Ders Adı Ders Dönemi Ders Uygulama Kodu Saati Saati Laboratuar Kredi AKTS Saati Sistem Yazılımının Sınanması ve Geçerlenmesi SE 344

Detaylı

Bir yazılım geliştirme metodolojisi aşağıdaki adımlardan meydana gelir; Yazılım geliştirme sürecine destek verecek araçlar, modeller ve yöntemler.

Bir yazılım geliştirme metodolojisi aşağıdaki adımlardan meydana gelir; Yazılım geliştirme sürecine destek verecek araçlar, modeller ve yöntemler. Yazılım Mühendisliği kapsamındaki Yazılım Geliştirme Metodolojileri, bir bilgi sistemini geliştirme sürecinin yapımını, planlamasını ve kontrolünü sağlayan bir framework tür. Her farklı framework güçlü

Detaylı

HLA Uyumlu Taktik TASNİF DIŞI

HLA Uyumlu Taktik TASNİF DIŞI HLA Uyumlu Taktik Çevre Uygulama Çatısı İÇERİK Giriş Taktik Çevre Benzetimi Taktik Çevre Uygulama Çatısı Bir Taktik Çevre Uygulama Çatısının Gereksinimleri Örnek Bir Taktik Çevre Uygulama Çatısı Gerçekleştirimi

Detaylı

KULLANILABİLİRLİK TESTLERİ VE UYGULAMALARI

KULLANILABİLİRLİK TESTLERİ VE UYGULAMALARI 6 İnternet sitelerinin kullanıcıların ihtiyaç ve beklentilerini karşılayıp karşılamadığının ve sitenin kullanılabilirliğinin ölçülmesi amacıyla kullanılabilirlik testleri uygulanmaktadır. Kullanılabilirlik

Detaylı

VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMLERİ

VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMLERİ VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMLERİ Veri Tabanı Nedir? Sistematik erişim imkânı olan, yönetilebilir, güncellenebilir, taşınabilir, birbirleri arasında tanımlı ilişkiler bulunabilen bilgiler kümesidir. Bir kuruluşa

Detaylı

Lambda İfadeleri (Lambda Expressions)

Lambda İfadeleri (Lambda Expressions) Lambda İfadeleri (Lambda Expressions) Lambda İfadeleri, değişkenlere değer atamak için kullanılan sadeleştirilmiş anonim (isimsiz) fonksiyonlardır. Bu fonksiyonlar matematikteki ve bilgisayar bilimlerindeki

Detaylı

SÜREÇ YÖNETİMİ KAPSAMINDA PROSEDÜR HAZIRLAMA

SÜREÇ YÖNETİMİ KAPSAMINDA PROSEDÜR HAZIRLAMA SÜREÇ YÖNETİMİ KAPSAMINDA PROSEDÜR HAZIRLAMA Hazırlayan: KALİTE GELİŞTİRME BİRİMİ ENDÜSTRİ YÜKSEK MÜHENDİSİ AYŞE HANDE EROL KALİTE ÇALIŞMALARI KAPSAMINDA SÜREÇLERİN BELİRLENMESİ, PROSEDÜRLERİN ve TALİMATLARIN

Detaylı

Mobil Uygulama Geliştirmeye Giriş (ISE 407) Ders Detayları

Mobil Uygulama Geliştirmeye Giriş (ISE 407) Ders Detayları Mobil Uygulama Geliştirmeye Giriş (ISE 407) Ders Detayları Ders Adı Ders Dönemi Ders Uygulama Laboratuar Kredi AKTS Kodu Saati Saati Saati Mobil Uygulama Geliştirmeye Giriş ISE 407 Her İkisi 3 0 0 3 5

Detaylı

MESLEKİ TERMİNOLOJİ I 1. HAFTA YAZILIM MÜH. TEMEL KAVRAMLAR

MESLEKİ TERMİNOLOJİ I 1. HAFTA YAZILIM MÜH. TEMEL KAVRAMLAR YAZILIM: SOFTWARE Yazılım (Software): Yazılım sadece bir bilgisayar programı değildir. Basılı veya elektronik ortamdaki her tür dokümanı da içeren ürün. Dokümanlar yazılım mühendislerine ve son kullanıcıya

Detaylı

Yazılım Örüntüleri (SE 461) Ders Detayları

Yazılım Örüntüleri (SE 461) Ders Detayları Yazılım Örüntüleri (SE 461) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Yazılım Örüntüleri SE 461 Bahar 3 0 0 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili Dersin

Detaylı

ĐSTEMCĐ SUNUCU SĐSTEMLER DERSĐ FĐNAL ÇALIŞMASI SORULAR YANITLAR

ĐSTEMCĐ SUNUCU SĐSTEMLER DERSĐ FĐNAL ÇALIŞMASI SORULAR YANITLAR ĐSTEMCĐ SUNUCU SĐSTEMLER DERSĐ FĐNAL ÇALIŞMASI SORULAR YANITLAR 4.ÜNĐTE Đyi bir DNS in içermesi gereken özellikler nelerdir? ( 5 ) Đsimlendirme imlası açık ve süphesiz olmalıdır; Bir kullanıcı bir isme

Detaylı

Yazılım Mühendisliğinde Biçimsel Yöntemler (SE 562) Ders Detayları

Yazılım Mühendisliğinde Biçimsel Yöntemler (SE 562) Ders Detayları Yazılım Mühendisliğinde Biçimsel Yöntemler (SE 562) Ders Detayları Ders Adı Ders Dönemi Ders Kodu Saati Uygulama Saati Laboratuar Kredi AKTS Saati Yazılım Mühendisliğinde Biçimsel Yöntemler SE 562 Her

Detaylı

Proje Çevresi ve Bileşenleri

Proje Çevresi ve Bileşenleri Proje Çevresi ve Bileşenleri 1.3. Proje Çevresi Proje çevresi, proje performans ve başarısını önemli ölçüde etkiler. Proje takımı; sosyoekonomik, coğrafı, siyasi, yasal, teknolojik ve ekolojik gibi kuruluş

Detaylı

YZM 2108 Yazılım Mimarisi ve Tasarımı

YZM 2108 Yazılım Mimarisi ve Tasarımı YZM 2108 Yazılım Mimarisi ve Tasarımı Yrd. Doç. Dr. Deniz KILINÇ Celal Bayar Üniversitesi Hasan Ferdi Turgutlu Teknoloji Fakültesi Yazılım Mühendisliği 1 BÖLÜM - 1 Yazılım Tasarımına Giriş Bu bölümde;

Detaylı

Ders Adı : Nesne Tabanlı Programlama-I Ders No : Teorik : 3 Pratik : 1 Kredi : 3.5 ECTS : 4. Ders Bilgileri.

Ders Adı : Nesne Tabanlı Programlama-I Ders No : Teorik : 3 Pratik : 1 Kredi : 3.5 ECTS : 4. Ders Bilgileri. Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : Nesne Tabanlı Programlama-I Ders No : 0690130114 Teorik : 3 Pratik : 1 Kredi : 3.5 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim

Detaylı

<Ekip Adı> <Proje Adı> Yazılım Gereksinimlerine İlişkin Belirtimler. Sürüm <1.0>

<Ekip Adı> <Proje Adı> Yazılım Gereksinimlerine İlişkin Belirtimler. Sürüm <1.0> Yazılım Gereksinimlerine İlişkin Belirtimler Sürüm [Not: Aşağıda yer alan şablon, Rational Unified Process ile birlikte kullanılmak üzere sağlanmıştır] [Köşeli parantezler

Detaylı

Başlıca Ürün-Bilgi Sistemleri

Başlıca Ürün-Bilgi Sistemleri BİLGİ SİSTEMLERİ Başlıca Ürün-Bilgi Sistemleri Süreç İşleme Sistemleri, Ofis Otomasyon Sistemleri ve Bilgi İşleme Sistemleri, Yönetim Bilişim Sistemleri, Karar Destek Sistemleri, Uzman Sistemler ve Yapay

Detaylı

Veritabanı Yönetimi Bilgisayarların. Keşfi Hedefler. Veritabanı, Veri ve Bilgi. Veritabanı, Veri ve Bilgi. Veritabanı, Veri ve Bilgi

Veritabanı Yönetimi Bilgisayarların. Keşfi Hedefler. Veritabanı, Veri ve Bilgi. Veritabanı, Veri ve Bilgi. Veritabanı, Veri ve Bilgi Hedefler Veritabanı Yönetimi Bilgisayarların Discovering Keşfi 2010 Computers 2010 Living in a Digital World Dijital Dünyada Yaşamak Veritabanı terimini tanımlamak ve bir veritabanının veri ve bilgi ile

Detaylı

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / ENSTİTÜSÜ / YÜKSEKOKULU BİLİŞİM SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ /ABD LİSANS PROGRAMI - 2 ( yılı öncesinde birinci

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / ENSTİTÜSÜ / YÜKSEKOKULU BİLİŞİM SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ /ABD LİSANS PROGRAMI - 2 ( yılı öncesinde birinci MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / ENSTİTÜSÜ / YÜKSEKOKULU BİLİŞİM SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ /ABD LİSANS PROGRAMI - 2 (2016-17 yılı öncesinde birinci sınıfa başlayan öğrenciler için) BİRİNCİ YIL 1. Dönem CMPE113

Detaylı

Hızlı Uygulama Geliştirme (SE 340) Ders Detayları

Hızlı Uygulama Geliştirme (SE 340) Ders Detayları Hızlı Uygulama Geliştirme (SE 340) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Hızlı Uygulama Geliştirme SE 340 Her İkisi 2 2 0 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i

Detaylı

BM208- Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım. Sunum 7

BM208- Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım. Sunum 7 BM208- Nesneye Dayalı Analiz ve Tasarım Sunum 7 Component(Bileşen) Diyagramları Sistemin fiziksel yapısını modellemede kullanılır. Bu fiziksel yapıdan kasıt gömülü kontroller, portlar, arayüzlerin yanı

Detaylı

FTR 331 Ergonomi. Bilgiye Dayalı İş Yeri Düzenleme. emin ulaş erdem

FTR 331 Ergonomi. Bilgiye Dayalı İş Yeri Düzenleme. emin ulaş erdem FTR 331 Ergonomi Bilgiye Dayalı İş Yeri Düzenleme emin ulaş erdem GİRİŞ Bilişsel ergonomi, geçtiğimiz asırda yaşanan bilgisayar devrimiyle hayat bulan Ergonomi disiplini içerisinde gelişen yeni bir teknolojidir.

Detaylı

Proje DöngD. Deniz Gümüşel REC Türkiye. 2007,Ankara

Proje DöngD. Deniz Gümüşel REC Türkiye. 2007,Ankara Proje Yönetiminde Y Temel Kavramlar Proje DöngD ngüsü Yönetimi ve Mantıksal Çerçeve eve Yaklaşı şımı Deniz Gümüşel REC Türkiye 2007,Ankara TEMEL KAVRAMLAR Proje nedir? Proje Yönetimi nedir???? Proje Döngüsü

Detaylı

Bilişim Teknolojileri Test ve Belgelendirme Hizmetleri. Mustafa YILMAZ mustafayilmaz@tse.org.tr

Bilişim Teknolojileri Test ve Belgelendirme Hizmetleri. Mustafa YILMAZ mustafayilmaz@tse.org.tr Bilişim Teknolojileri Test ve Belgelendirme Hizmetleri Mustafa YILMAZ mustafayilmaz@tse.org.tr Türk Standardları Enstitüsü tarafından yapılan Bilişim Teknolojileri Test ve Belgelendirme Hizmetleri Yazılım

Detaylı

Yazılım Mühendisliğinin Temelleri (SE 100) Ders Detayları

Yazılım Mühendisliğinin Temelleri (SE 100) Ders Detayları Yazılım Mühendisliğinin Temelleri (SE 100) Ders Detayları Ders Adı Ders Dönemi Ders Kodu Saati Uygulama Saati Laboratuar Kredi AKTS Saati Yazılım Mühendisliğinin Temelleri SE 100 Güz 1 2 0 2 2 Ön Koşul

Detaylı

Kullanım Durumu Diyagramları (Use-case Diyagramları)

Kullanım Durumu Diyagramları (Use-case Diyagramları) Kullanım Durumu Diyagramları (Use-case Diyagramları) Analiz aşaması projeler için hayati önem taşır. İyi bir analizden geçmemiş projelerin başarı şansı azdır. Analiz ile birlikte kendimize Ne? sorusunu

Detaylı

CENG 302 Yazılım Mühendisliği Yazılım Mimarisi - Devam. Alper UĞUR

CENG 302 Yazılım Mühendisliği Yazılım Mimarisi - Devam. Alper UĞUR CENG 302 Yazılım Mühendisliği Yazılım Mimarisi - Devam Alper UĞUR Yazılım Mimarisi Gereksinim: NE? Mimari : NE+NASIL GEREKSİNİMLER (software architecture) Requirements : WHAT? Architecture : WHAT + HOW?

Detaylı

BİL-142 Bilgisayar Programlama II

BİL-142 Bilgisayar Programlama II BİL-142 Bilgisayar Programlama II (C/C++) Hazırlayan: M.Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Konular Giriş Sınıflar, Nesneler, Fonksiyon ve Veri Üyeleri Sınıf ve Fonksiyon Üyeleri

Detaylı

Güvenlik açısından, Yazılım Tasarımı ve Yazılım Ürün Doğrulaması

Güvenlik açısından, Yazılım Tasarımı ve Yazılım Ürün Doğrulaması Güvenlik açısından, Yazılım Tasarımı ve Yazılım Ürün Doğrulaması Ufuk Çağlayan, Albert Özkohen caglayan@boun.edu.tr, albert.ozkohen@boun.edu.tr Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü 28.12.2012

Detaylı

1.Yazılım Geliştirme Metotları 1

1.Yazılım Geliştirme Metotları 1 1.Yazılım Geliştirme Metotları 1 1.1 Klasik Çevrim(Waterfall) 1.2 V Modeli 1.3 Prototipleme/Örnekleme 1.4 Spiral Model 1.5 Evrimsel Geliştirme 1.6 Evrimsel Prototipleme 1.7 Artımlı Geliştirme 1.8 Araştırmaya

Detaylı

Programlama Dilleri (COMPE 325) Ders Detayları

Programlama Dilleri (COMPE 325) Ders Detayları Programlama Dilleri (COMPE 325) Ders Detayları Ders Adı Programlama Dilleri Ders Kodu COMPE 325 Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Kredi AKTS Saati Güz 3 0 0 3 4.5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili

Detaylı

SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI

SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI BİLGİ SİSTEMİ GELİŞTİRME SÜRECİ Sistem Geliştirme Süreci ve Modelleri Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü Bilgi sistemlerinin geliştirilmesi için izlenen sürece Sistem Geliştirme

Detaylı

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Alanına Genel Bakış

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Alanına Genel Bakış İnsan Bilgisayar Etkileşimi Alanına Genel Bakış İçerik İBE Nedir? İBE Tarihi Neden Önemli Ana Bileşenler Bölüm Sonu Etkinliği İBE Nedir? Etkileşimli teknolojilerin tasarımı, geliştirilmesi, değerlendirilmesi

Detaylı

Bilgi ve İletişim Teknolojileri (JFM 102) Ders 10. LINUX OS (Programlama) BİLGİ & İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ GENEL BAKIŞ

Bilgi ve İletişim Teknolojileri (JFM 102) Ders 10. LINUX OS (Programlama) BİLGİ & İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ GENEL BAKIŞ Ders 10 LINUX OS (Programlama) BİLGİ & İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ GENEL BAKIŞ LINUX de Programlama LINUX işletim sistemi zengin bir programlama ortamı sağlar. Kullanıcılara sistemi geliştirme olanağı sağlar.

Detaylı

HASTANELERDE GENEL TAHLİYE AMAÇLI TATBİKATLARIN PLANLANMASI, UYGULANMASI VE TESİS YÖNETİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ. Prof.Dr.BİLÇİN TAK Uludağ Üniversitesi

HASTANELERDE GENEL TAHLİYE AMAÇLI TATBİKATLARIN PLANLANMASI, UYGULANMASI VE TESİS YÖNETİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ. Prof.Dr.BİLÇİN TAK Uludağ Üniversitesi HASTANELERDE GENEL TAHLİYE AMAÇLI TATBİKATLARIN PLANLANMASI, UYGULANMASI VE TESİS YÖNETİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ Prof.Dr.BİLÇİN TAK Uludağ Üniversitesi Tesis Yönetimi ve Güvenliği Sağlık hizmeti sunan kuruluşlarda

Detaylı

NX Motion Simulation:

NX Motion Simulation: NX Motion Simulation: Mekanizma Hareket Analizi UNIGRAPHICS NX yazılımının modüllerinden biri olan NX Motion Simulation, NX Dijital Ürün Tasarımı ailesinin mühendislik bileşenlerinden birisidir. Motion

Detaylı

Rapor Hazırlama Kuralları

Rapor Hazırlama Kuralları Temel Bilgiler 1. Temel Bilgiler Rapor Hazırlama Kuralları Bilgisayar programcılıüı öğrencilerinin hazırlayacakları tüm proje ve bitirme projesiraporlarını bu belgede açıklandığı biçimde hazırlamaları

Detaylı

VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMLERİ Melih BÖLÜKBAŞI

VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMLERİ Melih BÖLÜKBAŞI VERİ TABANI YÖNETİM SİSTEMLERİ Melih BÖLÜKBAŞI Dersin Hedefleri Veri Tabanı Kullanıcıları Veri Modelleri Veri Tabanı Tasarımı İlişkisel VT Kavramsal Tasarımı (Entity- Relationship, ER) Modeli VT KULLANICILARI

Detaylı

TS EN ISO/IEC 9241-151 Kullanılabilir Arayüz Sertifikası Verilmesi Süreci

TS EN ISO/IEC 9241-151 Kullanılabilir Arayüz Sertifikası Verilmesi Süreci TS EN ISO/IEC 9241-151 Kullanılabilir Arayüz Sertifikası Verilmesi Süreci Nihan Ocak 1, Feride Erdal 2, Prof. Dr. Kürşat Çağıltay 3 1 Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Bilişim Sistemleri Bölümü, Ankara 2

Detaylı

Öğrencilere bilgisayar destekli titreşim analizi yeteğinin kazandırılması

Öğrencilere bilgisayar destekli titreşim analizi yeteğinin kazandırılması Ders Öğretim Planı Dersin Kodu 50700 4222007 Dersin Seviyesi Lisans Dersin Adı BİLGİSAYAR DESTEKLİ TİTREŞİM SİMÜLASYONU Dersin Türü Yıl Yarıyıl AKTS Seçmeli 4 8 3 Dersin Amacı Öğrencilere bilgisayar destekli

Detaylı

ISSAI UYGULAMA GİRİŞİMİ 3i Programı

ISSAI UYGULAMA GİRİŞİMİ 3i Programı ISSAI UYGULAMA GİRİŞİMİ 3i Programı 3i Programme Taahhütname ARKA PLAN BİLGİSİ Temel denetim alanları olan mali denetim, uygunluk denetimi ve performans denetimini kapsayan kapsamlı bir standart seti (Uluslararası

Detaylı

FTR 331 Ergonomi. yrd. doç. dr. emin ulaş erdem

FTR 331 Ergonomi. yrd. doç. dr. emin ulaş erdem FTR 331 Ergonomi yrd. doç. dr. emin ulaş erdem ERGONOMİDE KULLANILAN MODELLER Modelleme, farklı öğeler arasındaki ilişkilerin tanımlanmasında kullanılan bir yöntemdir. Modeller, kullanıldıkları alanlara

Detaylı

Veritabanı Yönetim Sistemleri (Veritabanı Tasarımı) Varlık İlişki Modeli

Veritabanı Yönetim Sistemleri (Veritabanı Tasarımı) Varlık İlişki Modeli Veritabanı Yönetim Sistemleri (Veritabanı Tasarımı) Varlık İlişki Modeli Konular Veritabanı Tasarım Aşamaları Kavramsal Tasarım Temel Kavramlar Varlıklar Arası İlişkiler Var Olma Bağımlılığı (Existence

Detaylı

T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ FEN FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR BİLİMLERİ BÖLÜMÜ. BİL4007 Bitirme Projesi Uygulama Planı

T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ FEN FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR BİLİMLERİ BÖLÜMÜ. BİL4007 Bitirme Projesi Uygulama Planı T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ FEN FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR BİLİMLERİ BÖLÜMÜ BİL4007 Bitirme Projesi Uygulama Planı 1. GİRİŞ Bu doküman, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Fakültesi Bilgisayar Bilimleri Bölümü ndeki

Detaylı

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ Derleyen: Prof. Dr. Güngör BAL Bölüm 09 Bilişim ve Karar Destek Sistemleri Prensipler ve Öğrenme Hedefleri İyi karar-verme ve problem çözme yetenekleri etkin bilişim ve

Detaylı