ŞANTİYE UYGULAMALARI. Prof. Dr. Murat DEMİR ŞANTİYELERDE KULLANILAN MAKİNELER YÜKLEYİCİLER VE TAŞIMA ARAÇLARI

Transkript

1 1) Kazı Makineleri : Dozer, greyder, kompresör ve darbeli deliciler, ekskavatörler ŞANTİYE UYGULAMALARI Prof. Dr. Murat DEMİR ŞANTİYELERDE KULLANILAN MAKİNELER YÜKLEYİCİLER VE TAŞIMA ARAÇLARI 2) Yükleyiciler (Loader): Paletli ve lastik tekerlekli loaderler 3) Taşıma Araçları : Damperli kamyonlar 4) Sıkıştırma Yapan Makineler : Çeşitli silindirler 5) Taş Kırma Makineleri : Konkasörler ve elekleri Öne takılan kepçesi hidrolik bir sistemle hareket eden paletli ya da lastik tekerlekli bir traktördür. Yükleyiciler; temel kazma, taşıma, doldurma, serme ve yükleme işleri yapan iş makinesidir. Temel hafriyat, yol yapımı, inşaat işleri, mermer ocakları, tomruk taşıma, yükleme gibi çeşitli işlerde geniş amaçlı olarak kullanılmaktadır. Yükleyiciler; yürüyüş şekli, güç aktarımı, kullandığı ataşman ve kumanda şekline göre çeşitli şekillerde imal edilmiştir. Yükleyiciler yürüyüş şekline göre paletli ve lastik tekerlekli olarak imal edilmektedir. Ayrıca paletli ve lastik tekerlekli yükleyicilere ek olarak beko yükleyiciler de vardır. Çok sert zeminlerin kazılmasında kapasiteleri dâhilinde çalışabilir ama bir dozer kadar iş yapma kabiliyeti yoktur. Yükleyiciler, HP motor gücü ve ton ağırlıkta imal edilmiştir. Yükleyici operatörü; yükleyiciyi emniyetli ve verimli kullanarak yükleme, taşıma, kazma gibi işleri, yükleyicinin bakımını ve kontrollerini yapan nitelikli kişidir. 1

2 Kazma ve yükleme işlerinde elverişli olduğundan temel hafriyatının kazılması, taşınması ve yüklenmesi işlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Paletli loderler zemine daha geniş yüzeyde temas ettiği için her türlü zeminde emniyetli ve verimli çalışma yapabilir. Gevşetilmiş malzemenin yüklenmesi ve taşınmasında elverişlidir. Bununla birlikte çok çeşitli ataşmanlar takılarak kanal kazma, taşıma, yükleme, istifleme gibi işlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Dar alanlarda manevra kabiliyeti çok yüksektir. Yapısı gereği nokta dönüşü bile yapabilmektedir. Dengeli çalışması nedeniyle ağır işlerde kullanılır. Kaplamalı zeminde rahat manevra yapabilmektedir. Özellikle belden kırmalı makinelerde hareket ve çalışma kabiliyeti daha da yüksektir. Paletli makinelere göre hızlı ve seri manevra yeteneği vardır. Bu nedenle çimento fabrikaları, taş ocakları gibi alanlarda tercih edilmektedir. Kanal kazma ve yükleme işlerinde yaygın olarak kullanılan traktör tipi yükleyicilerdir. Yükleyiciler, palet, lastik, kepçe, kova, aktarma organları, kabin ve kumanda şekli bakımından çeşitli farklılıklar gösterebilir. Lastik Tekerlekli Yükleyiciler Paletli Yükleyiciler 2

3 Yükleyicilerde kullanma amacına göre ataşmanlar çok çeşitlidir. Bunlar çeşitli kepçeler, çatal, kırıcı, sepet gibi ataşmanlardır. 1) Genel Amaçlı Kepçe Yığılmış gevşek malzemenin yüklenmesinde kullanılır. 2) Çok Amaçlı Kepçe Kepçe, bıçak veya kramşel olarak geniş amaçlı kullanılır. 3) Yandan Boşaltmalı Kepçe Dar çalışma alanlarında kullanılan kepçedir. 4) Çatal Kütük, boru, mermer, taşınması ve yüklenmesinde kullanılır. a) Motor MOTOR VE AKTARMA ORGANLARI Yükleyicilerde güç kaynağı olarak dizel motor kullanılmaktadır. Yükleyicilerde kullanılan dizel motorlar su, yağ veya hava soğutmalı, turboşarjlı ve çeşitli sistemlerle donatılmıştır. b) Güç Aktarma Organları 5) Zincir Lastik tekerlekli yükleyiciler kayalık arazi çalışmalarında lastiklerin uzun ömürlü olabilmesi için lastik üzerine kaya zinciri veya palet kullanılır. Motorda üretilen gücü tekerlek veya paletlere ileterek makinenin yürümesini, hızını, ileri veya geri gitmesini sağlayan elemanlardır. Yükleyicilerde aktarma organları hidromekanik veya hidrostatik olarak dizayn edilmiştir. MAKİNE FONKSİYONLARI 1) Paletli Yükleyiciler Paletli yükleyicilerde yürüyüş; hidrolik, mekanik veya hidrostatik olarak gerçekleşmektedir. 1) Doldurma Doldurma işinde kepçe doldurma yapılacak zemin üzerine veya biraz yukarda kepçe ağzı zemine paralel olacak şekilde ayarlanır. Sonra loder ileri doğru sürülererek kepçe doldurulur. Tam dolduğuna karar verildikten sonra makine bir miktar geri çekilerek kepçe geri yatırılarak yük kepçeye alınır. 2) Düzeltme yapma Toprakla doldurulmuş kepçe geri geri hareketle serilir. Kepçe tırnakları yere temas edecek şekilde geri hareketle serilmiş malzeme düzeltilir. 2) Lastik Tekerlekli Yükleyiciler Lastik tekerlekli yükleyicilerde yürüyüş hidromekanik veya hidrostatik olarak gerçekleşmektedir. İleri yönde düzeltme yaparken iş ekipmanlarının hasar görmemesi için kepçe 20O den fazla yatırılmamalıdır. 3) Taşıma Loder ile malzeme taşınırken kepçenin yerden yüksekliği ortalama 40 cm olmalıdır. Kepçenin yerden yüksekliği engebeli arazide operatör tarafından ayarlanır. 3

4 4) Yükleme ve Boşaltma Yüklü durumda dik bir yokuştan inerken geri yönde inilmeli ve yokuş çıkarken ileri yönde çıkılmalıdır. Kepçe yüklü ve kalkık iken kesinlikle ani dönüş ve duruş yapılmamalıdır. Dolu kepçe yukarıda iken makine yürütülmemelidir. Eğimli arazide veya yığından yükleme yaparken uygun çalışma modu seçilmeli ve rüzgâr arkaya alınmalıdır. Kamyona yaklaşırken kepçe kamyon hizasından kesinlikle yukarı kaldırılmalı ve ilerleme hızını düşürüp yükü boşaltılmalıdır. Malzeme boşalınca geriye hareket ederken kepçeyi kamyon kasasından kurtaracak şekilde kaldırılmalı veya kepçe geriye yatırılmalı ve maksimum boşaltma açısı için kepçe ayarlanmalıdır. 5) Kazıma Yükleyicinin zemine oturan yüzeyinin azalmaması için kepçe yere fazla bastırılmamalı ve kazı işlerini yükleyicinin ileri hareketi ile yapılmalıdır. Kepçe kazma uçları toprak içinde iken kırılmaları önlemek için yükleyiciye dönüş yaptırmayın, büyük ve gömülü taşların sökülmesinde kepçe ile kayanın altını kazarak işlemi kolaylaştırmak daha verimlive emniyetliolur. VERİMLİ KULLANMA YÖNTEMLERİ Makine ile kapasitesi dâhilinde çalışma yapılmalı ve aşırı zorlamalardan kaçınılmalıdır. Sert zeminde çalışırken kepçe tırnakları mutlaka takılı olmalıdır. Kepçe, yere istenilen derinliğe gelinceye kadar yavaş yavaş daldırılmalıdır, malzemeyi rampa aşağı kazmak veya sürüklemek daha az güç gerektirir. Çalışılacak zeminin özelliğine göre kova seçimi yapılmalıdır. Çalışılacak zeminin özelliğine göre palet ayarı yapılmalıdır. KAMYONLAR Kamyonlar, yükleyiciler tarafından kendilerine yüklenen toprak, kum, çakıl, taş ve diğer yapı malzemelerinin taşınmasında kullanılan iş makineleridir. TAŞIMA MAKİNELERİ KAMYONLARIN KULLANILDIKLARI İŞLER KAMYON ÇEŞİTLERİ Loder, vinç ve ekskavatör gibi iş makinelerinin yüklemiş olduğu malzemeleri taşımak, Kamyonlar kasalarına göre sabit ve damperli kasalı olmak üzere 2 gruba ayrılmaktadır. Taşımış olduğu malzemeleri belirli bir düzen içerisinde sermek (Figür yapmak, öbekler halinde boşaltmak ve düzenli bir şekilde bir güzergaha yaymak gibi), Zemin dolgu ve/veya kaplama malzemelerini taşımak ve boşaltırken kabaca sermek, Zemin hazırlık sürecinde ortaya çıkan molozları taşımak ve boşaltmak gibi işlerde kullanılmaktadır. 4

5 SABİT KASALI KAMYONLAR DAMPERLİ (BOŞALTMA KASALI) KAMYONLAR Adından da anlaşılacağı gibi bu kamyonlarda kamyonun taşıyacağı yükü almış olduğu kasa kamyonun şasesine sabit bir şekilde bağlıdır, doldurma ve boşaltma sürecinde herhangi bir hareket yapmaz. Bu tür kamyonlarda doldurma işleri yükleyici makine veya işçiler tarafından yapılırken, boşaltma işleri genellikle yan kapaklar açılarak işçiler tarafından yapılır. Bu tür kamyonların en yaygın olanı kasası arkaya doğru devrilerek yükünü boşaltanıdır. Ancak, kasası yana devrilerek yükünü boşaltan ve kasa dip kapaklarını açarak (skreyper gibi) yükünü boşaltan tipleri de vardır. Damperli kamyonlar, bir hidrolik sistem yardımı ile kasalarına yüklenmiş olan yükleri boşaltma imkanı sağlarlar. Bu özellikleri bakımından kasaları damperli olmayan (sabit kasalı) kamyonlara göre çok büyük avantajsağlarlar. 1) Belden Kırmalı Damperli Kamyonlar En zor koşullar altında, arazilerde ve uygulamalarda çalışmada belden kırma taşıyıcılar tercih edilir. DAMPERLİ KAMYON ÇEŞİTLERİ Manevra kabiliyeti yüksek olan belden kırmalı kamyonlar, seri ve kıvrak olmasından dolayı kullanılışlıdır. Motor beygir güçleri HP arasında olup çalışma ağırlıkları tondur. Çalışma kapasiteleri m3 arasındadır. 2) Palet Damperli Kamyonlar 3) Eklem Şaseli Damperli Kamyonlar Paletli damperli kamyonlar diğer damperli yekpare şaseli kamyonlardan farklı olarak karayolu dışında bozuk ve yumuşak zeminlerde de ağır yükleri taşıma özelliği olan taşıyıcılardır. Hızları diğer paletli iş makinelerinde olduğu gibi hızları düşüktür. Kasası 2 yana doğru boşaltma yapabilen damperli kamyon 5

6 4) Yekpare Şaseli Damperli Kamyonlar MADEN OCAKLARINDA KULLANILAN KAMYONLAR Caterpillar 797B Kasası arkaya doğru devrilerek yükünü boşaltan bir damperli kamyon Dev Maden Kamyonu KAYA KAMYONLARI U EN KESİT KASALI KAMYONLAR Her türlü yol dışı kaya ve toprak, taş, kaya hafriyat nakli yapan kamyonlardır. Belden Kırmalı Kaya Kamyonu Yol Dışı Kaya Kamyonu Kamyonlarda Boyuna Sınırlandırma Uygulamada sıkça rastlanan kamyon tipleri ile bunların boyutsal ölçüleri aşağıda verilmiştir. Tek römorklu araçlarda boyuna sınırlandırma iki şekilde incelenir. Kamyonlarda enine sınıflandırma Genel olarak bütün taşıtlarda enine sınırlandırma unsuru olarak genişlik birbirinin aynı olup; Maksimum araç genişliği; bmax = 2.50 m olmaktadır. Bununla birlikte bazı ziraat makinelerinde maksimum araç genişliği ise; bmax = 3.05 m olarak sınırlandırılmıştır. Normal Römorklu Araçlar Genel olarak endüstri odunu, yakacak odunu, yonga vs. gibi orman ürünleri taşımacılığında kullanılan ve normal kamyona eklenen normal boyutlardaki bir römorku kapsayan taşıtlardır. 6

7 Kamyonlarda Yükseklik Sınırlandırması Karayolu Standartlarına Göre Boyut ve Ağırlıklar Karayollarında nakliyat yapan tüm araçlar için genel olarak bir yüksekli sınırlandırması vardır. Bu yükseklik genellikle, tünel girişlerinde, köprü ya da üst geçit yükseklikleri belirtilmekte ve bu gibi yerlerde önem kazanmaktadır. Ayrıca araçların kendi geometrilerinden kaynaklanan ve savrulmaları engellemek için bir yük yükleme yüksekliği olmaktadır. Genel olarak nakliyat yapan araçlar için yükleri ile birlikte yüksekliği 4.0 m' yi geçemez. Ormancılık için özellikle dağlık ve kayalık alanlarda yol üst şevinin tamamen kaya olduğu yerlerde r şeklinde, bir tünelin boyuna profilinde yarısını andırır şekilde oyulmaktadır. Böylece bir yol yapımı mümkün olmaktadır. Kayaların yol üzerine doğru kavisli bir şekilde oyulduğu bu gibi yerlerde araçların 4 m. lik yükseklikten daha fazla yüklü geçişi imkansız olmaktadır. Karayolları Trafik Yönetmeliğinin 144. maddesi gereğince karayollarında trafiğe çıkarılacak araçlarda yüklü ve yüksüz olarak uyulacak boyutlar ve karayolu yapısına zarar vermeden güvenle seyredebilecekleriağırlıklar genelolarak şöyle tespit edilmiştir: 1) Azami genişlik m 2) Azami yükseklik m 3) Azami uzunluklar İki dingilli araçlarda m İki dingilli otobüs ve toleybüslerde m Üç veya daha çok dingilli araçlarda m Yarı römorklu araçlarda m Bir römorklu katarlarile mafsallı otobüslerde m İki römorklu katarlarda m Azami Ağırlıklar Taşıt ağırlıkları daha çok üst yapı kalınlığının hesaplanması sırasında nazara alınan bir karakteristiktir. Yürürlükteki trafik yasasına göre; 1) Dingil Ağırlıkları: Tek dingilde en çok 13 ton, iki dingilli bir aks grubu için en çok 19 ton'dur. İki dingilli bir aks grubu için, dingil eksenleri arasındaki mesafe en az 1.00 m, en çok 1.99 m olabilir. 2) Toplam Ağırlıklar: Dingil ağırlığı 13 tonu ve iki dingilli bir aks grubu ağırlığı 19 tonu geçmemek üzere toplam ağırlık en çok; İki dingilli araçlarda 19 ton, Üç veya daha çok dingilli araçlarda 26 ton, Üç dingilli yarı römorklu araçlarda 32 ton, Dört dingilli yarı römorklu ve araçlar ile dört dingilli bir römorklu katarlarda 38ton, Beş veya daha çok dingilli yarı römorklu araçlar ile beş veya daha çok dingilli bir veya iki römorklu katarlarda 42 ton'dur. Karayolları Genel Müdürlüğünce yapılacak yol boyu sabit ve seyyar ağırlıklı kontrolü esnasında, aracın azami toplam ağırlığının en çok % 2'si kadar tartı toleransı tanınır &turu=X&sube=2 C5%9F%20Makineleri.pdf 7