Prof. Dr. Veysel EROĞLU

Transkript

1 Prof. Dr. Veysel EROĞLU

2 Bu kitabın tek baskı için yayın hakları, müellifi tarafından, telif ücreti alınmaksızın Devlet Su İşleri Vakfı na verilmiştir. Yayımcı: DSİ VAKFI Anıttepe Mah. İlk Sok. No:28 Yücetepe/ANKARA Tel: (312) Faks: (312) E-posta: Tasarım ve Baskı: CTA LTD. ŞTİ. (0312) ANKARA Her türlü basım ve dağıtım hakkı DSİ Vakfı na aittir. İzinsiz olarak kısmen veya tamamen kopyalanamaz ve çoğaltılamaz.

3 Prof. Dr. Veysel EROĞLU ANKARA /

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZLER GİRİŞ...9 ÇORUH NEHRİ VE ÇORUH HAVZASI ÇORUH NEHRİ VE KOLLARI HAVZANIN TOPRAK VE SU KAYNAKLARI...24 HİDROELEKTRİK ENERJİ VE ÇORUH HAVZASI ENERJİ İHTİYACI VE SUYUN TEMİZ GÜCÜ HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNDE MİLAT ÇORUH HAVZASI NIN ENERJİ POTANSİYELİ...32 ÇORUH HAVZASI ENERJİ PROJELERİ MURATLI TBMM 85. YIL MİLLİ EGEMENLİK BARAJI VE HES BORÇKA BARAJI VE HES Yollar ve Köprüler DERİNER BARAJI VE HES Yollar Köprüler Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Çoruh Parkı Rekreasyon Sahası Endemik Türlerin Taşınması Projesi YUSUFELİ BARAJI VE HES Yollar Yeniden Yerleşim Çalışmaları SAYILI KANUN KAPSAMINDAKİ PROJELER Artvin Barajı ve HES Arkun Barajı ve HES Aksu Barajı ve HES Güllübağ Barajı ve HES Ayvalı Barajı ve HES İspir Barajı ve HES I-II

5 7. Laleli Barajı ve HES Altıparmak Barajı ve HES Bağlık Barajı ve HES Bayram Barajı ve HES Gelintaş Barajı ve HES Olur Barajı ve HES HAVZA İLLERİNDEKİ DİĞER ENERJİ PROJELERİ Artvin İlindeki Projeler Erzurum İlindeki Projeler Bayburt İlindeki Projeler HAVZADAKİ DİĞER ÇALIŞMALAR TAŞKIN PROJELERİ SULAMA VE İÇMESUYU PROJELERİ BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ NDE ÇORUH HAVZASI Doğu Anadolu Projesi (DAP) Doğu Karadeniz Turizm Odaklı Kalkınma Projesi (DOKAP) METEOROLOJİK FAALİYETLER ORMANCILIK, AĞAÇLANDIRMA VE EROZYON KONTROLÜ Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi Çoruh Havza Koruma Eylem Planı Orman Köylülerine Destekler MİLLİ PARK, YABAN HAYATI VE EKOTURİZM Hatila Vadisi Milli Parkı Karagöl Sahara Milli Parkı Sarıkamış Allahuekber Dağları Milli Parkı Nene Hatun Milli Parkı Camili Biyosfer Rezerv Alanı REFAHIN DİĞER ADI: ÇORUH PROJELERİ

6 Deriner Barajı 4

7 Çoruh Havzası nda yeni bir dünya tesis ediliyor... Dağları, dereleri, ormanı, yeşili bambaşka Çoruh Havzası nda dağ nerede biter, bulut nerede başlar belli değildir. Göğe komşu bu topraklarda mavi ile yeşilin muhteşem dansı, seyrine doyum olmaz eşsiz manzaralar sunar. Zengin bitki örtüsü, tabii gölleri ve baraj gölleri ile zengin su kaynakları, çam kokulu yaylaları ile Çoruh Vadisi, tabiatın birçok güzelliğini aynı anda barındırır. Ancak bölgede hakim zor ve çetin coğrafi şartlar, ne yazık ki uzun yıllar boyunca gelişimine set çekmiştir. Çoruh Havzası nda yeni bir dünya tesis etmek, makus talihini değiştirmek için harekete geçtik ve 10 yılda dev projelere imza attık. Hemen her yerde olduğu gibi Çoruh Havzası nda da tarihi rekorların sahibi olduk. Yalnız ülkemizin değil, Dünya nın en hızlı nehirlerinden birine ilk altın gerdanlığı biz taktık. Muratlı Barajı ile başlattığımız ilkleri gerçekleştirme geleneğimize, Borçka Barajı ve sonra da ülkemizin halihazırda en yüksek barajı olan Deriner Barajı ile devam ettik. Mescit Dağları ndan Karadeniz e çağlayarak akan Çoruh un enerji potansiyelinden faydalanmak, suyu enerjiye ve ışığa çevirmek için gece gündüz demeden çalıştık. Hayalleri gerçeğe dönüştürmek üzere çıktığımız bu yolda, bir ilke daha imza atarak dev bir projenin ilk harcını kardık. Dünya nın en yüksek 3. barajı olacak Artvin Yusufeli Barajı nın temelini attık. İnşallah tamamlayarak vatandaşımızın hizmetine sunmak da bize nasip olur. Ülkemiz ve bölge için hayati önem taşıyan Çoruh projeleri, bir kalkınma mücadelesinin diğer adı, ülkemizin ve insanımızın aydınlık geleceğinin teminatıdır. Türkiye ye ufuk açmak, aydınlık bir kapı aralamak için büyük düşünüyor, büyük hedefler belirliyor ve bu büyük hedeflere ulaşmak için de büyük adımlar atıyoruz. Türkiye durmadan değişiyor, gelişiyor ve belirlediği hedeflere kararlılıkla ilerliyor. Biz de bu potansiyele, dinamizme inanıyor ve bunun gereğini yapıyoruz. Çünkü artık kaybedecek zamanımız yok. Milletimizin desteğini arkamıza alarak köylerimizi, ilçelerimizi hizmetlerle, eserlerle buluşturmak için ilk günkü aynı heyecanla çalışmaya devam edeceğiz. Bu vesileyle, bölgede bugüne kadar gerçekleştirilen bütün projelerde emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Recep Tayyip ERDOĞAN T.C. Başbakanı 5

8 Borçka Barajı 6

9 Çoruh un mavi gerdanlıklarını birer birer takıyoruz... Çoruh Havzası; yayla kokulu çiçeklere can suyu akarsuları, Dünya yı imrendiren zengin bitki ve hayvan çeşitliliği ile asırlık bir tarihi ve kültürel mirası bağrında saklar. Heybetli ve dumanlı dağların böldüğü havzada; Çoruh Nehri, zümrüt yeşili tabii ormanların arasından köpük köpük akıp derin vadilerden çağlayanlar halinde dökülür. Yükseklerden çılgınca akan, ülkemizin en hızlı nehri Çoruh un muhteşem bir enerji potansiyeli vardır ancak yazık ki bölgenin potansiyeli uzun süre harekete geçirilememiş, tabii kaynakları değerlendirilememiştir. Çoruh Havzası, 21. asra dev enerji yatırımları ve barajlarla girdi. Çoruh a birer birer mavi gerdanlıklarını takıyoruz. Çoruh un ilk altın gerdanlığı Muratlı Barajı nı 2005 yılında, Borçka Barajı nı 2007 yılında, Deriner Barajı nı ise 2012 yılında hizmete açtık. Çoruh artık çılgın akmayacak sene öncesine kadar elle kanal açılan Türkiye nin geldiği noktayı anlamak için tek başına Deriner Barajı na bakmak yeterlidir. Artık dev vinçlerle çetin arazi şartlarına rağmen sadece ovalar değil, dağlar da nakış gibi işleniyor. Havzanın en büyük projesi olan Yusufeli Barajı nın temelini atmak da bize nasip oldu. Ülkemizin en yüksek barajı, Çoruh Vadisi nde yükseliyor. Yusufeli Barajı, aynı zamanda kendi sınıfında Dünya nın en yüksek ilk 3 barajından biri olacak. İnşallah bu dev eseri 2018 yılında ülkemize kazandıracağız. Çoruh üzerinde bir inci misali dizilecek bu barajların tamamlanması, havzaya göller bölgesi vizyonu da katacaktır. Oluşacak baraj gölleri su sporlarından balıkçılığa kadar çeşitli faaliyetlere de imkan tanıyacaktır. Ekonomik ve sosyal kalkınmaya odaklanmış, toplum refahını artırmayı hedefleyen Çoruh Projeleri, güçlü ve kalkınmış bir Türkiye hedefi doğrultusunda atılmış önemli birer adımdır. Bu büyük projelerde emeği geçenleri canı gönülden tebrik ediyor, yürüttüğümüz bütün bu çalışmalarda bizlerden desteğini esirgemeyen herkese şükranlarımızı sunuyorum. 10 yıl boyunca en güzeli yakalamak için çalıştık, daha güzeli yakalamaya da gayret edeceğiz. Ülkemize hizmet etmeye, yeni eserler kazandırmaya devam edeceğiz. Prof. Dr. Veysel EROĞLU T.C. Orman ve Su İşleri Bakanı 7

10 8

11 GİRİŞ Çoruh Nehri; ülkemizin kuzeydoğusunda, eteklerinde yeşilin başından sisin eksik olmadığı aşılmaz gibi görünen dağların arasında, kimi zaman nazlı bir gelin gibi salınır, kimi zamansa coşkusunu bembeyaz köpüklere katıp şelaleler boyunca dökülür Karadeniz e. Çoruh Destanı nda Barhal dan Batum a bir nehir çağlar, Yatağı yalçın kayalar, yastığı dağlar, Kim bilir kaç yıl geçti, nice asırlar çağlar, Bir hasret türküsü söyler ki yürek dağlar dizeleri ile tarif edilen Çoruh, akışı esnasında coğrafi şartların da tesiri ile dev bir enerji potansiyeli ortaya çıkarır. Çoruh Havzası nın yıllık yaklaşık 16 milyar kilowatt.saatlik (kwh) enerji potansiyeli Türkiye de üretilen toplam enerjinin %6 sını, hidroelektrik enerjinin ise yaklaşık %25 ini oluşturacaktır. Ancak baraj yapılmadığından bu potansiyel yıllarca değerlendirilemediği gibi her yıl yaklaşık 1 milyar m 3 toprağımız da denize taşınmıştır. Ülkemizin bütün su kaynakları gibi Çoruh un bu muhteşem potansiyelini enerjiye dönüştürmede son 10 yılda büyük mesafe kat ettik. Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan ın Çoruh projelerinin bir an önce hayata geçirilmesi yönündeki talimatlarıyla 2003 yılından itibaren adeta bir seferberlik başlattık. Çoruh projeleri ile ülkemizin en dağlık bölgelerinden birinde deli taylar gibi denize koşan, yıkmadığı kayalık, aşmadığı engel kalmamış Çoruh un azgın suları artık lambalarımıza ışık, ülkemize refah olarak dönecek. Çoruh un barajları bereket ve refahı depolayarak hem bölgenin, hem de ülkemizin kalkınmasına büyük fayda sağlayacaktır. Üstelik inşa edilen barajlar sadece elektrik üretmekle kalmayacak. İnşa edilen yollar, yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile bölgeyi taşkınlardan koruyacak, erozyonla toprak kaybının önüne geçecek, çevre illere içmesuyu da sağlayacaklar. 9

12 Çoruh un İlk Mavi Gerdanlığı: Muratlı Barajı ve HES Hırçın akan Çoruh un ilk gerdanlığı olan Muratlı Barajı nı hızlandırdığımız çalışmalar neticesinde tamamlayarak 29 Haziran 2005 tarihinde Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan ın teşrifleri ile hizmete açtık senesi güzel bir tesadüfle Türkiye Büyük Millet Meclisi mizin kuruluşunun da 85. yıldönümüydü. Baraja bu cihetle Muratlı TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve Hidroelektrik Santrali adını verdik. Milli egemenliğin her açıdan bağımsızlıkla mümkün olduğu nazarı dikkate alındığında enerjide dışa bağımlılığın azaltılmasına katkıda bulunacak bu tesisin adı da ayrı bir mana ifade etmektedir. Dünya nın en hızlı akan nehirlerden birini ilk dizginleyen tesis olan Muratlı TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve Hidroelektrik Santrali ile yılda 444 milyon kwh enerji elde edilmektedir. 10

13 Muratlı Barajı Açılışı - 29 Haziran

14 Dev Projelere Devam: Borçka Barajı ve HES Ülkemizin sürekli artan enerji ihtiyacının karşılanmasına önemli katkıda bulunacak Çoruh Nehri nin 2. altın gerdanlığı olan Borçka Barajı ve HES i de 8 Nisan 2007 tarihinde Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan ın teşrifleri ile milletimizin hizmetine sunmanın haklı gururunu yaşadık. Çoruh Nehri ile Murgul Çayı nın birleşiminde inşa edilen 146 m yüksekliğe sahip olan baraj, Türkiye nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan Çoruh Havzası projelerinden biridir. 12

15 Borçka Barajı Açılışı - 8 Nisan

16 Ülkemizin En Yüksek Barajı Çoruh Üzerinde Yükseldi: Deriner Barajı ve HES Deriner Barajı Açılışı - 12 Aralık

17 Deriner Barajı Ziyareti - 13 Haziran 2013 Sahip olduğu 249 m gövde yüksekliği ile hâlihazırda Türkiye nin en yüksek barajı olan Deriner Barajı da tarihinde Sayın Başbakanımız tarafından hizmete açıldı. Hem bölge hem Türkiye için çok önemli olan ülkemizin gurur projesi Deriner Barajı nı Sayın Cumhurbaşkanımız ile ziyaret ettik. Deriner Barajı için 100 km den fazla yol ile son teknoloji ürünü köprüler de inşa ettik. Bir mühendislik harikası olan baraj, Türkiye ye büyük ekonomik katkı sağlayacak. Balıkçılık ve iklimin olumlu şekilde değişmesi ve turizmin gelişmesine katkıda bulunacak barajın yapımında arazi şartları dolayısıyla büyük zorluklar çektik ancak böyle muhteşem bir tesisi bitirmiş olmanın gururuyla bütün yorgunluğumuzu unuttuk. 15

18 Dünya nın 3. En Yüksek Barajı Çoruh ta İnşa Ediliyor: Yusufeli Barajı ve HES 16

19 Yusufeli Barajı Temel Atma- 26 Şubat 2013 Çoruh a 3 mavi gerdanlığı da takmak gibi Dünya nın en yüksek 3., Türkiye nin ise en yüksek barajı olacak Artvin Yusufeli Barajı nı başlatmak da bize nasip oldu. 26 Şubat 2013 tarihinde Yusufeli Barajı nın temelini Artvin e canlı bağlantı ile Ankara dan attık. Yusufeli Barajı, Çoruh Havzası nda inşa edilecek en büyük proje olacaktır. Milli ekonomiye yılda 330 milyon TL fayda sağlayacak dev projenin inşaatı boyunca ortalama kişi istihdam edilerek yöre ekonomisine de büyük katkıda bulunulacaktır. Yeni ve Muhteşem Bir Yusufeli İnşa Edilecek... Yürüttüğümüz projelerde desteğini bizden esirgemeyen Sayın Başbakanımız Yusufeli Barajı nın temel atma merasiminde, barajdan etkilenecek ilçenin yeniden yerleşimi ve ihyası için bir kez daha talimat verdiler. Yeniden Yerleşim Eylem Planı çerçevesinde belirlenen alanda, ilgili bütün kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde vatandaşlarımızın da güven ve desteğiyle muhteşem bir Yusufeli inşa edeceğiz. Yörenin coğrafi şartlarına uygun konutları, okul ve hastane gibi kamu binaları, yeşil alanları ve sosyal faaliyet imkanları ile yeni yerleşim yeri bütün kesimlerin ihtiyaçlarına cevap verecektir. 17

20 Çoruh Havzası nda Toprağı da Koruyoruz Cevizli Köyü - Şavşat - Artvin 18

21 Artvin, Erzurum ve Bayburt illerinde, ülkemiz yüzölçümünün %3 üne yakınını kaplayan Çoruh Havzası nda zirai topraklar geniş değildir. Yağış rejiminin düzensiz olduğu, vadilerle parçalanmış dağlık bir bölge olan havzada taşkın ve sel riski de yüksektir. Havzanın kısıtlı toprak kaynaklarını korumak ve taşkın riskini azaltmak maksadıyla taşkın koruma tesisleri inşa edilmektedir. Son 10 yılda Çoruh Havzası nda Artvin de 32 adet, Erzurum da 55 adet ve Bayburt ta da 16 adet taşkın tesisi tamamlanarak yerleşim yerleri ve zirai araziler taşkından korunmuştur. Ayrıca Artvin de 23 adet, Erzurum da 20 adet, Bayburt ta ise 18 adet taşkın koruma tesisinin inşaatına devam ediyoruz. Misal olarak 24 Şubat 2012 tarihinde, Deriner Barajı Yan Dereleri ve Rezervuar Islahı Projesi nin yanı sıra 8 adet taşkın koruma tesisinin de temelini atmıştık. 2 si tamamlanan tesislerin diğerleri için çalışmaları sürdürüyoruz. Erozyona en fazla maruz kalan bölgelerden biri olan havzada uygulamaya başladığımız Havza Koruma Eylem Planı ile Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi de tabii kaynakların muhafazası açısından büyük önem arz etmektedir. Projelerle erozyonun önlenmesinin yanı sıra ziraat, arıcılık gibi faaliyetlerle halkın gelir seviyesinin yükseltilmesi de hedeflenmektedir. Havzanın ziraate uygun arazilerinde de sulama tesisleri inşa ediyoruz. Erzurum da Daphan Ovası Cazibe Sulaması, Demirdöven Sulaması ve Pasinler Regülatörü Sulaması ile suya hasret münbit ovalara bereket kattık. Başköy Barajı ve Sulaması ile Sakalıkesik Ovası Sulaması gibi önemli projelerin de çalışmaları devam ediyor. Danakıran Deresi - Bayburt İspir - Erzurum Kemalpaşa - Artvin Aydıncık Köyü - Bayburt 19

22 Çoruh Havzası nda Bölgesel Kalkınmaya Öncelik Veriyoruz 20

23 Kırsal yerleşimin ağırlık olduğu Çoruh Havzası nın potansiyelini ortaya çıkarmak ve insanımızın hizmetine daha hızlı bir şekilde sunmak adına bölgesel kalkınma projeleri geliştiriyor ve uyguluyoruz. Havzanın bir kısmını kapsayan Doğu Anadolu Projesi (DAP) ile binlerce dekar araziyi suya kavuşturacağız. Doğu Karadeniz Turizm Odaklı Kalkınma Projesi (DOKAP) ile de başta yayla turizmi olmak üzere bölgenin turizm potansiyelini harekete geçiriyoruz Dünya yı kıskandıracak, adeta cennetten birer köşe gibi duran gölleri, yaylaları, ormanları ile Çoruh Havzası bir cazibe ve çekim mekanıdır. Bölge için hayati önem taşıyan Çoruh Havzası Projeleri yalnızca bölgenin değil, ülkemizin de kalkınmasında, Türkiye nin aydınlık geleceğinin inşasında sağlam birer tuğla vazifesi görecektir. 21

24 ÇORUH NEHRİ VE ÇORUH HAVZASI 22

25 ÇORUH NEHRİ VE KOLLARI Toplam uzunluğu 431 km olan Çoruh Nehri nin 410 km lik kısmı ülkemiz, 21 km lik kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Bayburt ilindeki Mescit Dağları ndan doğup Gürcistan ın Batum ilinden Karadeniz e dökülen Çoruh Nehri, önce batı doğrultusunda akıp Bayburt ve İspir den geçtikten sonra bir yay çizerek Yusufeli nden Artvin il sınırlarına girer. Borçka ve Muratlı dan geçtikten sonra Gürcistan a ulaşıp sınırlarımızı terk eder. Çoruh Nehri, Yusufeli nde Oltu Çayı nı alıncaya kadar, kuzeyden çeşitli yan kollar ile beslenir. Yusufeli nin 9 km mansabında güneyden Çoruh a karışan Oltu Çayı en büyük kol olup, drenaj alanı km 2 dir. Diğer önemli kollar Berta ve Barhal dır. Barhal Çayı, adını Altıparmak (Barhal) köyünden almaktadır. Buzul göllerinden ve eriyen kar sularından beslenen çayın suyu çok temizdir. Bembeyaz köpükler halinde akan suyun tabiat ile bütünleşmesi görülmeye değer bir manzaradır. Çeşitli yerlerde kaynakları olup Çoruh Nehri ne birleşen akarsular; Barhal Çayı, Berta Çayı, Oltu Çayı, Ardanuç Deresi, Bilev Deresi, Carat Deresi, Hatila Deresi, İmerhev Deresi, Karçal Deresi, Kemer Köprü Deresi, Mansurat Deresi, Mirya Deresi, Murgul Deresi, Tigrat Deresi, Devisker Suyu, Han Suyu, İç Kale Suyu, Şavşat Suyu dur. Çoruh Nehri nin su akış düzeni mevsimlere göre değişmektedir, Mart tan Haziran a kadar yoğun yağış ve karların erimesi dolayısıyla en yüksek akış meydana gelir, yazları ise yağışa bağlı olarak akış azdır. Mart Temmuz ayları arasındaki gelen akımın yılda gelenin %85 i olduğu Çoruh, ülkemizin en hızlı akan nehri olup debisi Mayıs ayında (saniyede m 3 ) zirveye çıkar. Türkiye sınırlarını terk etmeden önceki ortalama debisi ise saniyede 192 m 3 tür. Yıllık ortalama 6,3 milyar m 3 akış hacmine sahip olup enerji üretilebilecek toplam düşü ise m dir. Çoruh Nehri nde başta sazan ve kefal olmak üzere birkaç balık türü bulunur. Nehrin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 km lik kısmı rafting ve kano gibi su sporları için en uygun ve en zorlu parkurları meydana getirmiştir. 23

26 HAVZANIN TOPRAK VE SU KAYNAKLARI Türkiye nin kuzeydoğusunda yer alan Çoruh Havzası, ülkemizin 26 havzasından biri olup havzanın ülkemizde kalan kısmını Artvin, Erzurum ve Bayburt illeri sınırları dahilinde bulunmaktadır. Havza dahilindeki illerin yüzölçümleri toplam km 2 olup Artvin km 2 Erzurum km 2 Bayburt km 2 dir. Grafik 1: Çoruh Havzası İllerinin Yüzölçümleri ARTVİN ERZURUM BAYBURT Çoruh Havzası nın yüzölçümü ise km 2 olup bu rakam, Türkiye yüzölçümünün %2,53 üne tekabül etmektedir. Tablo 1: Çoruh Havzası Arazi Kullanımı Arazi Kullanımı Alan (ha) Alan (%) Orman ve Yarı Tabii Alanlar ,52 Zirai Alanlar ,88 İnşaat Alanları ,33 Yüzey Suları ,22 Sulak Alanlar ,05 TOPLAM

27 Çoruh Nehri ve kollarından oluşan havzanın yağış alanı yaklaşık km 2 ve yıllık ortalama su potansiyeli 6 milyar 540 milyon m 3 tür. Türkiye nin yağış ortalamalarının asgari (Yusufeli/250 mm) ve azami (Hopa/2.650mm) oranları da Çoruh Havzası nda bulunmakta olup yağışlar düzensizdir. Su potansiyeli bakımından ülke genelinde 4. sırada yer alan Çoruh Havzası, ülkemiz hidroelektrik enerji potansiyelinin de yaklaşık % 6 sını teşkil etmektedir. Su kaynaklarının bolluğuna rağmen toprak kaynakları az olan Çoruh Havzası, nüfus itibariyle yüksek yoğunluklu bir bölge değildir ve göç vermektedir. Çoruh Havzası son 20 yılda göç sebebiyle ciddi bir nüfus kaybına uğramıştır. Nüfus kaybını önlemek ve ekonomik gelir seviyesini yükseltmek için barajların uygulamaya konulması sabırsızlıkla beklenmektedir. Çünkü projeler tamamlandığında baraj ve hidroelektrik santrallerindeki istihdam imkanlarının yanı sıra değişik iş kolları da gelişecektir. 31 Aralık 2012 Tarihi İtibariyle İl Nüfusları (Kaynak: TÜİK) Artvin Erzurum Bayburt TOPLAM Havza illerinden Artvin in 6 milyar 799 milyon m 3 yerüstü ve 25 milyon m 3 yeraltı suyu olmak üzere su potansiyeli yıllık 6 milyar 824 milyon m 3 tür. Yıllık ortalama yağış miktarı değişiklik göstermekle birlikte ortalama 700 mm civarında olan Artvin illinin toprak kaynakları toplam hektardır. Çoruh, Fırat ve Aras havzalarının başlangıç noktasında yer alan ve arazi büyüklüğü bakımından Türkiye nin 4. büyük ili konumunda bulunan Erzurum un su potansiyeli ise 6 milyar 50 milyon m 3 yerüstü ve 239 milyon m 3 yeraltı suyu olmak üzere yıllık toplam 6 milyar 289 milyon m 3 tür. Yıllık ortalama yağışın 432 mm olduğu Erzurum genel olarak yüksek arazilerden oluşmaktadır. İl arazisinin %60 tan biraz fazlası steplerle kaplı olup bu tabii bitki örtüsü, geniş alanlarda mera hayvancılığına uygun verimli çayırlıklar durumundadır. Doğu Anadolu yu Karadeniz e bağlayan Erzurum Trabzon tarihi İpek Yolu üzerinde kurulmuş bulunan Bayburt ta Çoruh Nehri nin yıllık su potansiyeli 914 milyon m 3 yerüstü ve 20 milyon m 3 yeraltı suyu olmak üzere toplam 934 milyon m 3 tür. Yıllık ortalama 450 mm yağış alan Bayburt ta ekonomik olarak sulanabilir arazi hektar olup sulamaya açılan arazi hektardır. 25

28 HİDROELEKTRİK ENERJİ VE ÇORUH HAVZASI 26

29 ENERJİ İHTİYACI VE SUYUN TEMİZ GÜCÜ HİDROELEKTRİK Suyun hayat, enerjinin ise medeniyet olduğu düşünüldüğünde, su ve enerji ihtiyacının insan hayatında ne kadar önemli olduğu kolayca anlaşılmaktadır. Enerji; her ülke için kalkınma, istikrar, gelişme, refah ve artan hayat kalitesi anlamına gelmektedir. Enerjinin yerinde, zamanında, makul fiyatlarla temini ise kalkınma için vazgeçilmezdir. Çünkü üretim ancak enerji ile mümkündür. Türkiye gibi büyüme sürecinde olan, tüketimi her geçen gün artan ülkeler için enerji daha da büyük bir önem arz etmektedir. Dünyada elektrik enerjisi talebindeki yıllık artış %2,4 tür. Türkiye nin enerji ihtiyacındaki yıllık artış ise %4 ile %10 arasındadır yılında %4,4 olarak gerçekleşen talep artışını karşılayabilmek için her yıl yaklaşık 8 milyar dolar tutarında enerji yatırımı yapılması gerekmektedir. Ülkemizde 2010 yılında 211 milyar kilowatt.saat, 2011 yılında 229 milyar kilowatt.saat ve 2012 yılında 239 milyar kilowatt.saat elektrik tüketildiği göz önüne alındığında elektriğe olan talebin sürekli arttığı görülmektedir. Ancak ülkemizin yeraltı kaynaklarının ülke ihtiyacını karşılamaya yeterli olmaması ve buna paralel olarak enerji ihtiyacının her geçen gün artması dışa bağımlılığın da artmasına sebep olmaktadır. Türkiye de elektrik üretimimizin çok büyük bölümü (2012 yılında %73 ü) başta doğalgaz olmak üzere fosil yakıtlardan karşılanmaktadır. Tüketilen petrolün % 92 si, doğalgazın ise %98 i ithal edilmektedir. Yerli kaynaklara önem verilmesinin enerji arzı güvenirliği açısından faydası bilinmekle birlikte; bu faydanın azami seviyede kullanılması için bütün yerli kaynak alternatiflerinin değerlendirilerek kamu ve özel sektör yatırımlarıyla desteklenmesi gerekmektedir. 27

30 Yerli kaynaklarımızdan hidroelektrik enerjisinin kısa sürede tamamına yakın kısmının faydaya dönüştürülmesi için çalışmalar hızla devam etmektedir. İnsanoğlunun milâttan önce ilk çağlarda su değirmenleri ile faydalanmaya başladığı suyun gücü, günümüzde de halen vazgeçilmez bir enerji kaynağıdır. Su, yeryüzüne ulaşan güneş enerjisinin üçte birinin hareket ettirdiği hidrolojik çevrim sayesinde sürekli yenilenebilen, çevre kirliliğinin önlenmesi açısından temiz nitelikte, tesislerinin çoğu içme ve kullanma suyu, sulama suyu, taşkın kontrolü gibi birden çok gayeye de hizmet eden çok maksatlı bir kaynaktır. Bu özellikleriyle su, Türkiye için büyük önem arz eden bir enerji kaynağıdır. Akan suyun gücünden faydalanan hidrolik kaynaklı enerji tesisleri; çevre kirliliğine ve sera gazı emisyonuna sebep olmadan, temiz ve yenilenebilir enerji sağlar, suyu kontrol edip düzenleyerek sel ve taşkınların önüne geçer. Akarsularla oluşan erozyonu da önlemektedir. Türkiye hidroelektrik (teknik) potansiyel olarak, Avrupa potansiyeli içinde %17,6 payla Rusya dan sonra en büyük 2. potansiyele sahiptir. Buna rağmen ülkemiz Avrupa ülkeleri içerisinde hidroelektrik potansiyelini en düşük oranda geliştiren ülke konumundadır. Dünyadaki duruma baktığımızda ise ABD hidroelektrik potansiyelin %86 sını, Japonya %78 ini, Norveç %68 ini geliştirmiştir. Grafik 2: Avrupa da Hidroelektrik Potansiyel ve Fiili Üretim (milyar kwh/yıl) Potansiyel Üretim 50 0 Türkiye Almanya Norveç Fransa İtalya İsviçre İspanya İsveç 28

31 Ülkemizin teorik hidroelektrik potansiyeli yıllık 433 milyar kwh olup bu potansiyelin yıllık 216 milyar kwh ı teknik olarak değerlendirilebilirdir. Grafik 3: Ülkemizin Hidroelektrik Enerji Potansiyeli TEKNİK OLARAK DEĞERLENDİRİLEMEZ 50% 50% TEKNİK OLARAK DEĞERLENDİRİLEBİLİR Teorik Potansiyel Teknik Değerlendirilebilir Potansiyel 433 milyar kwh/yıl 216 milyar kwh/yıl 29

32 2013 yılı itibariyle geliştirilen potansiyelimiz (işletme, inşa, planlama safhasındaki bütün projeler) ise yıllık 165 milyar kwh olup bugün bu potansiyelin %43 ü işletmede, %18 i inşa halinde, %39 u ise planlama safhasındadır. Bütün projeler tamamlandığında MW kurulu kapasiteye sahip adet hidroelektrik santral ile yılda 165 milyar kwh enerji elde edilecektir. Tablo 2: Ülkemizde Hidroelektrik Enerji Potansiyelinin Durumu Projelerin Durumu Kurulu Kapasite (MW) Yıllık Üretim (milyar kwh) Oran (%) İşletmede ,2 % 43 İnşa Halinde ,5 % 18 Planlama Proje ,1 % 39 Geliştirilen Toplam Potansiyel Ülkemizde 2003 yılında sadece 26 milyar kilowatt.saat enerji üretilirken, bugün 71 milyar kilowatt.saat enerji üretilmektedir. Ancak yine de bu değer; teknik değerlendirilebilir potansiyelimizin %33 ü, bugüne kadar geliştirdiğimiz potansiyelin de %43 üdür. Cumhuriyetimizin 100. kuruluş yıldönümünü kutlayacağımız 2023 yılına kadar teknik hidroelektrik potansiyelimizin çevresel, teknik, ekonomik ve sosyal olarak yapılabilir kısmının tamamının özel sektör iş birliğiyle ülke ekonomisine kazandırılması planlanmaktadır. 30

33 ENERJİ ÜRETİMİNDE MİLAT: SU KULLANIM HAKKI ANLAŞMASI Türkiye, enerjiye 2020 yılına kadar yaklaşık MW lık kurulu gücü sağlayacak bir yatırım yapmak, üretim maliyetlerini düşürmek ve enerji arzında dışa bağımlılığımızı azaltabilmek için toplam enerji üretimi içerisinde yerli enerji kaynaklarının payını artırmak ve maliyetleri düşürmek maksadıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretimini geliştirmek mecburiyetindedir. Temiz ve sürekli bir enerji kaynağı olan suyun mümkün olan en kısa sürede faydaya dönüştürülmesi maksadıyla 26 Haziran 2003 tarihinde, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde Su Kullanım Hakkı Anlaşması Yönetmeliği çıkarılmıştır. Kamu yatırımlarında klasik yaklaşımı değiştiren ve temiz bir enerji kaynağı olan hidroelektrik üretiminde çığır açan yönetmelikle Türkiye, en büyük hamleyi gerçekleştirmiştir. 25 Mayıs 2004 tarihinde ise yönetmelikte değişiklik yapılarak ikinci büyük adım atılmış ve inşa halindeki projeler ile Laleli Barajı ve HES gibi ikili işbirliği kapsamından çıkarılan barajlara da özel sektör başvurularının yolu açılmıştır. Ülke genelinde özel sektörün başvuruda bulunduğu projeler tamamlandığında, yılda 110 milyar kilowatt.saat enerji üretilecek ve ülkemizin enerjiye ödediği döviz miktarı da azalacaktır. Bu da cari açığın düşmesine büyük katkı sağlayacaktır. Nitekim 2012 yılında ülkemizde tüketilen 240 milyar kilowatt.saat elektriğin 57,8 milyar kwh yani %24 ü hidroelektrik santrallerde üretilmiştir. Ürettiğimiz hidroelektrik enerji ile doğalgaz ithalatından yılda 11 milyar dolar tasarruf edilmiştir. Su Kullanım Hakkı Anlaşması kapsamında bugüne kadar işletmeye alınan MW toplam kurulu gücündeki 379 adet HES in elektrik üretimiyle yılda yaklaşık 40 milyon ton karbondioksit salınımı engellenmektedir. Barajların bir diğer faydası da debi düzenlemesidir. Doğu Karadeniz taşkınların yoğun olarak yaşandığı bir bölgemizdir. Dolayısıyla HES ler tamamlandığı zaman taşkınların önlenmesine de katkıda bulunacaktır. 31

34 ÇORUH HAVZASI NIN ENERJİ POTANSİYELİ Çoruh Nehri ve kollarından oluşan havzanın hidroelektrik potansiyeli, ülkemiz hidroelektrik enerji potansiyelinin yaklaşık %6 sını teşkil etmektedir. Yüksek su gücü potansiyeline sahip Çoruh Havzası nda yapılacak barajların en dikkat çeken özelliklerinden biri, baraj rezervuar sahasında çok sayıda yerleşme ve zirai arazinin kalmamasıdır. Bir diğeri ise sahanın tektonik ve topoğrafik yapı bakımından, baraj yapımına oldukça uygun olmasıdır. Ülkemizin en önemli akarsu havzalarından biri olan Çoruh Havzası nda ilk çalışmalar 1938 yılında akım ölçümleri ile başlamıştır. Havzanın topoğrafik yapısı, iklimi ve ulaşım şartlarından ötürü büyük meşakkatle yürütülen ve 1969 yılında tamamlanan etüt çalışmaları 1982 yılında Çoruh Havzası Master Planı olarak yayımlanmıştır. Master Plan çerçevesinde yapılan etüt çalışmaları neticesinde Çoruh Havzası nda; 10 adedi ana kolda, 2 adeti Berta kolunda, 2 adeti Oltu kolunda, 1 adeti Barhal kolunda ve 1 adeti de Bardız kolunda olmak üzere toplam 16 adet baraj ve ilk etapta 30 adet nehir tipi HES planlanmıştır. MASTER PLAN DAKİ ÇORUH HAVZASI ENERJİ PROJELERİ ANA KOLDAKİ PROJELER 1. Muratlı Barajı ve HES Aşağı Çoruh Havzası Artvin 2. Borçka Barajı ve HES Aşağı Çoruh Havzası Artvin 3. Deriner Barajı ve HES Aşağı Çoruh Havzası Artvin 4. Artvin Barajı ve HES Orta Çoruh Havzası Artvin 5. Yusufeli Barajı ve HES Orta Çoruh Havzası Artvin 6. Arkun Barajı ve HES Yukarı Çoruh Havzası Erzurum 7. Aksu Barajı ve HES Yukarı Çoruh Havzası Erzurum 8. Güllübağ Barajı ve HES Yukarı Çoruh Havzası Erzurum 9. İspir Barajı ve HES Yukarı Çoruh Havzası Erzurum 10. Laleli Barajı ve HES Yukarı Çoruh Havzası Erzurum 32

35 YAN KOLLARDAKİ PROJELER 11. Altıparmak Barajı ve HES Barhal Kolu Artvin 12. Bağlık Barajı ve HES Berta Kolu Artvin 13. Bayram Barajı ve HES Berta Kolu Artvin 14. Ayvalı Barajı ve HES Oltu Kolu Erzurum 15. Olur Barajı ve HES Oltu Kolu Erzurum 16. Gelintaş Barajı ve HES Bardız Kolu Erzurum NEHİR TİPİ HES LER 1. Ardanuç Regülatörü ve HES Ardanuç Çayı Artvin 2. Aydın Regülatörü ve HES Aydın Dere Artvin 3. Dipçin Regülatörü ve HES Suat Dere Artvin 4. Erenler Regülatörü ve HES Deviskel Dere Artvin 5. İkizkavak Regülatörü ve HES Barhal Çayı Artvin 6. Kızıl Regülatörü ve HES Kızıl Dere Artvin 7. Meydancık Regülatörü ve HES Meydancık Çayı Artvin 8. Öğdem Regülatörü ve HES Barhal Çayı Artvin 9. Şavşat Regülatörü ve HES Mansuret Çayı Artvin 10. Aksu Regülatörü ve HES Aksu Çayı Erzurum 11. Ardıçlı Regülatörü ve HES Anuri Dere Erzurum 12. Çayaşan Regülatörü ve HES Tortum Çayı Erzurum 13. Çayırözü Regülatörü ve HES Çapans Deresi Erzurum 14. Kocaklar Regülatörü ve HES Hengümek Dere Erzurum 15. Özlüce Regülatörü ve HES Çapans Deresi Erzurum 16. Sırakonaklar Regülatörü ve HES Sırakonaklar Çayı Erzurum 17. Şehir Regülatörü ve HES Şehir Dere Erzurum 18. Tapsur Regülatörü ve HES Tapsur Dere Erzurum 19. Tortum-1 Regülatörü ve HES Tortum Çayı Erzurum 20. Tortum-2 Regülatörü ve HES Tortum Çayı Erzurum 21. Tünkeş Regülatörü ve HES Tünkeş Dere Erzurum 22. Yedigöl Regülatörü ve HES Aksu Çayı Erzurum 23. Aydıntepe Regülatörü ve HES Çoruh Nehri Bayburt 24. Bayburt HES Çoruh Nehri Bayburt 25. Gençosman Regülatörü ve HES Çoruh Nehri Bayburt 26. Haluk Regülatörü ve HES Orsor Dere Bayburt 27. Kemer Regülatörü ve HES Gümüşdamla Dere Bayburt 28. Kop HES Akduran Dere Bayburt 29. Uzman HES Orsor Dere Bayburt 30. Yıldırım Regülatörü ve HES Çoruh Nehri Bayburt 33

36 Çoruh Nehri üzerinde ve yan kollarında geliştirilen 16 adet projenin toplam kurulu gücü MW ve hidroelektrik potansiyeli yıllık 9 milyar 614 milyon kwh dir. Bu projelerden Aşağı ve Orta Çoruh Havzası nda (Artvin ilinde) DSİ tarafından inşa edilen 4 projenin (Muratlı, Borçka, Deriner, Yusufeli Barajları) hidroelektrik potansiyeli toplam MW kurulu güç ile yıllık 5 milyar 428 milyon kwh dir. Geriye kalan 12 proje ise 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında özel sektör tarafından inşa edilecektir. Bu projelerin toplam kurulu gücü MW ve yıllık enerji üretim potansiyeli ise 4 milyar 186 milyon kwh dir Sayılı Kanun ile özel sektörün Su Kullanım Hakkı Anlaşmaları yolu açıldıktan sonra gelen proje teklifleri ile Çoruh Havzası nda toplam 162 adet nehir tipi HES planlanmıştır. Bu projelerin toplam kurulu gücü MW ve yıllık enerji üretimi ise 8 milyar 626 milyon kwh tir. Tablo 3: 4628 Sayılı Kanun Kapsamındaki Diğer Projeler İller Adet Kurulu Güç (MW) Enerji (GWh/yıl) Artvin , ,87 Erzurum , ,23 Bayburt 8 54,91 176,80 TOPLAM , ,9 Böylece işletmede, inşa halinde ve planlanan bütün projeler dikkate alındığında, havzanın toplam enerji potansiyeli yıllık 16 milyar kilowatt.saati bulmaktadır yılı verileri dikkate alındığında, bu rakam Türkiye de üretilen toplam enerjinin (240 milyar kwh) %6,2 sine, hidroelektrik enerjinin ise (71 milyar kwh) %21 ine tekabül etmektedir. 34

37 35 İnşa halindeki Artvin Barajı

38 ÇORUH HAVZASI ENERJİ PROJELERİ Büyük bir enerji üretimi potansiyeline sahip olan Çoruh Nehri nde yıllık ortalama akışın %60 lık bölümü üç ayda akmaktadır. Nehrin tabii akış rejimi düzenli olmadığından enerji potansiyelinin tam olarak değerlendirilebilmesi için ana kol ve yan kollar üzerinde büyük depolamalı barajların yapılması mecburi olmaktadır. Çoruh Nehri nin mevcut su potansiyelinden yararlanarak hidroelektrik enerji üretmek maksadıyla 1960 lı yıllarda başlatılan ilk çalışmalar 1969 yılında tamamlanarak Çoruh Havzası İstikşaf Raporu hazırlanmıştır. Daha sonra çalışmalara hız verilmiş ve 1982 yılında Çoruh Havzası Master Planı hazırlanmıştır. Planda, Çoruh nehir akışını düzenlemek için sırasıyla Laleli, Yusufeli ve Deriner olmak üzere 3 büyük rezervuar; ana kol üzerinde 10 adet, yan kollarda 6 adet olmak üzere toplam 16 adet projenin geliştirilmesi planlanmıştır. Yapılan çalışmalar neticesinde Çoruh Nehri ana kolundaki hidroelektrik potansiyelinin 3 bölüm olarak geliştirilmesi öngörülmüştür: Aşağı Çoruh Havzası; Muratlı, Borçka ve Deriner olmak üzere 3 barajdan oluşmaktadır. Orta Çoruh Havzası; Artvin ve Yusufeli olmak üzere 2 barajdan oluşmaktadır. Yukarı Çoruh Havzası ise Arkun, Aksu, Güllübağ, İspir ve Laleli olmak üzere 5 barajdan oluşmaktadır. Çoruh un yan kolları üzerinde ise Berta Kolu nda Bayram ve Bağlık; Oltu Kolu nda Ayvalı ve Olur; Barhal Kolu nda, Altıparmak Barajı ve HES ile Bardız Kolu nda ise Gelintaş Barajı ve HES in inşa edilmesi planlanmaktadır. Bu projelerden Muratlı TBMM 85.Yıl Milli Egemenlik Barajı ve HES, Borçka Barajı ve HES ile Deriner Barajı ve HES ile Güllübağ Barajı ve HES tamamlanmıştır. Yusufeli Barajı ve HES ile Artvin Barajı ve HES, Arkun Barajı ve HES, Ayvalı Barajı ve HES inşa halindedir. Aksu Barajı ve HES, Laleli Barajı ve HES, Bayram Barajı ve HES, Olur Barajı ve HES ile Altıparmak Barajı ve HES için Su Kullanım Hakkı Anlaşması imzalanmış olup fizibilite çalışmaları devam etmektedir. Bağlık Barajı ve HES, İspir Barajı ve HES ile Gelintaş Barajı ve HES ise planlama safhasındadır. 36

39 37

40 MURATLI TBMM 85. YIL MİLLİ EGEMENLİK BARAJI VE HES 38

41 39

42 Muratlı TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve HES, Artvin ili Borçka ilçesinin 17 km mansabında, Muratlı beldesinin 2 km menbaında, Gürcistan sınırına 100 m mesafede bulunmaktadır. Türkiye Avusturya ikili işbirliği projesi olan ve Eylül 1999 da inşaatına başlanan baraj, 29 Haziran 2005 tarihinde Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan tarafından açılmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin kuruluşunun 85. yılı münasebetiyle Muratlı TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve HES olarak adlandırılan proje; Türkiye nin en hızlı akan nehri olan ve Dünyanın da en süratli akan 10 nehrinden biri kabul edilen Çoruh üzerinde tamamlanan ilk barajdır. Temelden yüksekliği 49 m olan barajın toplam gövde (dolgu) hacmi m 3 olup, bu malzeme ile 150 m 2 büyüklüğünde adet ev yapmak mümkündür. Depolama (rezervuar) hacmi 74 milyon m 3 olan barajın hacmi ise adet olimpik yüzme havuzuna eşittir. Enerji ve taşkın koruma maksatlı olan Muratlı Barajı nda tarihinde su tutulmuş olup, Çoruh Nehri nin ülkemiz sınırlarını terk ettiği en son noktada dahi enerjisini aldığımız bu son derece önemli tesisle yılda 444 milyon kilowatt.saat hidroelektrik enerji üretilebilmektedir. Muratlı Barajı ve HES, bölgede kil kaynaklarının yetersiz olmasından dolayı geçirimsizliği sağlamak maksadıyla, menba yüzü asfalt kaplamalı kaya dolgu tipinde yapılmıştır. Ülkemizin menba yüzü asfalt kaplı olan ilk baraj projesidir. 40

43 41

44 MURATLI BARAJI VE HES İN TEKNİK ÖZELLİKLERİ HİDROLOJİ Yağış Alanı : km 2 Yıllık Ortalama Tabii Akım : 6,06 milyar m 3 Yıllık Ortalama Debi : 192 m 3 /s YAPIM BİLGİLERİ İhale Tarihi : İşe Başlama Tarihi : Sözleşmeye Göre Bitiş Tarihi : Müteahhidi : Yüksel İnşaat A.Ş., Strabag AG, Temelsu Uluslararası Mühendislik A.Ş., Verbundplan GmbH, Va Tech Elin GmbH, Va Tech Voest, MCE Gmbh Proje Toplam Maliyeti : USD BARAJ Gövde Tipi : Ön Yüzü Asfalt Kaplamalı Kaya Dolgu Kret Kotu : 100 m Kret Uzunluğu : 240 m Talvegten Gövde Yüksekliği : 44 m Temelden Gövde Yüksekliği : 49 m Dolgu Hacmi : 1,9 milyon m 3 Depolama Hacmi : 74,80 milyon m 3 Kullanım Maksadı : Enerji + Taşkın Koruma HİDROELEKTRİK SANTRALI Tipi Kurulu Gücü Yıllık Elektrik Üretimi Türbin Sayısı : Örtülü : 115 MW : 444 milyon kwh : 2 adet 42

45 Kaya Dolgu Barajlar Daha sağlam temel şartları gerektiren kaya dolgu barajlar genelde kil çekirdekli olarak inşa edilirlerken, geçirimsiz malzeme bulunmasında yaşanan zorluklar, çevre ve iklim şartları, inşaat süresi ve ekonomi gibi sebeplerle, geçirimsizliğin menba yüzde ve kilden başka malzemelerle sağlanması yoluna gidilmiştir. Ön yüzü beton kaplamalı kaya dolgu barajlar bu düşünceden hareketle doğmuş ve 1980 lerden itibaren dünyada yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Kaya dolgu barajlar, Önyüzü Beton Kaplamalı ve Önyüzü Asfalt Kaplamalı olmak üzere iki tipte inşa edilebilmektedir. Muratlı Barajı projesi muhtevasında öncelikle Borçka ilçesi ile Muratlı beldesi arasındaki 18 km lik yolun iyileştirmesi yapılmıştır. Baraj gölünden etkilenen köy yolları bağlantıları da bu kapsamda yeniden gerçekleştirilmiştir. Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yapılan sol sahildeki Borçka-Güreşen yolu da DSİ katkıları ile tamamlanmıştır. 43

46 Başbakan Recep Tayyip ERDOĞAN ın Muratlı TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve Hidroelektrik Santrali Açılışı Hitapları ( / Artvin) Sevgili Artvinliler, Değerli Kardeşlerim, Sizleri en kalbi duygularımla, hasretle, muhabbetle selamlıyorum. Bu yıl, TBMM nin 85. açılış yıldönümü kutlamalarıyla renklendi. Muratlı Türkiye Büyük Millet Meclisi 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve Hidroelektrik Santrali nin açılışı ise kutlamalara ayrı bir anlam kattı. Açılışını yaptığımız ve adını çok önemli bir kavramdan milli egemenlikten alan bu enerji tesisi, bölgeye ve ülkemize çok faydalar sağlayacak, uzun yıllar hizmet verecektir. Bugün dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak enerjiye olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Dünyada sanayi devleriyle rekabete gireceksiniz, enerjiyi ucuza mal etmek zorundasınız. Şu anda enerjiyi çok pahalıya mal ediyoruz. Bundan dolayı sanayi kuruluşlarımız dünya devleriyle rekabette sıkıntılar çekmektedirler. En az aramızdaki fark bire iki. Artık ucuza maliyet yollarını, gördüğünüz gibi bu hidroelektrik santrallerden termik santrallerden elde etmek suretiyle yenilenebilir enerjiyle ucuz enerji elde etmenin gayreti içindeyiz. 44

47 Her ülke, artan enerji ihtiyacını karşılamak ve geleceğe hazırlanmak adına hem mevcut tesislerini geliştirmeye hem de farklı kaynaklar aramaya çalışıyor. Ne yazık ki tabii kaynaklar bakımından oldukça zengin coğrafîk potansiyele sahip olan ülkemizde de durum bundan farklı değildir. Hem uzun yıllar boyunca hükümetler tarafından ihmal edildiğinden hem de artan nüfusa bağlı olarak büyüyen ihtiyaçlardan dolayı ülkemizde enerji yatırımları maalesef yetersiz kalmıştır. Bu tabloyu bugünden yarına değiştirmek imkanına sahip değiliz ne yazık ki. Gördüğünüz gibi bu tesis 6 yılda bitmiştir ancak bu bile önceki döneme kıyasla erken bitiştir yılı bulanları da var. Hem burada hem de bütün Türkiye de açılışlara devam edeceğiz. Önümüzdeki dönemde pek çok hayırlı açılış gerçekleştirmek üzere hummalı bir şekilde çalışıyoruz. Muratlı Barajı, Çoruh Havzası nda ilk tamamlanan tesis olarak tarihe geçecektir. Türkiye nin geleceğe dönük enerji plânlamaları bugünden yapılıyor ve ülkemizin hemen her yerinde önemli yatırımlar hizmete alınıyor. Bunun için bütün ilgili kurumlarımız çok büyük, gayretli çalışma içindeler. Bunların başında gelenlerinden biri DSİ dir. Son yılda yapılamayan hizmetler genel müdürlüğümüz tarafından gerçekleştirilmektedir. Türkiye yi bir uçtan bir uca donatacak olan hizmetlerdir bunlar. Çorak toprakları suya kavuşturacak olan, şehirlere medeniyet getirecek olan, ülkeleri aydınlatacak, fabrikaları çalıştıracak olan yatırımlardır. Topraklarımız yeşillensin, enerji ihtiyacımız tabii kaynaklarımız kullanılarak karşılansın. Çağdaş altyapılarla şehirler, köyler ihya olsun. Türkiye yi çok daha aydınlık mutlu günler bekliyor. Bundan hiç kimse şüphe etmesin. Bizim anlayışımızda, bizim zihniyetimizde kesinlikle halkımızın mağdur edileceği bir yatırım anlayışı yoktur, olamaz. Biz halkımızı bu noktada daha modern, daha çağdaş imkanlara kavuşturmak suretiyle bu yatırımın adımını atacağız. Aksi takdirde böyle bir yolculuğa çıkmayız. Sularımız Karadeniz e boşuna akıp gidiyor. Bunları değerlendirmek zorundayız. Hedefimiz bu suları insanımız için değerlendirebilmektir. Bunu başarmak zorundayız. Bunu başaramazsak biz nasıl geçmişte ülkemizi yönetenlerden bu noktada şikayetçiysek gelecek nesiller de bizden şikayetçi olurlar. Pek çok adım atılıyor önümüzde. İnşallah önce Borçka Barajı nın ve ardından Deriner Barajı nın açılışı. Bunlar için de yoğun çalışılıyor. Artvin imizde geçmişten gelen eksiklikleri var, özellikle yol noktasında, TOKİ toplu konutta, adımlarımızı atıyoruz. Tabii ki bunlar bir anda olacak işler değil. Nasıl bir Türkiye devraldığımızı biliyorsunuz. Türkiye nin her yanında yürüyen bitirilen şantiyeler var. İmkanlar arttıkça yatırımlarımızın da hızı artıyor. 45

48 Dönemin DSİ Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel EROĞLU nun Muratlı TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Barajı ve Hidroelektrik Santrali Açılışı Hitapları ( / Artvin) Sayın Başbakanım, Kıymetli Artvinliler, Bugün iki mutluluğu birden yaşıyoruz. Birinci mutluluğumuz; bu tesisler, TBMM nin 85. Yılı nda açılıyor. Bundan dolayı proje, Muratlı TBMM 85. Yıl Millî Egemenlik Barajı ve HES olarak adlandırıldı. İkinci mutluluğumuz ise bu barajın Çoruh Nehri üzerinde tamamlanan ilk hidroelektrik santral olmasıdır. Baraj kalkınmanın lokomotifidir. Barajlar sayesinde içme, kullanma ve sanayi suyu sağlanır, elektrik enerjisi üretilir, ziraî sulama suyu temin edilir. Hidroelektrik enerji; ucuzdur, çevre dostudur, temiz ve yenilenebilir, yerli bir kaynaktır. Sanayimizin rekabet gücü, ayrıca elektrik fiyatlarının da sigortasıdır senesi, ülkemizde hidroelektrik enerji üretimi bakımından rekor yılıydı. Geçmiş yıllarda milyar kwh hidroelektrik enerjisi üretilirken, 2004 yılında bu rakam tam 47 milyar kwh oldu. Geçen yıl ülkemizin toplam elektrik enerjisi sarfiyatının 151 milyar kwh olduğunu düşünürsek, Türkiye de her üç ampulden birinin hidroelektrik enerji ile aydınlandığını görürüz. İşte Çoruh Vadisi de ülkemizin hidroelektrik enerji üretimini artıracak olan en önemli potansiyellerden birisidir. Başka ülkelerin petrolü varsa bizim de suyumuz var. Bunu iyi değerlendirmemiz gerekiyor. Ülkemizin en önemli nehirlerinden biri olan Çoruh üzerinde ileriki yıllarda Borçka, Deriner ve daha birçok barajı hizmete almayı düşünüyoruz. Türkiye önümüzdeki yıllarda bu bölgeden aydınlanacak. 46

49 47

50 BORÇKA BARAJI VE HES 48

51 49

52 Borçka Barajı ve HES, Çoruh Nehri ile Murgul Çayı nın birleşim yerinin takriben 300 m mansabında, Borçka ilçesinin 2,5 km menbaında ve Artvin ilinin 30 km kuzeybatısında bulunmaktadır. Çoruh Nehri nin ikinci mavi gerdanlığı Borçka Barajı nın temelden yüksekliği 146 m olup kil çekirdekli zonlu kaya dolgu tipinde inşa edilmiştir. Borçka Barajı nın dolgu (gövde) hacmi 7,7 milyon m 3 olup bu malzeme ile 150 m 2 büyüklüğünde adet ev yapmak imkanı vardır tarihinde inşaatına başlanan baraj, 8 Nisan 2007 tarihinde Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan tarafından hizmete açılmıştır. Enerji ve taşkın koruma maksatlı olan Borçka Barajı nda tarihinde su tutulmuş olup yıllık 1 milyar 39 milyon kwh enerji üretilmektedir. Depolama (rezervuar) hacmi 418 milyon m 3 olan barajın bu hacmi adet olimpik yüzme havuzuna eşittir. 50

53 51

54 BORÇKA BARAJI VE HES İN TEKNİK ÖZELLİKLERİ HİDROLOJİ Yağış Alanı : km 2 Yıllık Ortalama Tabii Akım : 5,645 milyar m 3 Yıllık Ortalama Debi : 179 m 3 /s YAPIM BİLGİLERİ İhale Tarihi : İşe Başlama Tarihi : Sözleşmeye Göre Bitiş Tarihi : Müteahhidi : Yüksel İnşaat A.Ş., Strabag AG, Temelsu Uluslararası Mühendislik A.Ş., Verbundplan GmbH, Va Tech Elin GmbH, Voith Sulzer Papiermaschinen AG, Va Tech Voest, MCE Gmbh Proje Toplam Maliyeti : USD BARAJ Gövde Tipi : Kil Çekirdekli Zonlu Kaya Dolgu Kret Kotu : 189 m Kret Uzunluğu : 557 m Talvegten Gövde Yüksekliği : 86 m Temelden Gövde Yüksekliği : 146 m Dolgu Hacmi : 7,7 milyon m 3 Depolama Hacmi : 418 milyon m 3 Kullanım Maksadı : Enerji + Taşkın Koruma HİDROELEKTRİK SANTRALI Tipi Kurulu Gücü Yıllık Elektrik Üretimi Türbin Sayısı : Örtülü : 300 MW : 1 milyar 39 milyon kwh : 2 adet 52

55 YOLLAR VE KÖPRÜLER Borçka Barajı ve HES projesi kapsamında toplam 34,7 km yol yapılmıştır. Ayrıca Borçka içinde bulunan mevcut 2 köprünün ayakları güçlendirilerek nehir yatağı ıslah edilmiş ve Artvin girişinde su altında kalmış bulunan köprünün yerine 54 m uzunluğunda ve 10 m genişliğindeki Köprübaşı Köprüsü inşa edilmiştir. Artvin Borçka Yolu: 28 km lik Borçka Artvin Yolu tamamlanmış ve yol trafiğe açılmıştır. Yol çalışmaları bünyesinde toplam m uzunluğunda 11 adet tünel ve 870 m uzunluğunda 4 adet viyadük inşa edilmiştir. Borçka Murgul Yolu: 6,7 km lik yol yapılarak trafiğe açılmıştır. Yol çalışmaları bünyesinde 955 m uzunluğunda tünel inşa edilmiştir. Ayrıca 16,8 km uzunluğunda 5 köy yolu yapılmıştır. 53

56 Başbakan Recep Tayyip ERDOĞAN ın Borçka Barajı ve Hidroelektrik Santrali Açılışı Hitapları ( / Artvin) Değerli Kardeşlerim, Sizleri en kalbi duygularımla selamlıyorum. Canlı hayatın sürekliliği ve ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesi için en önemli ihtiyaçlardan biri enerjidir. Son dönemlerde enerji ülkemizde ve dünyada öne çıkan da bir konudur. Gerek nüfusun artması gerekse kullandığımız araçların çeşitlenmesi enerjiye olan ihtiyacı giderek artırmaktadır. Günümüzde bütün ülke yönetimleri enerji kaynaklarını en iyi nasıl şekilde kullanacağını düşünürken bir yandan da bu kaynaklara yenilerini eklemektedir. Kişi başına düşen elektrik enerjisi o ülkenin kalkınmışlığının da bir göstergesidir lerde yılda sadece 800 milyon kwh elektrik üreten Türkiye, bugün için bu oranı 200 kat arttırarak yılda 173 milyar kwh ye çıkarmıştır. Ancak ülkemizde kişi başına elektrik tüketimi halen dünya ortalamasının altındadır. Ülkemiz bu büyüme hızıyla giderse ileriki yıllarda elektrik ihtiyacımız da tüketimimiz de kaçınılmaz olarak artacaktır. Türkiye elektrik üretiminde büyük aşama kaydetti ancak daha yapılması gereken çok şey var. 54

57 Gelecekte sıkıntı yaşamamak için bugünden planlama yapıyoruz ve enerji konusuna özel bir önem veriyoruz. Bu konuya hassasiyetle yaklaşıyoruz. Şunu hemen ifade edeyim ki; Türkiye nin elektrik üretebileceği zengin kaynakları var. Bunların başında da su gelmektedir. Ancak şu ana kadar bu kaynaktan yeterince faydalanılamamıştır. Ülkemizde şu an itibariyle işletmede olan hidroelektrik santrallerin sayısı 138 dir. Bu santraller yıllık 46 milyar kwh üretim kapasitesine sahiptir. Bu rakam potansiyelimizin %36 sına denk gelmektedir. Mevcut potansiyelimizin %64 ü ise kullanılamamaktadır. Potansiyelimizin tamamını kullanmak için 540 adet hidroelektrik santral yapılması gerekmektedir. Bizim hedefimiz kaynaklarımızı bugüne ve geleceğe yönelik olarak şekillendirmektir. Eğer bugünden çalışmaya başlamazsak ileride yaşanacak sıkıntılar hepimizin başını ağrıtır. Enerji arzı güvenliğinin sağlanması ve yerli kaynaklara ağırlık verilmesi için bir yatırım atağına geçtik. Burada temel prensibimiz yerli kaynaklara ağırlık vermektir. Bu konuda çıkarılan Su Kullanım Hakkı Yönetmeliği ile özel sektörün önü açılmış oldu. Rekabet olmadan kalkınmadan, gelişmeden ve refahtan söz edilemez. Biz geçmişten beri uygulanan politikaları uygulamıyoruz. Geçmişte uygulanan ve iflas eden anlayışı değiştiriyor ve özel sektör devlet işbirliğini hayata geçiriyoruz. Uyguladığımız yöntemin başarısını görmenin mutluluğu içindeyiz. Özel sektör tarafından şu ana kadar projelere e yakın başvuru oldu. Bu sevindirici bir olay. Bu projelerin toplam kurulu gücü MW dir. Bu rakam Cumhuriyet tarihimizin en büyük projelerinden biri Atatürk Barajı nın 5 katından fazladır. Türkiye nin sahip olduğu coğrafi konumun avantajlarını kullanmak için çalışıyoruz. Ülkemizin enerjide geçiş noktası olmasını sağlamak için Bakü-Tiflis-Ceyhan, Samsun-Ceyhan ve Şahdeniz gibi projelere imza atıyoruz. DSİ tarafından birçok proje hayata geçirildi. Bu yatırımları yapmamız şart. Gelişmiş ülkelerle aramızdaki uçurum çok büyük. Gece gündüz çalışmazsak bu iş olmaz. Yüklü rakamlarla değil, uygun rakamlarla en iyisini yapacağız. DSİ tarafından son 4 yılda hizmete alınan baraj ve göletlerin sayısı 111. Bunların 6 adedi hidroelektrik santral ve bu tesislerden yılda 2,373 milyon kwh enerji üretiyoruz. Borçka Barajı, Muratlı nın üç katı büyüklüğünde, Deriner ise Borçka nın üç katı büyüklüğünde olacak. Bu tesislerden temin edilecek enerji kalkınma atılımımızın hızla devam etmesini sağlayacak. Şimdi önümüzde hazırlıkları tamamlanan Yusufeli Barajı nın temelini atmak var. Yatırımlar bunlarla sınırlı kalmayacak. Obruk Barajı ve HES i, Alpaslan Barajı ve HES i, Torul Barajı ve HES i, Boğazköy Barajı ve HES i de milletimizin hizmetine sunacağız. 55

58 Dönemin DSİ Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel EROĞLU nun Borçka Barajı ve Hidroelektrik Santrali Açılışı Hitapları ( / Artvin) Çok değerli Başbakanım, Değerli Bakanlar, Saygıdeğer Misafirler, hepinizi saygıyla selamlıyorum. Öncelikle barajın yapımında emeği geçen herkesi yürekten tebrik ediyorum. Suyun geldiği, barajın yapıldığı her yerde hayat vardır. DSİ milletimizin daima hizmetindedir. Gerçekten de bütün DSİ mensupları bayram seyran demeden burada çalışmışlar ve Kurban Bayramı nın 2. günü barajda su tutulmasını sağlamışlardır. Çünkü bizim en büyük bayramımız barajlarda su tutmak, hidroelektrik enerji üretmek, milletimize hizmet etmek, vatandaşımıza sağlıklı içme suyu temin etmek, çorak topraklara su iletmek ve ayrıca şehirlerimizi taşkından, feyezandan korumaktır. Bu anlayışla 4 yılda büyük rekorlara imza attık. Baraj, gölet ve HES açılışlarında bir rekor kırıldı. Şu ana kadar 111 baraj ve galerin açılışını yaparak milletimizin hizmetine sunduk. Açılan bu tesislerle 5 milyon dönüm çorak toprak zirai sulama suyuna kavuşturuldu. Ayrıca 4 yılda 15 şehrimizde yaşayan 10 milyon vatandaşımıza Avrupa Birliği standartlarında içme suyu temin edildi. Çevre ve taşkın koruma faaliyetlerimiz ise saymakla bitmez. Bu hizmetleri milletimizin bize emanet ettiği parayı en iyi şekilde değerlendirerek gerçekleştiriyoruz. 56