MDT 225 Türkiye Ekonomisi ve Avrupa Birliği TÜRKİYE NİN SOSYO-EKONOMİK GÖSTERGELERİ

Transkript

1 Türkiye ekonomisinin günümüzdeki çerçevesini daha 1980 de alınan 24 Ocak Kararları, ondan sonra 1989 da sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi ve IMF-Dünya Bankası gözetimindeki diğer kararlar çizmiştir. Genel olarak, toplam yurtiçi tasarruflar, yatırımları finanse etmekte yetersiz kalmış, bu açık da dış kaynaklarla kapatılmaya çalışılmıştır. Özellikle 2000 sonrası dünya ekonomisindeki likidite bolluğu da bu dış kaynak girişini kolaylaştırmıştır. Bu dış kaynakların girişi kısa dönemde büyüme hızını artırmış ama ekonomik yapıda dengesizliklere yol açmıştır. Özellikle 1990 larda yaşanan krizler büyük ölçüde bu dengesizliklerin ürünüydü. Ayrıca geçen hafta gördüğümüz gibi, ekonomik işleyişte başlangıç noktası yurtiçindeki talep genişlemesinden ziyade dışarıdan ülkeye gelen sermaye olmuştur ve dışarıdan sermaye girişi yaşandıkça ekonomi büyümüş, sermaye girişi yavaşladığında ya da tersine döndüğünde de küçülme yaşanmıştır. Dış kaynaklara bağımlı yapı, dış borç stokunu, dış ticaret açığını ve cari açığı artırmıştır. Şimdi Türkiye nin belli başlı sosyo-ekonomik göstergelerine bakalım ve bunları kısaca yorumlayalım. TOPLAM NÜFUS VE YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI Yıllar Toplam Nüfus (milyon) Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%) ,947 38,3 58,3 3, ,065 39,2 57,2 3, ,755 41,2 55,1 3, ,391 41,9 54,0 4, ,605 41,8 53,7 4, ,348 40,5 54,7 4, ,737 39,0 55,9 4, ,664 37,5 58,1 4, ,473 34,5 60,7 4, ,259 29,4 63,8 6, ,135 29,0 64,2 6, ,009 28,6 64,6 6, ,873 28,3 65,1 6, ,734 28,0 65,4 6,6 Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 1

2 ,582 27,7 65,7 6, ,421 27,4 66,0 6, ,256 27,0 66,3 6, ,517 26,3 66,9 6, ,561 26,0 67,0 7, ,723 25,6 67,2 7, ,724 25,3 67,4 7,3 Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı ÇALIŞMA ÇAĞINDAKİ NÜFUSUN EMEKLİLİK ÇAĞINDAKİ NÜFUSA ORANI 2050 DEKİ TAHMİN Kaynak: OECD Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 2

3 Tablodan da görüldüğü gibi Türkiye nüfusu son 60 yılda neredeyse dörde katlanmıştır. Bunun içinde de çalışma çağındaki nüfus olarak tabir edilen yaş arası nüfusun yüksek oluşu dikkat çekicidir. OECD verilerinden alınmış şekil ise daha çarpıcı sonuçlar veriyor. Bu verilere göre çalışma çağındaki nüfusun emeklilik çağındaki nüfusa oranı açısından Türkiye OECD ülkeleri içinde en üst sırada yer alıyor. OECD dışı ülkelerden de Hindistan ve Güney Afrika nın oranları daha yüksek. Bunun anlamı ise açık: Nüfusu, özellikle de emeklilik çağındaki nüfusu beslemek için daha fazla işgücü kaynağının bulunduğu anlamına geliyor yılı için yapılan projeksiyonda da Türkiye nin OECD ülkeleri arasındaki birinciliği değişmiyor. Örneğin Japonya da 2050 deki oranın 1,2 olması bekleniyor. Bu da Japonya da çalışabilir durumdaki herkesin kendisinin dışında neredeyse bir kişiyi daha beslemek zorunda kalacağı anlamına geliyor. KENT VE KIR NÜFUSU Yıllar Kent nüfusu (%) Kır nüfusu (%) ,7 71, ,9 67, ,9 64, ,9 54, ,3 48, ,4 32, ,2 30, ,1 29,9 Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı Son 40 yıldaki kent ve kır nüfuslarının dağılımı da Türkiye nin demografik yapısında çarpıcı bir dönüşüme işaret ediyor te kent nüfusu toplam nüfusun %28,7 sini oluştururken 2009 da durum tam terse dönmüş ve bu oran %70,1 e çıkmıştır. Buradan da Türkiye nin (özellikle 1980 den sonra) hızlı bir kentleşme süreci yaşadığını görüyoruz. Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 3

4 İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜNE KATILMA ORANLARI Yıllar İşgücüne Katılma Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) ,9 8, ,3 7, ,5 8, , ,9 8, ,6, , ,3, ,4, ,3, ,2, , , ,8 11, ,9 9,8 Kaynak: DPT, Kalkınma Bakanlığı TARIM DIŞI İŞSİZLİK ORANI (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yüzde) Kaynak: TÜİK, TCMB Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 4

5 İşsizlik ve işgücüne katılma oranlarına baktığımızda ise çok parlak bir tabloyla karşı karşıya değiliz. Öncelikle işgücüne katılma oranı yüzde 50 nin altına oturmuş durumdadır. Bu da çalışabilir durumdaki nüfusun yarısından çoğunun işgücüne katılmadığını gösteriyor ve bir kaynak kaybı anlamına geliyor. İşgücüne katılma oranları kadınlarda ise çok daha düşük seviyelerde seyrediyor. İşgücüne katılma oranı, OECD ya da ülkelerinde ortalama olarak %70 e yakındır. Ayrıca Türkiye de son yılda işsizliğin de çift haneli rakamların altına düşmediği görülüyor yıllarındaki kriz dönemini saymasak bile yüzde un üzerine oturmuş bir işsizlik söz konusu; hem de işgücüne katılma oranları bu kadar düşükken. İşsizlik oranı, (iş arayanlar / çalışanlar +iş arayanlar) şeklinde hesaplandığından, eğer işgücüne katılma oranı daha yüksek olsaydı işsizlik oranı da büyük ihtimalle daha da yüksek görünecekti. Tarım dışı işsizlik oranına baktığımızda da yüzde ün altına inmeyen bir oran karşımıza çıkıyor. TÜRKİYE DE VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE ENFLASYON Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 5

6 Enflasyon oranlarına baktığımızda 2000 li yıllarda hızlı bir düşüş görüyoruz. Bu da Türkiye nin 2001 sonrasında merkez bankasını özerkleştirip tek amaç olarak fiyat istikrarını benimsemesi ve daha sonra da enflasyon hedeflemesi rejimine geçmesiyle doğrudan bağlantılıdır. Bunun en büyük sebebi de küresel finans sermayesinin, faiz gelirlerinin enflasyon karşısında erimemesi için, gelişmiş ülkelerden başlayarak tüm ülkelerde enflasyon oranlarının düşürülmesini dayatması vardır. Enflasyonu düşürmenin en önemli aracı da merkez bankalarının bağımsızlığı olmuştur. Hatta Türkiye diğer gelişmekte olan ülkelere nazaran bu sürece daha geç uyum sağlamıştır. SANAYİ ÜRETİMİ VE KAPASİTE KULLANIM ORANI (Mevsimsellikten Arındırılmış) Kaynak: TÜİK, TCMB. Türkiye nin son yıllardaki büyüme oranlarına baktığımızda, kriz dönemlerinde dünya ortalamasının üzerinde küçüldüğünü, krizden çıkış yıllarında ise dünya ekonomisinden daha hızlı toparlandığını görüyoruz. Bu da büyük ölçüde Türkiye ekonomisinin dış şoklara karşı daha kırılgan bir yapıya sahip olmasından kaynaklanıyor. GSYH deki büyümenin en önemli belirleyicilerinden olan sanayi üretimindeki dalgalanmaları da bu çerçevede ele almak gerekiyor. Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 6

7 GSYH BÜYÜME ORANI (Yıllık, %) Kaynak: TCMB Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 7

8 YURTİÇİ TASARRUFLARIN VE SABİT SERMAYE YATIRIMLARININ GSYH İÇİNDEKİ PAYI (%), Yıllar Kamu Tasarrufu Özel Tasarruf Yurtiçi Tasarruflar Kamu Sabit Sermaye Yatırımları Özel Sabit Sermaye Yatırımları Toplam Sabit Sermaye Yatırımları ,6 17,7 22,4 6,1 14,8 20, ,5 20,9 25,4 6,7 16,7 23, ,5 17,8 21,3 7,5 17,5 25, ,4 14,2 19,5 6,3 15,8 22, ,5 17,2 19,7 6,0 13,7 19, ,4 9,4 12,8 6,6 13,7 20, ,6 11,8 17,4 6,8 12,3 19, ,2 8,9 14,1 6,2 12,1 18, ,8 9,2 14,0 6,5 12,5 19, ,5 9,3 13,8 6,0 12,2 18, ,8 14,7 20,5 6,9 12,4 19, ,1 19,0 25,1 7,6 14,1 21, ,9 21,2 26,2 7,4 15,5 22, ,1 24,0 29,1 6,6 17,6 24, ,6 20,8 24,4 5,7 15,5 21, ,6 22,1 24,7 5,2 16,0 21, ,7 23,9 24,6 5,6 16,5 22, ,6 24,6 24,0 5,5 16,4 21, ,7 25,8 25,1 5,4 19,2 24, ,1 25,0 24,9 3,7 19,1 22, ,1 24,6 24,6 3,1 19,6 22, ,1 23,4 22,3 3,8 20,0 23, ,8 22,6 23,4 4,6 20,5 25, ,4 25,7 24,3 4,8 18,3 23, ,0 25,1 20,1 4,9 14,4 19, ,4 21,8 18,4 5,2 15,7 20, ,1 25,5 18,4 4,7 11,7 16, ,8 23,4 18,6 4,9 12,2 17, ,1 19,6 15,5 3,8 13,6 17, ,0 16,9 16,0 3,2 17,5 20, ,8 13,1 15,9 3,8 17,6 21, ,2 12,3 16,5 3,8 18,9 22, ,4 13,1 15,5 3,9 17,9 21, ,7 15,1 16,8 4,1 16,1 20, ,9 14,0 13,1 4,1 13,1 17,2 20 1,6 12,3 13,9 4,3 14,8 19,1 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 8

9 Sabit sermaye yatırımlarının ve yurtiçi tasarrufların GSYH ye oranına baktığımızda iki önemli sonuç çıkarabiliriz. Birincisi kamu kesiminin sabit sermaye yatırımlarının hem GSYH içindeki hem de toplam sabit sermaye yatırımları içindeki payı genel olarak bir düşüş eğilimindedir. Bunda da en önemli etken (daha önceki haftalarda gördüğümüz gibi) 1994 ten itibaren faiz dışı fazla hedefinin Türkiye nin önüne konması ve bu faiz dışı fazla hedefinin gerçekleştirilmesi için kamu gelirlerinin artırılmasından çok kamu harcamalarının kısılmasının esas alınmasıdır. Bu durum, kamunun fiziki ve sosyal altyapı yatırımlarına ve ülkedeki teknolojik yenilikleri geliştirecek teknolojik altyapı yatırımlarına gerekli kaynağı ayırmasını engellemiştir. Kamu kesimi ile özel sektör arasındaki tamamlayıcılık ilişkisini de göz önünde bulundurursak, kamu yatırımlarının ihmal edilmesinin orta ve uzun dönemli büyüme üzerindeki etkilerinin olumsuz olacağı açıktır. Diğer yandan, italik olarak belirtilmiş toplam yurtiçi tasarruflarla toplam sabit sermaye yatırımlarını karşılaştırdığımızda özellikle 2003 ten itibaren yurtiçi tasarrufların toplam yatırımların gerisinde kaldığını görüyoruz. Yani yatırımların tamamını finanse edecek kadar bir tasarruf olmadığı görülüyor. Bu tasarruf açığı da dış tasarruflarla, yani dışarıdan giren kaynaklarla kapatılmıştır. Daha önce gördüğümüz gibi, dünya ekonomisinde 2002 den sonra söz konusu olan likidite bolluğu bu dış tasarrufların bulunmasını kolaylaştırmıştır. Bunun sonucu olarak da, aşağıdaki tablodan da görüldüğü üzere, dış borçlar hızla artmıştır. DIŞ BORÇLAR (milyon dolar) Yıllar Toplam Dış Borç Borçluya Göre Vadeye Göre Kamu Özel Kısa Vadeli Orta ve Uzun Vadeli Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 9

10 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı Dış borçların yapısı konusunda da iki dikkat çekici gelişme vardır. Birincisi özel sektörün toplam dış borçlar içindeki payı 1990 ların başında %20 ler civarındayken, 2000 lerin sonunda geldiğimizde bu oran %65 lere çıkmıştır. Bu durum da ekonomide genel olarak kamunun payının ve etkinliğinin azalmasıyla tutarlıdır. İkinci önemli gelişme de kısa vadeli borçların hem miktar hem de oran olarak gösterdiği kayda değer artıştır. Kısa vadeli borçların miktarının ve payının artması ekonomiyi dış şoklar karşısında daha kırılgan hale getirmektedir. KAMU BORÇ STOKUNUN GSYH YE ORANI Kaynak: TCMB Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa

11 2001 sonrasında uygulanan sıkı maliye politikaları ve kamunun ekonomideki yerinin daralmasına paralel olarak kamu borç stokunun GSYH ye oranının da 2000 lerde düştüğünü ve Maastricht kriterlerinin belirlediği yüzde 60 lık sınırın altına gerilediğini görüyoruz. Kaynak: TCMB TCMB nin son 1 senedeki kararlarına baktığımızda ise TCMB nin artık proaktif bir politika izlemeye başladığını (yani ileride gerçekleşebileceğini düşündüğü gelişmeleri önceden kestirmeye çalışıp bunlara yönelik aktif önlemler almaya başladığını) ve fiyat istikrarı hedefinin yanına finansal istikrar hedefini de koyduğunu görüyoruz. Bu doğrultuda TCMB Kasım 20 dan itibaren politika faizini düşük tutup zorunlu karşılık oranlarını artırma yoluna gitti. Bunu yaparken de gecelik borçlanma faiz oranını da yüzde 1,5 a kadar düşürdü (Ağustos 2011 de tekrar yüzde 5 e çıkardı). Bu değişikliklerle ekonomide kırılganlıklara yol açan sıcak paranın daha az gelmesi amaçlanırken, düşük faizlerin enflasyona yol açmaması için zorunlu karşılık oranları artırılarak piyasadan TL çekilmiş oldu. Zorunlu karşılıkların artırılmasındaki Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 11

12 bir diğer amaç da ekonominin aşırı ısınmasını önlemek ve çok yüksek miktarlara çıkan kredilerin yıllık artış hızını düşürmekti (%25 e çekilmesi amaçlanıyordu). Ağustos 2011 de dünya ekonomisindeki belirsizliklerin artması ve yeni kriz belirtilerinin ortaya çıkması üzerine bu daraltıcı önlemlerden vazgeçildi ve zorunlu karşılıklarda (özellikle yabancı para zorunlu karşılıklarda) bir miktar esnemeye gidildi. Bu politikalar ve ortam içerisinde Türk Lirası, son bir yılda dolar karşısında en çok değer yitiren para birimlerinden biri oldu. Kaynak: TCMB Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 12

13 Kaynak: TCMB (Boyalı alan öngörülen artış oranıdır) Kaynak: TCMB (Pozitif değişim, dolara karşı değer kaybını göstermektedir) Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 13

14 GELİRE GÖRE SIRALI YÜZDE 20 LİK GELİR DAĞILIMI I. % 20 II. % 20 III. % 20 IV. % 20 V. % 20 Gini Katsayısı ,5 8 12,5 19,5 56, ,2 9,6 14,1 21,2 49,9 0, ,9 8,6 12, ,9 0, ,3 9, ,8 50 0, ,3 14,5 20,9 48,3 0, ,7 15,2 21,9 46,2 0, ,1 11,1 15,8 22,6 44,4 0, ,1 9,9 14,8 21,9 48,4 0, ,8,6 15,2 21,5 46,9 0, ,8,4 15,2 21,9 46,7 0, ,6,3 15,1 21,5 47,6 0, ,8,6 15,3 21,9 46,4 0, ,8,6 15,2 21,7 46,7 0,40 Kaynak: TÜİK GELİRE GÖRE SIRALI YÜZDE LUK GELİR DAĞILIMI I. % 1,8 1,9 2,3 2,3 2,2 1,8 2,2 2,2 2,1 II. % 3,0 3,4 3,7 3,8 3,9 3,2 3,6 3,6 3,5 III. % 3,9 4,4 4,7 4,9 5,0 4,4 4,7 4,6 4,6 IV. % 4,8 5,4 5,6 5,8 6,1 5,5 5,9 5,7 5,7 V. % 5,7 6,4 6,6 7,0 7,3 6,7 7 6,9 6,9 VI. % 6,9 7,6 7,8 8,3 8,6 8,1 8,3 8,3 8,2 VII. % 8,4 9,3 9,4 9,9,2 9,8 9,7 9,9 9,7 VIII. %,6 11,5 11,5 12,0 12,4 12,1 11,8 12,1 11,8 IX. % 14,4 15,5 15,1 15,3 15, ,2 15,8 15,4 X. % 40,5 34,6 33,2 30,9 28,7 32,5 31,6 30,9 32,2 Kaynak: TÜİK Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 14

15 Türkiye ekonomisinde sektörlere göre üretim ve istihdam yapısını, önümüzdeki iki hafta tarım ve sanayi sektörlerine bakarken göreceğiz. Dış ticaret ve dış ödemelerle ilgili ekonomik göstergeleri ise Türkiye Dış Ticaretin Yapısı nı işlerken inceleyeceğiz. Öğr. Gör. Emre Ergüven Sayfa 15