Metal Esaslı Endodontik Postun Korozyon Ürünlerinin Dişeti Üzerine Etkisi. The Effect of Corrosion Products of Metal-Based Endodontic Post on Gingiva

Transkript

1 OLGU RAPORU (Case Report) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 32, Sayı: 1, Sayfa: 30-34, 2008 Metal Esaslı Endodontik Postun Korozyon Ürünlerinin Dişeti Üzerine Etkisi The Effect of Corrosion Products of Metal-Based Endodontic Post on Gingiva *Dr. Behram TUNCEL, *Dt. Emre NAGAŞ, **Doç.Dr. Yalçın ÇİFTÇİ, ***Dt. Işıl ÇEKİÇ *Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti Anabilim Dalı **Serbest Dişhekimi ***Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı ÖZET ABSTRACT Diş hekimliğinde kullanılan birçok metalin korozyona yatkınlığı bilinmektedir. Çoğu zaman sabit protetik restorasyonların marjinlerinde izlenen korozyon ürünlerine bağlı yumuşak dokudaki renk değişikliği bu olguda bir post-kor uygulaması sonrası gözlenmiştir. Kliniğimize başvuran 54 yaşındaki erkek hastanın üst santral dişine 13 yıl önce yerleştirilmiş olan metal postun korozyon ürünlerinin ve vestibüldeki diş etinde meydana getirdiği yaygın renk değişikliğinin hem fonksiyon hem de estetik açıdan problem oluşturduğu görülmüştür. Bu olgu sunumunda, metallerin ağız ortamında korozyona yatkınlıkları, korozyon sonucu oluşan olumsuzlukların önemi ve alternatif tedavi seçenekleri sunulmaktadır. It is well known that most of the materials used in dentistry are susceptible to corrosion. The soft tissue color change caused by the corrosion products, which is often observed at the margins of the fixed prosthetic restorations, was observed in this case after a post-core placement. It was seen that the corrosion products of metal post which was placed 13 years ago to central incizor of 54 years old man refered to our clinic and the color change at the vestibular gingiva resulted in the problems for the patient both functionally and esthetically. In this case report, the corrosion susceptibility of the metals in oral environment, the importance of the negative effects of the corrosion and alternative treatment options are presented. ANAHTAR KELİMELER Alaşım, dişeti, korozyon, post-kor KEYWORDS Alloy, gingiva, corrosion, post-core

2 31 GİRİŞ Diş hekimliğinde ağız içi restorasyonların yapımında çeşitli metaller ve metal alaşımları kullanılmaktadır. Metal veya alaşımların, çevrenin (atmosfer, su içi, toprak altı yanında ağız sıvıları) etkisiyle kimyasal veya elektrokimyasal olarak etkilenmesine korozyon denir 1. Lekelenme ise oksit, sülfit gibi reaksiyon ürünlerinin ince yapışkan bir tabaka halinde metal yüzeyine yerleşerek yüzeyde gözle görülebilir bir renk değişikliği oluşturmasıdır 2. Metalin yapısında meydana gelen bu olaylar sadece estetik kaybına neden olmamakta, aynı zamanda alaşımların fiziksel özelliklerini ve dayanıklılıklarını da olumsuz olarak etkilemektedir. Diş hekimliğinde kullanılan metal ve alaşımların seçiminde mekanik özelliklerin yanında, biyouyumluluk ve korozyona karşı direnç en büyük rolü oynamaktadır. Ağız içinde korozyon sonucu serbest kalan metal iyonları; likenoid lezyonlar, ülserler, lökoplaki, kanser ve böbrek bozukluklarına neden olmakta ve biyolojik sistemi olumsuz etkileyebilmektedir 3. Bu nedenle korozyon direnci, bir materyalin biyouyumluluğunda anahtar rol oynamaktadır. Ağız ortamı lekelenme ve korozyon için oldukça ideal bir ortamdır 4. Bundan dolayı, ağız içi restorasyonlarda kullanılacak metal veya alaşımların; ağız içi neme, sıcaklık değişikliklerine (0-70 C) ve gıdaların yıkımı sırasında meydana gelen ph değişikliklerine (2-11) dirençli olması istenmektedir 5. Aşırı madde kaybına uğramış endodontik tedavili dişlerin restore edilmesinde post ve kor sistemleri sıklıkla kullanılmaktadır. Metalik postlar, üstün fiziksel özellikleri ve biyolojik uyumluluklarından dolayı yaygın olarak tercih edilirler. Ancak, bu postların zamanla korozyona uğrayarak dişte ve periodontal dokularda korozyon ürünlerinin birikimine bağlı renk değişiklikleri oluşturdukları 6, korozyona bağlı kök kırıklarına sebep oldukları 7, 8 ve buna ilave olarak hastada acı ve ekşi (asitli) tadın eşlik ettiği rahatsızlığa neden oldukları gösterilmiştir 9. Bu olgu sunumunda, metal post uygulanması sonrası üst çene ön bölgede oluşan dişetindeki renk değişikliği değerlendirilerek, tedaviden sonra elde edilen iyileşme sunulmuştur. OLGU BİLDİRİMİ 54 yaşındaki erkek hasta üst çene ön bölge dişetindeki renk değişikliği ve hafif ağrı nedeniyle Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti Anabilim Dalı kliniğine başvurmuştur. Hastadan alınan anamnezde, 13 yıl önce üst çenedeki tüm dişlerin sabit protetik restorasyon ile tedavi edildiği ve protezlerin yapımından önce sol santral dişe kanal tedavisi, post-kor uygulaması ve ardından apikal rezeksiyon yapıldığı anlaşılmıştır. Hastanın son 2-3 aya kadar belirgin bir rahatsızlığının olmadığı, dişetindeki renklenmenin uzun dönemdir var olduğu, ancak ağrının son aylarda oluştuğu öğrenilmiştir. Hastanın yapılan ağız içi muayenesinde, üst tam çene sabit protetik restorasyonların olduğu ve sol santral dişin kök ucunu takip eden alanda, dişetinde vestibuler sulkusa yakın bölgede renk değişikliğinin olduğu izlenmiştir (Resim 1). Hasta palpasyonda bu bölgede hafif hassasiyet hissettiğini belirtmiştir. Hastanın uzun dönem sabit protetik restorasyon kullanması nedeniyle oluşan renklenmenin kron marjinindeki korozyondan oluşabileceği düşüncesi ile Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı ile konsulte edilmiş, renklenmenin lokalizasyonunun marjinden uzakta olması ve tek bir bölgede yoğunlaşması nedeniyle bu olasılık elimine edilmiştir. Radyografik incelemede, sol santral dişte kök ucuna kadar uzanan bir post ve kök ucunda da bir radyolusensi izlenmiştir (Resim 2). Restorasyonların sökülmesinin ardından sol santral dişte kronda kompozit restorasyon ve kanal içerisine yerleştirilmiş metal post görülmüştür. Kanal tedavisinin yenilenmesi düşünülmüş, ancak ultrasonik cihaz kullanılmasına rağmen metal postun sökülememesi ve dikey perküsyonda da dişte hassasiyetin olması, çekim endikasyonu konulmasında önemli rol oynamıştır. Çekim sırasında dişin kök ucuna yakın bölgede vestibulde bir fenestrasyon olduğu gözlenmiştir ve bölge iyice kürete edilerek iyileşmeye bırakılmıştır. Çekilen diş incelendiğinde, kanala yerleştirilen metalin kök ucuna kadar uzandığı (Resim 3) ve bu bölgeden kemik ile temasta olduğu saptanmıştır.

3 32 RESİM 1 Olgunun tedavi öncesi ağız içi görüntüsü Kök ucuna kadar uzanan bu metalin korozyonu ve iyon salınımının, yumuşak dokudaki renklenmenin nedeni olduğu düşüncesi ile çekilen diş bir separe yardımı ile insizalden apikale doğru kesilerek ikiye ayrılmış (Resim 4) ve metalin tek parça olarak kanaldan çıkarılması sağlanmıştır. Metal postun içeriğinin belirlenmesi için Tarama Elektron Mikroskobu (SEM, JEOL JSM 6400, Tokyo, Japonya) ve EDX (Enerji Dağıtıcı X-ışını, Thermo Noran System SIX, Thermo Noran, USA) sistemleri ile yapılan mikroanalizde, temiz metalde gümüşün ana yapıyı oluşturduğu ve lekeli metalde ise gümüşle birlikte eser miktarlarda Sodyum (Na), Magnezyum (Mg), Silisyum (Si), Kalsiyum (Ca), Klor (Cl), Kükürt (S) in olduğu görülmüştür (Resim 5). Çekim bölgelerinin iyileşmesinin ardından bir süre daha hastaya geçici restorasyonlar kullandırılmış ve ardından daimi restorasyonları yapılarak simante edilmiştir (Resim 6, 7). Hastanın 3, 6 aylık, 1, 2 ve 3 yıllık kontrol randevuları tamamlanmış, vestibüldeki renk değişikliğinin zamanla azaldığı izlenmiştir (Resim 8). TARTIŞMA RESİM 2 Olgunun tedavi öncesi radyografik görüntüsü Günümüzde endodontik tedavi yapılmış olan dişlerin restorasyonunda başarı, kullanılacak maddenin doğru seçimi, özelliklerinin anlaşılması ve doğru yöntemin kullanılmasına bağlıdır. Bu nedenle seçilen maddenin biyouyumluluğu tedavi prognozunu etkiler. RESİM 3 RESİM 4 Çekilen dişin ve kök ucuna kadar uzanan postun görüntüsü Separe ile kesilen dişin ve metal postun görüntüsü

4 33 RESİM 5 ED-X sistemi ile analiz edilen temiz ve lekeli metalin mikroanaliz görüntüsü RESİM 6 RESİM 8 Olgunun tedavi sonrası ağız içi görüntüsü Olgunun tedaviden 3 yıl sonraki ağız içi görüntüsü RESİM 7 Olgunun tedavi sonrası radyografik görüntüsü Metal ve metal alaşımlarının korozyon direnci, ağız içi uygulamalarda önemli bir özelliktir. Bundan dolayı, yüksek korozyon direnci göz önüne alındığında bu olguda kullanılmış olan metal postun yerine kıymetli alaşımların kullanılması, dental uygulamalar için daha uygundurlar4. Ancak kanal tedavili bir dişin uzun süre ağızda kalabilecek şekilde restorasyonu için metal alaşımlarının kullanılması mekanik ve biyolojik açıdan tartışma konusu olmuştur10, 11. Metal postların dişeti bölgesinde oluşturdukları estetik sorunların ortadan kaldırılması amacıyla titanyum, polietilen, cam ve karbon fiberlerle güçlendirilmiş prefabrik rezin, zirkonyum ile güçlendirilmiş postlar tercih edilmektedirler.

5 34 Son dönemde yapılan çalışmalar, yeni geliştirilen fiber post sistemlerinin bağlayıcı ajanlar ve kompozitlerle kombine edilmesi sonucunda üstün mekanik ve estetik özelliklere sahip restorasyonların yapılabilmesine olanak sağladığını göstermektedir 12, 13. Korozyona direnci fazla olan fiber postların, elastisite modülü dentine yakındır (18-20 Gpa) ve kompozit rezin esaslı yapıştırma simanları kullanıldığında homojen bir bütünlük sağladığı düşünülmektedir. Bu da postun kırılma riskini en aza indirgemektedir 14. Ayrıca yapılan sitotoksisite çalışmalarında, fiber postların metallere kıyasla biyouyumluluğunun daha iyi olduğu gösterilmiştir 11. Metal post endikasyonu konulmuş bu olguda post yuvasının açılması sırasında apikal tıkamanın sağlanması için apikal bölümde 4-5 mm lik guta-perkanın korunması esastır 15. Apikal rezeksiyon yapıldığı gözönüne alındığında operasyon sonrası iyi bir apikal tıkamanın sağlanamadığı ve metalin kemik ile temasta olduğu saptanmıştır. Bu durum hem korozyonu hızlandırmış hem de korozyon ürünlerinin çevre dokulara yayılmasına olanak sağlamıştır. Arvidson ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada da, olgumuzda olduğu gibi postun ana yapısını oluşturan gümüş iyonunun, hücre üzerine toksik etkisinin çevre dokularda yıkıma sebep olduğu belirtilmiştir 6. Ayrıca Venclíkova ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada, olgumuzdaki metal postun immünolojik risk oluşturabileceği ortaya konmuştur 16. Son yıllarda üzerinde çok durulan metal allerjisi ve metal ve metal alaşımlarının korozyon ürünlerinin toksik etkileri düşünüldüğünde, bu olgu, metal ve alaşımlarının yerine korozyon problemi göstermeyen alternatiflerin kullanılmasının daha uygun olacağı gerçeğini ortaya koymaktadır. KAYNAKLAR 1. Gil FJ, Sanchez LA, Espias A, Planell JA. In vitro corrosion behaviour and metallic ion release of different prosthodontic alloys. Int Dent J 1999;49: Ochi M, Endo K, Ohno H, Takasusuki N, Matsubara H, Maida T. In vitro corrosion of dental Ag-based alloys in polyvinylpyrrolidone iodine solution. Dent Mater J 2005;24: Wright DC, Gallant RF, Spangberg L. Correlation of corrosion behavior and cytotoxicity in Au-Cu-Ag ternary alloys. J Biomed Mater Res 1982;16: Poljak-Guberina R, Knezovic-Zlatark D, Katumark M. Dental alloys and corrosion resistance. Acta Stomat Croat 2004;36: Kedici SP, Abbas Aksüt A, Kılıçarslan MA, Bayramoğlu G. Corrosion behaviour of dental metals and alloys in different media. J Oral Rehabil 1998;25: Arvidson K, Cottler-Fox M, Friberg U. Effect of dental root posts on human gingival fibroblasts in vitro. J Dent Res 1980;59: Fernandes AS, Dessai GS. Factors affecting the fracture resistance of post-core reconstructed teeth: a review. Int J Prosthodont 2001;14: Newitter D. Divergent cast post and core technique for severely compromised molars with potential for corrosion fracture considered. Oper Dent 2005;30: Mehulic K, Prlic A, Komar D, Prskalo K. The Release of metal ions in the gingival fluid of prosthodontic patients. Acta Stomatol Croat 2005;39: Eliasson A, Arnelund CF, Johansson A. A clinical evaluation of cobalt-chromium metal-ceramic fixed partial dentures and crowns: A three- to seven-year retrospective study. J Prosthet Dent 2007;98: Torbjorner A, Karlsson S, Syverud M, Hensten-Pettersen A. Carbon fiber reinforced root canal posts. Mechanical and cytotoxic properties. Eur J Oral Sci 1996;104: Mannocci F, Sherriff M, Watson TF, Vallittu PK. Penetration of bonding resins into fibre-reinforced composite posts: a confocal microscopic study. Int Endod J 2005;38: Bell AM, Lassila LV, Kangasniemi I, Vallittu PK. Bonding of fibre-reinforced composite post to root canal dentin. J Dent 2005;33: Boschian Pest L, Cavalli G, Bertani P, Gagliani M. Adhesive post-endodontic restorations with fiber posts: push-out tests and SEM observations. Dent Mater 2002;18: Mavec JC, McClanahan SB, Minah GE, Johnson JD, Blundell RE Jr. Effects of an intracanal glass ionomer barrier on coronal microleakage in teeth with post space. J Endod 2006;32: Venclíkova Z, Benada O, Bártova J, Joska L, Mrklas L. Metallic pigmentation of human teeth and gingiva: morphological and immunological aspects. Dent Mater J 2007;26: Geliş Tarihi : Received Date : 22 October 2007 Kabul Tarihi : Accepted Date : 11 December 2007 İLETİŞİM ADRESİ Dr. Behram TUNCEL Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti Anabilim Dalı Sıhhiye/Ankara Tel: btuncel@hacettepe.edu.tr