BAfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YAYINI. Baflkent Üniversitesi Ad na Sahibi: Prof. Dr. Mehmet Haberal. Yay n Genel Yönetmeni: Mete Akyol

Transkript

1

2

3 BfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YYINI YEREL SÜREL YYIN Baflkent Üniversitesi d na Sahibi: Prof. Dr. Mehmet Haberal Yay n Genel Yönetmeni: Mete kyol Yay n Genel Yönetmeni Yard mc s : Mehmet Muhsinoğlu Genel Koordinatör: Gülçin Orkut Sorumlu Yaz flleri Müdürü: Çiğdem yhan flletme Genel Yönetmeni: Sina Şen Yay n Dan flman : Yaşar Öztürk Türk Dili Dan flman : Haydar Göfer Sanat Dan flman : Süheyla Dinç Redaksiyon: Fatma taman Düzeltme Sorumlular : Nükhet licikoğlu Seçiciler Kurulu: Prof. Dr. Nevzat Bilgin (nısal Başkan), Prof. Dr. hmet Mumcu, Prof. Dr. Solmaz Doğanca, Prof. Dr. Sevil Öksüz, Prof. Dr. Ender Varinlioğlu, Prof. Dr. Okay Eroskay, Prof. Dr. Fuat Çelebioğlu, Prof. Dr. Sedefhan Oğuz, Prof. Dr. Levent Peşkircioğlu, Necmi Tanyolaç, Haluk Cansın, İzmir Tolga, laettin Giray, yhan Erten, Nuri Özakyol, İlhan Banguoğlu, hmet ydede, Manuel Bilos, Cengiz Dolunay Sürekli Yazarlar: Yücel ksoy, Metin tamer, Nuray Bartoschek, Cahit Batum, Prof. Dr. Yüksel Bozer, Sadi Bülbül, li Murat Erkorkmaz, Konur Ertop, Gürbüz Evren, Metin Gören, İlyas Halil, Pelin Hazar, İlker İnal, Muzaffer İzgü, Serdar Kalkan, Özüm Larçın, Mehmet Muhsinoğlu, Filiz Leloğlu Oskay, Saniye Özden, Yaşar Öztürk, Erdoğan Sakman, Songül Saydam, İzlen Şen, Cheryl Tanrıverdi, İzmir Tolga, Engin Ünsal, Mehmet Ünver, Dr. Mehmet Uhri, Orhan Velidedeoğlu, Mustafa Yıldız Yönetim Merkezi: 10. Sok., No: 45, Bahçelievler, nkara Tel: (0312) (pbx) Faks: (0312) letiflim dresi: Mimoza 4/9, D: 1, taşehir, 34750, İstanbul Tel: (0216) (pbx) Faks: (0216) bone Hizmetleri: (0212) Da t m: Yaysat Renk yr m : Mat Yapım Bas m Tarihi: Baflkent Üniversitesi nin bir kültür hizmeti olan Bütün Dünya 2000, Baflkent Üniversitesi kurulufllar ndan 1. Cadde, No: 77, Bahçelievler, nkara adresindeki küm Reklamc l k, Dan flmanl k ve Yay nc l k jans Sanayi ve Ticaret.fi. nin 3. Cadde, No: 2, Yenimahalle, nkara adresindeki tesislerinde bas lm flt r. butundunya@butundunya.com.tr

4 Y l: 11, Say : 125 Ç N D E K L E R E K M Hak Vermenin cı Yanı... METE KYOL 10 Demokrasi Çeşitlemeleri ORHN VEL DEDEO LU 17 Mustafa Kemal Trablus ta... YfiR ÖZTÜRK 22 Payitaht tan Başkente HMET YDEDE 25 Türk Pasaportu Taşımanın Zorlukları (II) GÜRBÜZ EVREN 29 Padişah Nasıl Yaşıyor, Çevresindekiler Neler Yapıyordu? KONUR ERTOP Sayfa: 39 DEVfi RMELER 34 Özgürlük Savaşçısı Rabia rtık Özgür ZM R TOLG 39 Devşirmeler MET N GÖREN 42 Sosyal Girişimciler Umut Kapısı ralıyor CHERYL TNRIVERD 48 Dünyayı Kurtarmaya Çalışan Örgüt: Greenpeace SENEM SENGÜL 57 Ernesto Rafael Guevara de la Serna MEHMET MUHS NO LU 62 Batı Medeniyeti nin Katliam ve Soykırım Sicili BRIfi TRKN 68 Müzelik Devrim SEMR TY 75 Maurice Utrillo YÜCEL KSOY 80 Dünyanın En Yaşlı Blog Yazarı ERY D NÇER 85 Sınıfta Gülen Var S BEL C LL 88 Babam İşsiz Kalmış MUZFFER ZGÜ 93 Yaşam Dün Değil, Bugün ve Yarındır ÖZÜM LRÇIN 97 Tilki Kurnazdır ERDO N SKMN 99 Kırgına Uğramak DR. MEHMET UHR 102 Çocukluk rkadaşım Pıtırcık Kaplumbağam fiebnem fien 110 Kötülerin Kaderi... MEHMET ÜNVER 115 Sevda... MET N TMER 117 Mars a Giderken... L MURT ERKORKMZ 123 Her Başarının rdında Çileli Bir Dönem Vardır PER BERK N 126 Uzaklardan... NURY BRTOSCHEK 131 Başarının İlk Koşulu: Kendine Güven Duygusu MESUDE KSUNGUR 134 sya nın Gecelerini Değiştiren ygıt: Karaoke PEL N HZR 138 Rüzgarın Kollarındaki Bağbozumu Sizden Bize 8 lk Dersimiz Türkçe 15 Ekim SuDokular 84 Bilginizi Denetleyin Güzel Söz 133 Mankafa Poldi 147 UZKLRDN... nne ve Babalardan 148 Kareler ve Rakamlar 152 Mant k Bilmecesi 153 Satranç 154 Bulmaca 156 y n Kitaplar 158 Bir Fotograf Bin Sözcük ZLEN fien 143 yçiçeği Tarlaları ENG N ÜNSL Sayfa: 126

5 DN S ZE Mete kyol HK VERMEN N CI YNI... C ephede, yan n zdaki arkadafl n z n Benden buraya kadar dedikten sonra önce tüfe ini, sonra da kendini yere b rak p, sizi yaln z komas ndan farkl olmayan bir olay yaflad k geçen ay. Yazar m z li Naili Erdem, geçen ay k rg n bir sesle Benden buraya kadar dedi ve sonra da bu gönülsüz karar yla, Bütün Dünya daki gönüllü görevini b rakt. Onun bu karar n n yaratt beyinsel sanc m z n ve yüreksel ac - m z n ne denli uzun bir sürede kabuk ba layabilece inin hesab n yapt m z s rada, bu kez karar n n nedenini de duyduk ve... Bütün Dünya da y llard r onunla birlikte çal flan biz tüm arkadafllar, yüreklerimizden birer parçam z kopar lm fl gibi olduk. De miyormufl demek ki diyordu li Naili Erdem. Kimseler bir fley anlamak istemedikçe, kimseler neyin gerçekte ne oldu- unu ö renmek istemedikçe, tüm emekler bofl, tüm çabalar boflunaym fl, me er... Ve üzgün bir ifadeyle sürdürüyordu sözlerini: Üniversitede tutuflmaya bafllam flt Millete hizmet aflk m diyordu. Henüz çiçe i burnunda bir avukat oldu umda ise, tüm benli- imi alev alev sarm flt bu aflk. Beni ona en k sa sürede kavuflturabilecek en k sa yol, politika idi. Rahmetli babas, o lunun bu karar n ö renince babaca bir uyar da bulunmufl: Çok nankördür politika, o lum demifl. Hizmet aflk yla çal fl r, çabalars n, sonunda bakars n, kimseye bir fleyler anlatamam fls n. Sonra da, Ne kadar da hakl ym fl rahmetli babam diyerek, merhum babas ndan kalan kula- ndaki küpe sini yineliyordu: tatürk bile anlatmak istediklerini anlatamad bu millete... Baba uyar s n dinlemeyip girdi i politikada, özellikle Çal flma Bakanl ve özellikle Milli E itim Bakanl görevlerinde, Gençlik aflk millete hizmet le kavuflan li Naili Erdem, bu aflk yla son kez, Bütün Dünya da birlikteydi. Onun geçen ay, k rg n bir sesle Benden buraya kadar diyerek silah n ve cephesini b rakmas ndan duyumsad m z üzüntümüz, bizi yaln z komas ndand r ama... Yüreklerimizden birer parça kopar lm fl gibi olmam z n nedeni ise onun, baba küpesi ni an msamas ve merhum babas na hak verdi i bir ortam n varl d r. 7

6 S ZDEN B ZE MEKTUPLR B ZDEN S ZE YNITLR Bütün Dünya, Mimoza 4/9, D: 1, taflehir, 34750, stanbul butundunya@butundunya.com.tr Faks: ay n li Naili Erdem, flu an S elimde Bütün Dünya dergisi var ve ben slam dinini seven bir kifli olarak oruçluyum. yn zamanda ulu önder tatürk e yürekten ba l laik, demokratik Türkiye Cumhuriyeti için can m verecek kadar seven birisiyim. sla din, rk ayr m yapmadan birlik ve beraberlik içinde yaflamal y z, arkam zdan kuyumuzu kazanlara bunu göstermeliyiz. Baflka Türkiye olmad - na göre gidecek yerimiz de yok. Bunun için hep beraber oyunlara gelmeden bütünleflip beraber olal m ve ülkemize sahip ç kal m. Yazd klar n z o kadar hofluma gidip hislerime derman oldu ki, elimde olmadan bu yaz y yazma ihtiyac duydum. Umar m derginizi ve yaz n z milyonlarca kifli okuyordur. Sizin gibi ayd nlar m z oldu u için gurur duyuyorum ve Bütün Dünya dergisinde eme i geçen herkese hürmetlerimi yolluyorum, esen kal n. Nuran kdo an, Bursa. erhabalar Nuray Han m, M yaflam n gerçek de erini, unutulmaya mahkum etmek için, teknoloji elinden geleni fluursuz bir flekilde yap yor. Gelece imizi daha rahat, daha kolay, daha zahmetsiz, bir dü meye basarak bütün ifllerimizi halletme yolunda sanki oy birli i ile karar alm fllar gibi, durmadan yeni teknolojik malzemeler üretiyorlar. Bu ürettiklerini bizlere dayata dayata gerçek yaflam n de erleri yavafl yavafl bir sis perdesinin arkas ndan kaybolup, ebediyen geri dönmemek üzere uçup gidecek. O zaman insano lu için çok geç olacak. Ne yaz k ki herkese, yat na binip mavi düflün peflinden koflma flans verilmedi. Olsun, biz de flans m z Mevlana da arar z, hoflgörülü olmak için o bize yeter de artar bile... Yeniden okyanuslara yelken açmam zda yard mc olur. lbert Einstein ne demifl, Hayal gücü bilgiden daha önemlidir. Bütün sand n z, sand n z gibi olsun dile iyle sevgi ve sayg lar. suman Tavac. YZRIMIZIN YNITI: erhabalar suman Han m, Mbir yandan teknolojinin yaflant m za sa lad kolayl klardan yararlan rken, öte yandan sizin de vurgulad n z gibi gerçek yaflam n de erlerinden uzaklaflmamak için dengeyi sa lamaya çabal yoruz. Sand klar m zda y llar önce yaz lm fl mektuplar hâlâ dururken, telefonumuza kaydetti imiz tüm numaralar bir anda uçup gidince Eyvah, flimdi ne yapaca- m? diyoruz panik içinde... Sokaklarda ne a açlara t rmanan çocuklar var ne de yeflil oyun alanlar... Yan yana gelince birbirleriyle ne konuflaca n bilemeyen gençler yar m saat önce ayr ld klar arkadafllar yla messenger da karfl - lafl nca bizim anlamad m z bir dilde saatlerce konufluyorlar. Ben bunlar teknolojinin yan etkileri olarak tan ml yorum. Yani ne teknolojisiz ne de tamamen teknolojiye ba ml yaflamak. San r m, en güzeli, insansal de erlerimizi yitirmeden, dengeyi sa layabilmek. abeyimin mavi düflüne gelince, y llarca çevresindeki herkes bu düflün hayalden öteye gidemeyece ine inan rken, o tüm olumsuz sözlere kulaklar n t kad ve çal flmaya devam etti. K sacas sizin de yazd n z gibi hayallerinden vazgeçmedi i için düflünü gerçeklefltirebildi. sla vazgeçmeyece iniz hayallerinizin olmas dile iyle sevgi, selam ve sayg lar mla, Nuray Bartoschek ütün Dünya dergisini sürekli al yorum ve oku- B maktan büyük bir zevk duyuyorum. Nedeni ise bana geçmiflten yani küçüklü ümden bir fleyler veriyor olmas. Günümüzde geçmiflimizi hat rlatacak ve yaflatacak çok an var. Sizlere bu an lar m z yaflatt n z için çok teflekkür ederim. Sayg lar mla, Serkan Saatçi, Karfl yaka, zmir. öyle hayat dolu bir dergi haz rlam fl oldu unuz için siz- B lere teflekkür ediyorum. Dergimizin ç k fl n her ay sab rs zl kla bekliyorum ve Nuray Bartoschek Han m n hayat dolu yaz lar n çok be eniyorum. bdülkadir spir, Erzurum. eflke okuyucular aras nda bir K kampanya bafllat p nadolu daki köy okullar na da bu dergiyi ulaflt rabilsek. Sayg lar mla, fieref Erzen, Lefkofla, KKTC. 8 9

7 TÜRK D L Orhan Velidedeoğlu Demokrasi Cesitlemeleri Demokrasi sözcü ü üzerinde Türk Dili aç s ndan düflüncelerini ö renmek ister. ye bafllarlar. Roosevelt, Pafla n n duracak, onun kökenine smet Pafla da savafl n müttefiklerce kazan laca n söyler ve e ilecek de ilim. Demokrasi kavram na, çeflitli an lardan, Savafltan sonra Bat demokrasisini ülkemizde uygulayaca z, der. yaz lardan al nt larla yapaca m nokta vurufl larla de inece im. Roosevelt bunu duyunca: Pafla, Mustafa Ekmekçi, okuru ve sak n bu ifle giriflme, bu ifl ancak dostu Turan Örs ün smet Pafla yla ilgili bir an s n yaz s na smet Pafla anlat rken Tacet- Bat da olur, Do u da olmaz, der. flöyle aktarm flt : tin Özgüder sorar: Paflam, siz mi 1968 y l ustos ay içindeydi. Bir gün yak n akrabam, Pafla bu soruya çok içerler... hakl ç kt n z, Roosevelt mi?.. CHP stanbul l Baflkan Tacettin Ekmekçi, yaz s n flu kiflisel Özgüder: kflam saat sular nda smet Pafla bize gelecek, merika hep böyledir. meri- görüflüyle sonland r r: sen de gel, dedi. kan yöneticileri demokrasinin Do- Saat tam de Pafla geldi. u ülkelerinde olamayaca na (...) O s ralarda ö renci olaylar inanm fllar, demokrasileri de il, vard. Demokrasi bunal ml günler geçiriyordu. Konu, demokralerdir. (Cumhuriyet, 8 Mart 1987) cuntalar desteklemeyi ye lemiflsiden aç l nca smet Pafla, Size bir *** an m anlatay m dedi. Emekli Elçi Yavuz Gör anlat yor: 1943 y l ral k ay, smet Pafla Kahire ye ça r l d r. Orada kaç ay önce, deneyimli 5-6 Hari genel seçimlerinden bir- beylik görüflmeler biter. Bir gün ciyeci ile birlikte bir toplant da Baflkan Franklin Roosevelt, Pafla y ça r r, özel olarak görüflme- olan demokrasi sürecine bulundum. Ço u, yaklaflmakta umutla bak yorlard. çlerinden, genellikle pek az konuflan bir meslektafl, Söyleyece im fleylerin gerçekleflmemesini diliyorum. ma düflünüyorum ki demokrasi, Mustafa Kemal in bizim toplumumuza, Osmanl n n kal t olan toplumumuza enjekte etmeye muvaffak oldu- u bir voronov afl s d r.[*] Zaman geçtikçe bunun etkisi azalacak; yine eski tas, eski hamam... Demokrasi yolunday z, ama genlerimiz acaba buna yatk n m? dedi. (Cumhuriyet, Ekim 1995) *** Ismet nönü, 1950 seçimleri sonras yönetimi Demokrat Parti ye devreder. d Demokrat olan partinin iktidara gelmesiyle birlikte ülkeye de demokrasi de il ama demirkrasî gelir...(!) Köfle bafl nda iki flifle flarab deviren halktan baz kifliler, gecenin ileri saatlerinde tatürk Bulvar nda, K z lay meydan nda nara at p çevreyi tedirgin ettiklerinde kendilerini uyaranlara Demokrasi var, size ne! derler... TBMM nin 1950 deki yasama dönemi, Ulus taki 2. binas nda, Demokrat Parti nin ezici ço unlu- u ile bafllar. nkara ya gelen milletvekilleri çevredeki otellere yerleflirler. Bu milletvekillerinden biri de Ulus ta, tatürk Bulvar üzerinde, Merkez Bankas n n karfl s ndaki Park otelde kalmakta ve her sabah aya nda fl p d k terlik, s rt nda çizgili pijamas yla bulvar n karfl taraf na geçip Merkez Bankas n n yak n ndaki Karpiç lokantas na kahvalt ya gider. Karpiç, o günlerin nkaras n n en gözde tek lokantas yd ve çok üst düzeyde kifliler orada yemek yerdi. DP li bu milletvekili, bir sabah yine otelden ç k p tam bulvar geçerken Ulus gazetesi muhabirinin objektifine yakalan r ve ertesi gün gazeteye bafll k olur. Gazetecinin sorular na karfl Milletvekilinin verdi i yan t ilginçtir: Biz memlekete demokrasi getirdik, istedi- im yerde istedi im k l kla oturur yemek yerim, size ne?.. Sand a dayanan rejimin demokrasi olmad n, oy çoklu- undan baflka koflullar n da olmas gerekti ini düflünemeyen Demokrat Baflbakan da, ezici ço- unlu un hofllu uyla, TBMM kürsüsünden hayk r r: Siz isterseniz fleriati bile getirirsiniz!.. Demokrat Baflbakan h z n alamaz, bir baflka gün söyledi i Odunu aday göstersem milletvekili seçtiririm! sözüyle ünlenir... Otomotiv Sanayisi Derne i Sekreteri Ercan Tezer, kendisiyle yap lan bir söyleflide flöyle der: Trafik de bir çeflit demokrasi provas d r. Trafikte can ve mal güvenli i kolektif paylafl mla gerçekleflebilir. Demokratik ülkelerde daha az trafik kazas olmas onlar n demokrasi anlay fllar n n sonucudur. vrupa dan araçla do uya do ru yol al rsan z bu fark kademe kademe hissedersiniz. (Hürriyet 60. y l eki, 1 May s 2008) 10 11

8 BD EK M 2008 BD EK M 2008 Baflbakan Tansu Çiller 8 Ocak 1995 tarihli bas n toplant s nda Halk m za daha fazla demokrasi vermek istiyoruz demiflti. Bu nas l bir demokrasidir ki, siyasi iktidar onu kasas nda saklar, yeri geldikçe halk n a z na bir parmak bal pardon demokrasi çalar, oy karfl l : Ne kadar oy, o kadar demokrasi mi, demek istenir? Devlet kasas ndan halka torba torba nohut, fasulye, pirinç ya da çuvallarla kömür da t l r gibi... *** lhan Selçuk un demokrasiye bak fl gerçekçi: Demokrasinin anayurdu vrupa d r. Peki, bu olay nas l gerçekleflti?.. fiu sözcüklerin alt n çizelim: Rönesans... Reform... Hümanizma... yd nlanma... vrupa, bu aflamalardan geçerek ça dafl demokrasiye ulaflt ; demokrasinin altyap s nda a rl kl iki olgu var: yd nlanma... Sanayileflme te Türkiye Cumhuriyetinde ne ayd nlanma kültürünü benimsemifl bir toplum vard ; ne de sanayi devrimiyle güçlenen burjuva s n f oluflmufltu. skersivil-ayd n öncülü ünde ve Türkiye nin kendine özgü koflullar nda demokratik-devrim i yürütmek tek ç kar yoldu. (Cumhuriyet, 11 Temmuz 1997) yd nlanma n n ilk fl klar ndan birini oluflturan Galileo, kilisenin dinci otoritesini k rarak, akl n ve bilimin yolunu açm flt r. Bu yolun demokrasiye ulaflt n bilmeyen kifli eksik kalm fl demektir. (Cumhuriyet, 19 ustos 2008) *** Hüsnü. Göksel, bir yaz s nda ne güzel söyler: Demokrasi bir ahlak sorunudur. hlaks z adam demokrasiyi içine sindiremez. Demokrasi bir fazilettir. Erdemsiz adam demokrat olamaz. Demokrasi ciddi bir ifltir. Ciddiyetten uzak olan demokrat olamaz. Demokrasi onurlu yaflama sanat d r. Onurumun k r ld n duyuyorum. Demokrasi, hoyrat ayaklar alt nda kolayca ezilen narin bir çiçektir. Eziklik duyuyorum. Bugün Türk ayd n n n görevi bu rüzgâr n önünde savrulan kiflilerle u raflmak de il, onlar bu konuma getiren gücün kayna n bulmaya yönelmek olmal d r. Sartre, Umut eylemin ç k fl noktas d r, demifl: Gücümüz umudumuzdur. (Cumhuriyet, 30 Haziran 1990) *** E itimciler de demokrasi ve e itimi konusu üzerinde önemle dururlar. Doç. Dr. Savafl Büyükkaragöz de lkokul Program ve Demokrasi E itimi bafll kl yaz s nda flöyle der: Topluma uyum sa lamada ve kiflilik gelifliminde e itim kurumlar n n çok önemli bir rolü vard r yafl çocuklar n n devam etmek zorunda oldu u ilkö retim birinci kademesinde uygulanan ilkokul program n n, ö rencilere bilgi, beceri, de er duygusu, al flkanl k ve demokratik tutum kazand rma yönünden etkinli inin bilinmesi büyük bir önem arz etmektedir. okullar demokratik ortam içinde, Ilkö retim çocuklarda iflbirli i, paylaflma ve kat lmay gerçeklefltirmek için çeflitli faaliyetler içinde bulunmak zorundad r. *** TBMM de X, XI ve I. dönemler Tunceli milletvekili olarak bulunan Ö retmen Fethi Ülkü den dinlemifltim lerin bafllar nda, yabanc dillerini gelifltirmek için Paris e gönderilen birkaç genç Frans zca ö retmeninden biri Fethi Bey dir. O y llarda ( ) Türkiye nin Paris Büyükelçisi Numan Menemencio lu dur. Menemencio lu bir gün kültür atafleli i arac l yla Fethi ö retmeni ça rt r ve der ki Bir Frans z bayan sosyolog geldi bana, Türk çocuklar n n oynad oyunlara iliflkin bilgi istedi. Yafl m gere i bunlar n ço unu unuttum. Sizler gençsiniz, daha iyi an msars n z, lütfen bu bayan ile görüflünüz. Fethi Bey ve arkadafllar bu sosyolog ile tan fl r: Yetmifl küsur milletin çocuk oyunlar na iliflkin bilgi sa lam fl olan bayan, yedi göbek önce Türkiye den göç etmifl bir aileden oldu unu, kendisini Türk soyundan kabul etti i için araflt rmas nda Türk çocuklar n n oyunlar na daha genifl bir yer vermek istedi ini söyleyerek sorular na bafllar. Fethi Bey, bildi- i bütün oyunlar anlat r; ama hangi oyunu anlatsa bayan Peki, arada m z kç l k yapan olursa nas l çözümleniyor, bir yapt r m var m, bunu uygulayacak bir hakem var m diye sorar. Cirit oyunu d fl nda hiç birinde hakem yoktur. Bu oyunda cirit at ld nda yaralanma olabilir; ama bu kas tl de- il, oyun gere idir, hakemler de- erlendirir der. Sonunda sosyolog bayan araflt rmas n n amac n flöyle aç klar: Bütün dünya uluslar demokrasiye gönül verdiler. Ço u, demokrasinin ne oldu unu bile bilmeden buna özendi. Ben bir tan ya varmak istiyorum. Gözlemlerime göre, çocukken oyunlar n hakemli oynamaya al flm fl ülke insanlar, hakem gerektiren davran fllara daha kolay uyum sa l yor, kifli haklar na daha sayg l oluyor, dolay s yla da demokrasiyi kolayl kla benimsiyorlar. ngiltere kaynakl ayaktopu Orne in, oyununda bir hakemin bulunmas, o ülkede demokrasinin geliflmesinin bir göstergesidir. Onun d - fl ndaki ülkeler sadece demokrasicilik oynuyorlar. Fethi Bey an s n flöyle ba lam flt : O zaman Türkiye yi ve oyunlar m z ; neden birbirimizle kolay kaynaflamad m z ; niçin 12 13

9 BD EK M 2008 bir kooperatifi, bir flirketi devaml yürütemedi imizi anlam fl oldum. Türkiye ye döndükten sonra e itimle ilgili bütün toplant larda bu konuyu anlatmaya çal flt m ve e itimcilerimizden çocuklar - m za hakemli oyunlar bulup oynatmalar n önerdim... *** Elimde geçen aylarda yay mlanm fl bir gazete kesi i var. Erzurum Kültür Müdürlü ü kurs aç p topaç, çelikçomak, koza, k ztaklas, birdirbir, uzuneflek gibi kaybolmaya yüz tutmufl oyunlar çocuklara ö retmeye karar vermifl. Erzurum Kültür ve Turizm Müdürü, Çocuklar günün büyük bir bölümünü bilgisayar ve televizyon bafl nda geçiriyorlar. Onlar n daha sa l kl yaflamalar n sa lamak ve kültürel yozlaflmalar n n önüne geçmek için folklor araflt rmac lar m zla bu oyunlar n kurallar n belirleme çal flmalar yap yoruz diyor. 14 caba, folklor araflt rmac lar bu oyunlar, Fethi Ülkü ö retmenin özlemini gerçeklefltirecek biçimde, hakemli oyunlar haline getiremezler mi? Bilmem, demokrasi anlay - fl m z h zland rmaya katk s olur mu?.. Hani, Melih Cevdet nday yazm flt ya (Hürriyet, 11 Ocak 1995): Ülkemizde çok partili seçim yolunu açan smet nönü, bir gün yak n dostlar ndan birine, Ne dersin, bu ifle yüz y lda al flabilir miyiz? demifl de... [*] Sergei Voronon ( ), Rus kökenli bir Frans z (geriatri) araflt rmac s li y llarda bir gençlik afl s keflfetmifl ya da öyle san lm fl; sonradan, beklenen sonuçlar vermedi i anlafl lm fl... OrhanVelidedeoglu@butundunya.com.tr Bir gazeteci, akıl hastalı ı klini ini gezerken delilerin bahçedeki havuza atladıklarını gördü ve baflhekime dönerek Mükemmel dedi. Hastalarınızın her türlü gereksinimini karflıladı ınızı görüyorum. Baflhekim gazeteciye teflekkür ettikten sonra sözlerine devam etti: Siz bir de su doldurabildi imiz zaman gelin de görün! Havuzun bofl oldu unu ö renen gazeteci dehflet içinde tramplenin altına kofltu ve heyecanla atlamaya hazırlanan deliye atlamamasını, havuzun içinde su olmadı ını söyledi. Hasta, gazeteciye gayet sakin yanıt verdi: Zararı yok! dedi. Zaten ben de yüzme bilmiyorum! 1. aceze (arapça) a) sadaka b) yard m c) hibe ç) acizler 2. bâb (arapça) a) pencere b) kap c) sofa ç) koridor 3. cenân (arapça) a) yürek b) sevgili c) niflanl ç) dul 4. daktiloskopi (yunanca) a) daktilo ile yazmak b) sekretere dikte etmek c) suçluyu parmak izinden tan ma ç) daktilonun parças 5. çüst (farsça) a) tembel b) çevik c) köfle ç) daire 6. nâdân (farsça) a) cahil b) nankör c) hay rs z ç) vefas z 7. dansör (frans zca) a) kan ba fllayan b) kan ba fllanan c) mesle i dans olan kad n ç) mesle i dans olan erkek LK DERS M Z TÜRKÇE Saniye Özden Sözcük bilginizi denetledikten sonra, do ru yan tlar için 16 nc sayfam za bak n z 8. dâr-ül-fünûn (arapça) a) s nma yeri b) üniversite c) konservatuar ç) savafl alan 9. davya (frans zca) a) testere b) tavla c) diflçi kerpeteni ç) z mpara 10. eb âd (arapça) a) en ve boy b) bât l c) ilelebet ç) sülâle 11. fütüvvet (arapça) a) fethetmek b) güreflmek c) gençlik ç) ihtiyarl k 12. gabari (frans zca) a) yükün geniflli i b) yükün yüksekli i c) s v yük a rl ç) kat yük a rl 13. hacle (arapça) a) soyunma odas b) bekleme odas c) lohusa odas ç) gelin odas 14. ictinâb (arapça) a) kat lma b) çekimser c) sak nma ç) onama 15

10 LK DERS M Z TÜRKÇE YNITLR YKIN TR H M Z Yaşar Öztürk aceze (arapça) ç) acizler. 2. bâb (arapça) b) kap. 3. cenân (arapça) a) yürek. 4. daktiloskopi (yunanca) c) suçluyu parmak izinden tan ma. 5. çüst (farsça) b) çevik. 6. nâdân (farsça) a) cahil. 15 inci sayfam zda yer alan sözcüklerin do ru karfl l klar 7. dansör (frans zca) ç) mesle i dans olan erkek. 8. dâr-ül-fünûn (arapça) b) üniversite. 9. davya (frans zca) c) diflçi kerpeteni. 10. eb âd (arapça) a) en ve boy. 11. fütüvvet (arapça) c) gençlik. 12. gabari (frans zca) b) yükün yüksekli i. 13. hacle (arapça) ç) gelin odas. 14. ictinâb (arapça) c) sak nma. Paranı ver, selam ver, gönlünü ver, canını ver ama... Gizini verme. Günlerini say, servetini say, büyüklerini say ama... Yerinde sayma. Eflini be en, iflini be en, arkadaflını be en ama... Kendini be enme. Emek ver, kulak ver, bilgi ver ama... Hiçbir zaman bofl verme. Fidan büyüt, yoksul doyur, çocuk besle ama... Kin besleme. Davet et, hayret et, affet ama... hanet etme. Satıcı ol, alıcı ol, kalıcı ol, bulucu ol ama... Bölücü olma. Elini aç, gözünü aç, kapını aç ama... zını açma. Zulmü devir, nefsi devir ama... Çam devirme. Rakibini geç, sınıfını geç ama... Gülüp geçme. til, atıl ama... Satılma. MUSTF KEML TRBLUS T... Osmanl n n parçalanma, bölünme sürecinin sürmesini planlayan Büyük Devletler olarak adland r lan ngiltere, Fransa, vusturya-macaristan, lmanya ve Rusya d fl nda art klardan pay kapma niyetinde bir ülke daha vard : talya. Kayg yla umut, h rsla tatmin edilmemifl istekler aras nda kalm fl bir ülke olan talya, Büyük Devletler in en zay f üyesiydi ve bu nedenle Osmanl yla savafl meydan nda de- il, bar fl masas nda uzlaflmas gerekiyordu. talya, bir bardak suda f rt na kopmas n ya da oldu bitti an n bekliyordu. B k p usanmadan diplomatik kartlardan evler yapmaya çal - flan talyan d fliflleri bakan bofl durmuyordu. Osmanl ya karfl onun toprak bütünlü ünü savunan yüzünü gösterirken, öteki yüzü avdan pay na düflen parçan n peflindeydi Paris Bar fl Konferans nda, Büyük Devletler, Osmanl n n toprak bütünlü ünü garanti etti; ama 1908 e gelince bu ka- t üzerinde kald. Kuzey den Rusya Kars, rdahan ve Batum u, vusturya-macaristan Balkanlar, Fransa Tunus u, ngiltere ise Rusya n n daha fazla ilerlemesini engellemek için uzatt dostluk eliyle (!) M s r ve K br s iflgal etti. z nl klar n ve öteki kesimlerin koruyuculu u için yar flan devletlerle bo uflan Osmanl n n bafl etmek zorunda kald gerçek sorun, yabanc yat r mlard. D fl borç ç gibi katlan yordu de devletin gelirinin yüzde 44 ü borç ödemeye giderken 1907 e gelindi inde devlet gelirinin yüzde 31 i borçlara de il, borçlar n faizini ödemeye ayr lm flt. Borç bata ndaki Osmanl ya uzanan eller, onu kurtarmak için de il, ondan ne koparabileceklerinin peflindeydi. talya bar flç s zma planlar 17

11 BD EK M 2008 yap yordu. Savafl d fl yollardan s zmalarla Osmanl ile talya aras ndaki kriz bafllad ve bu sonunda düflmanl a dönüfltü. Banco di Roma talyan Hükümeti nin bar flç yollarla s zma y kullanmas, politikas için seçti i bir araçt. Libya ya, savafla gerek kalmadan, aflama aflama el koymay hedefliyordu. Önce vahfli rekabet kurallar n uygulayarak tüm iflletmeleri ele geçirmeye giriflti. Bu yaln zca Osmanl n n de il, raplar n, Maltal, Rum ve Yahudi tüccarlar n da nefretini uyand rd. En büyük çabas ise genifl araziler sat n almak oldu. talyan bas n üzerinde oldukça etkili gücü olan Banco di Roma, Libya daki bas n da yan na çekmek için ilginç yöntemler kulland. Libya göz göre göre Osmanl n n avuçlar ndan slak bir sabun gibi kayarken, Mustafa Kemal in elefltirilerini, uyar lar n dikkate almak yerine savunmaya, sald r - ya geçenler onu ülkenin siyasi anlamda kalbi olan Selanik ten uzaklaflt rmak istediler. Ona dan flmadan kendisini Trablusgarp a göndermeyi kararlaflt rd lar. Böylece hem yaklaflmakta olan ttihat ve Terakki Cemiyeti kongresine kat lmas önlenecek hem de Trablusgarp ta yok edilecekti. Mustafa Kemal in bindi i gemi Trablusgarp a demirledi. R ht m yoktu. Bir kay kç onu k y ya götürdü. stanbul da yöneticiler, Böyle gelmifl, böyle gider diyorlard. Öncekiler gibi Mustafa Kemal in de burada kafas n kuma gömüp olup bitenlere kay ts z kalaca san l yordu. Yan ld klar n çok k sa zamanda gördüler. Kenti ve bölgeyi avuç içine alan belediye baflkan n n tüm kar fl kl klar n bafl oldu unu anlayan Mustafa Kemal, Getirin bana bu Hasune Pafla y! buyru unu verdi. Bu emir karfl s nda flafl ran askerler büyük bir nezaketle dokunulmaz z rhl belediye baflkan n istemeden Mustafa Kemal in karfl s na ç kard lar. Mustafa Kemal asi belediye baflkan yla uygun bir biçimde görüfltü. Namus sözü ald ktan sonra serbest b rakt. Çok geçmeden gelen, Trablusgarp ve çevresindeki afliretler birleflip gece kenti bas p Mustafa Kemal i öldürecekler bilgisi herkesi telaflland rd. Haberi getiren polis müdürü, bölge komutan - na bir fley yapmayacaklar n, hedeflerinin Mustafa Kemal oldu unu söyleyince, Mustafa Kemal, Siz kendinizi koruyun dedi. Bana bir fley olmaz! Mustafa Kemal bölge komutan na dönerek, Bu adam onlardand r, fakat b rak n z öyle olsun! dedi. fliretler kenti iflgal edip bir camide topland. Mustafa Kemal yan na çok iyi rapça bilen yaverini ald ve camiye gitti. Kalabal yararak, Sizi yönetenler neredeyse, beni hemen oraya götürünüz! diye emretti. Mustafa Kemal odaya girer girmez kap y kapatt. Odada bulunanlar görünce gözlerine inanamad. Odadaki insanlar Osmanl Devleti nin hizmetinde nahiye müdürlü ü, kaymakaml k ya da mutasarr fl k yapan, ama kendi ç karlar n kollayanlard. ac n çürü ü içindeydi. Mustafa Kemal onlar n gözlerinin içine bakarak, Siz kimsiniz? Ne yapmak istiyorsunuz? diye hayk rd. Odadakiler, Mustafa Kemal in orduyla gelip kendilerini kuflatt - n sand klar için korkuya kap ld lar. Osmanl n n temsilcisi, nahiye müdürü, kaymakam, mutasarr f olduklar n vurgulayarak kendilerini tan tt lar Devrimi ile ç karlar n n s f ra indi ini vurgulay p stedi imiz fley ç kar m z n s f r olmamas d r! dediler. Daha sonra Mustafa Kemal eylemin bafl n çeken fleyhle görüfltü. fieyh ona, Sen kimsin, yetkin nedir? diye sordu. Mustafa Kemal de cebinden yetki belgesini ç kar p gösterdi. fieyh de cebinden o belgenin ayn s olan üç belgeyi uzatt. Kendisine de ersiz bir belge verilip aldat ld n anlayan Mustafa Kemal, Buyrun, belgeyi y rtabilirsiniz dedi. Ben belgeye gereksinimi olmayan, buraya seninle konuflmak için belgesiz gelen bir adam m. Görevini tamamlay p geri dö

12 BD EK M 2008 nece i s rada ünü k sa zamanda yay lan Mustafa Kemal, Bingazi den bir mektup ald : Buraya u ramadan gitme! Bingazi de Mustafa Kemal i gelece ini duyan insanlar karfl lad. Konaklayaca otelin salonunda otururlarken, Bingazi komiseri telaflla içeri girdi, heyecanl bir sesle fieyh Mansur Hazretleri teflrif ediyorlar! dedi. Bingazi ye gelmeden bilgilenen Mustafa Kemal, fieyh Mansur un yörede kral gibi oldu unu, devlet daireleri, polis ve jandarmay ve yöredeki alay avucunun içine ald n ö renmiflti. Yetkililer el pençe divan durup kap da fleyhi bekliyordu. Mustafa Kemal e gördükleri yetmiflti. Mustafa Kemal fleyh geldi i için kalkmad gibi, ona oturmas için yer de göstermedi. Gözlerini dikerek, fieyh Mansur, sen hiç s k lmaz m s n? diye sordu. Buradaki devlet örgütünü kendi hüküm ve iradene ba layaca n zannederek bir tak m cüretkârl klarda bulunuyorsun. Bu küstahl - n n derecesini anlam yor musun? Ben sana haddini bildirece im! Herkes donup kalm flt. fieyh salonu terk ederken yetkilileri bir korku ve telafl ald. Bayram yaklafl yordu. Mustafa Kemal bölge komutan ndan tüm askerleri biraraya toplamas - n, onlarla bafltan sona görüflmek istedi ini söyledi: rkadafllar sizi kutlar m. Dünyan n bir ucunda Osmanl mparatorlu u nun bu unutulmufl köflesinde ne büyük bir s - k nt yla, güçlükle askerli i uyguluyorsunuz. Ben stanbul ve Makedonya ya vard mda sizi örnek olarak anlataca m. Sizin de hofllanaca n z bir tatbikat yapt - raca m. ster misiniz? Yürekten Evet! sesleri üzerine Mustafa Kemal tatbikat plan haz rlad. Düflsel düflman yenece i s rada alay hiç tahmin etmedi i düflman n bat dan geldi ini haber ald. Bu düflman alt eden alay, bu kez kendi sa ndan beliren düflmana yöneldi. Orada fieyh Mansur un evi bulunuyordu. Bir anda evinin askerlerle çevrildi ini gören ve askerlerin tatbikat yapt n bilmeyen fleyh beyaz bayrakl bir adam n göndererek Teslim! dedi. Mustafa Kemal, Peki kabul ediyorum. Bu akflam benimle konuflmaya gelsin flimdi kuflatmay kald r yorum diye haber gönderdi. kflam görüflmede fieyh Mansur, Mustafa Kemal in ne yapmak istedi ini anlamad ; ama ikna oldu. Osmanl n n daha do rusu devlet egemenli i yeniden kurulmufltu. 100 y l önce bu anlaml ifllere imza atan Mustafa Kemal in 29 Ekim 1908 günü Hanya da stikbal gazetesinde bir mektubu yay mland. radan yüz y l geçmesine karfl n mektubun içeri i ve tafl d anlam günümüz için geçerlili ini koruyor: ziz vatandafl, süreden beri Bingazi ve Bingazi memurlar ndan baz s Bir hakk nda gazetenizde yazmakta oldu unuz bilginin pek basit görüfl ve düflünceli insanlar n araflt rma, inceleme ve usa vurma yapmadan gönderdi i mektuplara dayand - na kuflku edilemez. Gazetenizin böyle flahsi garaza dayan larak yap lan ihbarlar n yay mlanmas na arac olmas, Bingazi de birçok onurlu kimsenin birbirine kuflkulu gözlerle bakmas na, kurulmas ve pekifltirilmesi ulusun esenli i ve vatan n mutlulu u ad na pek gerekli olan kardefllik duygular na zarar verebilir. Ulus bireyleri aras nda arabozuculu u de il, birlik ve beraberli i sa lamaya, birbirinden intikam alma duygusunu do urtmaya de il, bask ve zulüm devrinin kiri olan kötü duygular n kalplerden at lmas na yarayacak olgunlukta ak ll ca makaleler ya- BD EK M 2008 y mlanmas na gayret edilirse gazetenizin flerefi yükselir, hizmeti yararl olur. Eski hükümetin büyüttü ü zulüm bilinmektedir. Yanl fl bilgiye dayanarak baz namus ve hamiyet sahiplerinin de o bask c tak ma kar flt r lmas pek büyük hatad r. Bir aydan fazla bir süreden beridir vatan m z n frika s nda yolculuk yap yor ve yerel durumu, kamuoyunu, karfl l kl duyguyu araflt r yorum. Buna dayanarak, gazetenizde yay mlanmas na arac l k edilen konular n gerçe e yaklaflmad yan nda çok zararl oldu unu söyleyebilirim. Gazetelerimizin ahlak m za yükseklik, duygular m za temizlik ve maneviyat m za güç verecek makalelerin sergilendi i yer oldu unu görmek isteriz. Vicdan m n temizli ine emin olunuz kardeflim. Kurmay K demli Yüzbafl M. Kemal. Üç y l sonra Mustafa Kemal yine geri gelecekti. lk savafl n yapmak üzere Osmanl topraklar n iflgal eden talyanlar a karfl savaflmak için... YasarOzturk@butundunya.com.tr Düflündü ümüz, söylemek istedi imiz, söyledi imizi sandı- ımız, söyledi imiz, karflımızdakinin duymak istedi i, duydu- u, anlamak istedi i, anladı ını sandı ı, anladı ı arasında farklar vardır. flte bu nedenlerle, kiflilerin birbirlerini yanlıfl anlamaları için hemen her zaman, ortada en az 9 olasılık vardır

13 Cumhuriyet 4 yafl ndayd. 15 Ekim 1927 Cumartesi günü, CHP kinci Büyük Kongresi baflkentte toplanm flt... YZN: HMET YDEDE Gazi Mustafa Kemal günlerdir, toplam 36 saat 33 dakikada okumay tamamlad Nutuk un son sayfalar na yaklaflt nda, yine kendinden emin bir ses tonuyla, nkara n n baflkent olmas konusuna girdi: Efendiler, Lozan ntlaflmas n n eklerinden olan düflman iflgali alt ndaki topraklar m z boflaltma protokolu uyguland ktan sonra, yabanc iflgalinden tamamen kurtulan Türkiye nin toprak bütünlü ü fiilî olarak sa lanm flt. rt k yeni Türkiye Devleti nin baflkentini bir kanunla tespit etmek gerekiyordu. Bütün düflünceler, yeni Türkiye nin baflkenti nadolu da ve nkara flehri olarak seçme lüzumunda birlefliyordu. 22 seçimde, co rafî durum ve askerî strateji en büyük Bu önemi tafl yordu. Devletin baflkentini bir an önce tespit ederek, içten ve d fltan gelen karars zl klara bir son vermek flartt. Gerçekten de, bilindi i üzere, baflkentin stanbul olarak kalaca veya nkara olaca konusunda öteden beri içeride ve d flar da karars zl klar görülüyor, bas nda demeçlere ve tart flmalara rastlan yordu. Bu arada stanbul un yeni milletvekillerinden baz lar, Refet Pafla baflta olmak üzere, stanbul un payitaht olarak kalmas gere- ini baz örneklere dayanarak ispat etmeye çal fl yorlard. nkara n n gerek iklim, gerek ulaflt rma araçlar ve geliflme kabiliyet ve istidad ve gerekse mevcut tesisler ve kurulufllar bak m ndan hiç de uygun ve elveriflli olmad n söylüyorlar; stanbul un payitaht olmas lâz md r ve mutlaka olacakt r, diyorlard. Bu ifadeye dikkat edilirse, bizim baflkent deyimiyle kastetti imiz anlam ile, bu ifadelerdeki payitaht deyimini kullananlar n görüflleri aras nda bir fark bulmamak mümkün de- ildir. Bundan dolay, bu konuda zaten kesinleflmifl bulunan karar - m z resmen ve kanunî yoldan ilân ettirerek, payitaht sözünün de yeni Türkiye Devleti nde kullan lmas na gerek kalmad n göstermek lâz m geldi. D fliflleri Bakan smet Pafla, 9 Ekim 1923 tarihli tek maddelik bir kanun tasar s n Meclis e teklif etti. lt nda daha on dört kadar zat n imzas bulunan bu kanun teklifi, 13 Ekim 1923 tarihinde uzun görüflme ve tart flmalardan sonra çok büyük bir ço unlukla kabul edildi. Kabul edilen kanun maddesi fludur: Türkiye Devleti nin baflkenti nkara flehridir. *** Temsil Kurulu nun çal flmalar n yürütmek için karargâh olarak seçti i nkara da 27 ral k 1919 da büyük bir coflkuyla karfl lanan Mustafa Kemal, Türkiye Cumhuriyeti nin temellerini de burada att. 23 Nisan 1920 de kurulan TBMM hükümetinin idare merkezi ilan edilen nkara, 13 Ekim 1923 te ç kar lan bir kanunla da Türkiye nin baflkenti oldu. Baflkent olduktan sonra h zl biçimde, sosyal, ekonomik, siya- D fliflleri Bakan smet Pafla, 9 Ekim 1923 tarihli tek maddelik bir yasa tasar s n Meclis e teklif etti. Kabul edilen kanun maddesi fludur: Türkiye Devleti nin baflkenti nkara flehridir. (Kaynak: Nutuk) 23

14 EVRENSEL BKIfi ÇISI Gürbüz Evren sal, askeri ve kültürel geliflime sahne olan nkara, bugün, tüm sektörler itibar yla kalk nd, ülkemizin ikinci büyük metropolü biçimine geldi. Tarihi boyunca çeflitli medeniyetlere befliklik eden nkara, baflkent olmas ndan sonra, özellikle kültürel etkinlikler aç s ndan h zl bir geliflme ve yenileflme içerisine girdi. lin özellikle, Dikmen, Çankaya ve Gaziosmanpafla semtlerinde, eski Osmanl mimarisinin taklidiyle bafllayan yap laflma, modern mimariye dönüflerek, ça dafl Türk mimarisinin biçim ve stili durumuna geldi. Bununla birlikte nkara Kalesi ndeki eski konaklar ve evler otantik yap s n halen koruyor. Prof. Hermann Jansen in haz rlad kent plan çerçevesin- 24 Cumhurbaflkan tatürk K z Ortaokulu nda ö rencilerle birlikte... de imar hareketleri h z kazan rken, kamu yönetiminin bafll - ca kurumlar kentte örgütlenmeye bafllam flt. Baflkentte, 30 resmi ve özel müze, yeni tesisleriyle bir Milli Kütüphane, 43 halk kütüphanesi, 1 gezici kütüphane, 1 çocuk kütüphanesi ve 418 matbaa bulunuyor. Ulusal ve uluslararas kongre turizmine hitap eden çok say da resmi ve özel organizasyonlar, kültürel faaliyetleri canl tutuyor. nkara da, kültür ve sanat etkinli i gösteren 343 dernek ve vak f, 18 sinema, 7 devlet tiyatrosu ile 7 özel tiyatro faaliyetlerini sürdürüyor. Her y l 13 Ekim günü nkara n n baflkent oluflu, düzenlenen büyük törenlerle kutlan yor. nkara Kalesi nde bafllayan bu törene özel giysileri içinde seymenler, ö renciler, çeflitli dernek temsilcileri kat l yor. Türk Pasaportu Tafl man n Zorluklar kinci Bölüm Yolculu un etkisiyle yorgun düflen çocuklar huysuzluk yapmaya bafllam flt. En küçükleri 2 yafl ndayd. Karn aç km fl, ayr ca tuvalete gitmek istiyordu. lamaya bafllad. vusturyal kad n polis bana dönerek, Söyleyin flu kad na sustursun çocu unu dedi. d Fadime olan kad na polisin iste ini ilettim. lk kez uça a binen ve yurt d fl na ç kan Fadime ne diyece ini bilmiyordu. Çok mahcup olmufltu. Ne söylediyse çocu u susturamad. Bu arada öteki çocuklar da a lamaya bafllad. flte o s rada kad n polis öyle bir ba rd ki, b rak n çocuklar ben bile korktum. lmanca say p döktü. Çocuklar, sanki kendilerine anlat lan öykülerdeki öcüyü görmüfl gibiydi; ama k s k sesle de olsa a lamay sürdürdüler. Öteki polise dönerek, Lütfen böyle sert davranmay n. Bak n bunlar çocuk, ne günahlar var? fllemleri hemen yaparsan z herkes için iyi olur dedim. Kad n görevli, flimize kar flmay n. Söylediklerimizi çevirmekle yetinin diye uyard. Çocuklar susturmak için bir fleyler vermeyi düflündüm. kl ma çantamdaki arma- an olarak götürdü üm lokum paketleri geldi. Birini ç kart p açt m. Kad n polis Buras krefl de- il diyerek müdahale etmek istedi; ama öteki engel oldu. Çocuklar lokumlarla oyalan p sustular. Sonunda sorgulamaya geçildi. Görevliler, kad n n neden Fransa ya gitti ini merak ediyordu. Pasaportu ve belgeleri, Fadime nin aile birlefltirme yasas uyar nca Paris e gitti ini gösteriyordu. Görünürde hiçbir eksi i yoktu. stedi iniz belge nedir? diye sordu umda, Bu kad n hamile, bu haliyle uça a nas l bindirmifller. Doktordan verilmifl bir rapor var m? yan t n ald m. Kad na söylenenleri aktard m. Karn n göstererek, Bu kadar bü- 25

15 BD EK M 2008 BD EK M 2008 yük oldu una bakmay n, 6 ayl k hamileyim dedi. Polisler yan ttan pek tatmin olmad. Ifli yokufla süreceklerini anlad m için polislere, Bu kad n vusturya Havayollar uça na nkara dan bindi. E er bir sorun olsayd vusturyal uçak personeli onu uça a almazd dedim. Buraya de in gelmifl, Paris e de gider. Zaten Türkler in herfleyi sorun diye söylenen polisler, pasaporta girifl damgas n vurduktan sonra bir görevli ça rarak Fadime ve çocuklar n gönderdiler. S ra, merakl gözlerle ne oldu- unu anlamaya çal flan öteki kad na gelmiflti. Genç kad ndan boynuna birkaç kez dolad alt n zinciri ve her iki kolundaki bilezikleri ç karmas n istediler. d n n Pakize oldu unu ö rendi- im henüz 19 yafl ndaki genç kad n çekinerek abey tak lar m alacaklar m? diye sordu. Ben de bilmiyorum, dur bakal m ne olacak? dedim. tiraf etmek gerekirse Pakize ayakl kuyumcu dükkan gibiydi. Uzunlu u iki metreyi aflan alt n zinciri ve 67 bilezi i vard. Polisler, Bunlar alt n m? diye sordular. Pakize nin Hepsi alt n, dü ünümde tak ld sözlerini çevirdi- imde, polislerin gözleri maden bulmuflças na fl ldad ve faturalar görelim diye tutturdular. Gel de vusturyal polislere Türk dü ünlerinde tak lan alt nlar n, bileziklerin, arma anlar n faturas n n olmad anlat. Yine de Pakize ye soruyu çevirdim. fiaflk n flaflk n bakt, Fatura yok ki dedi. fl bafla düflmüfltü. Dilim döndü ünce geleneksel dü ünlerden, tak lardan, arma anlardan söz ettim. Kad n polis, Madem bu denli zenginler, neden vrupa ya çal flmaya geliyorlar? Bunca alt n fatura olmadan ve vergisini ödemeden vrupa Birli i ne sokamaz dedi. Uça kaçarsa, ne yapacak bu kad n? diye sormaya çal flt m; ama polisler Fatura, vergi diyor baflka bir fley demiyordu. Bafl ma ifl alm flt m. Ben de uça a yetiflemeyecektim. O an akl ma Viyana daki Türkiye Konsoloslu u geldi. Polislere, kad n n Fransa ya yabanc iflçi efli olarak girifl izni oldu unu an msat p, bir çözüm bulunmas için konsoloslu u aramalar n önerdim. Uça n kalkmas na 15 dakika kalm flt, pasaportumu polislere uzatarak, Denetimi yap n da uça a yetifleyim dedim. Polisler memnun olmam flt. Belli ki gitmemi istemiyorlard. Kad n polis, Merak etmeyin Paris e giden bir baflka uçakta yer buluruz dedi. rkadafllar m n beni bekledi ini, akflam bir programa kat laca m söyledim. Kad n polis sinirlenmiflti. Madem yard mc olmayacakt n neden geldin? diye ba rd. Sakinli imi koruyarak, Bak n öteki yolcunun sorunu çözüldü; ama bu kad n için yapabilece im bir fley yok. Konsoloslu u aray n dedim. Kad n polis çok kaba ve kat yd. Bu kad n n alt n kaçakç l yapmad - n ne bilelim. Hakk nda tutanak düzenleyece iz diye kestirip att. Kaçakç oldu unu nereden ç kar yorsunuz. Kaçakç bunca tak y üstünde tafl r m? Madem Türkiye Konsoloslu u nu aramayacaks - n z, b rak n ben gideyim. Paris te havaalan nda bekleyen eflini bulur haber veririm dedim. Kad n polis iyice sinirlenmiflti. B kt k bu Türk yolculardan. Türkiye den gelen garip k yafetli kad nlarla, adamlarla ve yanlar ndaki bir sürü çocukla u raflmaktan yorulduk. Ne dil biliyorlar ne de yol yordam dedi. nsanlar n yolculuk özgürlü ü diyecek oldum, öteki polis müdahale etti: Sizi Viyana önlerinden iki kez kovduk, vrupa dan att k. Utanmadan geliyorsunuz. vrupa n n birçok havaalan nda Türkler e tepkili ve önyarg l görevlilere rastlam flt m; ama bu kez çok kat Türk düflmanlar yla nsanlar n yolculuk özgürlü ü diyecek oldum, öteki polis müdahale etti: Sizi Viyana önlerinden iki kez kovduk, vrupa dan att k. Utanmadan geliyorsunuz. karfl karfl yayd m. Böylesi insanlarla konuflman n yarar yoktu. Türk düflmanl yapt klar n söylesem, tart flmaya girsem bafl ma dert açacakt m. Pasaportumu son bir umut tekrar uzatt m, uça kaç raca m an msat p girifl damgas vurmalar n rica ettim. Pasaportumu alan kad n polis kendisini izlememi iflaret etti. Bir köflede bekleyen Pakize ye, merak etmemesini, konsoloslu u aray p durumu bildirece imi söyledim. fiu kad ndan kurtulay m, koflarak uça a yetiflirim, bu arada da cep telefonumu açar, Viyana da yaflayan arkadafl m Cengiz i arar, Pakize için bir fleyler yapmas n isterim diye düflünürken, aman Tanr m o da ne? Kad n polis beni tekrar pasaport s ras na getirmiflti. Karabasan gibiydi. Emir verircesine, Geç s raya bekle dedi. Kendimi iyice uzam fl s ran n en arkas nda buldum. Yapacak bir fley yoktu. Çaresiz bekleyecektim. Evet, tam 45 dakika sonra s ra bana geldi. Pasaportumu uzatt - m görevli de en az ötekiler denli sevimsizdi. lgili ilgisiz birçok soruya yan t verdim. Kafama vururcas na pasaportumu damgalay p önüme att. Nefret dolu ba

16 BD EK M 2008 k fllar eflli inde eliyle geçmemi iflaret etti. Pasaportumu ald m ve uçak hâlâ gitmemifltir umuduyla 122 numaral ç k fl kap s na do ru koflmaya niyetlendim. Pasaport denetim kulübesinin 5-10 metre ilerisinde, önünde paravan olan bir bölme vard. Burada, görevli olduklar anlafl lan iki kifli bekliyordu. Önlerinden geçerken h zland m. Uzun boylu olan durmam iflaret etti ve lmanca konuflmaya bafllad. Belli ki pasaportumu istiyordu. Yorgun, y lg n ve sinirlenmifl olarak pasaportumu uzatt m. fiöyle bir bakt ve eliyle oday gösterdi. çeri geçerken lmanca anlamad - m, ngilizce konuflabilece imi söyledim. Gümrü e beyan edilecek ne var diye sordu. Bir fley yok; ama acelem var, uça a yetiflmeye çal fl yorum dedim. Hiç oral olmayan görevli, bu kez de, Türkler kar fl k ifller yapmay seviyor herhalde, Neden Viyana üzerinden Paris e gidiyorsunuz dedi. Sana ne kardeflim, buradan geçmek yasak m? diye bafllayan tümceler kurmak vard ; ama vusturyal lar la u raflmaktan bunalm flt m. Sakinli imin son kal nt lar n da kullanarak soruyu yan tlad m. Görevli pis pis s r tt ve Türkçe olarak, Esrar, eroin, kokain falan yok mu? ç bakal m çantan dedi. Duygular m kaybolmufltu sanki... z m s k tutacak, tahriklere kap lmayacakt m. Görevli, el çantam 28 masan n üstüne boflaltt. Üç lokum paketini ay rd ve paketleri açmam istedi. Biri zaten aç kt. Ötekileri de açt m. Eline takt eldivenle lokumlar kar flt ran görevliye tad na bakmas n önerdim. Bu i renç fleyleri yememi beklemiyorsun herhalde diye ç k flt. nlayamad m bir sakinlik yafl yordum. Çantadan sonra ceplerimi, üstümü ve ayakkab lar m da arad. Bu arada, kaç eflli oldu um, domuz yiyip yemedi im, banyo küvetinde koyun kesip kesmedi im, evden kaçmas durumunda k z kardeflimi öldürüp öldürmeyece im, Türkler in çoraplar n kaç günde bir de ifltirdi i gibi saçma sapan sorulara da yan tlar verdim. Terbiyeden, bilgi ve görgüden nasibini almam fl bu zavall larla didiflmenin yarar yoktu. Gidebilirsin dediklerinde, yürüyecek durumum kalmam flt. Paris uça na binece im kap ya geldi imde uça n çoktan gitmifl oldu unu ö rendim. Uzun laf n k sas geceyi havaalan nda geçirdim ve sabahki uçakla Paris e gidebildim. yn uçakta Pakize de vard. Genç kad n n bafl na gelenler ise ayr bir yaz konusu. Merzifonlu Kara Mustafa Pafla n n torunlar olarak bir kez daha Viyana kap lar ndan püskürtülmüfltük. Ben pasaportumu çok seviyorum, Viyana da onlar n olsun. GurbuzEvren@butundunya.com.tr Tarihçi F nd kl l Mehmet a, stanbul da bugün de ayn ad tafl yan F nd kl da do mufl, sarayda silahtarl k görevine de- in yükselmiflti. Befl padiflah n döneminde saray yaflam na tan kl k etti. Olup bitenleri kaleme almaktan hofllan yordu. Kâtip Çelebi nin Fezleke ( Özet ) diye tan nan tarihini, onun kald yerden sürdüren Zeyl-i Fezleke ( Fezleke ye Ek ) yap t nda 1654 y l ndan bafllayarak 2. Mustafa n n tahta geçti i 1695 y l na de in gelen olaylar anlatt ten sonraki olaylara kendisi yak ndan tan k olmufltu. Onun bu yap t n baflar l bulan 2. Mustafa kendi saltanat döneminde olup bitenleri de yazmas n, bu yap t n Nusretname ( Zafer Kitab ) diye adland rmas n istedi. Silahtar F nd kl l Mehmet a, böylece bu padiflah n 20 y ll k dönemini zengin ayr nt larla konu edindi. Bir ayaklanma sonucunda yerine geçen 3. h- BÜYÜK YPITLRIMIZ Konur Ertop Tarihçinin Sarayda Gördükleri: Padiflah Nas l Yafl yor, Çevresindekiler Neler Yap yordu? met, ondan saraydaki görevinde kalmas n istedi. K sa bir süre sonra vezir olmaya da hak kazanm flt. ncak o, emeklili ini isteyerek saraya çok yak n So- ukçeflme semtinde sur üzerinde, deniz gören bir ev al p yerleflti. Yap t n burada yazmay sürdürerek Lale Devri nin ünlü padiflah 3. hmet in ilk 16 y l ndaki olaylar konu edindi. Kitab - n n son sat rlar n yazd ktan 3 y l sonra yaflama veda etti. Silahtar F nd kl l Mehmet a n n Zeyli Fezleke ile onu izleyen Nusretname adl yap tlar Osmanl tarihinin 67 y ll k kesitine önemli bir kaynakt r. Nusretname nin 2. Mustafa n n 8 y ll k dönemini ele alan ilk bölümü en canl, en ayr nt l sayfalar d r. F nd kl l Mehmet a bir gazeteci gibi günün olaylar n yaz - ya geçirmifltir. Olup bitenleri anlat rken sorumlu kiflilerin zay f yanlar, yapt klar yanl fllar, haks zl klar üzerinde aç k aç k durur. Yap t nda 17 nci yüzy lda 29

17 BD EK M 2008 BD EK M 2008 padiflah ve çevresindeki yaflam, dönemin önemli olaylar canl bir biçimde kendini gösterir. Mehmet a n n anlatt klar nda yer yer kendisi de karfl m - za ç kar: Padiflah Filibe yolunda, çad rda yemek yerken ona, cep tarihçi bizim kara ot ( spanak) yedi- imizi de tarihe yazar m? deyince, Mutlak hünkâr m, bu latifeden padiflah m z n murad ancak yazs n demektir yan t n verir. Bu olaya da kitab nda yer verir. Padiflah, hangi olaylar n tarihe geçti ini s k s k ö renmek ister: Bugün Padiflah m z bana ne yazd m sordu u zaman, daha bir fley kaydetmedim demifltim ki, havalar n s cakl ndan bir parça serinlemek için suya giren birkaç kiflinin bo uldu u haberi geldi. Tarihçi, cephelerdeki askerin yan nda yer alm fl, çarp flmalara tan k olmufltur. Yaflanan ana baba günlerini bütün canl l yla dile getirir: Cenk öyle bir hal alm flt ki yazmak veya anlatmak mümkün olmay p insanlar güz f rt nalar yapraklar nas l dallar ndan kopar p yere saçarsa, o yapraklar gibi dökülüp, metris ve flaranpol önü cesetlerden geçilmez olmufltu. Devlet adamlar na görev verirken kürk giydirilir, görevlileri yüreklendirmek için kese dolusu akçe, avuçla alt n da t l r. Tarihçi, sadrazama padiflah n gönderdi i baklava tepsisini sunmufl, ancak bekledi i arma- an alamam flt r: Pafla, Padiflah n kendisine gösterdi i sevginin k ymetini anlamad. Ben ondan 1000 alt nla bir samur kürk beklerken, iki saat sonra 80 k r k flerifi alt nla gözümü boyad. Bunu onun çelebili ine ve cömertli ine yak flt ramad m, ancak, llah bilir ya bir dalg n zaman na gelip çatt na ba lad m. Padiflahlar n flehzadelikleri her an öldürülme korkusu içinde geçmifltir. Y llar süren bu güç yaflam n sona erdi i gün, yazg lar n n de iflti ine bir türlü inanamazlar. Kendi saltanatlar bafllad nda art k bütün yetkiler onlar n elindedir. O s radaki flehzadeler onlar n çekti i korkular n içine sürüklenmifltir. Padiflah taht n koruyabilmek için asar, keser. Çevresinde ç karlar için didiflenlerden hem yararlanmaya hem onlar yönlendirmeye çal fl r. K ran k rana süren bu çekiflmelerin alt ndan insanc l çizgiler de tarihe yans r: s ras nda hasta bir yeniçerinin yol kenar - Yürüyüfl na y l p kald - n gören Padiflah m z, hasta yeniçerinin tedavisi için hekimleri görevlendirdi i gibi, bu yeniçerinin iyileflinceye kadar Kap a as n n yan nda konaklamas n da ilgililere tenbih etti ve bundan sonra hastalanan askerin bak m için hekimlerin çok dikkatli olmalar ve yaya hastalar n atland r lmalar hususunu da Sadrazama emretti. Vezirlerin bafl olan sadrazam devletin ikinci adam d r. Göreve gelmek için oldu u gibi, orada kalmak için de uygun olmayan ifller yapt klar, yanl fl kararlar verdikleri, efl dost kay rd klar, çal p ç rpt klar görülür. Kimi görevden al n r, mal ndan, can ndan olur, kimi de bir süre sonra yeniden ayn göreve getirilir. Gözü sadrazaml kta olanlar n say s hiç az de ildir. Yeniçeri as Çal k hmet Pafla bu sevdaya kap - lanlardand r. F nd kl l Mehmet a gibi padiflah da ondan yaka silker: Bir gün beni camide yakalay p Mührü bana al ver dedi. Kendisine, Ben orta kuflakl o lan m bu as l ifl içinde bulunmak bana büyük suçtur. Lutfeyleyip bu teklifi eyleme, iflte Padiflah, var kendisinden iste dedim. Vaat buyurdular dedi. llah mübarek eyleye, devlet yönetenlerde yalan olmaz dedim. Böylece elinden kurtulup Padiflah n yan na Sarayda y ld zlara bakarak gelecekteki olaylar haber verdi i kabul edilen bir müneccimbafl bulunmaktad r. Mehmet a n n böyle fleylere b y kalt ndan güldü ü gözlenir. geldim. fiu herifle ne belaya u rad m, mühür delisi olmufl dedim. Padiflah, Ya beni nas l taciz eyledi, bileydin. Hele vaatle bafl mdan savd m dedi. Devlet adamlar yükselmek, rakiplerinin ise aya n kayd rmak için yalan dolandan yararlan r, birbirlerine tuzaklar kurarlar. Sadrazam Moral Hasan Pafla tüm vezirleri Kubbealt ndan uzaklaflt rm fl, padiflah n iste i üzerine de zarars z sayd Kandilci Hüseyin Pafla y göreve getirmek zorunda kalm flt r. Bir süre sonra ondan kurtulmaya çal flm fl, baflaramam flt r. Daha sonra sadrazam olan Baltac Mehmet Pafla ise Hüseyin Pafla n n bafl na düzmece bir darbe yoluyla çorap örmeye kalk fl r: Bir adam n, koynuna Hüseyin Pafla n n sadrazam, birkaç kiflinin de fleyhülislam, stanbul kad s, ocaka as yap laca yolunda bir listeyle birkaç bayrak koydurup Beyaz t Camii ne gönderir. Sonra o adam yakalat p listede ad var diye Hüseyin Pafla y stanköy das na gönderip kaleye kapat r. Öteki suçsuz adamlar n da kimini öldürtür, kimini sürgüne gönderir. F nd kl l Mehmet a bu 30 31

18 BD EK M 2008 BD EK M 2008 oyunu anlat rken sadrazamdan çok a r bir dille söz etmekten kendini alamaz: ünvan n tafl yan ahmak, eflek, da l, böyle Sadrazam bir uydurma oyunla bir alay zavall adam n kan na girmifl oldu u kadar, Padiflah da zan alt - da b rakm fl oldu. Düzenin korunmas, adaletin sa lanmas için çok fliddetli cezalar uygulanm flt r: Bugün Padiflah yine tebdil gezerken Sofya ba lar aras nda bir cebecinin viflne dallar n k - rarak yemiflini yemekte oldu unu görerek cebeciyi hemen yakalatarak ibret olmak üzere boynunu vurdurdu. Sarayda y ld zlara bakarak gelecekteki olaylar haber verdi i kabul edilen bir müneccimbafl bulunmaktad r. Mehmet a n n böyle fleylere b y kalt ndan güldü ü gözlenir. Devlet ifllerini, ordunun sefere ç kmas n y ld z fal yla düzenleyen müneccim Lalizade den dinsiz, imans z, düzenbaz diye söz eder. Onun Varadin Savafl nda flehit düflen sadrazam düflman karfl s nda etkilemifl olmas n ba fllayamaz: Serdar Paflaya gelince, savafl böylece aleyhimize geliflirken, ota nda Lalizade denen lanetleme müneccimin karfl s nda elinde usturlap uygun saati beklemekteydi. Mendebur müneccim, Paflay tutmufl, Daha saati var efendim diyerek onun kesin kararlar almas n engellemekteydi. Sefere uzun haz rl klar sonunda ç k l r. skerin yemesi içmesi, yol almas, savaflmas için tüm gereksinmeler düflünülmüfltür. Büyük nehirleri geçmek için köprü yap m na yarayacak araç gereç arabalarla tafl n r. Sonradan düflman n da kullanmas n önlemek için köprü sökülüp araç gereç yeniden arabalara yerlefltirilir. Savaflta yakalan p düflman ordusuyla ilgili bilgi al nan yabanc askerlere, dil ad verilmektedir. Bunlar n sonu ne olur? çlerinden biri için padiflah, Müslüman olursa ne âlâ, yoksa öldürülsün emrini verir. Lehliye ne yapaca sorulunca Müslümanl kabul ederek, ad fiahin Mehmet kondu ve Eski Saray Baltac lar Ko uflu na kaydedilmesi emredildi. ncak baflkalar bu kadar flansl olmam flt r: kelle ve dil alan yi itler bahflifllerini Düflmandan alarak, getirdikeri dilleri Padiflah n gözü önünde öldürmeye devam ettiler. Esirlerin öldürülmesi s radan olaylardand r. z da olsa böyle bir sondan kurtulduklar görülür: Bugün Sadrazam n çad r nda yap lan toplant da tutsak al nan bu kadar insan n öldürülmesi uygun bulunmayarak hepsinin stanbul a götürülmesi ve içlerinden genç olanlar n her birinin 15 kurufl fiyatla beylik için gazilerden sat n al narak kürek hizmetine konulmas, yafll lar n ise gazilere b rak lmas yerinde görülerek bu husus tellallarla Orduyu hümayunda ilan edilmiflti. Tarihçinin cephelerde oldu u gibi kentte günlük yaflamda da anlatacaklar çoktur. E lenceler, gösteriler bunlar aras nda yer al r. Sadrazam, Nemçe elçisini Göksu Hisar yan ndaki yal s nda a rlamaktad r: Oyun ve e lenceyle ilgili ne kadar sanatkâr varsa yal ya getirilmiflti. Bunlar, yani oyuncular, komikler, pehlivanlar, her biri ayr ayr hünerlerini göstererek ziyafete kat lanlar e lendirdiler. Elçi flimdiye kadar böyle fleyler görmemifl oldu u için gösterileri büyük bir hayret ve flaflk nl k içinde izlemekteydi. Hezarfen san ile an lan bir adam Sultan Selim camiinde bir gösteri yapt. dmanla elde etti i beceriklilik sonunda bu adam, kement atmak suretiyle Sultan Selim minarelerinden birinin alemine t rmand, orada aya a kalkarak bafl ndaki sar çözüp tekrar sard, belindeki iki tabanca ve tüfe i ateflledi, afla dan iple çekti i bir ibrik piflmifl kahveyi afiyetle içti, en sonunda ellerini aç p llaha dua etti. 2. Mustafa n n özellikle atas Kanuni yi örnek alarak ordunun bafl nda ç kt seferler, padiflah hocas, fieyhülislam Feyzullah Efendi yüzünden patlak veren ve 2. Mustafa n n tahttan indirilmesiyle sonuçlanan ayaklanma, Belgrat n düflmesi gibi olaylar Mustafa a n n kitab nda genifl yer verilen olaylar aras ndad r. Yap tta kentleri bir uçtan öbür uca kavuran yang nlar n, büyük depremin (25 May s 1719) yan s ra 3. hmet döneminde günlerce süren dü ünler, gösteriler de anlat l r. Göz al c Lale Devri e lenceleri ise yazar n n Nusratname yi noktalamas ndan sonra bafllayacakt r. Yamyamlar n aras nda araflt rma yapan bir bilim adam, küçük yamyam çocu a annesini mi, yoksa babas n m daha çok sevdi ini sordu: Söyle bakal m dedi. nneni mi daha çok seviyorsun, baban m? Küçük yamyam çocuk bu soruya at larak yan t verdi: Ben flimdiye de in hep yabanc lar yedim. O yüzden bu sorunun yan t n bilmiyorum

19 DÜNYNIN DÖRT KÖfiES İzmir Tolga 34 Özgürlük savaflç s Rabia art k özgür Dünyan n en zengin on kiflisi aras nda yer alan Çin in en zengin kad n Rabia Kader, Çin de befl y l cezaevinde gözalt nda bulundurulduktan sonra gitti i merika da flimdi, 1 numaral özgürlük savafl mc s olarak bafl tac ediliyor. Çin in en büyük süpermarketler zincirinin kurucusu ve sahibi olan Uygur as ll Rabia Kader, merika da yaflayan efline gazete gönderdi i ve bu eylemiyle ulusal güvenli i tehlikeye att sav yla suçlanarak, 1999 y l nda gözalt na al nm fl, 2000 y l nda da sekiz y l hapse mahkum edilmiflti. Özgürlük savafl mc s Rabia Kader, befl y l cezaevinde kald ktan sonra özgürlü üne, BD D fliflleri Bakan Condoleezza Rice sayesinde kavuflabilmiflti. Çinli yetkililer, Condoleezza Rice n 2005 Mart nda Çin e yapt - resmi ziyaret öncesi Rabia Kader in cezas n n son üç y l n ba- fllam fllar ve bu davran fllar yla konuklar na özel bir ülkemize hofl geldiniz arma an vermifllerdi. Kalp rahats zl çeken 58 yafl ndaki Kader, cezaevinden ç kt ktan sonra bir merikal diplomatla birlikte Washington a gitmifl, orada ailesiyle buluflmufltu. Çinli yetkililer ayr ca, Rabia Kader in merika da yaflayan efli S dd k Ruzi yi ise, Çinliler in Sincan olarak adland rd klar Do u Türkistan n ba ms zl için çal flmakla suçluyordu. Çin yönetimi, y llar nda hükümete dan flmanl k da yapm fl olan Kader le, ülkede yaflayan az nl klar aras ndan ç km fl baflar - l bir ifl kad n diye övünüyor, onun baflar s n ülke içinde ve d - fl nda örnek olarak gösteriyordu. Forbes dergisinin, 1994 te Çin in en zengin 10 u aras nda yer verdi i Kader, Do u Türkistan n baflkenti Urumçi de, Müs- Rabiya Kader, 8 Eylül akflam onuruna verilen yemekte BD D fliflleri Bakan Condoleezza Rice la 35

20 Tüm güçlüklere karfl n savafl m n sürdüren Rabia Kader, Nobel Bar fl Ödülü ne aday gösterildi. lüman kad nlar ifl yaflam na kazand rmak için Bin na Projesi ni yürütmekteydi. Türk ulusunun köklerinin uzand ve bayra n n Türk bayra yla ayn biçimde, fakat k rm z yerine mavi rengin kullan ld - Do u Türkistan daki can s k - c olaylar karfl s nda Türkiye y llardan buyana sessiz kalmaktad r. Türkiye nin bu davran fl n n nedeni olarak, Çin ile aras ndaki kültürel ve ticari iliflkilerin zedelenmemesi oldu u bilinmektedir. Rabia Kader, 15 Kas m 1946 tarihinde ltay da do mufl, yoksul bir ailenin çocu u olmas na karfl n, baflar l bir giriflimci olmufltu. fl yaflam na çamafl rhane iflletmecili iyle bafllam fl, daha sonra Sincan (Do u Türkistan) Uygur Özerk Bölgesi nde büyük bir al flverifl merkezi açm flt. Toplumsal ve siyasal yaflamdan da ayr kalmayan Rabia Kader in örnek al nas yaflam, flu bafll klarla özetlenebilir: 1995: Rabia, Çin Halk Cumhuriyeti Politik Dan flmanlar Konferans na, dan flman olarak atand ve Birleflmifl Milletler Dünya Kad n Konferans na ülke temsilcisi olarak gönderildi. 1996: Kader in efli ve eski bir politik mahkum olan S dd k Ruzi, merika ya gitmek üzere Çin den kaçt. 1997: Rabia, Uygur kad nlar - n n kendi ifllerini kurabilmelerini öngören, Bin na Projesi ni bafllatt. Eflinin BD ye kaçmas - n ay plamad için, ayn y l dan flmanlar konferans nda görev almas yasakland. Rabia Kader, BD Baflkan George W. Bush la 1999: ustos içinde, Sincan Uygur Özerk Bölgesi nde politik mahkumlar n durumuyla ilgili inceleme yapmak üzere gelen merikan Kongresi temsilcileriyle buluflmaya giderken, merika daki efline yerel bir gazete kupürü gönderdi i için, devlet s rlar n s zd rma suçlamas yla, Çin yetkililerince gözalt na al nd. Devlet güvenli ini tehlikeye düflürdü ü halk mahkemesinde kan tland gerekçesiyle, 10 Mart 2000 de hapse mahkum edildi. 2004: Rabia n n 8 y ll k hapis cezas, 12 ustos 2007 de sona erecekti. ncak iyi davran fl nedeniyle 2004 te cezas 12 aya indirildi. merikan Kongresi, Rabia n n mahkumiyeti konusuna gösterdi i ilgiyi, sürekli olarak Çin yetkililerine ifade ediyordu. nsan haklar konusunda Rafto Ödülü nü kazanan Rabia, o dönem cezaevinde oldu u için Rafto Kurumu taraf ndan ödülü kendisine ulaflt r lamad. Kalbinden rahats z olan Rabia Kader, 17 Mart 2005 tarihinde, BD gözetiminde tedavi görebilmesi için, BD D fliflleri Bakan Condoleezza Rice n bölgeye yapaca ziyaret öncesinde cezaevinden erken tahliye edildi. BD ye gönderilen Kader, Washington da ailesiyle bulufltu. Bunun karfl l nda BD, Birleflmifl Milletler nsan Haklar Komisyonu nda Çin aleyhindeki karar tasar s n geri almay kabul etti. Rabia Kader gözetim alt nda bulundu u dönemde, Uygur etnik grubuyla ilgilenir ya da hassas konularda kamuoyuna aç k ko