KENYA ÜLKE PROFİLİ. Hazırlayan Musa GÜLKAYA T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

Transkript

1 KENYA ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Musa GÜLKAYA 2008 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

2 KENYA A TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Resmi Adı Kenya Cumhuriyeti Nüfus (2007 Tahmin) 37,5 milyon Yüzölçümü km 2 Dil İngilizce (resmi), Kisvahili (resmi), çeşitli yerel diller Din Protestan %40, Katolik %30, yerel inanışlar %10, Müslüman %20 Etnik Yapı Kikuyu %21, Luhya %14, Luo %13, Kalenjin %11, Kamba %11, Kisii %6, Meru %6, diğer Afrikalı %15, Afrikalı olmayan (Asyalı, Avrupalı ve Arap) %1 Komşu Ülkelerle Sınırları Etiyopya 861 km, Somali 682 km, Sudan 232 km, Tanzanya 769 km, Uganda 933 km Bağımsızlık 12 Aralık 1963 Başkent Nairobi (1,346 milyon) Başlıca Şehirler Mombasa (465bin), Kisimu (185 bin), Nakuru (163 bin) GSYİH sektörel dağılımı Tarım(%2,3), İmalat sanayi (%6,3), Hizmetler (%6,7) (2007 Tahmini) GSYİH(2007 Tahmin) 27,5 milyar $ GSYİH/Kişi (2007Tahmin) 1.569$ GSYİH Büyüme Hızı 7.0 (%)(2007 Tahmin) Tüketici Fiy. Enflasyonu % 9,7 (2007) İhracat (2007 Tahmin) 4,1 milyar $ İthalat (2007 Tahmin) 8,54 milyar $ Toplam Dış Borç (2007 6,7 milyar $ Tahmin) Cari İşlemler Dengesi ,1 milyon $ Tahmin) Para Birimi Kenya Şilini (KSh) Döviz Kuru (2007 ort) 67,32 KSh=1$ Doğal Kaynaklar Soda, flor, tuz, kireçtaşı, orman ürünleri, su ürünleri Başlıca Tarım Ürünleri Çay, kahve,kesme çiçek, bahçe bitkileri, şeker kamışı, tahıl, mısır, Başlıca Sanayi Sektörleri Çimento, rafine şeker, bira, mineraller ve orman ürünleri Başlıca İhraç Ürünleri Çay, bahçe bitkileri, kahve, demir&çelik, balık&balık ürünleri, tütün&tütün ürünleri, plastikler, soda, çimento Başlıca İthal Ürünleri Makineler ve aksamı, rafine ve ham petrol, motorlu araçlar, bitkisel&hayvansal yağlar, eczacılık ürünleri, tahıl, gübre, kağıt&kağıt ürünleri v.b. Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar ACP, AfDB, C, EADB, ECA, FAO, G 15, G 77, IAEA, IBRD, ICAO, ICCt (imza), ICFTU, ICRM, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, IGAD, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ISO, ITU, MINURSO, MONUC, NAM, OAU, OPCW, UN, UNAMSIL, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNIKOM, UNMEE, UNMIBH, UNMIK, UNMISET, UNMOP, UNU, UPU, WCO, WHO, WIPO, WMO, WToO, WtrO Kaynak: The Economist Intelligence Unit Kenya Country Report July 2008 CIA The World Factbook İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 1

3 Nüfus Etnik Yapı Kenya, tüm dünyada nüfusu en fazla artan ülkelerden birisiydi. Ancak, nüfus artış oranı yıllarında %3,8 iken yılları arasında %3,1 e ve yılları arasında ise %2,3 e düşmüştür. Nüfus artış oranındaki bu azalma aile planlaması kampanyalarının başarılı olmasının yanısıra, 1999 yılında ulusal felaket olarak ilan edilen HIV/AIDS etkisinden de kaynaklanmaktadır yılında Kenya nın nüfusu 33,5 milyon olup, 2005 yılında ise 34,3 milyon olarak tahmin edilmektedir. Kenya nın nüfusu büyük ölçüde merkezde ve tarım bakımından daha verimli alanları kapsayan batı bölgelerde yoğunlaşmıştır. Bir liman kenti olan Mombasa, Doğu Afrika nın en önemli liman şehirlerinden birisidir. Kenya da aynı zamanda çok çeşitli kabileler mevcut olup, bunların en önemlileri şunlardır: Kikuyu (%21), Luhya (%14), Luo (12), Kalenjin (%12) ve Kamba (%11). Kenya da gelir dağılımında büyük eşitsizlikler görülmektedir. Nüfusun %20 sini oluşturan en zengin kesim ulusal gelirden %49,1 oranında pay alırken, nüfusun %20 sini oluşturan en fakir kesim ulusal gelirden sadece %6 oranında pay almaktadır. Toplam nüfusun yarısı Hristiyanlardan oluşmakta olup, 3,5 milyona yakın Müslüman ülkede yaşamını sürdürmektedir. Nüfus Dağılımı 2000* 000 % Rift Valley ,4 Eastern ,2 Nyanza ,3 Cenral ,9 Western ,6 Coast ,7 Nairobi ,5 North Eastern 961 3,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 *Tahmin İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 2

4 Eğitim Özellikle Mwai Kibaki hükümeti döneminde eğitime ayrılan kaynakların artması, düşen eğitim standartlarında bir artışa neden olmuştur. İlk okula kayıtlar 2003 yılında artarak 7,2 milyona ulaşmış olup, 2004 yılında 7,4 milyona çıkmış ve 2005 yılında da 7,6 milyona ulaşmıştır. Orta okula kayıtlar da yılları arasında den e ulaşmıştır. Ayrıca Kenya da yıllarında üniversite öğrencisi bulunmaktadır. Aynı zamanda özel üniversiteler de mevcuttur. Diğer öğrenim biçimi ise teknik eğitim enstitüleri (2005 yılında öğrencisi mevcuttur.) ve öğretmen yetiştiren enstitülerdir. (2005 yılında öğrencisi vardır.) Okur yazarlık oranı ise giderek artmaktadır. Okur yazarlık oranı 1990 yılında %71 iken, 2004 yılında da %74 e çıkmıştır. Sağlık 2003 yılında, hükümetin sağlık harcamaları GSYİH nın %1,7 sini, özel sektörün sağlık harcamaları ise GSYİH nın %2,6 sını oluşturmaktadır lı yıllarda, hükümetin sağlık sektörüne tahsis ettiği kaynaklardaki azalma neticesinde özel sektör yatırımları artmıştır. Nüfusun büyük çoğunluğunun özel sağlık harcamalarını karşılayamayacak kadar fakir olmasına rağmen, özel sektörün yatırımları devam etmektedir yılında olan sağlık kuruluşlarının sayısı artarak, 2005 yılında ye çıkmıştır. Yatak sayısı da %4 oranında artarak yaklaşık olmuştur. Pek çok Afrika ülkesinde olduğu gibi Kenya da da HIV/AIDS ciddi bir problemdir. HIV/AIDS hastaları hastane yataklarının büyük bir bölümünü işgal etmekte olup, ulusal sağlık sisteminin önemli bir kısmını oluşturmaktadır yılında kişi sözkonusu hastalıktan ölmüştür. Bu rakam 2003 yılı rakamları ile aynıdır. HIV/AIDS aynı zamanda ortalama yaşam süresinin de azalmasında önemli bir rol oynamıştır yılında 57 olan ortalama yaşam süresi 2003 yılında 45 yaşına inmiştir. HIV/AIDS hastalığının yanısıra, sıtma da bir numaralı öldürücü hastalıktır. Siyasî İdarî Yapı Kenya Devlet Başkanı Mwai KIBAKI (30 Aralık 2002 den beri) ve Devlet Başkan Yardımcısı Moody AWORI dir ( 25 Eylül 2003 den beri); Kenya da Devlet Başkanı hem devletin hem de hükümetin başındadır. Bakanlar Kurulu, Devlet Başkanı tarafından atanır. Seçimler her 5 yılda bir halk oyuyla yapılır. Devlet Başkanı seçilmek için halk oylamasında en çok oyu almanın yanı sıra Kenya nın 7 bölgesinden en az 5 inde oyların en az yüzde 25 inin alınması gerekmektedir. Son seçimler 27 Aralık 2002 tarihinde yapılmış olup, Devlet Başkan Yardımcısı Devlet Başkanı tarafından atanmıştır. 27 Aralık 2002 seçimlerinde 24 yıldır ülkeyi yöneten Daniel Arap MOI dönemi bitmiştir. Parlamentoda seçimle gelen 188 milletvekilinin yanı sıra 12 adet Cumhurbaşkanı tarafından atanan kontenjan milletvekilliği vardır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 3

5 Coğrafya ve İklim Kenya; kuzeyde Etiyopya, kuzeybatıda Sudan, batıda Uganda, güneyde Tanzanya ve kuzeydoğuda Somali ile komşudur. Doğusundan Hint Okyanusu ile denize çıkışı vardır. İklim, rakıma bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte, kıyı kesimleri sıcak ve rutubetli, 20 C 32 C arasında iken, deniz seviyesinden yükselen bölgelerde sıcaklık düşmektedir. Kuzey kesimi kurak olan ülkenin diğer bölgeleri ortalamanın üzerinde yağış alır. Altyapı Ülke genelinde karayolu ulaşımı ağırlıktadır. Demiryolu ulaşımı yetersizdir. Ticaretin libere edilmesi çalışmaları çerçevesinde motorlu taşıt sayısındaki artış, karayollarını daha da ön plana çıkarmıştır. Kenya, ülkenin büyük bir bölümünü birbirine bağlayan km lik karayolu ağına sahiptir. Ancak, bu yolların sadece km lik kısmı asfaltlanmıştır. Kibaki hükümeti ve hibede bulunan devletler tarafından ülkenin kalkınma stratejisinin önemli bir parçası olarak yol altyapısının onarılmasına öncelik verilmiştir yılı Nisan ayında dünya bankası Kuzey Koridoru Ulaşımı Geliştirme projesini (NCTI) desteklemek için 207 milyon $ lık fonu kabul etmiştir. Sözkonusu fonun %80 i yollar için harcanmıştır. Nayrobi den Mombaza ya ve Uganda sınırından Malaba ya kadar uzanan Kuzey Koridoru Kenya nın sadece en önemli ticaret rotası olmayıp, aynı zamanda bölgedeki diğer ülkeler için hayati bir giriş noktasıdır. Hükümet aynı zamanda kuzey koridorunun bölümlerini onarmak ve uzun süreli bakım için özel yatırımları çekmeyi ummaktadır. Nayrobi yoluyla Mombasa dan Uganda sınırına kadar uzanan Kenya nın tek hatlı demiryolu sistemi Kenya Demiryolu Şirketi (KRC) tarafından yönetilmektedir. Sözkonusu demiryoluna yeterince yatırım yapılamamıştır. Demiryolu sisteminin yeniden canlandırılması için, Kenya ve Uganda Rift Valley Railways (RVR) adlı özel şirkete yönetimi 1 Kasım 2006 dan geçerli olmak üzere 25 yıl süreyle vermiştir. Sözkonusu firma 300 milyon $ lık yatırım yapma taahhüdü vermiştir. Sözkonusu hatta yılları arasında ortalama 2,4 milyon ton yük ve 4,7 milyon yolcu taşınmıştır yılında ise 1,9 milyon ton yük taşınmıştır. Demiryolu ulaşımı km lik bir şebekeye sahip olup, Mombasa dan Nayrobi ye kadar uzanmaktadır. Kenya da üç adet uluslararası havaalanı mevcuttur. Bunlar, Nairobi s Jomo Kenyatta International Airport (JKIA), Mombasa s Moi International Airport (MIA) ve Eldoret International Airport tur. Havaalanlarıının geliştirilmesi için çalışmalar bulunmaktadır. Sözkonusu iyileştirmenin amacı, turizmi ve ticareti geliştirme ve Amerikan havaalanları ile doğrudan uçuşa imkan vermektir. Toplam yükün %12,6 sının limanlardan elleçlendiği (handling) ülkede en önemli liman doğu bölgesindeki Mumbasa kentidir. Limanlardaki yüklemelerde gecikmeler sözkonusu olup, etkinlik bulunmamaktadır. Bununla birlikte, 2005 yılında limanlardaki elleçleme kapasitesi %2,8 oranında artırılarak 1,3 milyon tona çıkarılmıştır. Hükümet Mombasa Limanını beş yıl içinde serbest limana dönüştürmeyi planlamaktadır. Kenya nın telekomünikasyon firması Kenya Telkom (TK) bir kamu kuruluşu olup, idarede sorunlar yaşanmakta ve aşırı istihdama sahip bulunmaktadır. Kuruluşun kısmi özelleştirilmesi planlanmaktadır. Mobil telefonların gelişmesiyle sabit hat sayısında azalma olmuştur yılında 320 bin olan abone sayısı 280 bin civarına inmiştir yılında 2,6 milyon olan mobil telefon sayısı ise 2004 yılında 4,3 milyon olmuştur yılının ilk altı İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 4

6 ayında ise mobil telefon sayısı 6,5 milyon olmuştur. Mobil telefon sektörü Safari Com. Kenya Telekom Şirketi ile İngiliz Vodafon un ortak girişimi olup, %60 pazar payına sahiptir. Diğer şirket ise Kencell yerel şirket ile Celltel in bir ortak girişimidir. Telekomünikasyon altyapısının zayıf olduğu ülkede her kişiye 10 sabit telefon hattı, 50 mobil telefon hattı düşmektedir. Yine her kişiden sadece 13 ü internet kullanıcısıdır. Bu haliyle Uganda, Tanzanya ve Nijerya dan daha iyi, Gana ile hemen hemen eşit, Zimbabwe ve Güney Afrika Cumhuriyeti nden daha geri durumdadır. Enerji Enerji kapasitesi 2001 ve 2003 yılları arasında sabit kalmış olup, milyon watt tır. Enerji üretiminde hidro elektrik santraller kapasitenin %59 unu, petrole dayalı santraller %36 sını, jeo termal kaynaklar ise %5 ini oluşturmaktadır yılında bir yeni jeotermal santralının açılmasıyla, kapasite milyon watt olmuştur. Yüksek enerji maliyetleri endüstriyi olumsuz etkilemektedir. Doğal Kaynaklar Kenya nın maden kaynakları sınırlı olmakla birlikte, zengin bir tarımsal yapıya ve turizm için önemli olan vahşi bir yaşama sahiptir. Ancak, ülke son otuz yıldır ormanların azalması, toprak erezyonu ve endüstriyel kirlenme ile karşı karşıyadır. Önümüzdeki yıllarda en önemli problemlerden biri su kaynaklarındaki azalma olacaktır. Ormanların aşırı kullanımı ülkenin kereste kaynaklarını son otuz yılda yarı yarıya azaltmıştır. Mevcut arazilerin tarıma ve diğer ekonomik faaliyetlere tahsis edilmesi ülkenin geniş biyolojik çeşitliliğini azaltmaktadır. Su kaynakları da aşırı kullanım nedeniyle azalmaktadır. Ormanlar bakımından zengin durumda bulunan Kenya, 35 binden fazla hayvan türüne ev sahipliği yapmaktadır. B EKONOMİK YAPI Tarım sektörü GSYİH nın %24,2 sini oluşturmakta olup, ekonominin en önemli sektörüdür. Tarım doğrudan ve dolaylı olarak istihdamı sağlamaktadır. Kenya nın verimli tarım alanları ülkenin orta ve batı kısmında yer almaktadır. Hayvancılık ise ülkenin yarı kurak kuzey ve doğu bölgelerinde yoğunlaşmıştır yılı itibarıyla 18,7 milyar $ tutarındaki GSYİH da sektörlerin payları aşağıda gösterilmiştir. Tarım %24,2 Taşımacılık, depolama ve haberleşme %10,9 Toptan ve parekende ticaret %10,8 İmalat % 10,5 İnşaat % 4 Mali hizmetler % 3,1 Restorantlar ve hoteller % 1,4 Diğerleri % 35,1 Sanayileşme hükümetin önemli hedeflerinden birisi olmakla birlikte, ülke bağımsızlığından beri bu alanda önemli bir ilerleme sağlanamamıştır yılında imalat sektörünün GSYİH daki payı %10,5 tir. Enerji ve su sektörlerinin GSYİH daki payı %2, madencilik İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 5

7 sektörünün GSYİH daki payı ise %0,5 oranındadır. Sanayi sektörü üç büyük kent olan Nairobi, Mombasa ve Kisumu da yoğunlaşmıştır. İmalat sanayinde değirmencilik, bira üretimi, süt ve şeker rafinasyonu gibi gıda işleme sanayi ön plandadır. Kenya Mombasa daki rafineri yoluyla petrol ürünleri üretmekte olup, önemli bir çimento üretim kapasitesine de sahiptir. Hizmetler sektöründe ise ticaret, taşımacılık, turizm ve haberleşme hizmetleri önemli yer tutmaktadır. Kenya Doğu Afrika daki en büyük ekonomidir. Kenya bölge içi rekabet ile karşılaşmakta olup, bu rekabet son yıllarda önemli ekonomik büyüme gösteren Uganda ile piyasa ekonomisi yolunda ekonomik reformlar yapan Tanzanya dan gelmektedir. Ancak, Doğu Afrika Topluluğu (EAC) üyesi bu üç ülke ekonomileri 1 Ocak 2005 tarihli gümrük birliği nedeniyle birbirlerine daha bağımlı hale gelmektedir. Ekonomik Politika Sürekli olmayan reformlar ve borç veren ülkelerle kesintili ilişkiler, 1990 lar ve sonrasında ekonomik performansın potansiyelin altında kalmasına neden olmuştur. Yatırım eksikliği ve hızlı çıkar sağlama ve düzensizlik eğilimi fiziksel altyapıyı zayıflatmıştır. İstihdamı yüksek kamu kesimi de hazineyi tüketmiştir. Yoksulluk artmış, kişi başına gelir düşmüş ve HIV/AIDS bir sağlık problemi olarak ortaya çıkmıştır. Nüfusun %56 lık kısmı günde 1 $ ın altında gelir ile yaşamaktadır Aralık ayında seçilen hükümet köklü refomlara önem atfetmiştir. Yoksulluğu önleme ve kalkınmayı sağlamak amacıyla 2003 yılı Haziran ayında ERSWEC programını başlatmıştır. IMF ise programı desteklemek için 250 milyon $ tutarında mali destek sağlamıştır. Sözkonusu destek hükümetin inandırıcılığı ve yatırım güvenini olumlu yönde etkilemiştir. Aynı zamanda Dünya Bankası ve AB den yeni fon girişine imkan sağlamıştır. Borçların yeniden yapılandırılması konusunda Paris Klübü ile görüşmelere yol açmıştır. Ancak IMF anlaşması özelleştirme, çıkar sağlama ve rüşvetle mücadele, yapısal reformlar ve hükümetin karşılamaya çalıştığı performans kriterleri gibi çok sayıda koşulu içermektedir. Bunun sonucunda, 2004 yılının ortalarında ikinci kısım ödeme geciktirilmiş ancak, IMF 2004 yılı Aralık ayında ilk yıldaki performansı yeterli görerek ikinci ve üçüncü kısım borç miktarı olan 77 milyon $ ı serbest bırakmıştır. Özelleştirme ve rüşveti önlemedeki yetersizlikler nedeniyle dördüncü kısmın serbest bırakılmasında sorun bulunmaktadır. IMF ile dönemini kapsayan anlaşmada hükümetçe yerine getirilmesi gereken temel taahhütler aşağıda gösterilmiştir. Üç yıl içerisinde iç borçlanmanın tamamen ortadan kaldırılması, Kamu kesimi maaş hesabında indirim, Harcamaların yoksulluğun azaltılmasına yönlendirilmesi, Mali sektörün güçlendirilmesi,bankacılık yasasının kapsamlı revizyonu, Kamu işletmelerinin özelleştirilmesi veya tasfiyesi, Yatırım yasasının yeniden düzenlenmesi, Ticaretin serbestleştirilmesi, İdarenin iyileştirilmesine yönelik adımlar, İşgücü piyasasında reform, Şirketler yasası ve diğer ticari yasaların güncelleştirilmesi. Borç veren ülkelerin tereddütlerine rağmen, özellikle Dünya Bankası tarafından projelere mali katkı sağlanmasında ilerleme bulunmaktadır. Dünya Bankası 2004 sonu itibarıyla Kenya da 761 milyon $ tutarında 15 proje yürütmektedir. Sözkonusu projelerden 761 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 6

8 milyon $ tutarındaki 6 proje Dünya Bankası tarafından 2004 yılı içerisinde onaylanmıştır. Ayrıca, 2005 yılı içerisinde Dünya Bankası kamu harcama yönetimi, tarımsal verimlilik ve özel sektör rekabeti konularında 75 milyon $ tutarında proje destek kredisini onaylamayı planlamaktadır. Çıkar sağlamayı önleme konusunda hükümetçe bazı yasal düzenlemeler yapılmasına rağmen, çıkar sağlama halen ciddi bir sorun durumundadır. Bu nedenle mali kaynak sağlayan ülkeler ve kuruluşlarla ilişkiler kesintiye uğramaktadır. Gelişmelere bağlı olarak, International Transparency (IT) tarafından yapılan uluslararası yolsuzluklar endeksinde vahim ve geniş yolsuzlukların olduğu ülke kategorisinden çıkarılarak, yüksek yolsuzlukların olduğu ülke kategorisinde sınıflandırılmaktadır. Mali konsalidasyon reform programının temel öğesidir. Vergi tabanının genişletilmesi ve gelir idaresinin vergi toplama kapasitesinin arttırılması ile faiz ödemeleri ve ücretler kalemindeki harcamaların azaltılması yoluyla gelirlerin arttırılması amaçlanmaktadır. Harcamalar sosyal hizmetlere yönlendirilmektedir. Kenya Gelir İdaresi son iki yılda vergi gelirlerini arttırmıştır. 2005/2006 döneminde mali açığın GSYİH nın %3,4 üne ulaşması öngörülmüştür. 2004/2005 mali yılında ise GSYİH nın %3,9 oranında açık öngörülmesine rağmen, harcamalardaki azalış ve vergi toplamadaki başarılı sonuç neticesinde GSYİH nın %0,5 i oranında fazla verilmiştir. Açığın dış kaynaklar, iç borçların yeniden yapılandırılması, özelleştirme ve iç borçlanma ile karşılanması planlanmaktadır. 2005/2006 yılı bütçesi yükselen ekonomik faaliyetler ve kurum karlarının artması neticesinde yüksek bir vergi geliri öngörmektedir. İlk sonuçlar olumlu olmakla birlikte vergi gelirlerinde hedeflere ulaşılmaması halinde iç borçlarda ve dolayısıyla faizlerde artış beklenmelidir. Özel sektörün işleyişini engelleyen düzenlemelerin gözden geçirilmesi öngörülmüştür. Ticaret lisansları, ithal ve ihraç lisansları konusunda 17 yönetmelik 2005/2006 döneminde yürürlükten kaldırılacaktır. 30 lisansın ise gözden geçirilmesi ve değiştirilmesi planlanmaktadır. Ancak halen 550 lisans uygulamada bulunmaktadır. Rekabet yasaları da gözden geçirilecektir. Özel sektör tarafından KDV iadelerindeki gecikme, yetersiz altyapı ve yüksek enerji maliyeti rekabet önünde engel olarak tanımlanmaktadır. Memur ücretleri harcama kaleminde önemli bir yer tutmaktadır. GSYİH nın %8 ini oluşturmaktadır. Bu harcama kaleminde indirim planlanmaktadır. Reform programında özelleştirme gelirlerinde artış öngörülmektedir. Kenya Havayollarının özelleştirmesini müteakiben süreç yavaşlamış bulunmaktadır. Borsa yoluyla özelleştirmeye ağırlık verilmiş olup, enerji firması KenGen in %30 unun 2005 yılı içerisinde, Telkom Kenya nın ise belli bir oranının 2006 da özeleştirilmesi planlanmaktadır yılında Hazine Merkez Bankasına para politikaları konusunda daha fazla kontrol yetkisini bırakmıştır. Merkez Bankasının amacı kur istikrarını ve düşük enflasyonu sağlamaktır. Sıkı para politikası sonucunda enflasyon 2002 yılında %2 olmuştur. Ancak, 2004 yılı sonunda petrol ve gıda fiyatlarındaki artış neticesinde %11,7 olarak gerçekleşmiştir. Özel sektördeki kredi artışı neticesinde enflasyon 2005 ortasında öngörülen %5 sınırını geçmiştir. Ekonomik Performans 1980 ve 1990 larda ülkenin ekonomik performansı aralıklı olarak süren kuraklık, kötü ekonomik yönetim, artan yolsuzluklar, yatırım eksikliği, kötüleşen altyapı, düzensiz kredi akışı nedeniyle potansiyelinin altında bir gelişme göstermiştir. Kişi başına GSYİH azalırken, yoksulluk artmıştır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 7

9 Ancak, 2005 yılı rakamları değerlendirildiğinde ekonomide büyüme görülmektedir. Reel GSYİH büyümesi 2004 yılında % 4,9, 2005 yılında %5,8 olmuştur. Ekonomik verilerin değerlendirilmesinde baz yıl 1982 den 2001 yılına çekilmiştir. Yeni değerlendirmelerde resmi olmayan sektör ile daha önce hesaplamaya alınmayan sektörlerde dikkate alınmaktadır. GSYİH hesaplamaları faktör maliyetleri yerine piyasa fiyatları üzerinden hesaplanmaktadır. GSYİH büyümesine katkıda bulunan sektörler ulaştırma, haberleşme, toptan ve parekende ticaret ve turizmdir yılında hazır giyim ihracatı ile imalat sanayi de katkı sağlamıştır. Ancak, tarım sektöründeki artış ise kuraklık nedeniyle sadece %1,4 olmuştur yılında sözkonusu sektörlerdeki artışın devam etmesi ve tahıl üretiminde rekor bir hasat beklenmektedir. Ancak, yükselen petrol fiyatları ve ABD piyasasına hazır giyim ihracatında Çin rekabeti olumsuz faktörler olarak görülmektedir. Büyümeyi sınırlandırıcı diğer etkenler ise karayolu ağının yetersizliği, limanlardaki sıkışıklık ve yüksek elektrik maliyetidir yılında büyüme ise %5,8 olarak gerçekleşmiştir yılında büyüme daha geniş sektörlere yayılmış olup, restorantlar ve hotelleri de içeren turizm, ulaşım ve iletişim sektörlerinde daha fazla olmuştur yılında turizm gelirleri GSYİH nın %3,4 ünü oluşturmaktadır yılında mali hizmetlerde %8,1 ve inşaat sektöründe de % 7,2 hızlı bir büyüme olmuştur. Tarım sektöründe ise 2005 yılında bir yıl önceki kuraklıktan sonra % 6,8 oranında büyüme mevcuttur. İmalat sanayi Sahra nın güneyindeki Afrika ülkelerinden gelen ihraç talebi ve artan krediler nedeniyle büyüme göstermiştir. Ancak, imalat sanayi ucuz Asya mallarının rekabetinden, Kenya Şilini nin değer kazanmasından ve yüksek petrol fiyatlarından olumsuz etkilenmiştir. Tekstil ve hazır giyim üretimi 2005 yılında %13 artmış olup, AGOA kapsamında A.B.D ye olan ihracat duraklama sürecine girmiştir yılının ilk altı ayında deniz aşırı ülkelerden gelen turist sayısı e ulaşmıştır. Ayrıca, 2006 yılının ilk altı ayında mobil telefon kullananların sayısı da %41 oranında artarak 6,5 milyona ulaşmıştır. Enflasyon, tüketici fiyat endeksi içerisinde %50 paya sahip olan gıda fiyatlarından etkilenmektedir yılında % 2 olan enflasyon, gıda ve petrol fiyatlarındaki artışla beraber 2003 yılında %9,8, 2004 yılında % 11,7, 2005 yılında ise %10,3 olmuştur. Gıda ve petrol dışındaki enflasyonda artış göstermekte olup, Haziran ayında hükümetin hedefi %5 i geçmiştir. Bu yükselişte son birbuçuk yılda özel sektör kredi kullanımındaki artış rol oynamıştır a 2005 a 2006 a 2007 b GSYİH (milyar $) 16,2 19,1 22,7 27,5 GSYİH Büyümesi 5,1 5,7 6,1 7,0 (%) Tüketici Fiyat a Enflasyonu (% yıl sonu) Nüfus (milyon) 34,7 35,6 36,6 37,5 İhracat (milyon $) İthalat (milyon $) Carî Denge (milyon$) Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Report July a Gerçek b Tahmin İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 8

10 Sermaye Akışı ve Dış Borçlar Kenya doğrudan yabancı sermayeyi (FDI) çekmek için çaba göstermektedir. Yabancı sermaye miktarı 2001 yılında 5 milyon $, 2002 yılında 28 milyon $ olmuştur yılında bu miktar artış göstererek 82 milyon $ a ulaşmıştır. Ancak, 2005 yılında azalarak birkaç yılın en düşük seviyesi olan 21 milyon $ a inmiştir. Alt yapı eksikliği, idari yapı, bürokratik engeller yatırımı olumsuz etkilemektedir. Dünya Bankası rakamlarına göre, 2003 yılı dış borç miktarı 6,9 milyar $ dır. Borçların önemli bir bölümünü uzun vadeli kamu garantili borçlar oluşturmaktadır yılında dış borçlar sabit hale getirilerek 6,8 milyon $ olmuştur yılı itbarıyla dış borç miktarının 6,5 milyar $ olduğu tahmin edilmektedir. Yabancı Rezervler ve Döviz Kuru Kenya 1993 yılında Merkez Bankası nın döviz piyasasındaki kontrolünü kaldırmıştır. Kenya Şilini 1997 ve 2000 yılları arasında Dolara karşı değer kaybetmiştir. Ancak, 2003 yılında ise Dolara karşı değer kazanmıştır yılında ise Dolar ve Euro karşısında değer kaybetmiştir. Mayıs 2005 itibarıyla döviz rezervleri 1,53 milyar $ dır yılında ise Kenya Şilini Dolar karşısında %4,6 oranında değer kazanmıştır. 75,6 KSh=1$ olmuştur yılının ilk üç ayında ise 72,5 KSh=1$ dır yılının Ekim ayı itibarıyla rezervler 2,3 milyar $ olmuştur. EKONOMIK SEKTÖRLER Tarım Çiftçilik ve sığır yetiştiriciliği Kenya da halen önemli bir ekonomik faaliyettir yılında ormancılık ve balıkçılık ile birlikte GSYİH nın %24,2 sini, kayıtlı sektörde ücret karşılığı istihdamın ise %18,1 ini oluşturmaktadır. Diğer taraftan, sektör tarım ürünleri işleme ve geniş kayıtdışı sektör için iş imkanları sağlamaktadır. Ülkede üretilen ürünlerin %50 si üreticinin kendi ihtiyacını karşıladığından ticarete konu olmaz. Bahçecilik ürünleri ve çay en önemli iki ihraç ürünüdür yılında ihracatın sırasıyla %23 ve %22 sini oluşturur. Kahvenin ihraç ürünleri içerisindeki payı uluslararası fiyatlardaki dalgalanmayla birlikte düşmüştür. İhracat içerisindeki payı %5 tir. Gıda üretimi iklimsel koşullara göre yıldan yıla farklılık göstermektedir. Ülke aralıklı olarak kuraklık ve sel baskınlarına maruz kalmakta ve gıda ihtiyacı bu duruma göre değişmektedir. Ancak, iyi yıllarda bile ülke temel hububat ürünlerinde kendi kendine yeterli değildir. Sorun mısıra aşırı bağımlı olunması ve kuraklığa dayanıklı darı gibi ürünlere yönelinmemesinden kaynaklanmaktadır yılında sezon ortasında yaşanan kuraklık üretimi önemli ölçüde düşürdüğü gibi acil yardım çağrısı yapılmasına neden olmuştur yılı hububat ürününün ise %37 oranında artış ile 2,3 milyon ton olması beklenmektedir. Çay üretimi dengeli bir yağmura ihtiyaç gösteren ve hava koşullarına bağlı bir üretim biçimidir. İhracatın en önemli kalemlerinden biridir. Sektörde piyasanın serbestleştirilmesi ve Kenya çay Geliştirme İdaresinin özelleştirilmesi gibi reformlar gerçekleştirilmekle İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 9

11 birlikte, sektör yetersiz altyapı ile kurumsal ve idari yapının yetersizliğinden kaynaklanan sorunlardan zarar görmektedir yılı çay üretimi %10,5 oranında artarak rekor seviye olan ton a, 2005 yılında ise yeni bir rekor ile ton a ulaşmıştır. İhracat ise ton dur. İhraç pazarları ise Pakistan, Mısır, İngiltere ve Afganistan dır. Üretim küçük işletme ağırlıklı yapılmaktadır. Bahçecilik ürünleri ihracatında hızlı bir artış olup, ihracat kesme çiçek, meyve ve sebze ağırlıklı olarak özellikle Avrupa piyasalarına yapılmaktadır. Kenya Avrupa nın en önemli kesme çiçek tedarikçisi durumunda olup, piyasa payı %25 seviyesindedir yılında, bahçecilik ürünleri ihracatı içerisinde kesme çiçek %50, sebze %39 ve meyva %11 paya sahiptir yılında 279 milyon $ olan bahçecilik ürünleri ihracatı, 2005 yılında yaklaşık 590 milyon $ olmuştur. Sözkonusu ihracat artışı yabancı yatırımcıları da içeren özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir. Kesme çicek alanında İsrail ve Hollanda firmalarının yatırımları bulunmaktadır. İhracat artışı AB nin sıkı standartları ve Kenya daki yüksek vergi rejimi tarafından olumsuz etkilenmektedir tonluk üretim seviyesi ile 1980 lerin ortasında kahve ihracat içerisinde en önemli kalemi oluşturmakta iken, son yıllarda sektör kuraklık, üretim maliyetindeki artış ve uluslararası fiyatlardaki düşüşten olumsuz etkilenmiştir yılında kahve üretimi 49,9 milyon ton a, 2005 yılında %4,4 azalış ile 47,7 milyon ton a düşmüştür yılında da düşüş devam etmiş olup, Ağustos ayı itibarıyla yıllık bazda 37,3 milyon ton a düşmüştür. Hükümet çiftçileri kredilendirmek amacıyla kahve geliştirme fonuna iki yıllık bir dönem için 49 milyon $ aktarmıştır. Kahve üretimi küçük üreticiler tarafından üretilmekle birlikte, sektörde önemli sayıda büyük işletmeler bulunmaktadır. Sektörde kısmi bir serbestleşme yapılabilmiştir. Sektörde yeni düzenlemeler yönünde girişimler olmakla birlikte üretimin arttırılması belirsizliğini korumaktadır. Kenya dahili talebi karşılayabilecek seviyede şeker üretimi ve rafinasyon kapasitesine sahip bulunmamaktadır. Talep ithalatı gerekli kılmaktadır. Yerli üretimi korumak için sert ticari önlemler alınmaktadır. Doğu ve Güney Afrika Ortak pazarının (Comesa) Kenya ya şeker satışları kotaya tabi bulunmaktadır yılı itibarıyla şeker üretimi ton dur. Tarımda Başlıca Üretim (1000 ton) Ocak Temmuz 2007 Ocak Temmuz Şekerkamışı 4 693, , , ,7 Çay 328,5 310,6 157,9 221,5 Bahçebitkileri 163,2 166,7 98,3 106,8 Kahve 47,6 50,5 36,9 40,0 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile Madencilik Madencilik ve taşocakçılığı GSYİH nın %0.5 ini oluşturmaktadır. En önemli üretim Magadi Gölündeki soda üretim faaliyetidir yılında ton olan üretim 2005 yılında 1,15 milyon ton a yükselmiştir. Magadi Soda şirketi İngiliz Brunner Mond Grup bünyesinde olup, Afrika daki en büyük soda üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. Grup tarafından 2004/2005 döneminde 97 milyon $ tutarında yatırım yapılması öngörülmüş olup, bu proje son yıllarda Kenya daki en büyük yabancı yatırımdır. Magadi Soda cam sanayi hammaddesi olarak yüksek oranlı saflaştırılmış soda üretim tesisi kurmayı planlamaktadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

12 Kanada madencilik firması Tiomin ise 14 yıllık dönemde Coast eyaletinde ton mineral kum üretimi için 178 milyon $ tutarında yatırım izni almıştır. Ancak yerel muhalefet yüzünden yatırım henüz başlamamıştır. Mevcut madencilik yasası 60 yıllık olup, yasanın 2005 yılında yeniden gözden geçirilmesine başlanmıştır. Mineral Üretimi (1000 ton) 2006 a Soda külü 374,2 Fluorspar 132 Tuz 35 Rafine edilmiş soda 662,9 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile a Geçici Rakamlar İmalat GSYİH nın %10 unu oluşturmakla birlikte Kenya Doğu Afrika nın en çok sanayileşmiş ülkesi durumundadır. Sektör bağımsızlıktan sonra ithal ikamesine dayalı olarak işlenmiş gıda, içecek, tütün, tekstil, petrol ürünleri, elektrikli aletler ve makina, kağıt ve baskı, şeker ve şekerleme alanında gelişme göstermiştir. Sanayileşme politikası 1980 lerin sonundan itibaren ithal ikamesinden ihracata dayalı sanayileşmeye kaymıştır. Mısır ve şeker sanayinde halen önemli koruma sağlayan tarife oranlarında, diğer sanayi ürünleri itibarıyla indirime gidilmiştir. Ülkede resmi olmayan sektör içerisinde küçük ölçekli imalat önemli yer tutmaktadır. Bu imalat ev eşyaları, motorlu araç parçaları ile zirai alet yapımında yoğunlaşmaktadır. Bu sektör hızla büyümekte olup, GSYİH nın %18 ini oluşturduğu tahmin edilmektedir. İmalat sanayindeki büyüme taşımacılık altyapısındaki olumsuzluk, pahalı elektrik maliyeti ve kötü yönetim neticesinde 1990 lı yıllarda yavaşlama göstermiştir. İhracattaki talep artışı ile birlikte imalat sanayi reel olarak 2003 yılında %6, 2004 yılında ise %4,5, 2005 yılında da %5 oranında büyümüştür. İmalat sanayi ihracatı da 2003 yılındaki 218 milyon $ tutarından 2004 yılında 292 milyon $ a, 2005 yılında da 350 milyon $ a yükselmiştir. Son yıllarda hazır giyim ihracatındaki artış Kenya nın ABD tarafından AGOA (African Growth and Opportunity Act) listesine dahil edilmesinden kaynaklanmaktadır yılı itibarıyla ABD ye yönelik hazır giyim ihracatı 275 milyon $ a yükselmiştir yılında ise 269 milyon $ a düşmüştür yılında ise 268 milyon $ olmuştur. Hazır giyim satışlarında bir azalma beklenmektedir. Hazır giyim endüstrisinde firma bulunmakta olup, bunların %90 ı yabancı sermayelidir. Çoğu ise İhracat İşleme Bölgelerinde (EPZ) yer almaktadır. Bu bölgelerde çalışan işçi sayısı 2001 yılında iken 2003 yılında e ulaşmıştır yılında AGOA nın süresinin 2015 yılına kadar uzatılmış olması ve Kenya nın tekstil hammaddesini AGOA dan yararlanan ülkelerden tedarikine imkan tanınması ihracatı daha da arttırmıştır. Ancak sektör Çin başta olmak üzere Uzakdoğu Asya ülkelerinden kaynaklanan rekabetle karşı karşıyadır. Halen iç piyasadaki meşrubat sanayinde en büyük şirket olan Coca Cola gelecek beş yıl içinde 135 milyon $ lık yatırım planlamaktadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

13 Meşrubat sanayi açısından Güney Afrika ve Nijerya dan sonra Afrika daki en önemli Pazar olarak görülmektedir. Endüstriyel Üretim (1000 ton aksi belirtilmedikçe) * Rafine Petrol Ürünleri Çimento Şeker Mısır*** Buğday unu Pirinç 4,9 4,6 4,0 4,4 5,0 Bira ( litre) Meşrubatlar (alkolsüz) (000 litre) Endüstriyel 281,4 283,1 286,6 290,6 298,5 Çıktı Endeksi (1976=100) Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile *Geçici Rakamlar İnşaat döneminde Nairobi deki ofis binaları yapımı ile canlanan sektör, 1990 lardaki ekonomik durgunluktan olumsuz etkilenmiştir. Sektör, 1998 yılındaki ABD Elçiliğinin bombalanması olayından sonra tekrar bir atılım yapmıştır. İnşaat sektörü 2004 yılında GSYİH nın %3,6 sını oluşturmaktadır yılı sonunda Kibaki yönetiminin işbaşına gelmesi ve altyapı pojelerinin başlatılması ile konut sektöründeki talep neticesinde 2004 yılında %4, 2005 yılında %7,2 oranında reel olarak büyümüştür. Mali hizmetler Kenya nın bankacılık sistemi 1990 larda takipteki alacaklardaki artış ve devlet kontrolu ile zayıflamıştır sonundaki yönetim ile birlikte IMF destekli mali reforma gidilmiştir Ağustos ayı itibarıyla 42 ticari banka mevcuttur. En önemli dört bankadan ikisi Barcylas ve Standard Chartered yabancı bankaların şubeleri olup, karlılık oranları yüksektir. Diğer iki banka ise devlet bankası olan Kenya Ticaret Bankası (KCB) ve Kenya Ulusal Bankası (NBK) dır. İki devlet bankası yeniden yapılandırma içerisindedir. KCB kısmi özelleştirilmiştir. Özel sektöre borç vermede bir temayül görülmekle birlikte, bankaların risk algılaması ve aracılık marjları yüksektir. Verilen kredilerin ¼ ünü geri alınamıyan krediler oluşturmaktadır. Bu yüksek oran bankacılık için temel bir risk oluşturmaktadır. Bu oran Mayıs 2005 itibarıyla %19,7 olmuştur. Takipteki alacakların toplam kredilere oranındaki düşme bazı takipteki alacakların silinmesi ve sistemdeki iyileşmeden kaynaklanmaktadır. Yüksek olan takipteki alacakları nedeniyle kamu bankalarının yeniden yapılandırılması için Hazine içinde bir birim ihdas edilmiştir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

14 Yakında gerçekleşmesi beklenmemekle birlikte, hükümet ticari bankacılıktan çekilmek istemektedir. Ayrıca, etkinlik ve rekabetin arttırılması, gözetimin geliştirilmesi için bir dizi mali sektör reformu planlanmaktadır. Menkul kıymetler borsası hükümetin özelleştirmede ağırlık verdiği araçlardan biridir. Nairobi menkul kıymetler borsası endeksi, şirket karlılıklarının artışı, GSYİH daki yükseliş ve vergi teşvikleri nedeniyle 2005 yılı ikinci çeyreğinde %24,6 artışla 4000 puana erişmiştir. Turizm Turizm Kenya ekonomisi için hayati bir sektördür. Restoran ve otel faaliyetleri GSYİH nın %1,1 ini oluşturmaktadır. Ancak, turizmin katkısı bundan çok daha fazla olup, özellikle taşımacılık sektörü olmak üzere birkaç sektör üzerinde etkisi bulunmaktadır. GSYİH içerisindeki payı %10 civarındadır. İstihdama da önemli bir katkısı vardır ların sonunda ve 2000 lerin başında diğer Afrika ülkelerinden kaynaklanan rekabet, altyapıdaki olumsuzluklar ve terorist saldırılar neticesinde turist gelişlerinde bir azalma görülmüştür. Ancak, yapılan kampanyaların etkisi ile son zamanda turist sayısında tekrar bir yükseliş görülmekte olup, 2004 yılında gelen turist sayısı 2003 yılına göre % 21,1 oranında artarak e, 2005 yılında ise %25 oranında artarak e ulaşmıştır yılının ilk altı ayında ise Kenya yı ziyaret eden turist sayısı %13 oranında artarak olmuştur. Ortalama otel doluluk oranı da şehirlerde % oranına erişmiştir. Turizm gelirleri 2003 yılında 347 milyon $ iken, rekor bir artış ile 2005 yılında 579 milyon $ a ulaşmıştır. C DIŞ TİCARET Kenya'nın Dış Ticareti (Milyon$) * İhracat İthalat Hacim Denge Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Report July 2008 *Tahmin Kenya nın ihraç malları nispeten çeşitlilik arzetmekle birlikte, çay ve bahçe bitkileri en önemli ihraç kalemlerindendir. Diğer önemli ihraç malları ise hazır giyim, kahve, demir ve çelik, soda külü, balık, tütün ve petrol ürünleridir yılında ihracatın %11 oranında artmasına rağmen, ithalat %21,9 ile daha hızlı artış göstermiştir. Dış ticaret açığı 2003 yılında 1,11 milyar $ iken, 2004 yılında 1,65 milyar $ olmuştur yılında ise ihracat % 21,8 oranında artmasına rağmen, ithalat %29,2 oranında atmıştır. Dış ticaret açığı ise yaklaşık 2,5 milyar $ a ulaşmıştır yılı Ağustos ayı itibarıyla ise dış ticaret açığı 3,3 milyar $ dır yılında ithal edilen mallar ve artış oranları ise şöyledir: Petrol ürünleri (%34,6) 1,3 milyar $, mamul mallar (%22,9) 779 milyon $, kimyasallar (%16,8) 833 milyon $, makina ve ulaşım teçhizatı (%6,2 )1,8 milyar $. Diğer Afrika ülkeleri Kenya nın ihracat yaptığı en önemli ülkeler olup, 2005 yılında toplam ihracatın %49 u bu ülkelere yapılmıştır. AB ülkelerine ihracatın %25 i, Asya ülkelerine ise İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

15 ihracatın %15,2 si gerçekleştirilmiştir. Son on yılda ihracat içerisinde Afrika nın payının artması Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı (Comesa) ve Doğu Afrika Topluluğu nun (EAC) üyeleri arasında ticaretin arttığını göstermektedir. Tanzanya ve Uganda nın da üyesi olduğu EAC ye 2003 yılında dış satışların %26 sı yapılmıştır. AB ne de aynı oranda dış satım mevcuttur. Kenya nın AB ne ihracatında daha temel mallar ağırlıkta olmasına rağmen, Comesa ve EAC üyelerine ihracatında mamül mallar ağırlıktadır. Kenya nın ithalat profili farklılık arzetmektedir yılında ithalatın %25 i Orta Doğu ülkeleri, %23 ü Uzak Doğu ülkeleri ve %22 si AB ülkelerinden yapılmıştır. 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren yeni gümrük birliğinin uygulanmasını müteakip, Kenya nın EAC ile ticaretinin artmasının devam edeceği beklenmektedir. EAC üyeleriyle gümrük birliğinin amacı, beş yıl içinde tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması ve nihai mallarda %25, ara mamüllerde %10 ve ham maddelerde sıfır olmak üzere üç aşamalı Ortak Gümrük Tarifenin (CET) konmasıdır. Özellikle tarım ürünleri olmak üzere, bazı ürünlerde daha yüksek oranlar belirlenmiştir. Kenya Tanzanya ve Uganda ya ait malların gümrüksüz olarak ülkelerine girmesini kabul etmesine rağmen, bazı Kenya menşeli ürünler Uganda da %10, Tanzanya da ise %2 20 arasında gümrük vergisine tabi tutulmaktadır. Bu asimetrinin nedeni de bu iki ülkedeki daha az gelişmiş sanayi sektörünün korunmasıdır. EAC bir serbest ticaret bölgesidir. Serbest ticaret bölgesi entegrasyonun ilk aşamasıdır. Bu aşamayı 2010 yılına kadar parasal birlik ve ortak piyasa düzeninin, 2013 yılına kadarda siyasi federasyonun takip etmesi öngörülmektedir. KENYA NIN DÜNYA İLE TİCARETİ 2005yılı itibariyle Dış Ticaretinde Başlıca Ülkeler(%) İhracat Uganda 15,1 15,8 İngiltere 10,4 10,3 A.B.D 9,4 8,2 Hollanda 8,1 7,8 İthalat % Birleşik Arap Emirlikleri 11,4 11,9 Hindistan 8,6 8,9 Suudi Arabistan 8,0 8,4 Çin 7,4 8,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile yılları itibarıyla Kenya nın mal bazında dış ticareti olarak aşağıdaki gibidir: (KSh m;fob) İHRACAT * Çay 36,072 42,372 47,349 Kahve 6,944 9,061 9,138 Demir Çelik 7,532 8,852 9,025 Tütün ve Tütün 2,951 5,137 7,869 Ürünleri Plastik 3,136 4,386 4,941 Petrol Ürünleri *Geçici Rakamlar İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

16 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 İTHALAT * Sanayi 48,856 62,079 makineleri Rafine Petrol 46,113 64,540 Ürünleri Ham Petrol 51,529 55,016 Motorlu 25,251 36,936 Makineler Demir&Çelik 21,084 21,340 *Geçici Rakamlar Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 Kenya nın ithalatında kamu alımları önemli yer tutmaktadır. Hükümet bu alımları genellikle kamuya yönelik gelişim programları için gerekli teçhizat ve malzemeyi tedarik etmeye yönelik olarak yapmaktadır. Bu amaçla ilgili ithalatta sabit fiyat politikasının uygulandığı da gözlemlenmektedir. DIŞ TİCARET DÜZENLEMELERİ İthalat Uygulamaları Kenya da ithal ikameci politikaların terk edilerek (nispeten) daha dışa açık politika uygulamalarına geçilmesini müteakiben ihracat ve ithalat işlemlerinin basitleştirilmesi hedefine yönelik olarak tedbirler alınmıştır. İthalat lisans kontrolleri 1993 yılında kaldırılmakla birlikte ithalatta halen bazı onay ve bürokratik işlemler devam etmektedir. Sermaye olarak ithal edilen makina ve teçhizatın ithalatında onay mekanizması bulunmaktadır. Mevcut uygulamaya göre Kenyalı ithalatçılarca gerçekleştirilen ithalatlar Kenya da iş yapma yetkisine haiz firmalarca garanti edilmelidir. Hayvan, bitki ve tohum ithalatları karantina hükümlerine tabidir. 29 Eylül 2005 tarihinden itibaren hükümet tüm mallarda yükleme öncesi uygunluk onay proğramı başlatmıştır. Yeni sisteme gore, Kenya standartlarına uygunluğunu gösterir uygunluk belgesine sahip olan malların ülkeye girmesine izin verilmektedir. Tüm ithalat işlemleri için aşağıdaki belgelere ihtiyaç vardır. İthalat Deklarasyon Formu (IDF) Yükleme öncesi gözetim firmasından alınan sonuç raporu İhracatçı firmadan alınan proforma fatura Kenya nın gümrük tarife cetveli, Armonize Sistem Nomenklatürüne uygun olarak düzenlenmiştir. Gümrük tarifeleri, gerek ülkenin ihtiyaç duyduğu mal grupları, gerekse Kenya nın WTO kapsamındaki taahhütleri çerçevesinde şekillenmiştir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

17 İthalatı Yasak Mallar 1 Sahte ve standartlara uymayan paralar, 2 Pornografik yayınlar, filmler, poster ve malzemeler, 3 Beyaz fosfor kullanılarak üretilen kibritler, 4 Gerekli mercilerce etiketlenmemiş ya da markalanmamış eşyalar, 5 Tıp alanındaki bilimsel yayınlar, ya da bu alanda hizmet veren kişilere yönelik bilgilendirici dokümanlar haricinde, herhangi bir alet ya da ilacın satışını arttırıcı amaçlı dokümanlar, 6 Benzoik anhidrit, salisilik asit, sağlığa zararlı kimyasalları içeren damıtılmış içkiler. 7 Harp silahları ile bunların aksamı, parça ve mermileri 8 Kenya da yerleşik bir yerin adı, herhangi bir üreticinin ticari markası, ünvanı ve adresini içerecek şekilde imal edilmiş mallar. İthali Kısıtlanmış Mallar 1 Göz yaşartıcı gaz, benzeri maddelerin ve bunların kullanılmasına yönelik araçların ithali ilgili Bakanlık onayına tabiidir. 2 Taşınabilir ispirtolu içkilerin ithalinde ilgili komisyondan izin alınması gerekmektedir. Komisyon en az dört sene tahta fıçılarda depolanan ve üretim ülkesinden onaylı imalat tarihini belirten sertifikaya sahip içkilere ithal izni verebilir. Yasaklı ve kısıtlı mallar sıklıkla değiştirilebildiğinden ilgili firmaların aşağıda adresi verilen gümrük bölümü ile temasında yarar bulunmaktadır. Customs and Excise Department Ministry of Finance P.O.Box 40160, Nairobi Kenya Tel: Fax: Sözkonusu bölüm gümrük verilerinin hesaplanması ve tahsilinde yetkilidir. Standartlar Kenya Standartlar Bürosu, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde faaliyette bulunan, satılan, üretilen, ithal edilen ürünlerin uluslararası standartlara uygunluğunu kontrol eden bir birimdir. Yerel üretilen ve pazarlanan her malın büronun işaretini taşıması gerekmektedir. Standartlar Bürosu ithal mallarının örnekleme yöntemiyle kontrolünü yapar, standarda uygun olmayan malların dağıtımını durdurmak yetkisine sahiptir. Mal cinsine göre standartlar konusunda ayrıntılı bilgiler büroya başvurularak elde edilebilir. The Kenya Bureau of Standards, P.O.Box 54974, Nairobi, Kenya, Tel: , Faks: SGS Kenya, Bureau Veritas, Cotecna Inspection ve InterTek Services Kenya daki standartlara uygunluk değerlendirme firmalarıdır. Bu özel firmalar tüm tüketim malları test hizmetlerini sağlarlar. Cotecna Inspection ve InterTek Services dışındakiler sertifikalandırma da yapabilmektedir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

18 D TÜRKİYE KENYA İKİLİ İLİŞKİLERİ Anlaşma ve Protokoller ANLAŞMANIN ADI Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması İMZA İMZA YERİ TARİHİ Nairobi R.G. TARİH VE SAYISI AB nin Ortak Ticaret Politikasına uyum kapsamında diğer Afrika Karayip Pasifik (ACP) ülkeleriyle olduğu gibi, Kenya ile de bir Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasını teminen Devlet Bakanı Sayın Kürşad Tüzmen tarafından imzalanan bir mektup 2004 yılı Mayıs ayında Kenya ya iletilmiştir. Türkiye Kenya İkili Ticareti (1000$) YIL İTHALAT İHRACAT DENGE HACİM Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

19 Ülkemiz ile Kenya arasında ticaret daha ziyade ihracatımız yönü ile gerçekleşmektedir. İkili ticaretimiz fasıllar itibariyle ele alındığında, ihracatımızın daha çok sanayi ürünlerinden teşekkül ettiğini, ithalatımızın ise, yağlı tohumlar gibi üretiminde geleneksel olarak açık verdiğimiz ve gıda sanayimizin ihtiyaç duyduğu ürün gruplarından oluştuğu görülmektedir. Deri sanayimizin ihtiyacı olan ham postlar ve derilerin yanı sıra, kahve ve kimi minerallerin çok ciddi meblağlarda olmayan miktarlarda bu ülkeden karşılandığı görülmektedir. İhracat Kenya ya 2004 yılında 17,8 milyon $ olan ihracatımız, 2005 yılında %186 oranında artarak 50,6 milyon $ olarak gerçekleşmiştir yılında ise ihracatımız bir önceki yıla göre % 69 oranında artarak 85,4 milyon $ a ulaşmıştır yılındaki bu artış, 32,6 milyon $ lık petrol yağları ve diğer bitümenli minerallerden elde edilen yağ ihracından kaynaklanmaktadır. Kenya ya ihraç edilen belli başlı ürünler, petrol yağları ve diğer bitümenli minerallerden elde edilen yağlar, yolcu gemileri,gezinti gemileri, feribotlar, buğday ve mahlut, sentetik lif demetleri, azotlu mineral/kimyasal gübreler, kara taşıtları için aksam, parçaları, kauçuktan yeni dış lastikler, makarnalar, plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar dır. Başlıca Maddeler İtibarıyla İhracatımız ($) GTIP MADDE ADI GTIP MADDE ADI Mobilyalar,Aydınlatma,Reklam Mineral Yakıtlar,Mineral Yağlar Ve Lambaları,Prefabrik Yapılar Müstahsalları,Mumlar 28 İnorganik Kimyasal Motorlu Kara Müstahsallar,Organik,İnorganik Taşıtları,Traktör,Bisiklet,Motosiklet Ve Bileşikler Diğer 21 Yenilen Çeşitli Gıda Müstahzarları Elektrikli Makina Ve Cihazlar,Aksam Ve Cam Parçaları Ve Cam Eşya Sentetik Mensucattan Ve Suni Mamul Devamsız Diğer Lifler Eşya,Kullanılmış Eşya,Paçavralar 72 Demir Ve Çelik Örme Giyim Eşyası Ve Aksesuarları Esasını Hububat,Un,Nişasta,Süt Teşkil Eden Müstahzarlar 48 Kağıt Ve Karton;Kağıt Hamurundan Kağıt Ve Kartondan Eşya 57 Halılar Ve Diğer Dokumaya Elverişli Maddeden Yer Kaplamaları 39 Plastik Ve Plastikten Mamul Eşya Kauçuk Ve Kauçuktan Eşya Değirmencilik Ürünleri,Malt,Nişasta,İnülin,Buğday Gluteni 73 Demir Veya Çelikten Eşya İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

20 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları. İthalat 2004 yılında Kenya dan 1,6 milyon $ olan ithalatımız, 2005 yılında % 0,7 oranında artarak 1,7 milyon $ olmuştur yılında ise ithalatımız bir önceki yıla göre %129 oranında artarak 3,9 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Kenya dan ithalatımızda önem arz eden ürünler, çay, sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri, sisal ve agave cinsi dokumaya elverişli diğer lifler, vb, diğer hayvanların dabaklanmış derileri, hazırlanmış/konserve edilmiş balıklar, balık yumurtası ve havyar, sığır ve at cinsi hayvanların derileri ham, debagatte kullanılan bitkisel menşeli hülasalar ve türevleri, kahve; kahve kabuk ve kapçıkları dır yılında, anılan ülkeden ithalatımızda sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri ithalatının payı % 55,5dir. Başlıca Maddeler İtibarıyla İthalatımız ($) GTIP MADDE ADI Canlı Bitkiler Ve Çiçekçilik Müstahsalları Ham Postlar,Deriler (Kürkler Hariç) Ve Köseleler Kahve,Çay,Paraguay Çayı Ve Baharat Metal Cevherleri,Cüruf Ve Kül Tütün Ve Tütün Yerine Geçen İşlenmiş Maddeler 53 Dokumaya Elverişli Bitkisel Lifler,Kağıt İpeği Ve Dokumaları 32 Debagat Ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa,Boya,Macun,Sakızlar 44 Ağaç Ve Ağaçtan Mamul Eşya;Odun Kömürü Yenilen Meyvalar,Kabuklu Yemişler,Turunçgil Ve Kavun Kabuğu 68 Taş,Alçı,Çimento,Amyant,Mika Vb Maddelerden Eşya 95 Oyuncaklar,Oyun Ve Spor Malzemeleri,Aksam Ve Parçaları 94 Mobilyalar,Aydınlatma,Reklam Lambaları,Prefabrik Yapılar 98 Harp Silahları Müzik Aletleri;Bunların Aksam,Parça Ve Aksesuarı 62 Örülmemiş Giyim Eşyası Ve Aksesuarları Deri Eşya,Saraciye Eşyası,Seyahat Eşyası,Bağırsaktan Eşya 71 İnciler,Kıymetli Taş Ve Metal Mamulleri,Madeni Paralar 70 Cam Ve Cam Eşya Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,