Tehlikeli Maddeler. Avrupa Birliğindeki Durum. Ülkemizdeki Durum. Atıksu Arıtma Tesislerinde Giderimi

Transkript

1

2 Tehlikeli Maddeler Avrupa Birliğindeki Durum Ülkemizdeki Durum Atıksu Arıtma Tesislerinde Giderimi

3 Sentetik Kimyasallar Fayda; Ekonomik katkı Ticaret hacminde artış İstihdam Zarar; - İnsan Yaşamı (akut/kronik toksisite; kanser, nörolojik bozukluklar, doğuştan gelen bozukluklar) - Canlı yaşamı (ekosistem, biodiversiti için risk) - Çevre (öldürücü, ozon tabakası incelmesi)

4 Sentetik Kimyasallar

5 Sularda Bulunan Tehlikeli Maddeler? Çok sayıda kimyasal; Pestisitler ve dönüşüm ürünleri Endüstriyel kimyasallar Deterjanlar, kozmetikler, ilaçlar vb tuvalatlerden kanalizasyona giden diğer kimyasallar Yüzlerce Binlerce Farklı Kimyasal

6 Tehlikeli Maddeler Zehirli Kalıcı Biyobirikim yapan Kanserojen Mutajen.. Maddeler...

7 DDT BİR ÖRNEK 1874, İlk sentezi; Alman Kimyacılar 1939; İsviçre li Paul Hermann Muller in bu kimyasalın başta sivrisinek olmak üzere böcekleri öldürmede çok etkin olduğu keşfi İkinci Dünya Savaşı: Sıtma ve tifüz hastalığı kontrolünde yaygın kullanımı

8 İkinci Dünya Savaşı- DDT O yıllarda başta ABD olmak üzere, çok yaygın kullanım ABD de sıtma kontrolü için tüm askeri tesisler, limanlar vs DDT ile ilaçlandı Askerlere tifüs hastalığına karşı toz DDT püskürtüldü

9 Çevresel Etkileri Kuşlar üzerinde akut toksite DDE (DDT Metaboliti); kuş yumurtalarının kabuklarında incelme DDT toksik dozu: 400 mg/kg mg/kg çoğalma üzerinde olumsuz etki Bazı türlerin nesli tükendi... Alzeimer hastalığı nedeni (?)

10 Çevresel Etkisi

11 Ve... ABD 1972: yasaklanması Ülkemizde 1980 lerin başı Hala kullanılıyor; 2009 da Dünya da 3314 ton DDT üretimi

12 Tehlikeli Kimyasallar Pestisitler Farmasötikler Tehlikeli Maddeler Kişisel Bakım Ürünleri Endokron Bozucu Kimyasallar Metaller, radyoaktif elementler

13 Farmasötikler İnsan ilaçları Hayvan ilaçları

14 Kişisel Bakım Ürünleri Günlük yaşamımızda kullandığımız kimyasallar Sabunlar, deterjanlar, parfümler, traş losyonları Temizlik maddeleri, dezenfektanlar, sprayler, deodoranlar, Böcek ilaçları, güneş kremleri Hijyenik ürünler

15 Endokrin Bozucular Endokrin Sistemi: Kan ile çeşitli kimyasalların farklı hücreler arasında taşındığı, canlı vücudundaki haberleşme sistemi Metabolizma, büyüme, gelişme, üreme fonksiyonlarının kontrolü EDC ler: Endokrin sistemini (salgı bezlerini) etkileyen, hormon gibi davranan kimyasallar

16 Endokrin bozucu etki yapan kirleticiler 17 B-estradiol E2 (normal kadın hormonu) Ethynylestradiol (doğum kontrol hapları) Yüzey aktif maddeler (nonilfenol ve nonilfenol etoksilatlar) Pestisitler, herbisitler, insektisitler, fungisitler PCBler, dioksinler, PAHlar Ağır metaller (As, Pb, Cd, Hg) Antibiyotikler Fitalatlar (plastikler vs)

17 Endokrin Bozucular İki tip; Doğal (fungal ya da fitoestrojenler) Sentetik (hormonlar, pestisitler vb)

18 Pestisitler Pestisit? Her tür haşeriyi önlemek öldürmek çekmek İçin kullanılan kimyasallar.. Organik klorlu Organik P Organik kalay DDT Methoxychlor Aldrin Dieldrin Endrin Heptachlor, kepone, lindane, chlordane

19 Etkiler Kanserojen Mutajen Nörotoksik 1990 lardan sonra bilimadamları anlamaya başladılar...

20

21 Florida ABD Göllerde yaşayan timsahlarda estrogen/testosterone oranları

22 Allerjilerde Artış

23 Kurbağa Yavrusu Gelişimi 57 günlük iki kurbağa yavrusu; - Sağdaki "Fluoxetine (Prozac)"e maruz bırakıldığından henüz bacakları gelişmemiş... Ref: Mary E. Gardner

24 Anne Sütünde EDC ler (İsveç) Dieldrin DDT PBDE Solomon, 2002

25 Bisphenol-A (BPA) Plastik ve Gıda Saklama Kapları Sert şeffaf plastikler Ürün tabanında no 3 ve 7 olarak işaretlenmiş olanlar BPA ile astarlanmış konserve içinde gıdalar Plastik oyuncaklar

26 Nonilfenol etoksilatlar

27 Avrupa Birliği Mevzuatı Avrupa Su Hukuku'nun gelişimindeki; arasında gerçekleşmiş birinci dalga (Su Kalitesine odaklanma Tehlikeli maddeler direktifi) yıllarını kapsayan ikinci dalga (Su kalitesi (Tehlikeli maddeler+nitrat Direktifi+Kentsel atıksu direktifleri) 1995'ten günümüze kadar geçen süre Üçüncü ve son dalga (Bütüncül yönetim (kalite ve miktar) Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar başlatılmış ve 1995 ortasından 2000 yılına kadar sürmüştür. (Bütüncül yönetim (kalite ve miktar) 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi yürürlüğe girmiştir. (Bütüncül yönetim (kalite ve miktar) 2010 yılları odaklanma Çevresel Kalite Standardı

28 AB de Tehlikeli Maddeler Süreci Suda Tehlikeli Madde Direktifi (76/464/EEC) Komisyon Tebliği (COM, 1982) Konsey Yasa Tasarısı (Council Resolution, 1983) Teklif Tebliği (COM,1990) Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi(96/61/EC) Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Çevresel Kalite Standardı Direktifi (2008/105/EC) Öncelikli Maddeler ile İlgili Su Politikası Alanındaki Avrupa Parlamentosu ve Konsey Değişikliği Sonuç Raporu (COM 875 Final, 2011) Su Çerçeve Direktifi ve Çevre Kalite Standartları Direktifi ni Değiştirmeyi Öneren Direktif Teklifi (COM 876 Final, 2011) Su Politikaları Alanında Öncelikli Maddeler Direktifi (2013/39/EU) Endüstriyel Emisyonlar Direktifi (2010/75/EU)

29 1980 lerde Kardeş Direktifler olarak adlandırılan spesifik direktiflerle bazı madde deşarjları düzenlenmiştir. Bu direktiflerle yüzeysel sular ve kıyı suları için, Topluluk çapında emisyon limit değerleri ve kalite hedefleri tanımlanmıştır yılında revize edilerek, 2006/11/EC ile değiştirilmiştir. Topluluğun yeniden yapılanması sırasında SÇD ye entegre edilen 76/464/EEC Direktifi, 2013 yılından itibaren tamamen yürürlükten kaldırılmıştır.

30 Liste I Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC) 1. Aşama : Kullanım amaçları ve Kimyasalların yapılarının değerlendirilmesi madde madde 2. Aşama : Yıllık üretimi 100 tondan fazla olan maddeler madde 500 madde Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje Öncelikli Maddeler/Spesifik Kirleticiler

31 Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC) Liste I - (COM,1982) 500 madde Toksisite Kalıcılık Biyolojik Birikim (COM,1983) Matematiksel Model 129 madde 3 madde 132 madde Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje Öncelikli Maddeler/Spesifik Kirleticiler

32 Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC) Tehlikeli Madde Sayısı : 139 madde Liste I : 99 madde Aday Liste I : 15 madde Liste II : 25 madde Öncelikli Madde Listesi : 33 madde Aday Liste I : 15 madde Kardeş Direktifler : 18 madde

33 Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Su Çerçeve Direktifi, 16. Madde ile Su kaynaklarının kimyasal kirliliğe karşı korunması stratejileri belirlenmiştir. Avrupa Parlamentosu ve Konseyi yüzeysel ve yer altı su kaynaklarının ve özellikle içme suyu elde edilen kaynakların ve çevrelerinin kirlenmesine neden olabilecek kirliliklere karşı önlem alınması zorunluluğu getirilmiştir. Bu önlemler; Öncelikli tehlikeli maddelerin deşarjlarının ve emisyonlarının durdurulması ya da aşamalı olarak azaltılması

34 Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Öncelikli Maddeler Listesi : Su çevresi ya da su çevresi aracılığıyla önemli risk oluşturan maddeler SÇD nin yürürlüğe girmesinden itibaren dört yıl içinde Komisyon tarafından oluşturulması Her 4 yılda bir gözden geçirilerek uygun bulunmasıyla teklifin hazırlanması Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından kabul edilen Öncelikli Maddeler Listesi Su Çerçeve Direktifi, EK X

35 SÇD Uygulama Döngüsü Havza Karakterizasyonu Tedbirler Programı Baskı ve etkiler Çevresel Hedefler İzleme 35

36 Çevresel Hedefler Sosyal ve ekonomik boyut Üst ölçekli planlar Su kalitesi ve miktarı Biyolojik Hidromorfolojik Fiziko-kimyasal Kimyasal 36

37 Su Kalitesi Sınıflandırması 37

38 SÇD, Çevresel Kalite Standartları (Gerhard H. Jirka1 vd, 2004) Bütünleşik yaklaşım, Çevresel Kalite Standartları Emsiyon Sınır Değerleri (Kirleticilerin kaynakta kontrolü) ESD(Emisyon Sınır Değeri), Uygulaması kolay Ekolojik korum açısından son derece yetersiz. Kirlenmeler veya kirletici grupları için su ortamında aşılmaması gereken konsantrasyon değerlerini (ÇKS); deşarjlara ilişkin fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri dikkate almaktadır. ÇKS özümleme kapasitesini dikkate almaktadır. 38

39 Deşarj Standartları Deşarj Standartları Teknoloji Bazlı Deşarj Standartları Su Kalitesi Bazlı Deşarj Standartları Sektöre ÖzgüTeknoloji Bazlı Standartlar Duruma ÖzgüTeknoloji Bazlı Standartlar 39

40 Su Kalitesi Bazlı Deşarj Standartları SÇD Kombine yaklaşım Çevresel Kalite Standartları Emisyon Limit Değerleri 40

41 Deşarj Standartları Ülkemizde, Konvansiyonel parametreler ve bazı metaller SKKY Deşarj standartları Teknoloji bazlı sektöre özgü Tehlikeli maddelere ilişkin standart bulunmamakta Mevcut standartların değerlendirilmesi Tehlikeli maddelere ilişkin standart geliştirilmesi MET bazlı deşarj standartlarına geçilmesi 41

42 Çevresel Kalite Standartları Alıcı ortam standardı İzleme sonuçlarının değerlendirilmesinde limit değer İyileştirme gereklilikleri Deşarj standartlarının geliştirilmesi 42

43 Çevresel Kalite Standartları Belirli kirleticiler Öncelikli maddeler Ulusal düzeyde AB düzeyinde ÇKS < ÇKS Çok iyi/iyi > ÇKS Orta 43

44 Çevresel Kalite Standartları 2013/39/AB Direktifi ÇKS değerinde değişiklik yapılmayan kirleticiler ÇKS değeri sıkılaştırılan kirleticiler ÇKS değeri yeni belirlenen kirleticiler 44

45 Çevresel Kalite Standartları akut etkiler kısa dönemli maruziyet verileri MAK-ÇKS kronik etkiler uzun dönemli maruziyet verileri YO-ÇKS 2013/39/AB Direktifi Kıtaiçi Yerüstü Suları Diğer Yerüstü Suları Direktif Kimyasal CAS No YO-ÇKS MAK-ÇKS YO-ÇKS MAK-ÇKS Sıra No Adı (µg/l) (µg/l) (µg/l) (µg/l) 1 Alaklor ,3 0,7 0,3 0,7 2 Antrasen ,1 0,1 0,1 0,1 3 Atrazin ,6 2 0,6 2 45

46 Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi LOQ %30 ÇKS C < LOQ C = LOQ/2 LOQ = Ölçüm limiti C = Analiz sonucu Analiz sonucu olmayan aylar değerlendirmeye alınmaz Ortalama YO-ÇKS MAK-ÇKS 46

47 Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) SÇD-EK VIII: Spesifik Kirleticiler 1. Organohalojenli bileşikler 2. Organofosforlu bileşikler 3. Organik kalay bileşikleri 4. Karsinojenik ve mutajenik özelliklere sahip ya da sucul sistemlerde steryodojenik, tiroid, üreme ve diğer endokrinle-ilişkili fonksiyonları etkileyebilecek özelliklere sahip madde ya da karışımlar 5. Kalıcı hidrokarbonlar ve kalıcı, toksik, biyobirikim yapabilen organik maddeler 6. Siyanürler 7. Metaller ve bileşikleri 8. Arsenik ve bileşikleri 9. Biyositler ve bitki koruma ürünleri (pestisitler) 10.Askıda maddeler 11.Ötrofikasyona neden olan ya da katkıda bulunan maddeler (özellikle nitratlar ve fosfatlar) 12.Oksijen dengesinde istenmeyen istenmeyen durumlara yol açan maddeler (BOİ, KOİ vb. parametrelerle ölçülebilen maddeler olabilir)

48 Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) İyi kimyasal durum Öncelikli Maddeler (45 Madde) Avrupa genelini kapsar. Avrupa Komisyonu tarafından seçilir. Revizyon: 4 yılda bir İzleme sıklığı: 12 kez/yıl İyi ekolojik potansiyel Spesifik Kirleticiler Bölgesel veya ulusal bazdadır. Üye devletler tarafından seçilir. Revizyon: 6 yılda bir İzleme sıklığı: 4 kez/yıl Öncelikli Maddeler (SÇD EK X) Öncelikli Tehlikeli Maddeler (SÇD EK X) Spesifik Kirleticiler (SÇD EK VIII)

49 Yasal olarak Düzenlenen Madde Sayısı 2012 yılında 366 iken, 2014 yılında 452 ye çıkmıştır. Kaynak: ECOSTAT Çalışma Grubu Raporlanan Madde Sayısı yılı Raporu 2014 yılı Raporu 49

50 Yeni Maddeler Eski Maddeler Ortalama DE CZ DK NL RO BE LU IT UK NO AT SV PL SE SK ES FI IE BG EE LV FR LT MT CY 50

51 Summary of differences between highest and lowest EQS values for RBSPs ÜÜ arasında 40 madde için belirlenen ÇKS arasında herhangi bir farklılık yoktur. ÜÜ arasında 83 madde için belirlenen ÇKS arasında on katına kadar farklılık vardır ÜÜ arasında 86 madde için belirlenen ÇKS arasında on kattan yüz kata kadar farklılık vardır. ÜÜ arasında 54 madde için belirlenen ÇKS arasında yüz kattan daha fazla farklılık vardır.

52 Çevre Kanunu (1983) Su Ürünleri Yönetmeliği (SÜY, 1995) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY, 2004) Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (TMKKY, 2005) Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (KAAY, 2006) Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği (YSKYY, 2012) Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik (2014)

53 Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje Literatür, mevzuat araştırmaları ve envanter çalışmaları TOBB Kapasite Raporları ÇŞB 1 ton ve üzeri üretilen veya ithal edilen kimyasallar listesi 177 parametre 39 parametre 2886 parametre RİSK DEĞERLENDİRMESİ TED, TTD RİSK DEĞERLENDİRMESİ COMMPS İzleme Çalışmaları 122 parametre 52 parametre 30 parametre Öncelikli Maddeler (70 parametre) Nihai Parametre Listesi 217 parametre Son değerlendirme (65 parametre)

54 Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje TEHLİKELİ MADDELER BİLGİ SİSTEMİ (TEMBİS) adet endüstriyel tesis ve bu tesislere ilişkin tehlikeli madde bilgisi 201 adet OSB 669 adet atıksu arıtma tesisi 63 adet kanalizasyon sistemi 4 adet içme suyu arıtma tesisi adet alıcı su ortamı bilgisi

55 Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği (KIYITEMA) Projesi rojenin Hedefleri: Kentsel ve endüstriyel faaliyetler sonucunda, kıyı ve geçiş sularında bulunan ve/veya bulunması muhtemel tehlikeli maddeler ile bu maddelere ilişkin alıcı ortam standartlarının belirlenmesi Pilot alanlar; İzmir- Nemrut ve Aliağa Körfezleri, Hatay- İskenderun Körfezi, İzmit Körfezi ve Samsun Limanı Tehlikeli madde envanterinin oluşturularak ekosisteme ve su kalitesine olan etkilerinin değerlendirilmesi Nihai spesifik kirletici listelerinin belirlenmesi ve izlenmesi Çevresel kalite standartları ve buna bağlı deşarj standartlarının ortaya konulması Elde edilen verilerin tehlikeli madde bilgi sistemine entegrasyonu Projenin tamamlanmak üzeredir..

56 Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Neticesinde Meydana Gelen Su Kirliliğinin Tespiti ve Madde veya Madde Grubu Bazında Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Projesi (BİKOP) Pilot Havzalar Büyük Menderes Seyhan-Ceyhan Fırat-Dicle Pilot İller Amasya Sakarya Manisa Projenin Hedefleri: Pilot alanlarda yaygın olarak geçmişte kullanılmış ve halen kullanılmakta olan bitki koruma ürünlerinin içeriğinde bulunan aktif maddelerin envanterinin çıkarılması Yaygın olarak kullanılan bitki koruma ürünlerinin su ve sedimanda seviyelerinin tespit edilmesi Tespit edilen aktif maddeler için çevresel kalite standartlarının belirlenmesi Yayılı Kaynaklı Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi nin oluşturulması ve Su Bilgi Sistemi ne entegrasyonu Proje, 2014 yılı Ekim ayı itibariyle tamamlanmıştır.

57 Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Neticesinde Meydana Gelen Su Kirliliğinin Tespiti ve Madde veya Madde Grubu Bazında Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Projesi (BİKOP) Önceliklendirme Çalışması: Aktif Madde Listesi 462 BKÜ olmayanlar aktif madde Öncelikli Madde AB Spes. Kirlet. COMMPS 295 TES/TTS AB Spes. Kirlet. 430 aktif madde BİKOP Aday Spesifik Kirleticiler 293 aktif madde

58 Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Neticesinde Meydana Gelen Su Kirliliğinin Tespiti ve Madde veya Madde Grubu Bazında Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Projesi (BİKOP) İzleme Çalışmalarında Sıklıkla Tespit Edilen Pestisitler: Büyük Menderes Havzası Chlorpyriphos Metolachlor Terbutryn Carbendazim Diuron Diazinon Fırat-Dicle Havzası Carbendazim Clopyralid Acetamiprid Methomyl Chlorpyriphos Seyhan-Ceyhan Havzası Acetamiprid Carbendazim Methomyl Monocrotophos Thiamethoxam En sık tespit edilen pestisit türleri: insektisitler, herbisitler, algisitler

59 AAT lerde Giderim İleri Arıtma Tesislerinde Daha Yüksek Giderim A review on the occurrence of micropollutants in the aquatic environment and their fate and removal duringwastewater treatment Review Article Science of The Total Environment, Volumes , 1 March 2014, Pages Yunlong Luo, Wenshan Guo, Huu Hao Ngo, Long Duc Nghiem, Faisal Ibney Hai, Jian Zhang, Shuang Liang, Xiaochang C. Wang

60 AAT lerde Giderim Artan Çamur Yaşlarında Daha Yüksek Giderim

61

62 Hastane Atıksuları-İleri Arıtma Giderim Verimleri

63 İleri Arıtma Giderim Verimleri

64

65

66 En yüksek giderim; aktif çamur prosesi Mevsimsel olarak çok değişken Tam giderim söz konusu değil...

67 SON SÖZ Her geçen gün; yeni kirleticiler ile tanışıyoruz, yeni etkilerle tanışıyoruz, bu kimyasalların AATlerinde giderilmesi ve içme SATlerinde kontrol edilmesi gereği artıyor, bu kimyasalların analizleri için yeni metotlara gereksinim artıyor bu kimyasalların kontrolüne yönelik su ve atıksu AT tasarım gereksinimi artacak bu kimyasalların kaynakta kontrol edilmesi gereği artacak... Çevresel Kalite Standardı (Alıcı Ortam Bazlı Deşarj) bazlı deşarj standardını uygulamamız gerekmektedir.

68 TEŞEKKÜRLER 68