1999 DEPREMİ ARDINDAN ADAPAZARI NDA YERALTI SUYU SEVİYESİ DEĞİŞİMLERİ

Transkript

1 1999 DEPREMİ ARDINDAN ADAPAZARI NDA YERALTI SUYU SEVİYESİ DEĞİŞİMLERİ Ertan BOL 1, Akın ÖNALP 2, Ersin AREL 1 Öz: Adapazarı nda olduğu gibi zeminlerin akarsu (fluvial) kökenli sedimanlar tarafından oluşturulduğu bir bölgede yeraltı su seviyeleri yüzey sularının ve eski nehir yataklarının kontrolü altındadır Kocaeli-Adapazarı depreminden önce ve sonrasına ait 626 sondaj ve 289 CPTU deney sonuçlarının bulunduğu bir veri tabanı Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında yeraltısuları açısından sorgulanmış, depremden önce ve sonrasında yeraltısularının genel anlamda eski nehir kanallarının kontrolünde olduğu ancak depremden sonra yaklaşık -2 metre civarına düştüğü görülmüştür. Bunun en önemli sebebi ise eski kanalizasyonun deprem anında büyük hasar görmesinden dolayı, tüm kenti içine alan yeni bir kanalizasyon sisteminin kurulması ve bu kanalizasyonun altına döşenen yüksek geçirimlilik katsayısına sahip yataklama gerecinin yeraltısuyunu akaçlamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Adapazarı, Yeraltı suyu (YASS), Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS), Akarsu Fasiyesleri Giriş 1999 Kocaeli-Adapazarı depreminde büyük hasar gören Adapazarı kenti büyük şehir İstanbul un yaklaşık 180 km doğusunda D-100 karayaolu üzerindedir (Şekil 1). 1 Sakarya Üniversitesi, Müh. Fak., İnşaat Müh. Böl., Geoteknik ABD 2 İstanbul Kültür Üniversitesi, Müh. ve Mim. Fak., İnşaat Müh. Böl, Geoteknik ABD 1180

2 Şekil 1. Yer Bulduru Haritası Adapazarı zeminleri Sakarya nehrinin getirmiş olduğu alüvyonlardan ibarettir. Geçmişte Sakarya nehri kent alüvyonlarının oluşmasında büyük rol oynamasına rağmen günümüzde üzerine yapılan barajların ve ovada nehrin iki yanında oluşturulan taşkın önleyici seddelerin yapılması sonucu çökelme süreci durmuştur (Bol, 2003). Yüzeye yakın yeraltı suyu seviyesi 1999 depreminde zeminden kaynaklanan; sıvılaşma, zemin direncinin azalması, radye olmayan temellerde taban kabarması, taşıma gücü kaybı gibi çeşitli yenilme türlerinin oluşmasında (Önalp ve diğ., 2001) ve yapısal hasarın artmasında büyük rol oynamıştır. Yerüstü Topoğrafyası ve Yüzey Suları Çalışma alanının yüzey topoğrafyası oldukça düz bir yapıya sahip olmakla birlikte, ova kuzey ve güneyde anakayanın yüzeylendiği yerlerde sınırlanmıştır (Şekil 2). Kentin bazı mahalleleri (Maltepe MT, Hızırtepe HT, Yeşiltepe YT ve Bağlar BL ) Akveren Formasyonunun (KTa) yüzeylendiği anakaya üzerine kurulmuştur depremi sonrasında bu bölgede zemin problemine dayalı herhangi bir yıkım ve şev problemi rapor edilmemiştir. Alüvyon burada maksimum yüksekliği yaklaşık 110 metre olan Maltepe ve Erenler tepeleriyle doğu-batı yönlü olarak sınırlıdır. Kuzeyindeki yükseltilerin ise merkeze uzaklığı dört kilometre kadar olup ovanın kuzeyde karşılaştığı yine doğu-batı doğrultulu olan bu yükseltiler Armutluk Tepe (180 m) ve hemen doğusundaki Kocaıhlamur Tepe dir (211 m). Çalışma alanında bu yükseltilerin dışında kalan ve geniş bir kesimi kapsayan alüvyonun deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 30 metre olup kuzey batıya doğru bu yükseklik 25 metre seviyesine kadar düşmektedir. Ancak ovadaki bu eğim farkı iki kot arasındaki mesafenin uzunluğu sebebiyle tatlı bir şekilde birbirine geçmekte olup tüm arazide, güneydoğuda Yeni Mahalle ile Sakarya nehri arasında bulunan Köprü Başı Tepe (40 m) ve Sakarya nehrine paralel kurulan seddelerin haricinde topoğrafik engebe teşkil edecek bir oluşum görülmez(şekil 2). Ovanın şekillenmesinde baş rol oynayan Sakarya nehri kentin hemen doğu sınırını, daha düşük debi ve Sakarya nehrine oranla daha az bir şekillendirme etkisi olan Çark suyu ise kentin batı sınırını oluşturmakla birlikte Çark suyunun bir bölümü Mithatpaşa ve Şeker mahallelerinde Adapazarı kenti içlerine girmektedir (Şekil 1 ve 2). Sakarya Nehrinin doğusunda kalan ova kısmının (Akova) şekillenmesinde Mudurnu Suyu da söz sahibi olmuştur. Ancak Mudurnu suyunun kentin yaklaşık 10 km doğusundan geçtiği göz önüne alındığında, kent merkezindeki günümüz çökellerini oluşturma ve şekillendirme açısından bir etkisinin olmadığı söylenebilmektedir (Bol, 2003). Şekil 2. Adapazarı nın Üç Boyutlu Topoğrafik Haritası (Bol, 2003) 1181

3 Yeraltı Morfolojisi Adapazarı ovasını oluşturan alüviyal dolgunun kalınlığını farklı araştırmacılar değişik yorumlamışlardır. Adapazarı ovasının kenar kısımlarında yapılan sondajlarda anakaya derinliği tesbit edilmiş ancak kent merkezinde yapılan derin sondajlardan bir sonuç elde edilememiştir. Son olarak Yenigün mahallesinde (Bkz. Şekil 1) Teverler Apartmanının bulunduğu yerde (N , E ) DSİ nin işbirliği ile yapılan sondaj (SYG250) 200 metre derinliğe kadar yapılmasına karşın anakayaya erişilememiştir. Bununla beraber kent merkezinde DSİ tarafından açılan ve derinlikleri 300 metreyi bulan sondajlarda dahi Adapazarı güneyinde bulunun tepeliklerin (Hızırtepe HT, Maltepe MT ) etekleri haricinde anakaya tespiti yapılamamıştır. Bu tepeliklerdeki anakaya sarı-beyaz, grimsi yeşil renkli killi kireçtaşı, kumtaşı, kiltaşı, silttaşı, marn ve resifal kireçtaşlarından oluşan Üst Kretase yaşlı Akveren (KTa) formasyonudur (Şekil 3). Diğer taraftan Komazava ve diğ. (2001) yaptıkları sismik ölçümler sonucunda Adapazarı zeminlerini oluşturan alüvyonun kalınlığının kent merkezinde m civarında olduğunu öne sürmüşlerdir. Şekil 3. Adapazarı Kenti Akarsu Fasiyesleri 1182

4 Bol (2003) Adapazarı nda ve çevre ilçelerinde alüvyonda yapılan sondaj (626 adet) ve CPT (289 adet) deneylerini bir veri tabanında toplayıp coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ile birleştirmiştir. Bu çalışmada Adapazarı kenti zeminlerinin üst mtere arasının akarsu (fluvial) kökenli alüvyonlar tarafından oluştuğuna dikkat çekilmiştir. Coğrafi bilgi sisteminin kullanımı ile, ovanın oluşumuna katkıda bulunan Sakarya nehrinin, geçmişte şimdiki kent merkezinde yaptığı hareketleri ve ardında bıraktığı sedimentlerin dağılımını ortaya koyan çalışmasında kentin akarsu (fluvial) tarihçesi incelenmiştir. Bu araştırmaya göre Adapazarı nın üst kesimleri menderesli bir nehire ait akarsu fasiyesinin (fluvial facies) burun seti sedimentleri (point bar deposits), ard bataklık (backswamp), terkedilmiş kanal depoları (abondoned channel deposits), sırt (levee), yarık yayılmaları (crevasse splays) gibi, taşkın ovalarını (floodplain) oluşturan, alt fasiyeslerinden (subfacies) oluşmakta ve herbir altfasiyes litelojik ve geoteknik bakımdan birbirinden farklılıklar sunmaktadır. Sondaj çalışmalarından elde edilen örselenmiş ve örselenmemiş numuneler üzerinde yapılan sınıflandırma deneylerinden (TS1900/1987 ve TS1500/2000) ortalama dane boyları tayin edilmiş (D 50 ), bu dane boylarının dağılımları coğrafi bilgi sistemi tabanlı bir yazılımda haritalanması sonucunda ise kent merkezinde yaklaşık 1500 yıl önce hüküm sürmüş, ortalama dane çapının 0.4 mm olan kumlardan oluşan, eski bir nehrin kanallarını oluşturan kalıntıları saptanmıştır (Şekil 3). Şekilde özellikle Tığcılar (TI) ve Yenigün (YG) mahallelerini içine alan ardbataklık (backswamp) olarak ayırtlanan bölgede düşük plastisiteli ince tabakalı killerle arakatkılı siltler egemendir. Bu bölgede siltler genellikle ML sınıfında olup suya doygundurlar. Aynı zamanda nehir taşkın zamanlarında, akarsu en keskin dönüş yaptığı noktalardan, yatak kenarlarındaki ince kumlardan oluşan sırtları (levee) yararak bu alçak bölgeye doğru yüklerini boşaltmış ve sonuçta ince kumlardan oluşan ince tabakalı yarık yayılması (crevasse splay) çökellerini oluşturmuştur (Şekil 3). Güneyde bulunan tepelik kısımların hemen kuzeyi de tipik zemin profili bakımından diğer bölgelere nazaran farklı bir yapı sunmaktadır. Bu bölgede orta ve yüksek plastisiteli killer (CI ve CH) bulunmakta, bunlar tüm kesit boyunca kendilerini gösterebilmektedirler. Bu killerin güneydeki tepelik kısımlarında bulunan Akveren Formasyonuna (KTa) ait kayaçların ayrışıp ince malzemelerin bu alçak bölgeye taşınması sonucu oluştuğu görüşü ağırlık taşımaktadır (Bol, 2003). Adapazarı Yeraltısuyu Değişimleri SAÜ Geoteknik anabilim dalı bünyesinde oluşturulan Adapazarı kenti geoteknik veritabanında sondajlardan ve CPTU deneylerinden elde edilen statik yeraltı su seviyeleri ölçüldükleri tarihe göre saklanmışlardır depremi öncesine ait 60 veri bulunmakta, depremden bu yana yapılan ölçümler 768 adet civarında olmakla beraber veritabanı her gelen veri ile güncellenmektedir (Tablo 1). Tablo 1. Adapazarı 1999 Öncesi ile Yıllarına Ait Yeraltı Suyu Seviyesi (YASS) Değişimleri ve Kullanılan Veri Sayıları YILLAR 1999öncesi AYLAR YASS ( -m ) VERİ ADEDİ YASS ( -m ) VERİ ADEDİ YASS ( -m ) VERİ ADEDİ YASS ( -m ) OCAK 1,29 8 0, , ,56 5 ŞUBAT 1, , , ,69 14 MART ,48 6 2, ,16 5 NİSAN 1,50 1 0, , ,93 7 MAYIS , , ,40 3 HAZİRAN , ,86 8 1,10 2 TEMMUZ 2,77 9 1, ,57 7 1,72 19 AĞUSTOS 1,43 3 1, , ,62 17 EYLÜL 2,01 4 1, , EKİM 0,40 1 1, ,01 6 1,75 2 KASIM 1, , ,13 6 1,90 1 ARALIK 1, , , TOPLAM ORTALAMA 1, , , VERİ ADEDİ 1183

5 Metre ( - ) Metre ( - ) Bu bilgilere göre Adapazarı nın genelinde yeraltı suyu seviyesi yüzeye yakındır. Kent merkezinde ortalama olarak 1 ile 2 metre arasında değişen bir seviyede bulunmaktadır. Tablo 1 ve Şekil 4 incelendiğinde yeraltı suyunun yıllara ve aylara bağlı olarak değişimleri ve bu sonuçların elde edilmesi için kullanılan veri sayıları görülmektedir. Genel olarak 1999 yılı öncesi için 60 sondajdan ölçülen veriler düzenlenmiş olup ortalama su seviyesi 1.56 metrede çıkmakta, yeraltı suyunun en düşük olduğu ay 2.77 metre ile temmuz ayı olarak bulunmaktadır (Şekil 4a) yılından sonraki sonuçları elde etmek için Sondaj ve CPT deneylerinden elde edilen yeraltısuyu ölçümleri kullanılmıştır yılında 488 ayrı veri kullanılarak yeraltı su seviyesi ortalama 1.05 metre gibi önceki yıllara nazaran yüksek bir seviyede çıkmıştır. Bu yılın içinde ortalama su seviyesinin en yüksek olduğu ay 0.48 metre ile Mart ayı, en düşük su seviyesi ise 1.37 metre ile Eylül ve Aralık ayları olarak belirmiştir (Şekil 4b) ve 2002 yılları yeraltı suyu seviyesindeki dağılım genel anlamda birbirine yakın çıkmıştır (Şekil 4c ve d). Bu yıllarda yeraltı su seviyesinin 2000 yılına oranla daha düşük olduğu anlaşılmaktadır. Yeraltı su seviyesi 2001 yılında ortalama 1.79 metre ve ağustos ayında minimum 2.20 metredir, 2002 yılında ise ortalama 1.88 metre ve bu yıla ait minimum seviye 2.62 metre olarak yine ağustos ayına aittir yılında ise ortalama su seviyesi 2.2 metre seviyelerinde çıkmaktadır. Şekil 4e de tüm yılların bir arada aylar göz önüne alınarak yapılmış bir değerlendirmesi bulunmaktadır. Buna göre çalışma alanında 1, 2, 5, 6, 7 ve 12. aylarda yüzeye en yakın su seviyeleri, 5. ve 8 aylarda ise en derin su seviyeleri karşımıza çıkmaktadır. Şekil 4f deki grafikte ise yeraltı suyunun 1999 yılından 2003 yılına kadar izlemiş olduğu ortalama seviyeleri gösterilmektedir. Buna göre yüzeye en yakın yeraltı suyu seviyesi 2000 yılında belirmekte ve günümüze doğru geldikçe daha derin değerler almaktadır. a) AYLAR b) , ,0 0,5 1 AYLAR Metre ( - ) 1,5 2, , * 22 3, * ÖNCESİ 1, c) AYLAR d) AYLAR ,0 0, ,5 0, ,5 1, , , , * 11 75* 17 2,5 3, e) AYLAR f) ADAPAZARI ARASI ORTALAMA YASS DEĞİŞİMLERİ , ,8 0,5 1,2 1,4 36 1,6 78 1, , ,0 2,0 768* 71 2, ,4 Metre ( - ) Metre ( - ) Şekil 4. Adapazarı nda Farklı Yerlerde Yapılan Sondaj ve CPT Deneylerin Yıllık Yeraltı Suyu Değişimleri (Sütunların altındaki değerler o ay için kullanılan toplam veri sayısını, (*) simgesinin sahip olduğu rakam ise o yılın toplam veri sayısını ifade etmektedir) ve yıllarına ait yeraltı su seviyesi haritaları Şekil 5 de verilmiştir. Bu haritalarda açık renkli kısımlar en derin, koyu renkli kısımlar ise yüzeye en yakın yeraltı suyu seviyesini göstermektedir yılları için Metre ( - ) 0,

6 gösterilen haritada renklerin 2000 yılına ait olana göre daha açık tonlara ulaştığı ve dolayısı ile yeraltı su seviyesinin düştüğü görülmektedir. Buna göre oldukça değişken bir yeraltı su seviyesine sahip olan Adapazarı kenti alüvyonlarındaki yeraltı su seviyesinin 2000 yılından sonra düşmesi ve sonraki iki yılda ( ) sabit seviyesini koruması dikkate değer bulunmuştur. Şekil 5. a) 2000 ve b) Yıllarına Ait Yeraltı Suyu Haritaları Bunun açıklaması şu şekilde yapılabilir: 1999 depreminde Adapazarı ve Erenler belediyelerinin atık su, su ve iletişim hatları gibi altyapısını oluşturan tesisler devre dışı kalmış ve 2000 yılında bunların yeniden inşaasına başlanmıştır. Deprem öncesi bu hatlar yüzeye yakın bir seviyede olduğu gibi kentin tümü septik tank kullanmakta idi. Bu yıla kadar mevcut isale hatlarının tahrip olması sebebi ile ev ve işyerleri tarafından kullanılan atık sular ve temiz su hatlarındaki kaçaklar zemin suyunu önemli oranda beslemiş ve yeraltı suyunun yükselmesine sebep olmuşlardır. Ancak yeni alt yapıda su borularının tamiri ve yeniden döşenmesinin yanında kanalizasyon sistemi de inşaa edilmiş ve bu sistem yeraltında metreye yerleştirilmiştir. Kanalizasyon boru hattı döşenmeden önce de kazı tabanları ve yanlarına çapı yaklaşık 4-5 cm olan yataklama gereci yerleştirilmiştir. Kenti tüm sokak ve caddelerinden geçerek saran bu çakıllı seviyelerin yeraltı su düzeyini düşürmesi ve drenaj sistemi gibi davranıp yeraltısuyunu alçak kesimlere taşımış olması muhtemeldir. Kanal sisteminin bitirilip işletime açılmasından sonra 2003 yılındaki su seviyesindeki düşüş Şekil 4 de kırıklı çizgi ile ayrıca verilmiştir. Nitekim yeni ölçümler bu tahmini doğrulamakta olup 2004 yılında 5 farklı noktada yapılan ölçümlerde su seviyesi ortalama metre civarında olduğu görülmüştür. Şekil 5 incelendiğinde Adapazarı topoğrafyasının düze yakın olmasına rağmen yeraltı su seviyesinin oldukça değişken bir yapıda olduğu görülmektedir. Aralarında fazla bir uzaklık olmamasına karşın mertebe olarak birbirinden çok farklı değerler veren su seviyeleri bulunmaktadır. Özellikle su seviyesinin kentin genelinde yüksek olduğu 2000 yılına ait şekil incelendiğinde yeraltı suyunun alçak olduğu kesimler belli bir hat boyunca uzanmaktadır. Bunun ne anlama geldiğini anlamak için 2000, 2001 ve 2002 yıllarına ait su seviyelerinin ortalama değerleri bir araya getirilerek coğrafi 1185

7 bilgi sisteminde haritalanmış ve çalışma alanının Şekil 6 da gösterilen üç boyutlu yeraltı suyu düzeyi haritası çıkartılmıştır. Şekil 6. Adapazarı Yıllarına Ait Su Seviyesi Ortalamalarının Üç Boyutlu Görünümü Şekil 6 da açık renkli alanlar en derin su seviyelerini göstermektedir. Su seviyelerinin en derinde (~ -2 m) olduğu bu bölgeler şekilde gösterilen hatlar boyunca uzanmaktadırlar. Bu noktada durup Şekil 4 e tekrar bakılırsa bu hatların temiz kumlarla temsil edilen ve terkedilmiş kanal fasiyesi olarak ayırtlanan bölgeleri izlediği görülecektir. Şekil 7 de ise kentin üç değişik kesiminden alınan kesitler ve herbirinde 2000 ve yıllarına ait yeraltı suyu seviyeleri görülmektedir. Buradaki kesitlerden de görüleceği üzere günümüze doğru gelindikçe kentin genelinde yeraltı suyunun düştüğü, bununla birlikte kentte şu an gömülü olarak bulunan terkedilmiş kanal fasiyeslerini temsil eden eski nehir kanalını oluşturan iri kumların bulunduğu seviyelerde yeraltı suyunda ani ve yüksek düşüşler yaptığı gerçeği ortaya çıkmaktadır. 1186

8 Şekil 7. Adapazarı Yeraltı Su Seviyesinin Değişik Kesitlerdeki Konumu Kumlarda görülen bu durumun tersine kil (genelde CL) aratabakalı ML siltlerin hakim olduğu özellikle Cumhuriyet (CM), Semerciler in (SM) bir bölümü ile artbataklık olarak ayırtlanmış Tığcılar (TI) ve Yenigün (YG) mahallelerini de içine alan bölge su seviyesinin yüzeye en yakın olduğu (~ m) kesim olarak görülmektedir. Bu aşamada 1999 depreminde zeminden kaynaklanan problemlerin büyük bir kısmının sözü geçen mahallelerde olduğunu söylemek de yerinde olacaktır. Bununla birlikte Erenler tepeliğinin güneyinde bulunan CI ve CH killer ortalama (~ -1.5 m) yeraltısuyu seviyeleri vermektedir. Yer altı su seviyesinde kısa mesafelerde meydana gelen bu farklılıklar akla ilk olarak; arazideki sondaj uygulamasının bitiminden hemen sonra, kullanılan sondaj suyunun (çamurun) statik hale ulaşmasını beklemeden, yapılan hatalı yeraltısuyu seviyesi ölçümlerini getirmektedir. Nitekim sondaj suyu kumlardaki yüksek geçirimlilikten dolayı kil ve siltlere nazaran daha kolay statik hale gelecek ve bu kısımlarda ölçülen seviyeler daha derinde çıkacaktır. Yalnız bu durumda eğer dane boyutuna büyük ölçüde bağlı olan zeminin geçirimliliğine göre bir sıralama yapılacak olursa; önce kumlu sonra siltli ve en sonunda killi ortamlarda yeraltı suyunun sondaj kuyusunda statik duruma gelmesini beklemek gerekecekti. Ancak Şekil 5, 6 ve 7 den de görülebileceği gibi Erenler tepeliklerinin kuzey kısımlarında bulunan orta ve yüksek plastisiteli killerde yeraltı suyu seviyeleri ortalama -1.5 metrede iken düşük plastisiteli siltlerin hakim olduğu Tığcılar (TI) ve Yenigün (YG) mahallelerinde yer altı suyu seviyesi ortalama m civarındadır. Kısaca, sondaj kuyusundaki su seviyesi düşümünün ortamın geçirimliliği ile doğru orantılı olduğunu varsaymanın en azından Adapazarı zeminlerinde hatalı olacağı görüşü ağırlık kazanmaktadır. Bu görüşü kanıtlamak için sondajdan hemen sonra su seviyesini ölçmek yerine düşümün düzenli aralıklarla incelenmesi ve seviyenin durağan hale gelmesinden sonra yapılan ölçümün baz alınması gerekmektedir. Ancak kent içinde yapılan sondajların çok büyük bir kısmı araştırma amaçlı olmadığı ve sondaj çukurunun arazi sahibi tarafından, sondajdaki su seviyesi durağan hale geçmeden, kısa sürede inşaat amaçlı olarak tahrip edilmesinden dolayı doğru ölçümler yapılmamaktadır. Bu durumda Sondalamanın sondaja göre önemli bir avantajı daha ortaya çıkmaktadır. Su kullanılmadan gerçekleştirilen CPTU deneyinde çalışılan kuyuda yeraltı su seviyesi tesbiti için iki türlü ölçüm yapılabilmektedir. Bunlardan birincisi sonda takımının belli bir derinlikte durdurularak yapılan buşluk suyu basıncı sönümlenme deneyi sonuçlarından elde edilen veriler, diğeri ise sondalamanın tamamlanmasından kısa bir süre sonra delik içinde yapılan yeraltı suyu seviyesi ölçümünden gelen bilgidir. Buradan yola çıkarak yeraltısuyu ölçümü yapılan ve koordinatları belli olan 232 adet CPTU verisi kullanılarak bir yer altı suyu seviyesi haritası hazırlanmıştır (Şekil 8). Bu şekilden de görüleceği gibi siltlerin hakim olduğu bölgelerde yeraltısuyu yine yüzeye en yakın değerleri vermiştir depreminden sonra yapılan arazi gözlemlerinden ve bilimsel çalışmalardan (Bol, 2003; Önalp ve diğ., 2001; Bray ve diğ., 2004) doygun ML siltlerin egemen olduğu Tığcılar, Yenigün ve Cumhuriyet mahallelerinde zemin özelliklerinin hasar ve yıkımda en etkin olduğu belgelenmiş bulunmaktadır. 1187

9 Adapazarı nda yeraltı suyu düzeyinin 1999 depreminden bu yana düşme eğiliminde olması, gelecekte beklenen depremlerde zeminden kaynaklanan problemlerin 1999 depremine göre daha düşük oranlarda belireceği olasılığını gündeme getirmektedir. Y.A.S.S. nin bu düşüşü ile kurumaya yüz tutan veya en azından kılcal doygun duruma geçen ortamlarda yükselen efektif gerilmelerin (Önalp, 2002) deprem sırasında düşük boşluk suyu basıncı artışları sağlayacağı, böylece zemin yenilmesi olaylarının beklenenden daha kısıtlı yerlerde gerçekleşeceği açıktır. Sonuçlar Adapazarı nda yeraltı suyu seviyesinin 1999 Kocaeli-Adapazarı depreminden bu yana düşme eğiliminde olduğu saptanmıştır. Bu düşüşün sebebinin deprem sırasında göçen kent altyapısının yeniden inşaası için yapılan sistematik kazıların altına ve yanlarına döşenen iri çakılların bir dren gibi davranarak yeraltı suyunu düşürmesi ve daha uzaklara taşıması olduğu düşünülmektedir. Öte yandan kentin düz bir alanda kurulu olmasına karşın yeraltı suyu düzeyinin genel dağılımına bakıldığında da yatay bir seviye izlemediği bölgesel olarak değişiklikler gösterdiği görülmektedir. Bu keskin değişikliklerin kent zeminlerini oluşturan akarsu kökenli sedimentlerin içinde bulunan farklı fasiyeslere bağlı olduğu sonucuna varılmıştır. Buna bağlı olarak temiz kumlarla temsil edilen ve şu an gömülü durumdaki terk edilmiş eski nehir yataklarında en düşük yeraltı su seviyeleri gözlemlenmektedir. Adapazarı genelinde su seviyesinin düşme eğiliminde olmasına bakılarak önümüzdeki yıllarda beklenen olası depremlerin sonucunda zeminden kaynaklanan problemlerin daha az olacağı görüşü ağırlık kazanmaktadır. Şekil 8. Adapazarı nda CPTU İle Ölçülen Yeraltı Su Seviyeleri Deprem öncesinde yeraltı suyunun yüksekliği bahane edilerek yüzeye oturtulan bina temellerinin artık bir hatta iki bodrumlu olarak derine indirilmesinin yararı gelecek depremlerde bu yapıların farklı performansının gözlemlenmesi ile 1188

10 açıkça görülecektir. Günümüzde daha aşağılara inen yeraltı suyu derin temellerin yapılmasına olanak sağlayacak ve bu problemi büyük oranda bertaraf edecektir. Kaynaklar 1. Bol, E., 2003, Adapazarı Zeminlerinin Geoteknik Özellikleri, Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 195 sayfa, Adapazarı. 2. Bray, J.D., Sancio, R.B., Durgunoglu, T., Onalp, A., Youd, T.L., Stewart, J.P., Seed, R.B., Çetin, Ö.K., Bol, E., Baturay, M. B., Christensen, C., Karadayilar T., 2004, Subsurface Characterization at Ground Failure Sites in Adapazari, Turkey, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering (ASCE) Volume 30, Issue 7, pp Emrah, D., 2003, Aşağı Sakarya Nehrinde Nehir Tabanı Değişimlerinin İncelenmesi, Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 94 sayfa, Adapazarı. 4. Komazawa, ve diğ., 2002, Bedrock Structure in Adapazarı, Turkey - A Possible Cause of Severe Damage by the 1999 Kocaeli Earthquake, Journal SDDE, v. 22, p , Philadelphia. 5. Önalp, A., Arel. E. ve Bol, E., 2001, A General Assesment of the Effects of 1999 Earthquake on the Soil-Structure Interaction in Adapazarı, Jubilee Papers in Honour of Prof. Dr. Ergün Toğrol, İstanbul, Türkiye. 6. Önalp, A., 2002, Geoteknik Bilgisi I-Çözümlü Problemlerle Zeminler ve Mekaniği, Birsen Yayınevi Ltd. Şti, İstanbul. 7. TSE, (2005), İnşaat Mühendisliğinde Zemin Laboratuvar Deneyleri: TS1900, Kısım A ve B, Ankara. 8. TSE, 2000, İnşaat Mühendisliği nde Zeminlerin Sınıflandırılması: TS1500, 12 sayfa, Ankara. 1189