AFGANİSTAN ÇIKMAZI, OBAMA NIN DIŞ POLİTİKA TERCİHLERİ VE AF-PAK BÖLGESİNİN GELECEĞİ

Transkript

1 > 41 Taliban ve El-Kaide ye karşı başlatılan savaş gittikçe Amerika nın Vietnam da düştüğü çıkmazı andırmaya başladı. > Yrd. Doç. Dr. Sabri ÇİFTÇİ Cumhuriyet Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü AFGANİSTAN ÇIKMAZI, OBAMA NIN DIŞ POLİTİKA TERCİHLERİ VE AF-PAK BÖLGESİNİN GELECEĞİ The Afghanistan Trap, Obama s Foreign Policy Choices and the Future of Af-Pak Region Abstract Recently, the Obama Administration, Pentagon, and the foreign policy circles in the US have engaged in a lively debate about the future of the war on terror and the American strategies in the AfPak (Afghanistan and Pakistan) region. Three options are debated as viable solutions to the Afghan trap. The minimalist strategies argue that a light American footprint prioritizing the drone attacks against specific targets would be sufficient to deny safe heavens to Al-Qaida, which in turn will make the Americans safer. Pentagon s approach, on the other hand, criticizes this counter-terrorism (CT) strategy and replaces it with a counter-insurgency (COIN) approach. A report prepared by the chief of American forces in the region, Stanley McChrystal, makes the case for an ambitious plan that involves a surge in the number of American and Afghan troops, economic development, and political reforms. A third group criticizes both the minimalist and McChrystal s maximalist approach in favor of a middle option. The last group utilizes the elements of both CT and COIN approaches to bring peace and stability to the region. In this essay, I describe the each strategy thoroughly and discuss their implications. Given these strategies, the possible foreign policy options for such actors like China, EU, and Turkey are discussed in the end.

2 42 > Obama yönetimi, Bush un aksine Af-Pak bölgesini önceledi ve göreve geldiği günden itibaren bölgedeki Amerika nın asker sayısını arttırdı Bahar aylarında 47,000 olan asker sayısı Ekim ayı itibarıyla 21,000 artarak 68,000 e çıkmış bulunuyor. Son zamanlarda Obama yönetiminin Afganistan ile ilgili politika ve stratejilerinde önemli gelişmeler yaşandı. Ağustos ayı içinde Obama bu bölgedeki savaşı hızlandırmasının gerisinde yatan nedenleri açıkladı. Amerikan başkanının Af-Pak (Afganistan ve Pakistan) planı gittikçe güçlenen Taliban direnişini ve bu savaş ortamında faaliyetlerini arttıran El-Kaide örgütünü kontrol altına almayı öngörüyor. Bu planın en önemli gerekçelerinden birisi Amerikan halkının ve Batı nın terörist saldırılara karşı korunması olarak açıklandı. 1 Uluslarası ilişkiler uzmanları ise nükleer silahlara sahip Pakistan ın güvenliğinin sağlanmasının da hız kazanan bu stratejilerin önemli gerekçelerinden biri olduğuna dikkat çekiyor. 2 Afganistan daki Amerikan güçlerinin komutanı general McChrystal in maliyetli ve kapsamlı planı 3 bu gerekçeler ışığında savaşın nasıl kazanılacağını ayrıntılarıyla ortaya koydu ve bölgede izelenecek stratejiler konusunda canlı bir tartışma platformu oluşturdu. Bu yazıda Amerikan dış politika çevrelerinde Afganistan ile ilgili olarak ortaya konulan üç stratejiyi değerlendireceğiz. Bu stratejiler minimum strateji, orta-yolcu stratejiler ve maksimumcu stratejiler olarak adlandırılabilir. 4 Öncelikle Afganistan daki mevcut durumun bir özetini verecek, ardından bu üç stratejinin ne olduğunu açıklayarak bunların temel mantığını irdeleyeceğiz. Son olarak stratejilerin AB, Türkiye ve Çin için ne anlama geldiğini genel hatlarıyla ortaya koyacağız. Savaşın Dokuzuncu Yılına Girerken Afganistan Çıkmazı Afganistan da ABD önderliğinde yürütülen savaşın dokuzuncu yılına girmiş bulunuyoruz. 11 Eylül saldırılarından sonra Irak taki savaşın açılışı olarak Taliban ve El-Kaide ye karşı başlatılan savaş gittikçe Amerika nın Vietnam da düştüğü çıkmazı andırmaya başladı. 5 Gelinen son noktada Taliban tekrar önemli bir güç haline gelirken, savaş Amerikan çıkarları açısından çok önemli bir konumda bulunan Pakistan a da sirayet etmiş bulunmakta. Eylül ve Ekim aylarında Taliban ın Pakistan da gerçekleştirdiği saldırılar ve Afganistan da NATO üslerine yönelik olarak gerçekleştirdiği operasyonlar, Obama yönetiminin içine düştüğü çıkmazı gözler önüne serdi. 6 Halihazırda Afganistan da 68,000 Amerikan askeri ile 35,000 civarında NATO ve uluslarası koalisyona bağlı asker var. Buna ilave olarak 170,000 kişilik Afgan güvenlik kuvvetinden bahsediliyor. 7 Görünen o ki bu sayı Afganistan da Operation Enduring Freedom ın başarıya ulaşması ve Kabil in güvenliğinin sağlanması için yeterli değil yılından itibaren Amerika nın bölgedeki stratejisi terörizme karşı koyma (counter terrorism) olarak nitelendirilebilir. Bu strateji, seçilmiş hedeflere nokta saldırıları ile Taliban in lider kadrosu ve El-Kaide militanlarını ortadan kaldırma yöntemini esas alıyor yılından sonra Taliban toparlanma sürecine girerek savaşı Pakistan a taşıdı ve buradan elde ettiği güçle Afganistan da karşı saldırılara geçti. Bu gelişmeler mevcut stratejinin yetersiz olduğunu ortaya çıkardı. 8 Obama yönetimi, Bush un aksine Af-Pak bölgesini önceledi ve göreve geldiği günden itibaren bölgedeki Amerika nın asker sayısını arttırdı bahar aylarında 47,000 olan asker sayısı Ekim ayı itibarıyla 21,000 artarak 68,000 e çıkmış bulunuyor. 9 McChrystal planı uygulanırsa bu sayıya 40,000 asker daha eklenecek. Yeni Politika mesajıyla iktidar olan ve Nobel Barış ödülüne layık görülen Obama nın izlediği yeni strateji büyük imparatorlukların mezarı olarak bilinen Afganistan ı çiçeği burnunda Amerikan başkanı için bir bataklıklık kumuna (quicksand) dönüştürebilir. 10

3 > 43 Molla Ömer önderliğinde Taliban güçleri Keta şehrinde mevcut Karzai yönetimine alternatif bir gölge hükümet oluşturmuştur. Amerikan yönetimi gelinen noktada bir yandan savaşa yönelik azalan iç kamuoyu desteği bir yandan da toparlanma sürecine giren Taliban ın Afganistan ve Pakistan da yol açtığı istikrarsızlık arasında sıkışmış gibi görünüyor. Bu cendere El-Kaide ye güvenli bir hareket alanı sağlayarak Amerika yı terörist saldırılara açık hale getiriyor. Aynı zamanda Pakistan ı zayıf bir devlet haline getirerek nükleer savaş ve nükleer terörü gerçek bir ihtimale dönüştürüyor. Bölge ülkelerinin de dikkatle izlediği bu gelişmeler, bölgede izlenecek stratejiyi daha da önemli kılıyor. İşte bu noktada Obama yönetiminin izleyeceği strateji veya stratejiler hayati önem taşıyor. Gökten Üç Elma Düştü!.ABD nin Af-Pak Bölgesindeki Tercihleri ABD de Afganistandaki savaşın geleceği konusunda yapılan tartışmalar üç politika tercihi etrafında yoğunlaşıyor. Bunlar sırasıyla minimum, maksimum ve orta-yolcu stratejiler olarak adlandırılabilir. Minimum strateji aslında Bush döneminde uygulanan stratejinin bir devamı olarak algılanabilir. Özellikle Amerika da Afgan savaşına dönük azalan kamuoyu desteği bazı çevreleri daha küçük ölçekli bir operasyon ve daha az sayıda Amerikan askerinin yer aldığı bir savaş stratejisini savunmaya itti. 11 Bu stratejiye göre geniş çaplı bir misyon yerine Taliban

4 44 > Af-Pak bölgesine yönelik olarak önerilen üç stratejinin de dayandığı temel gerekçe ABD ye yönelik terörist saldırıların kaynağı olmaya devam eden bir bölgeye istikrar getirilmesi ve nükleer silahların kontrolsüz ellere geçmesinin önlenmesi olarak özetlenebilir. ve diğer cihadçı grupları etkisiz hale getirecek nokta operasyonları düzenlemek gerekiyor. İlk bakışta mantıklı gibi görünse de bu yöntem bir anlamda geleceğe dönüş (back to the future) anlamına geliyor; 13 çünkü, bu strateji işgalin ilk yıllarında benimsenen az sayıda Amerikan birliği ile terörizmi engelleme (counter terrorism) stratejisinin bir tekrarından ibaret. Bu strateji karşısında sorulması gereken bir soru da şu: Şayet terörizmi engellemeye yönelik bu yöntem ikinci kez işe yaramaz ve Taliban tekrar Afganistan ı kontrol altına alırsa ABD bu ülkeyi yeni baştan işgal mı edecek? Böylesine bir senaryonun gerçekleşmesi, bırakın Afganistan ın istikrarsızlığını, bütünüyle Güney Asya nın bir kaosa sürüklenmesi anlamına gelecektir. İkinci bir strateji ise maksimum strateji olarak bilinen ve Afganistan daki Amerikan kuvvetlerinin başı general Stanley McChrystal in geliştirmiş olduğu plan. 14 Bu plan ABD savunma bakanı Gates e Eylül sonlarında gönderildi ve Obama tarafından da incelendi. McChrystal planı entegre bir direnişi engelleme (counter insurgency veya COIN) stratejisi. McChrystal ın terörizmi engelleme stratejisine altenatif olarak geliştirdiği bu planın dayandığı mantık çok basit: Eğer 10 Taliban üyesi ile karşılar ve bunların ikisini öldürürüseniz, geriye sekiz düşman kalmayacaktır. Tam aksine 20 düşmanınız daha olacaktır; öldürdüğünüz iki kişinin arkadaşları ve akrabaları. 15 Bu hesaptan hareketle, McChrystal, Af-Pak bölgesinde başarının bütüncül ve kapsamlı bir direnişi engelleme taktiği ile mümkün olduğunu savunuyor. Bu plana göre sayıları 170,000 olan Afgan askeri ve güvenlik kuvvetleri 400,000 e çıkarılacak, bölgedeki Amerikan kuvvetleri 10 ile 40 bin dolayında arttırılacak ve Taliban ı yoketmekten çok Afganları koruyacak bir yöntem benimsenecek. 16 Bütüncül COIN planı güvenliği sağlayan askeri ve emniyet güçlerinin sayısının arttırılmasının yanısıra, altyapı yatırımları, hükümet reformu, ekonomik kalkınma ve direnişçi güçlerle müzakereyi de öngörüyor. General, söz konusu plan uygulanmaz ise başarısızlığın kaçınılmaz olduğunu vurguluyor. 17 McChrystal planını daha iyi anlamak için ilgili raporda Taliban ve diğer direnişçi güçler ile ilgili bilgileri yakından incelemek gerekiyor. McChrystal raporunda direniş güçleri üç gruba ayrılıyor. 18 Bunlardan birincisi Molla Ömer önderliğinde Pakistan ın Belucistan eyaletinin başkenti Keta da toplanan Taliban güçleri. Bu güçler, mevcut Karzai yönetimine alternatif bir gölge hükümet oluşturmuş ve son zamanlardaki saldırıların gösterdiği gibi gücünü arttırmış durumda. İkinci direniş grubu ise Hakkani ağı olarak bilinen, Afganistan ın güneydoğusunda etkili olan ve başta Pakistan olmak üzere Körfez Arap ülkeleri ve El-Kaide den destek alan bir oluşum. Üçüncü olarak Gülbeddin Hikmetyar in önderliğindeki Hizb-u İslami Gülbeddin önemli bir direniş merkezi olarak karşımıza çıkıyor. Bu grup doğudaki maden kaynaklarını ve kaçakçılık yollarını kontrol altında tutuyor. McChyrstal raporu, bu üç direnisçi grubun ülkenin önemli bir kısmını kontrol altında tuttuğunu ve bunların ortadan kaldırılmasının çok kolay olmadığının altını çiziyor. Bu gruplar gerek Pakistan içinde gerekse Afganistan içinde güvenliği ve istikrarı sarsan saldırılar gerçekleştirdiler. İslamabad, Ravalpindi ve Lahor da düzenlenen terörist eylemler ile Kamdeş teki Amerikan üssüne yönelik saldırı ilk akla gelenler. Söz konusu gruplar hem Afganistan hem de Pakistan da etkili olduklarından McChrystal in COIN planı bu gruplarla mücadelede önem taşıyor. Mevcut tablo içinde farklı bölgelerde etkili olan ama birbirleriyle irtibatlı direniş grupları güç kazanırken, yolsuzluk iddiaları ile sarsılan Afgan hükümet ise meşruiyet ve güven kaybına uğruyor. Son seçimlerde yaşanan yolsuzluklar bu durumun en açık göstergesi. Obama nın yeni

5 > 45 Af-Pak stratejisi bir yandan direnişçi grupları etkisiz hale getirip bölgede güvenliği sağlarken bir yandan da etkin, yolsuzluktan uzak ve halkın güvenini kazanmış bir idare oluşturmayı hedefliyor. Oldukça maliyetli ve uzun vadeli olan McChrystal planı bu yöntemin altını çiziyor ve bu plan uygulanmazsa başarısızlığın kaçınılmaz olduğunu vurguluyor. Benzer bir yaklaşımı NATO güçleri arasında Afganistan da en çok asker kaybeden ülke olan Kanada kuvvetlerinin komutanı olan general Andrew Leslie de dile getirdi. 19 Maksimumcu yöntemi hararetle savunanlar olsa da 20 bu geniş kapsamlı ve yüksek maliyetli stratejinin genel kabul gördüğü söylenemez. Söz konusu planı Pentagon un ve Cumhuriyetçilerin Bush dönemi politikalarını devam ettirmek için ortaya attığını savununlar 21 olduğu gibi Afganistan daki savaşa son vermek için esnek bir çıkış stratejisi uygulamak gerektiğini savunan Amerikan Kongresi üyeleri de var. 22 Bütün bunlar bir araya geldiğinde orta yolcular adını verdiğimiz bir grup ortaya çıkıyor. Genel olarak Amerikan yönetiminde dışişleri ile milli savunma bakanlıkları arasında varolan gerilime rağmen Dışişleri Bakanı Hillary Clinton ile Savunma Bakanı Robert Gates arasında sorunun çözümüne yönelik olarak yaşanan yakınlaşma ve gelişen işbirliği bu orta yolcu stratejinin önümüzdeki günlerde güç kazanacağının bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Söz konusu ortayolcu stratejiler tek bir plan değil, farklı fikirlerin bir karması olarak göze çarpıyor. Bu fikirlerin bir kısmı Amerikan kuvvetlerini savaş alanından geri çekerek Afgan kuvvetlerine eğitim veren bir güç haline getirmeyi öngörüyor. Bu yaklaşımın temel hedefi, savaşı iyi eğitilmiş bir Afgan ordusunun ve emniyet teşkilatının omuzlarına yıkarak Afganistan dan çıkmak olarak özetlenebilir. Buna göre bölgedeki Amerikan ve NATO güçlerini azaltmak ve güvenliğin sağlanmasını Puştun aşiretlerine veya Irak ın Anbar bölgesindekilere benzer yarıaskeri birliklere bırakmayı 23 önerenler, ülkedeki yabancı askerlerin işgalci olarak görüldüğünü ve hiçbir zaman halkın güvenini kazanamayacağını öne sürüyorlar. 24 Diğer bir ortayolcu yaklaşım ise Taliban la pazarlık yapmayı ve bu gruba iktidar pastasından bir pay vermeyi öngörüyor. Bu strateji temelde Molla Ömer önderliğindeki Keta konseyi ile masaya oturmak anlamına geliyor. Molla Ömer in en önemli şartları ise yabancı birliklerin hızlı bir şekilde çekilmesi, Afgan hükümetine katılmak ve ülkenin güney bölgelerinin Taliban kontrolüne verilmesi. Bu stratejinin başarıya ulaşması Taliban in diğer cihadçı gruplardan ve El-Kaide den ayrılması anlamına geliyor. Diğer bir öneriye göre, Taliban ve diğer gruplara mensup militanları maddi saiklerle bu gruplardan koparmak ABD nin işini kolaylaştırabilir. Bu stratejiyi savunanlar, Afganistan ve Pakistan daki militanların maddi çıkarlar için direniş hareketlerinin içinde yer aldığı varsayımına dayanıyorlar. Son tahlilde, hem Taliban ile masaya oturulması hem de direnişçi militanların maddi saiklerle gruplarından koparılması aslında yabancısı olmadığımız bir oyunun görünümleri: Böl-parçala-yönet. Bunların başarıya ulaşması ise zor görünüyor. Herşeyden önce, Afganistan daki savaş sadece El-Kaide ye karşı değil, aynı zamanda Taliban a karşı başlatılmış bir savaş. Bunun yanısıra Taliban in Batı komuoyunda terörist ve demokrasi düşmanı olarak tanındığı bir gerçek. Son olarak, direnişçilerin hepsinin maddi çıkar peşinde koştuğu ve bunların kolaylıkla gruplarından koparılabileceği varsayımı gerçekçi değil. Bu yüzden, ortayolcu stratejilerinin başarıya ulaşması zor görünüyor. Ortayolcu stratejilerden sonuncusu ise askeri çözümlerden çok ekonomik ve siyasal çözümlere ağırlık vermekte. Buna göre etkili, yolsuzluktan uzak ve demokratik ilkelere uygun bir yönetim tarzı ile ekonomik kalkınma Afganistan da uzun vadeli bir barış ortamının sağlanması için gerekli olan önşartlar. Bu stratejiye göre son otuz yıldır savaş ortamında yaşayan Afgan halkını Taliban ve El-Kaide benzeri oluşumlardan soğutmak için ekonomik refahı ve toplumsal huzur ortamını sağlamak gerekiyor. Kağıt üzerinde ikna edici olsa da, bu stratejinin başarıya ulaşması büyük ölçüde güvenliğin sağlanması ile mümkün olduğundan bu yaklaşımın gelip dayandığı nokta askeri çözümler olacaktır. Sonuç olarak, Amerikan kamuoyunda ve siyas-

6 46 > Çin, kapsamlı bir stratejiye karşı çıkarken, AB ve Türkiye nin daha yapıcı roller oynaması beklenebilir. Taliban, İslamcı gruplar, ve El-Kaide ise hem Pakistan hem de Afganistan da gerçekleştirdikleri eylemler ile Obama yönetiminin işini kolaylaştırmayacaklarını açıkça ortaya koydular al elitler arasında tartışılan üç çözümün de iyi ve kötü yönleri bulunuyor. Bu çözümler içinde McChrystal planı en yüksek maliyete sahip olsa da en az risk taşıyan program olarak kabul ediliyor. 25 Bunun sebebi, planın askeri ve siyasi çözümleri birleştiren genel bir program olması. Yalnız bu planın da diğerleri gibi gözardı ettiği çok önemli bir husus var. O da Afganistan daki savaşın tek başına ABD nin sorunu olmadığı ve bu ülkenin tek taraflı girişimleri ile bu sorunun çözümünü sağlayamacağı gerçeği. Bölgeyi dikkatle izleyen aktörler arasında AB ve Çin başta olmak üzere Türkiye ve İran gibi Müslüman ülkeler yer alıyor. Bush döneminin ve ekonomik krizin ardından ABD nin artık tek hegemon olmadığı bir ortamda Obama yönetiminin girişeceği tek taraflı planların başarıya ulaşması beklenemez. ABD nin soruna önce bölgesel sonra da küresel bir sorun olarak yaklaşması önem taşıyor. Yukarıda özetlenen üç stratejinin başarı şansını daha iyi değerlendirmek için ilgili aktörlerin konuyla ilgili çıkarlarını ortaya koymamız gerekecek. Af-Pak Bölgesinde Çin, Türkiye ve AB nin Dış Politika Tercihleri Afganistan uzun yıllar Çin için önemli bir bölge değildi. 11 Eylül ün ardından gerçekleşen Amerikan ve NATO müdahalesine Çin genel olarak sessiz kaldı. Fakat son zamanlarda Çin alenen Amerikan işgalinin son bulması yönünde çağrılarda bulunmaya başladı. Çin in İngilizce yayın yapan ve hükümetin resmi yayın organı niteliğini taşıyan China Daily gazetesinde çıkan bir yazıda, ABD savaşa bir son vermelidir. Bush yönetiminin 2001 yılında başlattığı terör karşıtı savaş geçen yıllar boyunca sonu gelmez bir karmaşanın ve şiddetin kaynağı oldu. Başkan olarak iktidara geldiğinden beri Obama Afganistan da askeri kuvvetlerin arttırılması yönünde Pentagon un baskısına maruz kaldı. Savaş taraftarlarına karşı savaş aleyhtarlarının çağrısı, genç Amerikan Başkanının Pentagonun un baskısından kurtulması için büyük bir fırsat olacaktır, 26 denilmiştir. Çin in Pakistan ve İran da yükselen bir güç olduğu zaten biliniyordu. Çin, son zamanlarda Afganistan da da önemli yatırımlar yaptı yılında Çin in bir metalurji şirketi, Afganistan in Aynak bakır yataklarını geliştirmek için 3.5 milyar dolarlık bir ihale kazandı. Bunun yanısıra Pakistan da önemli Çin yatırımları bulunuyor. 27 Afganistan ın önemli doğal gaz rezervlerine ve geniş demir madeni yataklarına sahip olduğu ve Çin in demir ve enerji ihtiyacının arttığı hatırlanacak olursa Çin den gelen bu sert mesajın nedenleri daha iyi anlaşılacaktır. Bütün bunlar bir araya geldiğinde, Çin in yukarıda sıralanan stratejilerden minimumcu yaklaşımı desteklemesi beklenebilir. General McChyrstal in kapsamlı direniş karşıtı planı ve hatta ortayolcu politikalarının Çin tarafından kabul edilmesini beklemek gerçekçi olmaz. Türkiye ise baştan beri Afganistan da aktif bir rol oynadı. Cumhuriyetin ilk yıllarında Afganistan ile eğitim ve sağlık alanında önemli işbirliği anlaşmaları imzalandı. Bu anlaşmalar artarak devam etti ve Türkiye ülkenin işgal edildiği dönemlerde Afganistan a yönelik insani yardımlarda ön sırada yer aldı. Afganistan ın Sovyetler tarafından işgali sırasında Türkiye Raşit Dostum u destekleyerek işgal karşıtı bir tavır takındı. Bugün Afganistan nüfusunun %12 si etnik olarak Türk kabul ediliyor. Bunların önemli bir kısmı Özbek Türkleri ve Türkmenlerden oluşuyor. Taliban in ülkeyi yönettiği yıllarda Türkiye, Dostum un da içinde bulunduğu Kuzey İttifakı nı destekledi. Dostum, Karzai hükümeti döneminde Yüksek Askeri Şura başkanlığına getirildi ama 2008 yılında hükümet ile ilişkilerinin bozulması sonucunda

7 > 47 bir yıl Türkiye de sürgün olarak yaşadı. Dostum, Haziran 2009 da Karzai tarafından tekrar eski görevine getirildi. Dostum ile olan ilişkileri ve ülkedeki Türk nüfusu, Türkiye yi bölgede önemli bir aktör haline getiriyor. Bunun yanısıra, Türkiye Müslüman kimliği ile Afganistan halkının genel olarak sempati duyduğu bir ülke konumunda. Ayrıca Türkiye yi ABD için önemli kılan başka hususlar da var. Örneğin Batı ya yakınlık, NATO üyeliği, Pakistan ile kurulan iyi ilişkiler ve seküler karakteri ile Türkiye, bir kez daha köprü görevini üstlenmeye en uygun ülke. Özellikle AK Parti dönemindeki aktif dış politika hedefleri, Türkiye ye Af-Pak bölgesinde daha aktif bir rol oynamaya itebilir. Örneğin Kasım 2009 da Uluslararası Yardım Kuvvetlerinin (ISAF) komutanlığını devralacak olması Türkiye nin güvenliği açısında bir sorun teşkil edebilir. Nitekim, el-zevahiri, Pakistan Talibanı nın (Tehrik-i Taliban Pakistan) lideri Mesud un öldürülmesinin ardından yayınladığı taziye mesajında Türkiye nin ISAF ın komutanlığını almasını sert bir dille eleştirmiştir. 28 ABD, maksimumcu bir yaklaşımla McChrsytal ın COIN planına uygulamaya koyarsa, Afgan halkının güvenini kazanmak için Türkiye nin yardımına ihtiyaç duyacaktır. Minimumcu bir strateji veya ortayolcu yöntemlerde de Türkiye nin gerek Afgan gerekse Pakistan halkı ile kurduğu iyi ilişkiler bölgeye barışın getirilmesi açısından önem taşıyor. Bölgedeki Özbek ve Türkmen nüfusu da dikkate alındıgında, Türkiye nin Obama yönetiminin uygulyacağı strateji konusunda ağırlığını koyması beklenebilir. Obama nın Af-Pak bölgesine yönelik yeni politikalarında güçlü bir AB ye vurgu yapması transatlantik ilişkileri açısından önemli bir gelişme. Bush döneminde AB ile ilişkilerin mesafeli olduğu hatırlanacak olursa, Obama nın jesti Amerikan yönetiminin AB ye Afganistan da biçtiği rolü ortaya koyuyor. Avrupa ülkelerinin pek çoğunun Afganistan da birlikleri bulunuyor. AB nin şimdiye kadarki genel politikası Afganistan ın yeniden inşası için ve insani amaçlı para yardımında bulunmak şeklinde özetlenebilir. Avrupa yılları arasında Afganistan a 3.7 milyar Avro yardımda bulunmasına rağmen, bu siyasi bir etkiye dönüştürelemedi. Benzer şekilde, AB Pakistan ın en önemli ticari ortaklarından birisi olmasına rağmen AB-Pakistan ilişkileri düşük yoğunlukta devam etti. Amerika nin uygulayacağı yeni Af-Pak stratejisi ne olursa olsun, AB nin daha aktif bir rol alması beklenebilir. Fakat maksimumcu yaklaşım benimsenirse AB nin bölgedeki etkisi azalabilir. Zira, McChrystal planının uygulanması, AB nin bölgeye iyice yerleşmesi ve ağırlığını koyması anlamına geliyor. Global bir güç olmak isteyen AB, ortayolcu yaklaşımlara destek vererek Afganistan ın yeniden inşasına yapacağı katkılar ile bölgede siyasal bir nüfuz oluşturmak isteyecektir. Özellikle altyapı yatırımları ve demokratik bir düzen oluşturulması sürecinde AB nin etkin bir rol alması düşünülebilir. Obama yönetiminin ABD halkının güvenliği ve terör hakkında ileri sürdüğü argümanlar büyük ölçüde AB için de geçerli. Bu yüzden AB nin aktif bir rol almak amacıyla ortayolcu yaklaşımları destekleyeceği söylenebilir. Sonuç Amerikan yönetimi Afganistan ve Pakistan bölgesinde yeni bir strateji uygulamaya çalışıyor. Son aylarda Amerika dış politika ve askeri çevrelerinde bu strateji ile ilgili canlı bir tartışma yaşandı. Varılan noktada üç strateji öne çıkıyor. Bunlardan birincisi George Bush döneminde işgalin ilk yıllarında uygulanan minimum sayıda asker kullanarak ve özel hedeflere yoğunlaşarak terörü engelleyeci taktikleri en optimal düzeyde kullanmayı amaçlayan yaklaşım. Bu yaklaşım en düşük maliyetli ama en riskli yaklaşım olarak nitelenebilir. İkinci yaklaşım ise kapsamlı bir karşı-direnisçi yaklaşım olan McChrystal planı. Bu plana göre bölgedeki asker sayısı arttırılarak güvenliğin sağlanması, ekonomik kalkınmanın önünün açılması ve siyasal istikrarın kurulması öngörülüyor. Bu plan en maliyetli olanı ama ABD nin başarısı açısından en az risk içeren strateji. Son olarak ortayolcu yaklaşımlara değinecek olursak, bunlar maksimumcu yaklaşımın farklı öğelerini (örneğin ekonomik kalkınma, siyasal istikrar vb.) öne çıkaran bir anlayış ile bir çıkış planı düşüncesine dayanıyor. Üç stratejinin de dayandığı temel gerekçe ABD ye yönelik terörist saldırıların kaynağı olmaya devam eden bir bölgeye istikrar getirilmesi ve nükleer silahların kontrolsüz ellere geçme-

8 48 > sinin önlenmesi olarak özetlenebilir. Planın başarısı ise büyük ölçüde Taliban ın uygulanacak stratejiye karşı ortaya koyacağı tepkiye bağlı olarak değişebilir. Bu süreçte Çin, kapsamlı bir stratejiye karşı çıkarken, AB ve Türkiye nin daha yapıcı roller oynaması beklenebilir. Taliban, İslamcı gruplar ve El-Kaide ise Eylül ve Ekim aylarında hem Pakistan hem de Afganistan da gerçekleştirdikleri eylemler ile Obama yönetiminin işini kolaylaştırmayacaklarını açıkça ortaya koydular. Bush un başlattığı savaşta gelinen noktada Taliban ve El-Kaide sadece Afganistan da değil Pakistan da da önemli bir güç haline gelerek, Af-Pak bölgesini Obama nın Vietnamına dönüştürme yolundalar. Obama ise Nobel barış ödülünün yarattığı yüksek beklentiler ile Amerika nın güvenlik sendromu arasına sıkışmış durumda. Seçeceği strateji olası çıkışı veya çıkmazı büyük ölçüde belirleyecek. DİPNOTLAR 1 Leslie H. Gelb, Two Arguments for What to Do in Afghanistan, Time, October 1, 2009, com/time/world/article/0,8599, ,00.html 2 Stephen Biddle, Options for Afghanistan Council on Foreign Realtions, 16 Eylül, 2009, publication/20220/ 3 Stanley McChrystal, Commander s initial Assessment, The Washington Post, 30 Agustos, 2009, media.washingtonpost.com/wp-srv/politics/documents/assessment_redacted_ pdf 4 Biddle, Options for Afghanistan ve Vanda Felbab-Brown, It s All or Nothing in Afghanistan, Brookings, 12 Ekim 2009, 5 Abu-Jamal Mumia, The Afghanistan Trap, Z-Net, 16 Ekim, 2009, 6 Jane Perlez, Pakistan Attacks Show Tightening of Militant Links, The New York times, 16 Ekim 2009, Biddle, Options for Afghanistan 8 Omar Waraich, The enemy within brings bloodshed and terror to Pakistan, The Independent. 16 Ekim, 2009, ve Laura King, U.S. troops abandon remote Afghan base where 8 were killed, LA Times, 10 Ekim 2009, latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-afghan-bases oct10,0, story 9 Gelb, Two Arguments for What to Do in Afghanistan 10 Mumia, The Afghanistan Trap 11 Gelb, Two Arguments for What to Do in Afghanistan ve Felbab Brown, It s All or Nothing in Afghanistan 12 Gelb, Two Arguments for What to Do in Afghanistan 13 McChrystal, Commander s initial Assessment 14 Evan Thomas, McChrystal s War Newsweek, 26 Eylül 2009, 15 McChrystal, Commander s initial Assessment 16 Bob Woodward, McChrystal: More Forces or Mission Failure, 21 Eylül 2009, com/2009/09/21/mcchrystal-more-forces-or-mission-failure/ 17 Daha genis bilgi icin bkz. McChrystal, Commander s initial Assessment 18 Kim Sengupta, Extra troops vital to Afghan mission success, The Independent, 13 Ekim 2009, independent.co.uk/news/world/asia/extra-troops-vital-to-afghan-mission-success-says-general html 19 Biddle, Options for Afghanistan 20 Mumia, The Afghanistan Trap 21 John Nichols, Obama Should Meet With Rethink Afghanistan Caucus, The Nation, 6 Ekim 2009, Vanda Felbab-Brown, It s All or Nothing in Afghanistan 23 Biddle, Options for Afghanistan 24 Biddle, Options for Afghanistan 25 Li Qinggong, Afghan Peace Needs a Map, China Daily 28 Eylül 2009, 26 Paul Fitzgerald ve Elizabeth Gould, The US in Afghanistan--Dark Omens, Z-Net, 9 Ekim 2009, zmag.org/znet/viewarticle/ Sercan Doğan, El-Kaide Liderinin Mesajında Türkiye nin Afganistan daki Askeri Varlığı, ORSAM, 20 Ekim 2009, 28 Shada Islam, Blueprint for an EU role in Obama s AfPak strategy, Europeworld, Summer 2009, europesworld.org/newenglish/home/article/tabid/191/articletype/articleview/articleid/21416/language/ en-us/blueprintforaneuroleinobamasafpakstrategy.aspx