SOSYAL BİLİMLER LİSESİ

Transkript

1 SOSYAL BİLİMLER LİSESİ SOSYOLOJİ 2 YAZARLAR KOMİSYON DEVLET KİTAPLARI BİRİNCİ BASKI..., 2012

2 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5686 YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ...: ?.Y Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör : Yrd. Doç. Dr. Selahattin ÖZYURT Görsel Tasarım Uzmanı : Mehmet Fatih ŞELE Dil Uzmanı : Rehberlik Uzmanı : Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı : Program Geliştirme Uzmanı : Yusuf YILDIZ Mustafa KARA Ahmet CANSIZ Mustafa ÇALIŞKAN ISBN... Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun gün ve 5700 sayılı yazısı ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gün ve 3398 sayılı yazısı ile birinci defa 925 adet basılmıştır.

3

4

5

6

7 ORGANİZASYON ŞEMASI KAVRAMLARIMIZ Spor Spor sosyolojisi SPOR SOSYOLOJİSİ Aşağıdaki fotoğrafları inceleyerek soruları cevaplayınız. DERSE HAZIRLIK 1.Gözlemlerinizden hareketle ilgilendiğiniz ve çevrenizdeki insanların ilgilendikleri spor dalları nelerdir? Belirtiniz. 2.İlgilendiğiniz spor dallarından hareketle ülkemizdeki insanların bazı spor dallarıyla neden ilgilenmediklerini ve bunun toplum yapısıyla olan ilişkisini yorumlayınız. DİNİN İNANÇ BOYUTU Dine ruhsal bir olay, bir inanç ya da bu inancı birtakım kural, töre ve öğretiler yumağı biçiminde ortaya koyan kurumsal bir etkinlik olarak bakabiliriz. Bir inanç olarak din, insanın yaşamsal gereksinimini, dış dünyanın olumsuz ve acımasız koşulları karşısında sığınabileceği yetkin bir güç arayışında ulaştığı, tanrı düşüncesini ifade eder. Nitekim felsefe, bilim ve teknolojinin sağladığı tüm ussal ve nesnel olanaklara, yaşam güvencesini büyük ölçüde sağlayan devlet düzenine karşın kitlelerin günümüzde bile dinsel inançtan kopmamış olması dinin temel özelliklerin kalıtsallığını göstermektedir. Gerçi buna, kökü ilkel dönemlere uzanan, bilinçaltı bir saplantı, yerleşik bir koşullanma diye de bakılabilir. Ama kişisel bakış açımız ne olursa olsun, insanın Allah inancında, dünya olanaklarında bulamadığı, bulamayacağı gizemli bir erince ulaştığı da göz ardı edilemez. (Cemal Yıldırım, Bilim ve Ütopya, s. 26) İnsanın inanma ihtiyacı hakkındaki görüşlerinizi metinden de hareketle aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerlere yazınız İNANÇ ATLASI (Dünya nüfusuna oranla inananlar 2002) İNANAN SAYISINA GÖRE DİNLER (milyon) Toplam Hristiyan Yukarıdaki fotoğraflarda hangi spor dallarına yer verilmiştir? 2. Ülkemizde bu spor dallarından hangileri diğerlerine göre daha yaygındır? Nedenlerini düşününüz. DİNLER Katolik Protestan Diğer kilise inançları Ortadoks Doğu Avrupa Hristiyanları Mormon Müslüman (Sünniler) Müslüman (Şiiler) Yahudi Budist Japon Şintoist ve Budist Hindu Sıkh Çok tanrılı dinler Dinsizler/Mezhepsizler Nüfus Yok Agnostik Diğer İnançlar Protestan Ateist Ortadoks Hristiyan Yahudi Budist Diğer Hristiyan Kaynak:Encyclopedia Britannica(2003) 1.Yukarıda verilen inanç atlasına göre dinlerin dağılımı hakkında neler söylenebilir? 2.Aynı toplumda yaşadığı hâlde insanların inançları ya da ibadetleri neden farklılık göstermektedir? Düşüncelerinizi söyleyiniz. Katolik tahmini tahmini Kaynak:World Christian Trends Budistler Hazırlık Sayfası: Kavramlarımız, derse hazırlık soruları, dikkat çekici görsel ve yazılı materyaller ile bunlara yönelik sorular Etkinlik Sayfası: Okuma metinleri, tartışma ve yorum soruları ile gerçekleştirilen etkinlikler. Aşağıdaki haber metinlerini okuyarak soruları cevaplayınız. Dünya Kaynakları Tükeniyor The World Watch Enstitüsü nün son raporu, tüm dünyanın gelişmiş toplumlar kadar fazla kaynak tüketmesi halinde, bir değil birkaç dünyaya ihtiyaç duyulacağını ortaya koyuyor. Dünya nüfusunun bize kaynak yetiştirmeye çalışan biçare gezegenimize bir değil birkaç beden büyük geldiğini kaydeden BM Çevre Programı Başkanı Achim Steiner şu açıklamayı yapıyor: 200 yıldan kısa bir sürede nüfusu 1,5 milyardan 6,5 milyara yükselen bir gezegende yaşıyoruz. Bundan yaklaşık 40 yıl sonra dünya üzerinde 9 milyar kişi olacağız. Gelecekte yaşayacağımız tek sıkıntının petrolle ilgili olmayacağını artık fark etmemiz gerekiyor. Tüm kaynaklar konusunda sıkıntı çekeceğimiz günler gelecek. ( İnternet haberi, ) Dünyada G ıda İhtiyac ı Art ıyor Dünya nüfusu arttıkça insanların en temel ihtiyaçlarından olan gıdaya talep de aynı ölçüde artış gösteriyor. Birleşmiş Milletlere göre, 2050 yılına gelindiğinde küresel gıda üretiminin yüzde 70 artması gerekiyor. İngiltere şimdilerde, daha az su ve enerji harcayarak gıda üretimini artırma yoluna gidilmesi gerektiği görüşünde. İngiltere de gıda maddelerinin yüzde 37 si ithal ediliyor. İngiliz yetkililere göre, geçen yıl dünyada gıda ve petrol fiyatlarında yaşanan ani artışın yanı sıra Avustralya da etkili olan kuraklık, gıda güvenliği planının hazırlanması gerektiğini ortaya koydu. Çöpe giden gıda maddelerinin miktarının azaltılması önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. Bu yolla hem gıda ihtiyacının daha uygun şekilde karşılanacağı hem de iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin bir miktar dengelenebileceği düşünülüyor. ( İnternet haberi, ) 1. Kaynakların tükenmesi ülkeleri ve toplumları nasıl etkilemektedir? Belirtiniz. 2. Artan nüfusun kaynak kullanımına etkileri nelerdir? Tartışınız? 3. Gıda ihtiyacı artışı ülkelerin ne gibi önlemler almalarını zorunlu kılıyor? Tartışınız. 4. Artan dünya nüfusuyla birlikte ihtiyaçlarımızın da arttığını düşünüyor musunuz? Tartışınız. Aşağıdaki şemayı inceleyerek sektörlerin hangi ihtiyaçlardan doğduğunu boş bırakılan yerlere yazınız. Başka hangi ihtiyaçlar hangi sektörleri doğurmuştur boş bırakılan yerlere yazınız. İHTİYAÇLAR SEKTÖRLER İnşaat Sektörü Bankacılık Sektörü Ticaret Sektörü Ulaştırma Sektörü Turizm Sektörü Eğitim Sektörü Enerji Sektörü Tarım Sektörü DEĞİŞEN BİR ŞEY VAR MI? Çok eski çağlardan beri kadın ve erkek kendine yönelik roller edinmiş ve bunları benimsemiştir. BİLİYOR MUYDUNUZ? Sümer de, tanrıçalar tanrılardan önce geliyordu. Bu durum Sümer toplumunda kadına verilen değeri Gazetecilerin 1/3 ü kadın olmasına göstermektedir. Sümer inanışına göre evreni ve insanı rağmen, bölüm şefi, editör ya da patronların yaratan, gökyüzüne, yeryüzüne sahip olan, sosyal sadece %1 inin kadın olduğunu, düzenin, adaletin, sağlığın, yazının, sanatın, tahılın, 1945 ila 1995 yılları arasında Dünya daki bereketin ve savaşın koruyucuları hep tanrıçalardır. Buna kadın milletvekili sayısının 4 kat arttığını, paralel olarak, siyasal yaşamda kadınlar kral eşleri olarak bazı ülkelerde meclisteki bayan milletvekili ülke yönetiminde önemli roller oynamışlardır. Çin ve sayısını artırmak için bayanlara pozitif Bizans kaynaklarından öğrendiğimiz kadarıyla milattan ayrımcılık uygulandığını biliyormuydunuz? önce ikiyüzlü yıllarda Orta Asya da göçebe yaşayan Türk kadınlarının erkekler yanında önemli bir rolü olduğu biliniyor. Eski Türklerde kadın, ailede ve toplumda saygın bir yere sahipti. Türk töresinin ve İslamî unsurların bir sentezinin oluşturduğu Osmanlı medeniyetinin üç kıtaya yayılmasında, devletin bir dünya devleti olmasında Osmanlı kadınının da erkeği kadar katkısı olmuştur. Devletin kuruluşundan itibaren başlayan, Osmanlı kadınlarının siyasî, askerî, hukukî ve sosyal, ekonomik ve kültürel faaliyetlere katıldığı Osmanlı arşiv kaynaklarında ve seyahatnamelerde mevcuttur. Osmanlı da yükselmekte olan modern sosyal hayatta kadınların emeğine ihtiyaç hissedildiği için 1842 yılından itibaren kadınlar kamusal alanda devlet eliyle eğitim görmeye başlamıştır. Önce sağlık alanında, daha sonra sırasıyla sanayi ve eğitim alanlarında kadınlara eğitim imkânları devlet tarafından sunuldu. 2.Abdulhamid tarafından açılan Muallime Mekteplerinde yetişen kadınlar öğretmen olarak Osmanlı kadınlarını eğitmek üzere taşraya gönderildi. Kadın, toplumun temel taşı olan ailenin en önemli varlığı olmuştur. Bu yüzden aile hukuku üzerinde yapılan çalışmalar özellikle kadın ile ilgili olmuş ve kadın hakları adı altında birçok düzenlemeler yapılmıştır. Çağdaş toplumlar aileye ve kadına her zaman önem vermişler ve bu hususta gerekli düzenlemeleri yapmışlardır. Batıda sanayi toplumuna paralel olarak şekillenen ortak kamusal alanda kadınlar başlangıçta yer alamamışlardı. Sanayileşmenin gelişmesi ve yeni iş gücü ihtiyacının doğmasıyla birlikte başta İngiltere de olmak üzere kadınlar ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal yaşam alanlarında yer almaya başlamışlardır. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Türkiye de de kadınlara birçok alanda haklar verilmiş ve kamusal yaşamda daha fazla görünür olmaya başlamışlardır. Dünyada ve ülkemizde kadına verilen bazı haklar aşağıdaki tabloda verilmiştir. DÜNYA DA KAD INLARA VERİLEN HAKLAR TÜRKİYE DE KAD INLARA VERİLEN HAKLAR 1962 yılında hemşireliğin kurucusu olan Florence 1843 yılında Tıbbiye mektebi bünyesinde kadınlar ebelik Nightingale (Florans Naytingel) hemşirelik okulunu yılında eğitimi almaya başladı. Londra da açmıştır yılında Belediye kanunu çıkarıldı. Yasa ile kadınlara 1902 yılında Avusturalya da kadınlar seçme hakkı belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı. kazanmıştır yılında Türk kadını milletvekili seçme ve seçilme 1971 yılında İsviçre de kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi. hakkını kazandı yılında Finlandiya, dünyada 19 kadın milletvekilinin 1935 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi 5. Dönem seçimleri sonucunda 17 kadın milletvekili ilk kez meclise girdi. meclise girdiği ilk ülkedir yılında kadınların ağır ve tehlikeli işlerde 1985 yılında Türkiye, Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı çalıştırılması, ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) sözleşmesi ile yasaklandı. imzaladı ve sözleşme ertesi yıl yürürlüğe girdi. Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesini (CEDAW) 1887 yılında Susanna Medora Salter, Kansas eyaletinin Argonia Belediye Başkanlığına seçildi yılında ilk kadın belediye başkanı Mersin den seçildi yılında Amerika Birleşik Devletleri nde yürürlüğe giren anayasa değişikliği ile ülke genelinde kadınlara oy 1989 yılında İçişleri Bakanlığı kaymakamlık sınavlarına verme hakkı tanınmış, Kasım 1920 de kadınlar ilk kadınların da alınacağını açıkladı. parlamento seçimlerine katılmışlardır yılında, Seylan (Sri Lanka) da bayan Şirimavo 1993 yılında Türkiye nin ilk kadın başbakanı Türkiye Bandaranaike dünyanın ilk kadın başbakanı oldu. Cumhuriyeti nin 50. hükûmetini kurdu. Kadınların çalışma hayatındaki yeri ile ilgili görsel ve yazılı materyalleri toplayarak sınıf panosunda sergileyiniz? Etkinlik Sayfası: Gazete ve İnternetten alıntı metinlerle gerçekleştirilen etkinlikler. 36 Bilgi Sayfası: Konuyu özetleyen bilgiler, Biliyor muydunuz? köşesi ve sonraki derse hazırlık yönlendirmeleri. 7

8 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE TOPLUMSAL KURUMLAR Toplumsal Kurumların Maddi ve Manevi Unsurları...10 Farklı Toplumsal Kurumlar...13 Kurumlar - Örgütler...16 Tarihsel Süreçte Aile...19 Değişim ve Aile...22 Aile ve Evlilik Aile Türleri Boşanmanın Etkileri Geçmişten Günümüze Kadın Atatürk ün Kadına Verdiği Önem...37 Eğitimin Temel Kavramları Eğitimin Amacı ve İşlevleri...43 Eğitim Kurumunun Diğer Kurumlarla İlişkisi Eğitimde Fırsat Eşitliği...49 Eğitim ve Toplum...52 Atatürk ve Eğitim İhtiyaçlarımız ve Ekonomi Ekonomide Mal ve Hizmet...61 Ekonominin Temel Ögeleri Ekonomik Sistemler...68 Atatürk ün Ekonomiye Bakışı Toplumsal Düzen ve Hukuk...75 Hukukun Temel Kavramları Hukuk ve Değişme Sosyal Hukuk Devleti Siyaset Kurumu ve Toplumsal Düzen Siyasetin Temel Kavramları...90 Siyaset Kurumu ve Siyasi Partiler Seçim Sistemleri...96 Seçimde Etkili Olan Toplumsal Güçler...99 Devlet ve Hükûmet Siyasal Yönetim Şekilleri Atatürkçü Düşüncede Vatandaşlık, Hak ve Sorumluluk Geçmişten Günümüze Din Din ve Laiklik Atatürkçü Düşüncede Laiklik Ölçme ve Değerlendirme ÜNİTE TOPLUMSAL DEĞİŞME Toplumsal Değişme Kaçınılmazdır Müdahaleler Yoluyla Değişme Toplumsal Değişmeye Farklı Yaklaşımlar Doğal Çevrenin Toplumsal Yapıya Etkisi Bilgi Toplumu Millî Kültür Zenginliktir Nüfus Artış Hızının Toplumsal Değişmeye Etkileri..147 Ekonomik Faktörlerin Toplumsal Değişmeye Etkileri Toplumsal Değişme Tipleri Millî Gelirin Dengeli Dağılımı Toplumsal Gelişmede Orta Tabaka Genişlemesinin Rolü Toplumsal Bütünleşme ve Yaşantımız Atatürkçü Düşünce Sistemi ve Toplumsal Bütünleşme Toplumsal Çözülme Nedenleri ve Sonuçları Toplumsal Değişme Sürecinde Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türkiye de Toplumsal Değişmenin Dinamikleri Ölçme ve Değerlendirme ÜNİTE GÜNCEL SOSYOLOJİK KONULAR Güncel Kavramı ve Sosyolojik Bakış Açısıyla Güncel Vatandaşlık ve Sosyal Devlet Tarihsel Süreçte Modernite Küreselleşme - Yerellik İlişkisi Çevre Sorunlarının Toplumsal Boyutu İletişim Gerçeği ve Toplum Spor Sosyolojisi Boş Zamanları Değerlendirme Sanat Sosyolojisi Ölçme ve Değerlendirme ÜNİTE SOSYOLOJİK OLAY VE METİN ANALİZİ Sosyolojik Olayların Analizi Göçün Ortaya Çıkardığı Sorunlar Suç Sosyolojisi Modern Toplumlarda Yoksulluk ve İşsizlik Kentleşmenin Ortaya Çıkardığı Sorunlar Savaş ve Terörizm Dünyamızı Tehdit Ediyor Sporun Toplumlar İçin Önemi Toplumsal Açıdan Kimsesiz Çocuklar Şiddetin Toplumsal Yapıya Etkileri Medyanın Toplum Üzerindeki Etkisi Ayrımcılığın Farklı Biçimleri Sosyolojik Metin Çözümlemeleri Ölçme ve Değerlendirme Sözlük Ölçme ve Değerlendirme Cevap Anahtarı Kaynakça

9 TOPLUMSAL KURUMLAR 9

10 TOPLUMSAL KURUMLARIN MADDÝ VE MANEVÝ UNSURLARI KAVRAMLARIMIZ DERSE HAZIRLIK Toplumsal kurum Kültür Toplumsal yapý 1.Toplumsal kurum kavramýndan ne anladýðýnýzý belirtiniz. 2.Kurumlarýn toplumsal yapý ve kültürle iliþkili olup olmadýðýný düþününüz. Düþüncelerinizi arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. Aþaðýdaki fotoðraflarý inceleyerek sorularý cevaplayýnýz. 1. Yukarýdaki fotoðraflarda hangi toplumsal kurumlara örnekler verilmiþtir? Belirtiniz. 2. Bu kurumlardan hangileri maddi ve manevi unsurlarý örneklendirmektedir? Düþüncelerinizi söyleyiniz. 10

11 Aþaðýdaki metinleri okuyarak sorularý cevaplayýnýz. Özlüceli Öðrenciler Okullarýna Kavuþtu Ders araç ve gereçleri Kelkit Kaymakamlýðý ve köylüler tarafýndan karþýlanan okula, eðitim öðretime baþlamasý nedeniyle ziyarette bulunan Gümüþhane Valisi, köy okullarýný önemsediklerini söyledi. Beraberinde Kelkit Kaymakamý ve Ýl Millî Eðitim Müdürü ile birlikte okulda eðitim ve öðrenim gören 17 ilköðretim okulu öðrencisi ile 10 ana sýnýfý öðrencisiyle sohbet eden Vali, öðrencilere ders araç ve gereçleri hediye etti. Aþaðý Özlüce Ýlköðretim Okulunun yeniden eðitim öðretime baþlamasý nedeniyle açýklamada bulunan Vali, Bir toplumun geliþmesinde en önemli itici güç eðitimdir. Özellikle okul öncesi eðitim, insan geliþiminin en hýzlý ve en duyarlý dönemini oluþturur. Yaþamýn ilk yýllarýnda alýnan eðitim ve geçirilen deneyimler, ileri yaþlardaki öðrenme yeteneði ve gelecekteki baþarý üzerinde de önemli etkilerde bulunuyor. dedi. (Ýnternet haberi, ) Türk Öðrencilerden Avrupa nýn En Ekonomik Aracý Öðrenciler, Uluslararasý Çevreci Araç yarýþmasýnda Avustralya daki 3000 km lik parkuru sadece 3 litre hidrojen tüketerek geçmek istiyor. Bir sitede yer alan habere göre, karbon fiber kafesten oluþtuðu için çok hafif bir araç olan Sahimo sadece 110 kg öðrenciler, yapýlacak geliþtirme çalýþmalarýyla ve özel ekipmanlarla 1000 km de 1 litre tüketir hâle getirmek için çalýþýyorlar. Sahimo nun tek problemiyse ucuz olmamasý. 170 bin dolar deðerindeki aracýn üretimi de uzun bir süre alýyor. (Ýnternet haberi, ) Medeni Kanun, Türk Kadýnlarýna Yenilikler Getirdi Türkiye Cumhuriyeti, hukuk birliðini saðlayan Medeni Kanun u 80 yýl önce kabul ederek çaðdaþ dünyadaki saygýn yerini aldý. Medeni Kanunun kabul edilmesiyle demokratik hukuk devleti tüm kurumlarýyla oluþturulmuþ, dil, din, ýrk ve cinsiyet ayrýmý ortadan kaldýrýlarak bütün vatandaþlarýn yasalar karþýsýnda eþit olmalarý saðlanmýþtýr. Kiþi ve kurumlar arasýndaki iliþkileri hukuk kurallarý çerçevesinde düzenleyerek kiþisel hak ve özgürlükleri güvence altýna alan Medeni Kanun, getirdiði yeniliklerle Türk kadýnlarýnýn toplumsal hayatta etkin bireyler olarak yer almalarýnýn önünü açmýþtýr. (Ýnternet haberi, ) 1.Haber metinlerinde hangi toplumsal kurumlar örneklendirilmiþtir? Bu toplumsal kurumlar hangi ihtiyaçlarýmýzý karþýlamaktadýr? 2.Metinden hareketle toplumsal kurumlarýn toplumsal yapý ile ilgili hangi bilgilere ulaþmamýzý saðladýðýný belirtiniz. TOPLUMSAL YAPI ÝÇÝNDE KURUMLAR Toplumsal yapý içerisinde kurumlar, bir saat gibi düþünülebilir. Bilindiði üzere saat; yapýsal ve fonksiyonel unsurlarýn karþýlýklý baðýmlýlýðýndan oluþan bir sistemdir. Saat örneðinde, saatin genel çevresi bir toplum olarak düþünüldüðünde aile kurumu, insanýn ilk karþýlaþtýðý toplumsal bir çevre veya merkez olarak, saatin hareket merkezine veya en önemli noktasýna yerleþtirilebilir. Eðitim, din, siyaset ve ekonomi gibi kurumlar ise saatin diðer ana yapýsal çarklarýna ve unsurlarýna benzetilebilir. Toplumsal yapý içerisinde kurumlar, birbiriyle iliþkili birçok temel ve alt kurumdan oluþan ve bir saat gibi iþleyen bir yapý veya sistem olarak görülebilir. Saatin çarklarýnýn birinde meydana gelen bir aksaklýk ya da arýza saatin zamaný doðru göstermemesine yol açtýðý gibi, toplumsal kurumlarýn kendi iç yapýsýnda ve diðer kurumlarla olan iliþkilerinde meydana gelen olumsuzluklar genel sosyal hayatýn iþleyiþinde bir takým düzensizliklere yani problemlere yol açar. Bu durum bize, genel toplumsal hayatýn saðlýklý bir biçimde iþlemesi ve yürümesi ile toplumun ana kurumlarýnýn fonksiyonlarý ve kurumlar arasý iliþkiler arasýnda doðru bir orantý olduðunu gösterir. ( Toplumsal yapýyý oluþturan kurumlar birbirlerini ve toplumsal sistemi nasýl etkilemektedir? Düþüncelerinizi açýklayýnýz. 11

12 TOPLUMSAL KURUMLARIN MADDÝ VE MANEVÝ UNSURLARI VE KÜLTÜRLE ÝLÝÞKÝSÝ Kurum terimi günlük yaþantýda çeþitli anlamlarda kullanýlmaktadýr. Örneðin, bir amacý gerçekleþtirmek üzere kurulan Kýzýlay, okul gibi örgütler, kurum olarak adlandýrýlýr. Burada kurum; kuruluþ, müessese, tesis gibi anlamlara gelmektedir. Sosyolojide ise kurum sözcüðü daha farklý bir anlamda kullanýlýr. Sosyolojik açýdan kurum, bir toplumda örgütlenmiþ, göreli bir bütün oluþturan, düþünceler, davranýþlar, deðerler, normlar, maddi ögeler (binalar, mallar vb.) ve iþaretler, bayrak, rozet gibi simgelerden oluþan bütündür. Kurumlarýn kendine özgü yapýsý vardýr. Buna göre toplumsal kurumlar, bir örgütü ifade eden somut ve özel yapýlardan farklý olarak toplumsal rolleri, iliþkileri ifade eden soyut ve genel bir anlama sahiptir. Her toplumsal kurum, kültürün bir ögesidir. Örneðin din, eðitim, aile, ekonomi, hukuk birer toplumsal kurumdur. Bu kurumlar, toplumsal gereksinimleri karþýlamak amacýyla çeþitli rollerin, iliþkilerin örgütlenmesiyle toplum genelinde bir bütün oluþturur. Toplumsal yapýyý oluþturan toplumsal kurumlar, aþaðýdaki þemada þöyle gösterilmektedir. TOPLUMSAL YAPI BÝLÝYOR MUYDUNUZ? Millî Eðitim Bakanlýðýna baðlý her derece ve türdeki resmî ve özel öðretim kurumlarýna verilecek adlarýn; kurumun amacýna, seviyesine, bulunduðu çevrenin özelliðine ve þartlarýna uygun olmasý, belli bir anlam taþýmasý, Millî Eðitimin temel amaçlarýna aykýrý düþmemesi ve Türkçe olmasý gerektiðini, Öðretim kurumlarýna; a) Kurumun bulunduðu yerleþim biriminin adý, b) Tarihimizde ün yapmýþ kiþilerin adlarý, c) Yurt içinde ve yurt dýþýnda önemli zaferlerin kazanýldýðý yerlerin adlarý, d) Savaþta veya diðer zamanlarda vatan hizmeti yaparken þehit olanlarýn adlarý, e) Memleket için önemli olan olaylarýn adlarý, f) Bilim ve teknoloji, kültür, eðitim, sanat, spor vb. alanlarda önemli baþarýlar kazanmýþ kiþilerin adlarý, g) Türk Cumhuriyetleri ve Türk toplumlarýna ait kiþi ve yer adlarý, h) Eski cumhurbaþkanlarý, baþbakanlar ve millî eðitim bakanlarýnýn adlarýnýn verilebildiðini biliyor muydunuz? KÜLTÜR KURUMLAR Maddi Kültür Ögeleri Manevi Kültür Ögeleri Aile Eðitim Ekonomi Din Siyaset Hukuk Boþ zamanlarý deðerlendirme Konut Eðitim araçlarý Üretim araçlarý Cami, Kilise Parlamento Mahkemeler Medeni Kanun, örf, adet ve gelenekler Okul kurallarý Çalýþma yasalarý Dinsel kurallar Hukuk kurallarý Adalet, hak ve eþitlik Spor salonu Spor kurallarý 1. þema: Toplumsal yapý, kültür ve toplumsal kurumlarýn etkileþimi ile oluþmuþtur. Kültür toplumsal kurumlara kendine özgü bir yapý kazandýrýr. Toplumsal yapý, kendini oluþturan kurumlarýn toplamýný aþan, kültürel ögelerle þekillenen kendine özgü bir bütündür. Kurumlarý somutlaþmýþ nesnel bir gerçeklik yapan, bütünlüðe dönüþtüren temel faktör kültürdür. Kültür bir toplumsal yapýya anlam veren, onu kendine özgü yapan maddi ve manevi ögelerin oluþturduðu bir bütündür. Aile, eðitim, siyaset, ekonomi gibi kurumlar kültürün somutlaþmýþ göstergeleridir. Temel toplumsal kurumlar olan aile, ekonomi, din, eðitim, siyaset bir bütün olarak toplumsal sistemi oluþturur. Her toplumsal kurum içinde bulunduðu kültürel yapýnýn özelliklerine göre þekillendiðinden kültür toplumsal yapýyý etkileyen ve deðiþtiren önemli faktörlerden biridir. bilim teknoloji, ekonomi, siyasal geliþmeler ve benzeri nedenler kültürel yapýyý etkiler ve deðiþtirir. Bu durum toplumsal kurumlarýn ve tüm toplumsal yapýnýn zamanla deðiþmesine yol açar. 1.Karikatür:Kültürel yapý zamanla deðiþir. 12

13 KAVRAMLARIMIZ Aile kurumu Ekonomi kurumu Din kurumu Eðitim kurumu Siyaset kurumu Hukuk kurumu FARKLI TOPLUMSAL KURUMLAR DERSE HAZIRLIK 1. Kurumlarýn toplumsal yaþama etkileri neler olabilir? 2. Kurumlar arasýnda etkileþim var mýdýr? Örneklendiriniz. Aþaðýdaki görselleri inceleyerek soruyu cevaplayýnýz. Size göre kurumlarýn toplumsal yaþamda üstlendiði iþlevler neler olabilir? Tartýþýnýz. 13

14 Aþaðýdaki fotoðraflarý ve metinleri inceleyerek sorularý cevaplayýnýz. 2. þema 1.Yukarýdaki fotoðraflar hangi toplumsal kurumlara örnektir? 2.Kurumlarýn eðitim kurumu ile iþ birliði içinde olmalarýnýn faydalarý neler olabilir? Okulda Fidan Dikme Eðitimi Millî Eðitim Bakanlýðý ile Çevre ve Orman Bakanlýðý tarafýndan, ormancýlýk eðitimi çerçevesinde okul öncesi, ilköðretim, ortaöðretim, meslekî eðitim alan tüm öðrencilere çevre ve ormancýlýk, aðaçlandýrma, fidan dikme eðitimi verileceðini bildirdi. (Ýnternet haberi, ) Aile Sevgisi Çocuk Zekâsýný Artýrýyor Yapýlan bilimsel araþtýrma sonucunda sunulan rapora göre; ailelerinin sevgi ortamý içinde yetiþtirdikleri çocuklarýn zihinsel ve fiziksel geliþiminin ötekilere oranla daha yüksek olduðu açýklandý. (Ýnternet haberi, ) Siyasetin Önemi Daha iyi bir yönetim arayýþý bugün uygar ve geliþmiþ ülkelerin hemen tümünün hedefi oldu. Demokratik bir yönetimde, iyi yönetim için siyasetin önemi inkâr edilemez. Siyaset, halkla devlet arasýndaki baðdýr. Halkýn siyaset, siyasetçi ve siyasetin kurumlarýna olan güveni ne kadar yüksekse siyaset o kadar iyi iþler. (Ýnternet haberi, ) 1. Yukarýdaki metinlerde adý geçen toplumsal kurumlarýn temel iþlevlerinin neler olduðunu metinlerden hareketle belirtiniz. 2. Aile kurumunun çocuklar üzerinde etkisi neler olabilir? 3. Siyaset kurumunun toplumsal faydalarý neler olabilir? Görüþlerinizi söyleyiniz. TOPLUMSAL HAYATIMIZDA DÝNÝN YERÝ Ýnsanlar akýl ve yeteneklerini kullanarak daima kendilerini ve çevrelerini geliþtirmektedir. Bu geliþme hem maddi hem de manevi alanda görülür. Toplumlarý birbirinden ayýran en önemli vasýflarýn baþýnda, dil ve din birliði gelmektedir. Bunun yanýnda coðrafi þartlar da toplumlarý birbirinden ayýran diðer özelliklerdendir. Toplumumuzun sahip olduðu ortak kültür mirasýna þöyle bir baktýðýmýzda dinin etkisini mutlaka görürüz. Ýnancýmýz bütün yaþantýmýzý etkilemiþ, sözlerimize ve davranýþlarýmýza yansýmýþtýr. (N. Yaþar Aþýkoðlu, Toplumsal Hayatýmýzda Dinin Yeri ve Din Eðitiminin Önemi, Toplumsal bir kurum olan din, toplumu nasýl etkiler? Görüþlerinizi belirtiniz. 14

15 TOPLUMSAL KURUM ÇEÞÝTLERÝ Toplumsal kurumlar (aile, eðitim, siyaset, din, ekonomi, hukuk ve boþ zamanlarý deðerlendirme), kendi içinde ve diðer kurumlarla karþýlýklý iliþkileri sonucunda toplumsal sistemleri oluþtururlar. Toplumsal kurumlar, insanlar arasý iliþkiler sonucu ortaya çýkan toplumsal bir olgudur ve bütün toplumlarýn kendilerine özgü yapýlarýna göre biçimlenir. Her toplumsal kurumun toplumsal yapýya baðlý olarak kendine özgü kurallar dizgesi, davranýþ örüntüleri, belirlenmiþ rol ve statüleri vardýr. Eðitim kurumu: Çocuklarýn ve gençlerin toplum yaþayýþýnda yerlerini almalarý için gerekli bilgi, beceri ve anlayýþlarý elde etmelerine, kiþiliklerini geliþtirmelerine yardým eden süreçlerin tümüdür. Kiþilerin içinde doðduklarý toplumun deðerlerini, bilgilerini, becerilerini, davranýþ kalýplarýný öðrenmeleri ve öðrendiklerini kendilerinden sonra gelecek kuþaklara aktarmasýný saðlar. Aile kurumu: Bütün toplumlarýn temel kurumu olan aile, diðer kurumlarýn kaynaðýný oluþturmasýnýn yanýnda, insan neslinin devamýný da saðlamaktadýr. Aile birbirine evlilik ve kan baðý ile baðlý, iki veya daha fazla sayýda üyeden meydana gelen bir kurumdur. Aile toplumsal kurumlar içinde en eski ve en küçük olanýdýr. Aile kurumunun içinde; niþanlýlýk, evlilik, çocuk bakýmý ve akrabalýk iliþkileri gibi alt kurumlar vardýr. Ekonomi kurumu: Toplumdaki mal ve hizmetlerin üretimi, bölüþümü ve tüketimini düzenleyen kurumdur. Ekonomi, sýnýrsýz insan gereksinimlerini karþýlamak amacýyla sýnýrlý kaynaklarýn üretim, tüketim ve bölüþümünü düzenler. Siyaset kurumu: Toplumun yönetimi ve kamu düzeni ile ilgili kurumdur. Siyaset, devleti ilgilendiren olaylarýn düzenli bilgisidir. Devlet iþlerini düzenleme yürütme anlamýna gelir. Siyaset, devleti idare etme sanatýdýr. Devlet, hükûmet, siyasi partiler, seçim, parlamento, yönetim gibi siyaset kurumlarý vardýr. Hukuk kurumu: Hukuk belli bir toplumda kiþiler arasý iliþkileri düzenleyen ve devletin yaptýrým gücüyle uyulmasý zorunlu kýlýnan davranýþ kurallarýnýn oluþturduðu yazýlý kurallarýn tümüdür. Din kurumu: Ýnsanlarýn inançlarý gereði birlikte yaptýklarý dinsel ayin ve ibadet þekillerini içine alan toplumsal kurumdur. Din toplumda dayanýþmayý güçlendirir. Toplumsal kontrolü saðlar. Kiþiyi ahlaklý davranmaya yönlendirir. Bireye güven duygusu saðlar. Bireyin ölüm konusundaki korku ve kaygýlarýný gidermesinde etkili olur. Sevgi, saygý, kardeþlik gibi deðerleri geliþtirir. Cami, kilise gibi alt kurumlarý vardýr. Boþ zamanlarý deðerlendirme kurumu: Bireylerin ve gruplarýn kendilerini geliþtirmesi amacýyla onlarý ilgi alanlarýna göre spor, eðlence, sanat, dinlenme gibi faaliyetlere yönlendiren kurumdur. Toplumsal Kurumlarýn Ýþlevleri Kurumlarýn iþlevleri; olumlu, olumsuz,açýk ve kapalý olmak üzere dörde ayrýlýr. Olumlu iþlev: Kurumlar kiþilere toplumsallaþma sürecinde davranýþ kalýplarýný öðretirler. Kurumlar denetim görevi ve toplumsal baský aracýlýðýyla topluma uygun olmayan davranýþlarý düzeltirler. Olumsuz iþlev: Kurumlar geleneksel yapýya baðlý olduklarýndan deðiþim ve geliþmeye kolay uyum saðlayamaz. Toplumsal kurumlar deðiþime karþý çýkarak ilerlemeyi güçleþtirir. Bireysel yeteneklerin ortaya çýkmasýný engelleyerek toplumsal sorumluluk duygusunu azaltýr. Açýk iþlev: Kurumlarýn amaçlanmýþ, herkesçe benimsenmiþ, kabul edilmiþ, yerine getirmesi beklenen iþlevidir. Örtülü iþlev: Kurumlarýn açýkça amaçlarý arasýnda yer almayan, yerine getirmeleri öngörülmediði hâlde ortaya çýkan iþlevidir. Örneðin eðitim kurumunun açýk iþlevi bireylere bilimsel ve meslekî bilgi aktarmak, beceri kazandýrmak ve onlarý meslek sahibi yapmak; gizli iþlevi ise uygun bir çevre, iþ ve eþ edindirmektir. TOPLUMSAL KURUMLAR BÝLÝYOR MUYDUNUZ? Türkiye Radyo Televizyon Kurumu nun Türkiye Cumhuriyeti de kamu yayýncýlýðý yapmakla görevli tek kuruluþ olduðunu, 1 Mayýs 1964 günü çýkan yasa ile kurulduðunu, 1990 larýn baþýnda ilk özel televizyon ve özel radyo kanalý yayýna baþlayana kadar Türkiye de radyo ve televizyon yayýncýlýðý yapan tek kurum olarak hizmet verdiðini biliyor muydunuz? Toplumsal iliþkiler Toplumsal gruplar Temel görevleri Aile Ekonomi Eðitim Siyaset Hukuk Din Anne Baba Çocuk Aile Aile birliðinin ve neslin devamýnýn saðlanmasý Alýcý-Satýcý Ýþçi Patron Þirket Sendika Üretim bölüþüm ve tüketimin düzenlenmesi Öðrenci Öðretmen Veli Ýlköðretim - Lise Üniversite Meslek edindirme ve toplumun temel deðerlerinin kazandýrýlmasý Yöneten Yönetilen Baský gruplarý Partiler Yasa ve yönetim iliþkilerinin düzenlenmesi Avukat Savcý Hakim Barolar Mahkemeler Toplumsal düzenin saðlanmasý Din görevlisi Cemaat Mezhepler Tarikatlar Toplumsal dayanýþmayý saðlamasý Boþ zamanlarý deðerlendirme kurumu Çalýþtýran Öðrenen Spor klübü Yüzme havuzu Üye kartý, Kupa verilmesi, Saðlýklý yaþam, Dinlenme, Eðlenme 1. Tablo: Temel toplumsal kurumlarýn toplumsal sistemi oluþturma biçimi 15

16 KURUMLAR - ÖRGÜTLER KAVRAMLARIMIZ Örgüt DERSE HAZIRLIK Aþaðýdaki þemalarý da dikkate alarak kurumlarýn örgütsel yapýsý hakkýnda neler söyleyebilirsiniz? Aþaðýdaki þemalarý inceleyerek soruyu cevaplayýnýz. SÝYASET ÝÇÝÞLERÝ BAKANLIÐI BELEDÝYE BAÞKANLIÐI Baþkan yardýmcýsý Baþkan yardýmcýsý Baþkan yardýmcýsý Baþkan yardýmcýsý Baþkan yardýmcýsý Yazý Ýþleri Md. Mali Hizmetler Md. Ýmar ve Ýnþaat Md. Zabýta Md. Saðlýk Ýþleri Md. Eðitim ve Kültür Md. Destek Hizmet Md. Plan ve Proje Md. Ruhsat ve Denetim Md. Basýn Yayýn Md. Hukuk Ýþleri Md. Emlak ve Ýstimlak Md. Çevre Kontrol Md. Kültür ve Sosyal Ýþler Md. Teftiþ Kurulu Md. Fen Ýþleri Md. Park ve Bahçe Md. Temizlik Ýþleri Md. 3.Þema Okul Öncesi Eðitimi Genel Müdürlüðü EÐÝTÝM Ýlköðretim Genel Müdürlüðü Millî Eðitim Eðitim Bakanlýðý Genel Liseler Yüksek Öðretim Genel Müdürlüðü Orta Öðretim Genel Müdürlüðü Meslek Liseleri 4.Þema Fen Liseleri Sosyal Bilimler Liseleri Anadolu Liseleri Yukarýdaki þemalardan yararlanarak kurum ve örgütün farkýný açýklayýnýz

17 Aþaðýdaki metinleri okuyarak sorularý cevaplayýnýz. KURUMLAR VE KURUMSAL DEÐÝÞÝM Kurumlar; günlük hayata kurallar koyarak belirsizliði azaltýrlar. Kurumlar, insan etkileþimi için bir rehberdir. Böylece; biz, sokakta arkadaþlarýmýzla selamlaþýrken, otomobil kullanýrken, portakal satýn alýrken, borç para isterken, bir iþ kurarken, ölülerimizi gömerken ya da benzeri durumlarda, bunlarý nasýl yapacaðýmýzý bilir ya da kolayca öðreniriz. Ayný iþlemleri baþka bir ülkede, örneðin Bangladeþ de yaparken bu kurumlarýn farklý olduðunu da gözlemleyebiliriz. Kurumsal sýnýrlamalar; bireylerin neleri yapmalarýnýn yasak olduðunu ve hangi koþullarda bazý bireylerin belirli bazý faaliyetleri yapabileceklerini içerir. Bu yüzden de kurumlar insan etkileþimlerinin meydana geldiði çerçevelerdir. Kurumlar, rekabete dayalý bir takým sporunun oyun kurallarýyla bire bir ayný niteliði taþýmaktadýrlar. Yani resmî ve yazýlý kurallarý içerdikleri gibi, bazý temel kurallarý oluþturan, rakip takým oyuncusunu kasten sakatlamamak gibi, yazýsýz kurallarý da içerir. Bu benzetmeden de anlayacaðýmýz üzere, kurallar ve resm î olmayan kodlar bazen uygulanmaz ve karþýlýðýnda ceza verilir. Bu yüzden; kurumlarýn iþlevi açýsýndan çok önemli bir özellik; ihlallerin belirlenmesi ve cezalarýn kesinliðidir. Örgütler; var olan sýnýrlar çerçevesinde bir amaca hizmet etmek maksadýyla oluþturulurlar. Hedeflerini gerçekleþtirme bakýmýndan kurumsal deðiþimin önemli bir uygulayýcýsýdýrlar. Örgütler siyasi kuruluþlarý (siyasi partiler, senato, þehir konseyi, düzenleyici kurum vb.), iktisadi kuruluþlarý (firmalar, ticaret odalarý, kooperatifler vb.), sosyal kuruluþlarý (camiler, kulüpler, atletik dernekler vb.) ve eðitim kuruluþlarýný (okullar, üniversiteler, meslek eðitim kamplarý vb.) kapsar. Örgütler; ortak bir hedefe ulaþmak amacýyla bir araya gelmiþ bireylerden oluþan gruplardýr. (Douglass C. North, Kurumlar, Kurumsal Deðiþim ve Ekonomik Performans, 1.Fotoðraf:Kürek takýmý yarýþlarý TAKIM ÇALIÞMASI Kürek takýmý yarýþlarýný izleyenler görmüþlerdir: Takýmý oluþturan sporculardan her birinin çektiði kürekler ayný anda suya dalmakta ve ayný anda sudan çýkmaktadýr. Uyum ve düzen gözlenmektedir. Takýmýn baþarýsý sporcularýn bireysel çabalarýnýn takým çalýþmasýna uyumunun sonucudur. Aralarýnda uyum saðlayamayan takýmlar yarýþý son sýralarda bitirirler. ( 1.Kurumlarýn deðiþme ve geliþmeye ayak uydurmasý ile kurumun örgütsel yapýsý arasýnda nasýl bir iliþki vardýr? Açýklayýnýz. 2.Kurumlar ve örgütler arasýndaki uyumun toplumsal faydalarý nelerdir? Düþüncelerinizi paylaþýnýz. Siyasi partiler, ticaret odalarý, dernekler, sosyal kulüpler, camiler, okullar, aile, eðitim, ekonomi, siyaset, din, boþ zamanlarý deðerlendirme. Yukarda sýralanan toplumsal kurum ve örgütleri tabloda uygun sütunlara yerleþtiriniz. TOPLUMSAL KURUMLAR TOPLUMSAL ÖRGÜTLER... Eðitim... Okul

18 TOPLUMSAL KURUM VE ÖRGÜT Bir toplumda gruplar, kurumlar, örgütler ve bireyler arasýndaki iliþkiler toplumsal yapýyý oluþturur. Çevremizde, günlük yaþantýmýzýn içinde olan okul, dernek, banka, karakol gibi birimleri toplumsal yapýnýn bir parçasý olan örgüte örnek gösterebiliriz. Örgütleri, diðer toplumsal birimlerden ayýran özellik, sosyal yapýlarýnýn belirlenmiþ bir amaca yönelik olarak planlanmýþ (organize edilmiþ) BÝLÝYOR MUYDUNUZ? Sivil toplum kuruluþlarýnýn; kamu yararýna çalýþan ve bu yönde kamuoyu oluþturan, kâr amacý gütmeyen, demokratik iþleyiþe sahip, bürokratik donanýmdan yoksun ve gönüllü olarak bir araya gelen bireylerden oluþan örgütlenmeler olduðunu biliyor muydunuz? olmasýdýr. Toplumsal örgütler; rol ve statülerin belirlendiði, amaca uygun iþ bölümünün yapýldýðý, yetki ve sorumluluklarýn basamaklandýrýldýðý, akýlcý ve resmî iliþkilerle oluþturulan yapýlanmalardýr. Toplumsal örgütler ortak bir amaç ya da eylemi gerçekleþtirmek için bir araya gelmiþ kiþilerin oluþturduðu birliklerdir. gerçekleþtirirler. Örgütler; siyasi kuruluþlarý (siyasi partiler, senato, þehir konseyi vb.), iktisadi kuruluþlarý (firmalar, ticaret odalarý, aile çiftlikleri, kooperatifler vb.), dinî kuruluþlarý (camiler, kiliseler vb.) ve eðitim kuruluþlarýný (okullar, üniversiteler, meslek eðitim kamplarý vb.) kapsar. Örgütler; kurumlarýn iþleyiþine hizmet etmek amacýyla oluþturulur ve bu amaçlarý gerçekleþtirirken de kurumsal deðiþimde önemli bir rol oynarlar. Toplum, çeþitli örgütlerden meydana gelen en büyük örgütlenmedir. Geliþmiþ toplumlarda örgüt sayýsý fazla geliþmemiþ toplumlarda azdýr. Toplumlarýn yapýsý karmaþýklaþtýkça artan toplumsal gereksinimleri karþýlamak için birbirleriyle iliþkili çok sayýda örgüt oluþur. Bu nedenle geliþmiþ toplumlarda örgütlerin iþlevi fazladýr. Toplumsal kurumlar toplumsal ihtiyaçlardan doðmuþtur. Kurumlar toplumsal yapýda yer alan norm ve deðerleri korur. Toplumsal kurallarý, insanlar arasý iliþkileri þekillendirir. Ýnsanlarýn siyasi, sosyal ya da ekonomik iliþkilerini yönlendirir. Özellikleri bakýmýndan insan davranýþlarýna düzenlilik ve tekrarlanabilirlilik kazandýrýr. Kurumlar, belli temel iþlevleri yerine getiren, süreklilik kazanmýþ iliþki sistemleri ve davranýþ örüntüleridir. Kurumun içeriðini insanlarýn birbirleriyle kurduklarý iliþkiler aðý belirler. Örneðin eðitim kurumu bir toplumda, eðitimle ilgili iþlevlerin düzenli þekilde yerine getirilmesini saðlar. Buna eðitim kurumu denilmekte ve (öðrenci öðretmen iliþkilerini, not sistemini, sýnav biçimlerini, disiplin süreçlerini vb. gibi) pek çok davranýþ örüntüsünü içerir. TOPLUMSAL KURUMLARIN ÖZELLÝKLERÝ 1. Toplumsal kurumlar toplumun bazý ihtiyaçlarýný karþýlamaya çalýþýr. 2. Toplumsal kurumlar belli bir amaca yönelik temel davranýþ biçimlerini gösterir. 3. Toplumsal kurumlarýn açýk ve gizli iþlevleri vardýr. 4. Toplumsal kurumlarýn maddi ve maddi olmayan ögeleri vardýr. 5. Toplumsal kurumlar zamanla deðiþir. 6. Toplumsal kurumlar bireylere baský yapar. 7. Toplumsal kurumlar birbirleriyle uyum içindedir. 8. Toplumsal kurumlar çeþitli yardýmcý kurumlara sahiptir. 9. Toplumsal kurumlar ayný zamanda örgütlenmedir. TOPLUMSAL ÖRGÜTLERÝN ÖZELLÝKLERÝ 1.Bireylerin birbiriyle etkileþim hâlinde olmasý 2.Bireye örgütün ortak amaçlarýnýn benimsetilmesi ve bu amaçlar doðrultusunda bireyin yönlendirilmesi 3.Bireylerin, kendilerini örgütün bir parçasý olarak görmeleri ve örgütün amacýný gerçekleþtirmeye istekli olmalarý

19 TARÝHSEL SÜREÇTE AÝLE KAVRAMLARIMIZ Aile ve akrabalýk DERSE HAZIRLIK 1. Ailenin toplumsal yapýya etkileri nelerdir? Görüþlerinizi paylaþýnýz. 2. Sizce günümüzde akrabalýk iliþkileri nasýldýr? Düþüncelerinizi söyleyiniz. Aþaðýdaki fotoðraflarý inceleyerek soruyu cevaplayýnýz. Ülkemizde toplumsal deðiþim sürecinde ailenin yapýsýnda ve iþlevlerinde ortaya çýkan deðiþmeler nelerdir? Belirtiniz. 19

20 Aþaðýdaki metinleri okuyarak sorularý cevaplayýnýz. KAYBOLAN DEÐERLERÝMÝZ: KOMÞULUK VE AKRABALIK Bir komþunun oðluna veya kýzýna düðün yapýlýrken; tüm komþular ve akrabalar düðün evine gelir, evlenecek çifte taký takarlar. Bu takýlar, evlenen çiftin ekonomik yönden güçlü olmasýný saðlar. Bir komþu hasta olduðunda komþular ve hasta yakýnlarý hastalanan kiþi için seferber olurlar. Hasta hastanede yatýyorsa ziyaret edilir; hasta yakýnlarýnýn zor anlarý bu davranýþlarla hafifletilmeye çalýþýlýr Son yýllarda akrabalýk iliþkileri zayýflamýþ ve öyle bir noktaya gelmiþtir ki; ölenler, yaralananlar, kýzýný veya oðlunu evlendirenler, trafik kazasý geçirenler akrabalarýndan gerekli desteði görememektedirler. Oysa akrabalýk, kan baðý ile kurulan ve geniþleyen bir topluluktur. Bu yönüyle akrabalýk, komþuluktan daha ileri görülmelidir. Tüm sýkýntýlara raðmen, akrabalýk, arkadaþlýk ve komþuluk iliþkilerini diri tutmak zorundayýz. Çevremizi saran bu güzel topluluklar sosyal dayanýþmanýn en güçlü unsurlarýdýr. (Halit Durucan, Kaybolan Deðerlerimiz: Komþuluk, Arkadaþlýk Dostluk ve Akrabalýk, www. makalemarketi.com) 1.Toplumsal deðiþim, komþuluk ve akrabalýk iliþkilerimizi nasýl etkilemiþtir? 2.Sizce komþuluk ve akrabalýk iliþkilerini güçlendirmek için neler yapýlmalýdýr? AÝLE BÝRLÝÐÝNÝN ÖNEMÝ Bilinçli birlikteliðin ödülü genelde kendi içerisindedir. Ýlk ödül içimizde hissettiðimiz uyumdur. Ayný orkestrada olanlar; uyumlu olmanýn ayný müzik ahenginde titreþmek olduðunu bilirler. Bir orkestrada hiçbir enstrüman diðerlerinden üstün deðildir. Hepsi birbirini tamamlar. Bilinçli evlilik özel yetenek gerektirmez özel çaba gerektirir. Mutlu ve baþarýlý olmak için uyumun güzelliðini tatmak gerekir. Ýyi ev hanýmý, iyi iþ adamý olmak yeterli deðildir. Sorunlarla karþýlaþtýðýmýz zaman suçlamalarda bulunmak yerine ihtiyacýmýz olan bilgiyi edindikten sonra deðiþtirilebilir olaný düzeltmek, eksiklerimizi tamamlamak ve kendimizi gerçekleþtirmek bizim elimizdedir. (Prof. Dr. Nevzat Tarhan, Boþanma ve Çocuk, Sizce aile içi dayanýþma ve uyumun bireye ve aileye kazandýrdýklarý neler olabilir? Þemada aile ve akrabalýk iliþkileri gösterilmektedir. Metinlerden ve tablodan faydalanarak aþaðýdaki sorularý cevaplandýrýnýz. Amca Hala Dayý Dede Aile - Akrabalýk Teyze Anneanne Anne - Baba Babaanne 5.Þema: Aile ve akrabalýk iliþkisini yansýtan kavramlar 1. Toplum yapýsýndaki deðiþimler aile ve akrabalýk iliþkilerini hangi yönde etkilemektedir? Tartýþýnýz. 2. Akrabalýðýn toplumsal yaþama faydalarý neler olabilir? Görüþlerinizi paylaþýnýz. 20