İBNİ ŞÂHÎN İN (Ö. 385/995) CÜZ Ü FEDÂİLİ FÂTIMA İSİMLİ ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME * ÖZET

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p , ANKARA-TURKEY İBNİ ŞÂHÎN İN (Ö. 385/995) CÜZ Ü FEDÂİLİ FÂTIMA İSİMLİ ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME * Sinan ERDİM ** ÖZET Fedâil türü eserlerde genel olarak amellerin, vakitlerin, şahısların, şehir ve milletlerin faziletlerini anlatan rivâyetler bir araya getirilmiştir. Bu tür haberlere önceleri musannaf türü kitapların fedâil, menâkıb ve hasâis isimli bölümlerinde yer verilirken zamanla bunlar konularına göre müstakil eserlere dönüştürülmüştür. Bunların Kur ân, Hz. Peygamber, sahâbe, Mekke ve Medine nin faziletleri üzerine olanları oldukça yaygındır. Bu bağlamda biz hicrî dördüncü asır muhaddislerinden İbn Şâhîn in (ö. 385/995) Hz. Fâtıma nın faziletlerini anlatan hadîsleri kendisinde toplandığı Cüz ü Fedâili Fâtıma isimli eserini ele alacağız. İbn Şâhîn, meşhur muhaddislerden Dârekutnî nin (ö. 385/995) en yakın arkadaşlarından biri olup hadîs otoritelerince genelde sika (güvenilir) kabul edilmiştir. Muâsırı Hâkim en-nisâbûriye (ö. 405/1014) nisbet edilen Cüz ü Fedâili Fâtıma isimli bir eserin varlığından da bahsedilmiştir. Bu eserle birlikte İbn Şâhîn in bu cüz ünün Hz. Fâtıma hakkında yazılan ilk müstakil fedâil kitaplarından biri olduğunu söyleyebiliriz. Bu çalışmamızda Hz. Fâtıma nın faziletlerini anlatan rivâyetlere musannef türü eserlerde nasıl ve ne kadar yer verildiğini inceleyecek, İbn Şâhîn in bu cüz ünde onları ne kadar takip ettiğini, ne tür bir üslüp izlediğini ve hangi tür nakillere yer verdiğini ortaya koymaya çalışacağız. Ayrıca İbn Şâhîn in, Hz. Fâtıma nın faziletini anlatan metinlerin ne kadarını naklettiğini ve ne kadarını dışarıda bıraktığını ele alarak bu noktadan başarısını tespite çalışacağız. Bu eserlerdeki fedâil bölümlerini ve konuyla alakalı müstakil eserleri Hz. Fâtıma örneğinden hareketle biraz daha yakından tanıtmayı da amaçlamaktayız. Anahtar Kelimeler: İbn Şâhîn, Fedâil, Hz. Fâtıma, Rivâyet. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Dr. Elazığ Kız Anadolu İHL, El-mek: serdim23@hotmail.com

2 446 Sinan ERDİM AN EXAMINATION ON IBN SHAHIN S (D. 385/995) WORK ENTITLED " PART ON FATIMA S VIRTUES " ABSTRACT In works of Fadail (Virtues) type, in general, narrations describing the virtues of deeds, prayer times, people, cities and nations were brought together. While those kinds of narrations were included in sections entitled fadâil(virtues), manakib (anecdotes) and khasais (personal traits) of musannaf (classified according to topics) type works previously, they have been transformed into self-contained works according to their subjects in the course of time. Of these, those related to the virtues of the Qur'an, the Prophet, the Companions, Mecca and Medina are quite common. In this context, we will handle a work of Ibn Sahin (d. 385/995), one of the hadith scholars of the fourth century Hijri entitled Part on Fatima s Virtues in which he collected the narrations describing the virtues of Hadrat Fatima. Ibn Shahin, being one of the closest friends of famous hadith scholar Dârekutnî (d. 385/995) has usually been accepted as siqa (reliable) by hadith authorities. There has also been a mention of the existence of a work named Juz Fadail-e Fatima which was attributed to his contemporary al-hakim al-nishapuri (d. 405/1014).Together with that work we can say that Ibn Shahin s this Juz is one of the first self-contained fadail books written about Hadrat Fatima. In this study we will examine how and how much space is given to narrations describing the virtues of Hadrat Fatima in Musannaf type of works and we will try to reveal how much Ibn Shahin followes them, what kind of style he uses and to what kind of narrations he gives place in it. Also, by handling how many of of the narrations describing the virtues of Fatima he included and excluded in his work we will also try to determine his success at this point. Through the example of Hadrat Fatima forth we also intend to make better known the sections on fadail (virtues) type in works and the self-contained works relevant to the subject. Key Words: Ibn Shahin, fadail (virtues), Hadrat Fatima, narration. Giriş Fedâil konusu önceleri musannaf eserlerin bir bölümü iken daha sonra müstakil eserler şeklinde hadîs edebiyatındaki yerini almaya başlamıştır. Fedâil genel olarak amellerin, vakitlerin, şahısların, şehir ve milletlerin faziletlerini anlatan rivâyetlerin içerisinde toplandığı bir bölüm veya kitap türü olarak tanımlanabilir. Bunlardan Kur ân, Hz. Peygamber, sahâbe, Mekke ve Medine nin faziletleriyle ilgili olanlar oldukça yaygındır. el-hasan el-basrî nin (ö. 110/728) Fedâilü Medine si, Ebû Ubeyde Ma mer b. el- Müsennâ nın (ö. 209/824) Kitâbü Fedâili Fürs ü, Abdulmelik b. el-endelusî nin, (ö. 238/852), Hayseme b. Süleymân el-mukrî nin (ö. 238/852) ve İbn Hanbel in (ö. 241/855) Fedâilu s- Sahâbe leri, İbn Zencûye nin (ö. 251/865) Fedâilu A mâl ı, Yusuf b. Yahya el-meğâmî nin (ö. 288/901) Fedâilu Mâlik b. Enes i, Süleymân b. el-eş as ın (ö. 275/888) Fedâilu Ensâr ı, Mufaddal

3 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 447 b. Muhammed el-cenedî nin (ö. 308/920) Fedâilu Mekke si, İbn Şâhîn'in (ö. 385/995) Fedâilü Şehri Ramazân ı, Ebû Nuaym el-isbahânî nin (ö. 430/1039) Fedâilu l-hulefâi r-râşidîn i bu konu üzerine te lîf edilen eserlerdendir. 1 Bu çalışmamızda biz de İbn Şâhîn in Hz. Fâtıma nın faziletlerini anlatan hadîsleri kendisinde toplandığı Cüz ü Fedâili Fâtıma sını inceleyeceğiz. 1. İbn Şâhîn in Hayatına Genel Bir Bakış İbn Şâhîn lâkabıyla meşhûr olan Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman b. Ahmed el-bağdâdî hicrî 297 de Bağdâd da doğdu. 2 İlim tahsili için Şam, Basra, İran ve Mısır a yolculuklarda bulundu. 3 Muhammed b. Muhammed b. el-bâğandî, Muhammed b. Harun b. el-mücder, Ebû Habîb el-abbâs, Şuayb b. Muhammed el-zarî, Ebû l-kâsım el-beğavî, Ebû Ali Muhammed b. Süleymân el-mâlikî ve İshâk b. Ebî Sâbit ten hadîs nakletti. Kendisinden oğlu Ubeydullah, Ebû Sâîd el-mâlinî, Ebû Bekr el-berkânî, Ebû l-kâsım et-tenûhî, Ebû Muhammed el-hilâl ve Ebû Muhammed el-cevherî rivâyette bulundu. 4 Dârekutnî (ö. 385/995) onun için sika dedi. İbn Şâhîn, Dârekutnî nin arkadaşıydı ve onun ölümünden birkaç gün sonra o da vefat etti. 5 İbn Şâhîn Bağdâd da Bâbü l-harb de Ahmed b. Hanbel in yanına defnedildi. 6 İbn Mâkûlâ (ö. 422/1031) onu sika ve güvenilir olarak tanıttı. el-ezherî (ö. 461/1069) kendisi hakkında İbn-i Şâhîn, sika idi ve yanında hocası Begâvî den yedi yüz parça kitap vardı dedi. İbn Ebi l-fevâris (ö. 412/1021) de onu tevsîk etti ve daha önce kimsenin ortaya koymadığı musannaf eserler yazdığını söyledi. 7 Ebû Mes ûd Dımeşkî ye (ö. 401/1011) İbn Şâhîn sorulunca Onun yazdıklarını alın dedi. 8 Ebû l-velîd el-bâcî (ö. 474/1081) de onu tevsîk edenlerdir. Zehebî (ö. 748/1347) onu Irak ın meşhur muhaddislerinden biri olarak tanıtmıştır. 9 Tasnif ettiği eserlerinden bazıları şunlardır: et-tefsîru l-kebîr, Târîh, Müsned, Zühd, Târihu Esmâ-i s-sikât, Mu cemu ş-şuyûh, Efrâd, Keşful-Memâlik, Nâsihu l-hadîs, Tergîb fî Fedâili l-a'mâl, Kitâbu s-sünne, Delâilu n-nübüvve, Fadlu l-vudû ve Fadlu s-salât ala n- Nebiyy Kandemir, M. Yaşar, Fezâil, DİA., XII, ; Uğur, Mücteba, Hadîs İlimleri Edebiyatı, TDV., Ankara, 1996, s İbnu l-cevzî, Ebû l-ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Ğâyetu n-nihâye fî Tabakâti l-kurrâ, ts., y.y., s. I, İbn Asâkir, Ebû l-kâsım Ali b. Hasan b. Hibbetillah b. Abdillah eş-şâfî î, Târihu Medîneti Dımeşk, Dâru l-fikr, Beyrut, 1998, XXXXIII, İbnu l-imâd, Abdulhayy b. Ahmed, Şezerâtu z-zeheb fî Ahbârin min Zeheb, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, ts., s. III, İbn Tağriberdî, Ebû l-mehâsin Cemaluddin Yusuf, en-nucûmu z-zâhire fî Mulûki Mısr ve l-kâhire, 1963, Kahire, IV, İbnu l- Cevzî, el-muntazam fî Târîhi l-mulûk ve l-umem, Dâru Sâdır, Beyrut, 1358, VII, el-hatîb el-bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, Târihu Bağdâd, Daru l-kütübü l-ilmiyye, Beyrut, XI, el-hatîb el-bağdâdî, a.g.e., XI, Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed, Siyeru A lâmi n-nübelâ, Müessesetü r-risâle, Beyrut, 1413, XVI, el-yâfi î, Ebû Muhammed Abdullah b. Esad b. Ali b. Süleyman, Mir âtu l-cinân ve Abretu l-yekezân fî Ma rifeti Havâdisi z-zemân, Dâru l-kitâbi l-islâmî, Kâhire, 1413, II, 426; Zehebî, Tezkiratü l-huffâz, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1998, s. III, 129 vd.; İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû l-fadl Ahmed b. Ali, el-mu cemu l-mufehres ev Tecrîdu Esânidi l-kütübi l-meşhûre ve l-eczâi l-mensûre, Müessesetü r-risâle, Beyrut, 1998, I, 90, 106; Kettânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ca fer, er-risâletü l-müstatrefe, Dâru l-beşâiri l-islâmiyye, Beyrut, 1406, I, 38, 51, 61, 80, 106; Kehhâle, Ömer Rıza, Mu cemu l-müellifîn, Dâru İhyau t-turâs, Beyrut, 1957, VII, 273; Riyâdzâde, Abdullatif b. Muhammed, Esmâu l-kutub, Dâru Fikr, Dımeşk, 1983, I, 18; İbn Hayr el-işbili, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr b. Ömer b. Halife, Fihriste, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1998, I, 244.

4 448 Sinan ERDİM 2. Cüz ü Fedâili Fâtıma Hz. Fâtıma nın faziletlerini anlatan rivâyetlerin kendisinde derlendiği bu cüz ü ele almadan önce muhaddislerin musannef türü eserlerde ve fedâil kitaplarında Hz. Fâtıma ile ilgili hadîsleri hangi başlıklar altında tahrîc ettiklerine yer vereceğiz. Ma mer b. Râşid (ö. 153/770), Hz. Fâtıma nın faziletini anlatan bir rivâyeti Hz. Peygamber in zevceleri başlığı altında vermiştir. 11 İbn Ebî Şeybe (ö. 235/849) ise Ma Zukire fî Fadli Fâtıma isimli bir başlık açmıştır. 12 Buhârî (ö. 256/870) konuyla ilgili iki bab açmıştır. Biri Menâkıbu Karâbeti Resûlillah (s) ve Menkıbetu Fâtıma (a.s.), diğeri ise Menâkıbu Fâtıma dır. 13 Müslim in (ö. 261/874) bab başlığı Fedâilu Fâtıma bt. Resûlillah tır. 14 Tirmizî (ö. 279/892) Fadlu Fâtıma isimli bir bab açmıştır. 15 Nesâi nin (ö. 303/915) Sünenü l-kübrâ sında Menâkıbu Fâtıma isimli bir bab mevcuttur. 16 İbn Hibbân ın (ö. 354/965) Sahîh indeki kitap isimlerinde biri İhbâruhu (s.) an Menâkıbı s- Sahâbe dir. Burada Hz. Fâtıma ile ilgili hadîslere yer vermiştir. 17 Taberânî (ö. 360/970) Mu cemu l-kebîr inde Zikru Sinni Fâtımate r.a. ve Vefâtiha ve min Ahbârihâ ve Menâkıbiha ve Künyetihâ isimli bir bab açmıştır. 18 Hâkim (ö. 405/1014) ise Müstedrek inde Menâkıbu Fâtıma isimli bir bab oluşturmuştur. 19 Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) Fedâilu s-sahâbe isimli eserinde Fedâilu Fâtıma başlığı altında ilgili rivâyetleri tahric etmiştir. 20 Nesâi de aynı isimli eserinde Menâkıbu Fâtıma adlı bir başlığa yer vermiştir. 21 Zehebî (ö. 748/1347) Hâkim en-nisâbûrî ye ait bir Fedâilu Fâtıma cüz ünün olduğunu nakletmiştir. 22 Burada şu bilgiye değinmeden de geçemeyeceğiz. Hz. Fâtıma hakkında müstakil bir eser yazma hicrî ilk asırlar âlimleri için Şi î ve Râfizî olarak tanıtılma riskini de beraberinde getirdiği kanaatindeyiz. Nitekim Şafi î âlimlerden Subkî (ö. 756/1355) Hâkîm en-nisâbûrî nin böyle bir eseri olmasından dolayı onun Şi î olabileceğini dillendirenlere karşı onun Şi î ve Râfizî olmadığının ehli akıl ve insaf sahipleri için net olduğunu söylemiştir Abdurrezzâk b. Hemmâm, el-musannef, tahk. Habiburrahman A zami, el-mektebû l-islamî, Beyrut,1403, XI, İbn Ebi Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed el-kûfî, el-kitâbu l-musannef, tahk. Kemal Yusuf el-hût, Mektebetu r-rüşd, Riyâd-1409, VI, Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-câmi u s-sahîh, tahk. Mustafa Dîb El-Buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut- 1987, Fedâilu s-sahâbe, 12, Müslim, Ebû Huseyn Müslim el-haccâc, el-câmiu s-sahîh, Dâru İhyai t-turâs, Beyrut, trs. Fedâilu s-sahâbe, Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, Sünen, Dâru İhyâi't-Türâs, Beyrut, 1988, Menâkıb, Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-sünenü l-kebîr, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1991, Menâkıb, İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-büstî, Sahîhi İbn Hibbân Bi Tertibi İbn Belbân, tahk. Şuayb el- Arnavût, Müessesetu r-rîsâle, Beyrut-1997, XV, Taberânî, Ebû l-kasım Süleymân b. Ahmed, el-mu cemu l-kebîr, Mektebetu l-ulûm ve l-hikem, Musul, 1983, XXII, Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-nisâbûrî, el-müstedrek ala s-sahihayn, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1411, III, İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-şeybânî el-mervezî, Fedâilu s-sahâbe, Müessetü r-risâle, Beyrut, 1983, II, Nesâî, Fedâilu s-sahâbe, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1405, s Zehebî, Târihu l-islâm ve Vefiyyâtu l-meşâhir ve l-a lâm, Dâru l-kitâbi l-arabi, Beyrut, 1407, XXVIII, es-subkî, Tâcuddîn Alî b. Abdilkâfî, Tabakâtu ş-şâfi iyyeti l-kübrâ, Dâru Hicr, 1413, IV, 166.

5 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 449 Ahmed b. Ali b. Ebî Tâlib et-tabersî ye (ö. 560/1175) ve Seyyid İdris b. Ali b. Abdullah el-yemenî ye (ö. 714/1314) ait bir Fedâilu Fâtıma nın mevcudiyetine de işaret edilmiştir. 24 Suyûtî nin (ö. 911/1505) ise es-suğûri l-bâsıme fi Menâkıbı Seyyideti Fâtıma isimli bir eseri olduğu nakledilmiştir. 25 Bu bilgiler ışığında İbn Şâhîn in bu cüz ünün Hz. Fâtıma hakkında yazılan ilk müstakil fedâil eserlerinden biri olduğunu söyleyebiliriz. İbn Şâhîn in söz konusu te lîfi hacminin küçüklüğü, muhtevası, çok daha meşhur eserlerinin olması veya farklı bir sebeple çok fazla öne çıkmamıştır. Bu esere sadece bir yerde atıf yapıldığını tespit edebildik. İbn Râfi nin (ö. 774/1372) verdiği bilgilere Muhammed b. ez-zekî (ö. 741/1337) Ahmed b. el-buhârî den (ö. 690/1287) İbn Şâhîn in Fedâilu Fâtıma sını dinlemiştir. 26 Söz konusu eser Ebû İshâk el-huveynî tarafından Cüz ün fihi Fedâilu Seyyyideti n-nisâ ba de Meryem Fâtımati bt. Resûlillah ismiyle, Dımeşk Zâhiriyye Kütüphanesi ndeki mevcut bir nüshası esas alınarak neşredilmiştir. İlk baskısı 1990, ikincisi ise 2007 yılında gerçekleştirilmiştir. Nüshanın kâtibi Abdurrahim b. Abulhalik b. Muhammed b. Ebî Hişâm el-kuraşî dir (ö.?). Muhakkikin ifadesine göre bu cüz ü bütün Müslümanlara vakfeden ise Ebû l-hasan Ali b. Muhammed b. Mesud b. Nefîs tir (ö. 704/1304). 27 Nüsha üzerindeki sema kayıtlarına göre Ebû l- Hasan nüsha kâtibinin arkadaşıdır ve bu nüshayı onun nüshasından istinsah etmiştir. Ebû l-hasan ise Yusuf b. Halîl den (ö. 648/1250) gelen asıl nüshadan kopyalamıştır. 28 Abdurrahim b. Abulhalik, Yusuf b. Halîl in el yazısıyla yazılmış nüshayı da gördüğünü ifade etmiştir. 29 Muhakkik Ebû İshâk el-huveynî de neşrettiği nüshayı Yusuf b. Halil ed-dımeşkî den gelen asıl nüsha ile karşılaştırdığını belirtmiştir. 30 Nüsha besmele ve salâvattan sonra ahbera/haber verdi ifadesi ile başlamıştır. Ancak devamında üç satırlık bir boşluk söz konusudur. Muhakkikin ifadesine göre bu durum asıl nüshada da böyledir. Daha sonra ise nüshayı, Şerîf Ebû l-hüseyin Muhammed b. Ali el-muhtedî nin 12 Zilhicce Perşembe günü 462 senesinde kendilerine naklettiği, onun ise İbn Şâhîn den aldığı ifadelerine yer verilmiştir. 31 Seneddeki Ebû l-hüseyin Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Ubeydullah el-muhtedî (ö. 465/1073) İbn Şâhîn in ve Dârekutnî nin talebelerindendir ve muhaddislerce sika kabul edilmiştir. 32 Eserin üzerindeki mevcut beş adet sema kaydı önemli bilgiler içermektedir. Birinci kayda göre nüshayı Ebû l-hüseyin el-muhtedî den, Ebû Mansûr Abdurrahman b.muhammed el-kazzâz 24 Ziriklî, Hayruddin Muhammed b. Ali b. Mumammed b. Fâris, el-a lâm, Dâru l- İlm, Beyrut, 2002, I, 173; Şevkânî, el- Bedru t-tâli bi Mehâsin min ba di l-karni s-sâbi, ts. y.y., s. II, Ziriklî, a.g.e., V, İbn Râfi, Takiyyuddin es-selâmî, el-vefeyât, Müessesetü r-risâle, Beyrut, 1982, I, İbn Şâhîn, Cüz ün fihi Fedâilu Seyyyideti n-nisâ ba de Meryem Fâtımatu bt. Resûlillah, Mektebetu t-tev iyye, Mısır, 1411, s İbn Şâhîn, a.g.e., s. 7, 8, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Şâhîn, a.g.e., s Zehebî, Siyer, XVIII, 244; el-bağdâdî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdilğaniyy, et-takyîd li Ma rifeti Ruvâti s-sünen ve l-mesânîd, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1408, I, 94.

6 450 Sinan ERDİM (ö. 535/1141) ondan ise Ömer b. Ma mer b. Tabarzad (ö. 607/1210) nakletmiştir. 33 İbn Tabarzad a okuyan ise Yusuf b. Halîl dir (ö. 648/1250). 34 Yine sema kayıtlarına göre nüshanın kâtibi, İbn Asâkir in torunlarından Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ebi l-feth e (ö. 710/1310) nüshanın tamamını okumuştur. 35 Nüshayı neşreden Ebû İshâk el-huveynî nin cüz üzerine yaptığı çalışmaları sınırlı tuttuğunu söyleyebiliriz. Yani o klasik bir yöntemle nüshayı tahkîk etmiş, rivâyetlerin sıhhatlerini belirtmiş ve onların tahricini yapmıştır. Bununla beraber eserde izlenilen yöntemlere, cüz ün yapısına ve diğer muhaddislerin Hz. Fâtıma rivâyetlerine nasıl yer verdikleri gibi konulara değinilmemiş, hadîslerin belli başlıklar altında tasnif edilmesi amaçlanmamıştır. Yani haberler dağınık olarak verilmiş ve dolayısıyla malzemeyi yorumlama yoluna da gidilmemiştir. Ayrıca muhakkikin rivâyetlerin sıhhatleri üzerine verdiği bazı tespitlerin de tartışmaya açık olduğu düşüncesindeyiz. Biz cüz ün yapısı üzerine tespit ettiğimiz genel bilgileri verdikten sonra hadîsleri belli başlıklar altında gruplandırıp, onların sıhhatleri, farklı isnadları ve tahrîcleri üzerinde duracağız. Muhakkikin verdiği isnad değerlendirmelerine atıfta bulunacak ve bazı hadîslerden sonra sıhhat açısından tespit ettiğimiz farklı durumlara işaret edeceğiz. Ayrıca İbn Şâhîn in bu eserindeki hadîslerle, temel hadîs ve fedâil kitaplarındaki rivâyetleri karşılaştırıp müellifin nasıl bir fedâil kitabı vücuda getirdiğini ortaya koymayı ve bir fedâil kitabının tanıtımını amaçlamaktayız Rivâyetlerin Metin ve Sened Yönünden İncelenmesi Hadisleri metin ve sened yönünden ele almadan önce eserin genel görünümü hakkında şunlar söylenebilir: a) Şekil itibariyle tam bir düzenden bahsetmek mümkün değildir. İçerisinde otuz sekiz rivâyet numaralandırılmıştır. Ancak iki tanesi (Yirmi beş ve yirmi altı numaralı rivayetler) muhaddislerin cüzdeki bir hadîs metni ile ilgili yorumlarıdır. b) Geriye kalan otuz altı rivâyetin tamamında hadîs metni mevcut değildir. Bazısı sadece bir önceki rivâyetin farklı bir tariki olduğunu ortaya koymak için verilmiştir. c) Bazı hadîsler içerik itibariyle küçük farklılıklar hariç aynıdır. d) Bazı rivâyetler taktî üslubu ile verilmiştir. Yani bir hadîs metninden parça iken müstakil bir rivâyet şeklinde verilmiştir. e) Hadisler konusu itibariyle genelde peş peşe sıralanmış ama herhangi bir konu başlığı oluşturulmamıştır. f) Cüz de merfû, mevkûf ve maktû hadîslere yer verilmiştir. g) Ayrıca isnadı muttasıl olmayan munkatı ve mürsel rivâyetler de mevcuttur. h) Eserdeki hadîsler sıhhatleri itibariyle sahîh, zayıf ve mevzûdurlar. Cüz de on beş sahâbîden gelen hadîsin râvîlerine göre dağılımı ve numaraları şöyledir: 1- Misver b. Mahreme:18, 19, 20, 21, 23 ve İbn Şâhîn, a.g.e., s. 7; Kettânî, Abdulhayy b. Abdulkebîr, Fihrisu l-fehâris, Dâru l-mağrib, Beyrut, 1982, II, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbnu l-imâd, Abdulhayy b. Ahmed, a.g.e., VI, 21; İbn Şâhîn, a.g.e., s. 8.

7 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme Ali b. Ebî Tâlib: 28, 29, 30 ve Âişe: 4, 5 ve İbn Abbas: 35 ve İbn Mes ûd: 10 ve Sevbân: 1 ve İbn Ömer: 3 ve Ebû Saîd el-hudrî: 14 ve Huzeyfe: İbn Zübeyr: Enes b. Mâlik: Ebû Eyyûb el-ensârî: İmrân b. Husayn: Ümmü Seleme: Bureyde b. el-husayb: 37. Tâbiîn ve tebeu tâbiînden ise şu rivâyetler nakledilmiştir: 1-İkrime: 32, 33 ve Muhammed b. Abdullah b. Amr: 9. 3-Yahya b. Ca de: 7. 4-Amr b. Dinar: el-Minhâl b. Amr: 27. Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere cüz deki rivâyetler birbirinden tamamen farklı bağımsız metinler değildirler. Bazen sahîh bir hadîsin bir başka sahâbeden gelen versiyonu bazen ihtisar edilerek bazen de sadece senedi ile zikredilmiştir. Yani metin açısından bakılırsa rivâyetlerin sayısı çok daha azdır. Ayrıca bazen sahîh bir haberin etrafında gelişen zayıf ve münker hadîslere de yer verilmiştir. Bu bağlamda biz söz konusu metinleri muhtevalarına göre aşağıdaki on başlık altında tasnif ettik: Hz. Peygamber in Dünyevi Mala Yönelmesi Sebebiyle Hz. Fâtıma ya Darılması a) Bir ve iki nolu rivâyetler Hz. Sevbân dan nakledilmiştir. İki nolu hadîs birinci haberin farklı bir tariki olduğunu belirtmek amacıyla verilmiştir. Muhakkikin de ifade ettiği üzere her iki sened sahîhtir. 36 Hadîsin muhtevasına göre Hz. Peygamber kızı Fâtıma yı taktığı altın bir gerdanlık yüzünden uyarmakta o da onu satıp bir köle azad etmektedir. Buna memnun kalan Resûlullah Kızı Fâtıma yı ateşten kurtaran Allah a hamd olsun buyurmaktadır. Bu rivâyet Ma mer b. Râşid (ö. 153/770), İbn Râhûye (ö. 237/851), İbn Hanbel (ö. 241/855), Nesâî (ö. 303/915) ve Beyhâkî (ö. 458/1066) tarafından da Sevbân isnadı ile sahîh 36 İbn Şâhîn, a.g.e., s. 12, 14.

8 452 Sinan ERDİM senedlerle tahrîç edilmiştir. 37 İbn Şâhîn in verdiği isnadlar ile bu muhaddislerin senedlerindeki isimler baş tarafta büyük oranda aynıdır. b) Üç nolu rivâyet İbn Ömer kanalı gelmiş olup zayıftır. Büyük oranda aynı râvîlerden müteşekkil ve benzer bir metinle bu hadîsi İbn Hibbân da nakletmiştir. Şuayb el-arnavût bu sened için zayıf değerlendirmesinde bulunmuştur. 38 Muhakkik ise münker demiştir. 39 Metne göre Hz. Peygamber Tebûk Savaşı sonrası Hz. Fâtıma nın kapısında gördüğü işlemeli bir perde ve evindeki bir halı yüzünden ona kızmış ve onun evine girmemiştir. Bunun üzerine Hz. Fâtıma bunları kaldırmıştır. Bu hadîs sahâbî Hz. Sefîne (ö.?) isnadıyla İbn Hanbel (ö. 241/855), İbn Mâce (ö. 273/886) ve Ebû Dâvûd (ö. 275/888) tarafından da nakledilmiştir. Elbânî ve Şuayb el-arnavût bu rivâyetler için hasen değerlendirmesinde bulunmuştur Hz. Peygamber in Vefatından Kısa Bir Zaman Önce Hz. Fâtıma ya Gizlice Bir Şeyler Söylemesi a) Dört, beş, altı, yedi, sekiz ve dokuz nolu haberler, muhtevası itibariyle benzerdir. Bunlardan dört, beş ve altı Hz. Âişe den, yedi Yahya b. Ca de den, sekiz Ümmü Seleme den, dokuz nolu rivâyet ise Muhammed b. Abdullah b. Amr b. Osman dan nakledilmiştir. Hz. Âişe den gelen iki hadîs hariç diğerleri zayıftır. Dört ve beş nolu rivâyetler Ebû Seleme-Hz. Âişe tariki ile gelmiş olup sahihtir. Altı nolu olanı ise Abdullah b. Ebî Velîd-Hz. Âişe tariki ile nakledilmiş olup zayıf raviler tarafından aktarılmıştır. 41 Dört ve beş nolu metinlere göre Hz. Âişe, Hz. Peygamber in Hz. Fâtıma nın kulağına bir şey söylediğini onun da ağladığını ve tekrar bir şeyler söylediğini bu sefer de güldüğünü görür ve bu durumu Hz. Fâtıma ya sorar. O da ağlama sebebini Hz. Peygamber in yakında vefat edeceğini bildirmesi, gülme sebebini ise ona ilk kavuşacak aile bireyinin ise kendisi olduğu ve Hz. Peygamberin ona Sen Meryem bt. İmrân dan sonra cennet kadınlarının efendisisin demesi olarak açıklar. Abdullah b. Ebî Velîd tariki ile gelen zayıf rivâyete göre ise ağlama sebebi olarak Hz. Peygamber in vefatı ve Resûlullah ın Hz. Fâtıma nın ölümünden sonra çocuklarının musibetlere maruz kalacağını bildirmesi olarak açıklar. Bu tarîk üzere hadîsi nakleden başka bir muhaddis tespit edemedik. Dolayısıyla bu kısmın hadîsin metnine sonradan idrâc edilmiş olması muhtemeldir. Ebû Seleme tariki ile İbn Şâhîn gibi İbn Ebî Şeybe (ö. 235/849), İbn Hibbân (ö. 354/965) ve Taberânî (ö. 360/970) de nakletmiştir Abdurrezzâk b. Hemmâm, a.g.e., XI, 73; İbn Râhûye, İshâk b. İbrahim b. Muhallid, Müsned, tahk. Abdulğaffâr b. Abdulhak, Mektebetü l-îmân, Medine, 1991, V, 10; İbn Hanbel, Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992, V, 278; Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sünen, tahk. Abdulğaffâr Süleymân el-bendârî, Dâru Kitabi l- İlmiyye, Beyrut,1991, Zinet, 49; Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-hüseyin, es-sünenu l Kebîr, Mektebetu Dâri l-bâz, Mekke, 1994, IV, İbn Hibbân, a.g.e., II, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Hanbel, a.g.e., V, 220; Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-eş as es-sicistânî, es-sünen, Dâru l-fikr, Beyrut, Kahire, 1988, Et ime, 8; İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-kazvinî, es-sünen, Dâru l-fikr, Beyrut,1987, Et ime, İbn Şâhîn, a.g.e., s. 16, 18, İbn Ebî Şeybe, a.g.e., VI, 388; a.g.e., XV, 402; Taberânî, el-mu cemu l-kebîr, XXII, 419.

9 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 453 Buhârî, Müslim, İbn Hanbel (ö. 241/855), Tirmizî (ö. 279/892), Nesâi (ö. 303/915) ve İbn Mâce (ö. 273/886) bu rivâyeti Urve b. Zübeyr-Hz. Âişe ve Mesrûk-Hz. Âişe tarikleri ile vermiştir. 43 Bu rivâyetin Âişe bt. Talha-Hz. Âişe tariki de mevcuttur. 44 b) Yedi nolu rivâyet zayıf olup Yahyâ b. Ca de den gelmiştir. 45 Yahya b. Ca de (ö.?) Ebû Tâlib in kızı Ümmü Hanî nin torunudur ve Hz. Fâtıma yı görmemiştir. 46 Metni naklederken de kimden aldığını belirtmemiştir. Bu hadîs (yedi numaralı) Ebû Seleme-Hz. Âişe tariki ile gelenlere göre bazı farklılıklar içermektedir. Birincisi Resûlullah, Yüce Allah ın bir peygamberi gönderdiği sürenin yarısını bir sonraki peygambere verdiğini ifade etmekte ve Hz. İsâ nın kırk yıl risâletinin olduğunu haber vermektedir. Bu kısım İbn Râhûye (ö. 237/851) tarafından da nakledilmiştir. İkincisi ise kendisine Kur an ın her sene bir, bu sene ise iki defa arz edildiğini dile getirmekte ve vefat edeceğine işaret etmektedir. Bu kısmı Yahya b. Ca de isnadı ile yine İbn Râhûye tahrîc etmiştir. Eserin muhakkiki Abdulğafûr b. Abdulhak isnaddaki râvîlerin sika olduğunu dile getirmiştir. 47 Bu bilgi Mesrûk-Hz. Âişe isnadı ile İbn Mâce nin naklettiği hadîste de yer almaktadır. 48 Aynı bilgiler İbn Abbâs ve Ebû Hureyre den de sahih olarak nakledilmiştir. 49 c) Sekiz nolu rivâyet Ümmü Seleme den gelmiş olup zayıftır. Senedinde birden fazla zayıf râvî vardır. 50 Bu metin yukarıdaki Hz. Âişe hadîsiyle aynı olup olayı anlatan ve Hz. Fâtıma ya gülme ve ağlama sebeplerini soran Ümmü Seleme dir. Tirmizî (ö. 279/892)ve Nesâî (ö. 303/915) de bu rivâyeti İbn Şâhîn ile büyük oranda aynı râvîlerden müteşekkil bir senedle ve neredeyse aynı metinle tahrîc etmişlerdir. Tirmizî hadîsin akabinde senedin garîb olduğunu dile getirmiştir. 51 Bu rivâyetin Ebû Sâid el-hudrî den gelen zayıf bir versiyonu da vardır. 52 Bu zayıf hadîsin sahîh Hz. Âişe haberi ile karıştırılmış olması muhtemeldir. Yani Hz. Âişe den gelen hadîs hataen Ümmü Seleme den gelmiş gibi nakledilmiş olabilir. d) Dokuz nolu haber Muhammed b. Abdullah b. Amr b. Osman dan nakledilmiş olup zayıftır. Muhammed b. Abdullah (ö. 145) Hz. Fâtıma nın soyundandır. Rivâyete göre Hz. Peygamber Hz. Fâtıma ya ailesi içerisinde kendisine ilk kavuşanın o olacağı ve onun cennette kendisine arkadaş olacağı ifade buyurmuştur. Bu hadîsin daha geniş bir metni Taberânî (ö. 360/970) tarafından Muhammed b. Abdullah- Annesi Fâtıma bt. Hüseyin-Hz. Âişe isnadı ile verilmiştir. Ancak burada da onun Hz. Peygamber in cennette arkadaşı olacağı bilgisi mevcut değildir. 53 Bu bilginin yine hadîsin metnine sonradan idrac edildiği düşüncesindeyiz. 43 İbn Hanbel, a.g.e., VI, 77; Buhârî, Menâkıb, 22, Fedâilu s-sahâbe, 22, Meğâzî, 78; Müslim, Fedâilu s-sahâbe, 15; Tirmizî, Menâkıb, 61; İbn Mâce, Cenâiz, 64; Nesâi, es-sünenü l-kebîr, Menâkıb, Buhârî, Fedâil, 12; Müslim, Fedâilu s-sahâbe, 15; Tirmizî, Menâkıb, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Râhûye, a.g.e., V, İbn Râhûye, a.g.e., V, İbn Mâce, Cenâiz, Nesâî, Fedâilu l-kur ân, 7; İbn Mâce, Sıyâm, İbn Şâhîn, a.g.e., s Tirmizî, Menâkıb, 61; Nesâî, es-sünenü l-kebîr, Hasâis, İbn Hanbel, a.g.e., III, Taberânî, el-mu cemu l-kebîr, XXII, 418.

10 454 Sinan ERDİM Hz. Peygamber in Hz. Fâtıma nın İffeti Sebebiyle Ona Ve Soyuna Cehennemin Haram Olduğunu Söylemesi a) On ve on iki nolu haberler İbn Mes ûd aracılığı ile nakledilmiştir. On nolu rivâyet zayıf râvîlerce; on iki nolu hadîs ise zayıf ve yalanla ittiham edilen bir isim tarafından nakledilmiştir. 54 Bu hadîsi İbn Mes ûd dan Ebû Nuaym ve Taberânî de zayıf bir senedle tahrîc etmişlerdir. 55 Metne göre Hz. Peygamber şöyle buyurmaktadır: Fâtıma namusunu koruduğu için Allah ona onun nesline cehennemi haram kıldı. b) On bir nolu metin İbn Mes ûd hadîsiyle benzer olup Huzeyfe b. el-yemân dan gelmektedir. Senedinde zayıf râvîler ve yalanla ittiham edilen bir isim mevcuttur. 56 Suyûtî (ö. 911/1505) ve Şevkânî (ö. 1255/1810), İbn Şâhîn ile İbn Asâkir in (ö. 571/1175) bu rivâyeti Huzeyfe b. el-yemân dan zayıf olarak naklettiklerini söyler. 57 Bu metnin İbn Mes ûd aracılığı ile olanı daha yaygındır. İbn Adiyy (ö. 365/975) ve Münâvî (ö. 1031/1622) bu hadîsi zayıf saymış, Muhammed b. Tâhir el-makdisî (ö. 507/1108) ve Zehebi (ö. 748/1347) münker olduğunu söylemiştir. İbnu l-cevzî (ö. 597/1201) mevzû, Elbânî ise çok zayıf olarak nitelemiştir. 58 İbn Teymiyye (ö. 728/1328) batıl olduğunu söylemiştir. O namuslu kalmanın bir kimsenin zürriyetini ateşten koruyamayacağını, Sâre nin de iffetli olmasına rağmen onun zürriyetinin ateşten azade olmadığı tenkidini dile getirmiştir. 59 Biz ise onu zayıf olarak kabul eden muhaddislerden hareketle Hz. Peygamber e ait olmayan bir sözün zayıf râvîlerin tasarrufu sonucu ref edildiği şeklinde değerlendirmekteyiz. İbn Şâhîn, Şerhu Mezâhibi Ehli s-sünne isimli eserinde bazı rivâyetlerden hareketle Hz. Fâtıma ya has üç faziletten bahsetmiştir. Bunlar: Cennette Hz. Peygamber e ilk kavuşacak kişi olması, namusunu haramdan koruduğu için Allah ın onun nesline cehennemi haram kılması ve bir sefere çıktığı zaman en son, döndüğünde ise ilk ona uğraması olarak sıralar Hz. Fâtıma ve Ailesinin Zühd İçinde Yaşaması a) On üç nolu rivâyet İmran b. Husayn dan zayıf bir senedle nakledilmiştir. 61 Metne göre Hz. Peygamber İmrân b. Husayn ile birlikte hasta olan Hz. Fâtıma yı ziyarete gider. Onu son derece kıt imkânlar içinde bulur ve konuşmanın sonunda ona sabretmesini, onun cennette kadınların efendisi olduğunu ve ona sadece münafıkların buğz edeceğini söylemektedir. 54 İbn Şâhîn, a.g.e., s. 24, Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshâk b. Musa b. Mihrân, Ma rifetu s-sahabe, Dâru l-vatan, Riyâd, 1419, VI, 3188; Taberânî, a.g.e., XXII, İbn Şâhîn, a.g.e., s Şevkânî, el-fevâidu l-mecmûa fî Ehâdisi l-merfûa, el-mektebu l-islâmî, Beyrut, 1407, I, 392; Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr, el-leâli l-masnûa fî Ehâdisi l-mevdûa, Dârul-Kütübi l-ilmiyye, Beyrut, ts. I, Makdisî, Muhammed b. Tâhir, Kitâbu Ma rifeti t-tezkira fî l-ehâdisi l-mevdûa, Müessesetü l-kütüb, Beyrut, 1985, I, 123; İbnu l-cevzî, Kitâbu l-mevdûât, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, y.y., 1966, I, 422. İbn Adiyy, Ebû Muhammed Abdullah, el-kâmil fî Duafâi r-ricâl, Dâru l-fikr, Beyrut, 1998, II, 26, V, 58; Zehebî, Mizânu l-i tidâl fî Nakdi r-ricâl, Matbeatu s-seâde, Mısır, 1325; Münâvî, Muhammed Abdurraûf b. Ali b. Zeynelabidin, İthâfu s-sâil bima li Fâtımate mine l-menâkıb, y.y., ts., I, 7; Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, el-silsiletü t-daîfa, Mektebetü l-meârif, Riyâd, I, İbn Teymiyye, Minhâcu s-sünneti n-nebeviyye, Müessestü Kurtuba, ts., IV, 28, 60 İbn Şâhîn, Şerhu Mezâhibi Ehli s-sünne, Müessesetü Kurtuba, 1415, s İbn Şâhîn, Fedâilu Fâtıma, s. 26.

11 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 455 Bu haber Tahâvî (ö. 321/933) ve İbnu l-a râbî (ö. 340/951) tarafından da zayıf bir senedle tahric edilmiştir. 62 b) On dört nolu rivâyet Ebû Sâid el-hudrî den gelmiştir. Senedinde çok zayıf râvîler mevcuttur. 63 Muhakkik bu hadîsi batıl olarak nitelemiştir. Metne göre Hz. Ali evde yiyecek bir şey olmadığı için dışarı çıkar. Bir dinar borç alır. Sahâbeden Mikdad ile karşılaşır. Onun da aynı durumda olduğunu görünce elindeki parayı ona verir ve mescide gider. Orada Hz. Peygamber ile karşılaşır o da açtır. Birlikte Hz. Ali nin evine giderler. Hz. Fâtıma nın tenceresinde daha önce koklamadıkları ve tatmadıkları bir yiyecek görürler. Hz. Peygamber bu durumu Hz. Ali nin dinarını bir kardeşine vermesine karşılık ve Hz. Fâtıma nın konumunu da Hz. Zekeriyya nın Hz. Meryem in yanına girince yiyecek bulması ve Bu sana nereden sorusuna onun Allah katındandır cevap vermesi şeklinde açıklar. Bu rivâyeti tahrîc eden başka bir müellif tespit edemedik. Zayıf olarak nitelendirilse bile temel kaynaklarda yer almamaları bu iki hadîse ihtiyatla yaklaşılmasını gerekli kılmaktadır Hz. Peygamber in Uzun Bir Süre Hz. Fâtıma nın Evine Uğrayıp Aynı Şeyleri Söylemesi a) On beş nolu haber Enes b. Mâlik ten aktarılmıştır. Metne göre Hz. Ali eşine bir ev yaptıktan sonra Hz. Peygamber altı ay boyunca onun evine uğrar ve Namaza der sonra da Ey Ehl-i Beyt Muhakkak ki Allah sizden kötülükleri gidermek ve sizi tertemiz yapmak ister ayetini okurdu. Bu rivâyet Tayâlîsî (ö. 204/819), İbn Ebî Şeybe (ö. 235/849), İbn Hanbel (ö. 241/855), Tirmizî (ö. 279/892) tarafından da Enes kanalı ile nakledilmiştir. Tirmizî onun Ebû l-hamra, Ma kil b. Yesâr ve Ümmü Seleme den tariklerinin de olduğunu belirtmiştir. Elbânî bu hadîsin zayıf olduğunu söylemiştir. 64 Şuayb el-arnavût bu rivâyetlerin tümünün isnadında olan Ali b. Zeyd İbn Cüd an sebebiyle zayıf olduğunu ifade etmiştir. 65 el-arnavût, Ümmü Seleme isnadının da inkita sebebiyle zayıf olduğunu söylemiştir. 66 Muhakkik ise bu rivâyetin sahîh olduğunu ifade etmiştir. 67 Bunu da Hâkim in (ö. 405/1014) Müstedrek te rivâyetin Humeyd tarikinin olduğuna işaret etmesinden hareketle söylemiştir. Halbûki Zehebî (ö. 748/1347) bu senedin sağlam olduğu konusunda çekinceli davranmıştır. 68 b) On altı nolu rivâyet Ebû Sâid el-hudrî den gelmiş olup zayıftır. 69 Metne göre Hz. Ali Hz. Fâtıma ile evlenince kırk sabah Hz. Peygamber kapılarına gelmiş ve Sizinle savaşanla savaşır sizinle barış içinde olanla barış içinde olurum demiştir. Bu metnin hadîs kaynaklarında ağırlıklı olarak Zeyd b. el-erkam kanalı ile naklini görmekteyiz. Tirmizî (ö. 279/892), İbn Mâce (ö. 273/886), Hâkîm (ö. 405/1014), Taberânî (ö. 360/970) söz konusu hadîse bu isnadla yer vermişlerdir. Tirmizî onun garib olduğunu söylemiştir. Elbânî Zeyd b. el-erkam kanalı ile gelenler için zayıf demiştir. 70 İbn Hanbel ve Taberânî Ebû 62 Tahâvî, Ebû Ca fer Ahmed b. Muhammed b. Seleme b. Abdülmelik, Serhu Müşkili l-âsâr, Müessesetü r-risâle, Beyrut, 1987, I, 141; İbnu l-a râbî, Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd, el-mu cem, y.y., ts., s. V, İbn Şâhîn, a.g.e., s Tayâlîsî, Süleymân b. Davûd Ebû Davûd, Müsned, Dâru l- Ma rife, Beyrut, ts. I, 274; İbn Ebî Şeybe, a.g.e., VI, 388; Tirmizî, Tefsîr, 34; İbn Hanbel, a.g.e., III, İbn Hanbel, a.g.e., III, İbn Hanbel, a.g.e., VI, İbn Şâhîn, a.g.e., s Hâkim, a.g.e., III, İbn Şâhîn, a.g.e., s Tirmizî, Menâkıb, 61; İbn Mâce, Fedâilu s-sahâbe, 11; Hâkim, a.g.e., III, 161; Taberânî, el-mu cemu l-kebîr, III, 40.

12 456 Sinan ERDİM Hureyre kanalı ile de bu habere yer vermiştir. Şuayb el-arnavût, Ebû Hureyre isnadının çok zayıf olduğunu söylemiştir. 71 Ebû Said el-hudrî kanalı ile gelen bir versiyonunu ise tespit edemedik. Bu durum yani bir haberin pek çok kaynakta aynı sahâbîden nakledilirken eserin birinde başka bir sahâbiye isnad edilmesi bizce bir hatanın sonucu ortaya çıkmıştır Hz. Peygamber in Hz. Ali ye Ebû Cehil in Kızı İle Evlenmek İstemesi Sebebiyle Darılması a) On yedi nolu rivâyet Abdullah b. Zübeyr den gelmiş olup sahihtir. 72 Hz. Alî Ebû Cehîl in kızı ile ile evlenme isteğini dile getirince bu söz Hz. Peygamber e ulaştı ve Fâtıma benden bir parçadır. Onu üzen beni de üzer. Ona eziyet veren şey bana da eziyet verir dedi. Tirmizî ve İbn Hanbel bu haberi Abdullah b. Zübeyr isnadı ile sahîh olarak nakletmişlerdir. Elbânî ve Şuayb el-arnavût da bu senedlerin sahih olduğunu belirtmişlerdir. 73 b) Muhakkikin de belirttiği üzere on sekiz, on dokuz, yirmi, yirmi bir, yirmi iki, yirmi üç ve yirmi dört nolu hadîsler Misver b. Mahreme kanalı ile gelmiş olup tamamı sahîhtir. 74 Hadîs kitaplarında yaygın olan da bu versiyondur. Yirmi üç ve yirmi dört nolu hadisler Ali b. el-hüseyin- Misver diğerleri ise İbn Ebî Müleyke-Misver tariki ile gelmiş olup aralarında bazı farklılıklar mevcuttur. On sekiz nolu hadîse göre Hz. Peygamber: Hişâm b. el-müğîre nin çocukları benden Ali yi evlendirmek için izin istediler. Dikkatle dinleyin, izin vermiyorum. Ancak Ali bu evliliği isterse kızımı boşayabilir. Fâtıma benden bir parçadır. Onu üzen beni şey beni de üzer. buyurmuştur. Bu haberi aynı kanaldan ve benzer bir metinle Müslim (ö. 261/874), Tirmizî (ö. 279/892), Ebû Dâvûd (ö. 275/888), Nesâi (ö. 303/915), İbn Mâce (ö. 273/886) tahrîc etmişlerdir. 75 On dokuz, yirmi ve yirmi bir nolu rivâyetler ise on sekizle hemen hemen aynı olup farklı tariklerden gelmektedir. Yirmi iki nolu rivâyeti Amr b. Dinâr (ö. 126) doğrudan Hz. Peygamber den nakletmiştir. Ancak Amr bu rivâyetin muttasıl isnadlarında şu şekilde yer almıştır: Amr b. Dinâr-İbn Ebî Müleyke(ö. 117)- Misver b. Mahreme. 76 Dolayısıyla İbn Şâhîn in verdiği isnad eksiktir. Abdurrezâk ın (ö. 211/826) Musannef inde benzer bir metinle bu bu hadîsi Amr b. Dînâr ın Ebû Ca fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin den (ö. 118) de aldığı görülmektedir. 77 Metne göre Hz. Peygamber Allah ın düşmanının kızı ile Resûlü nün kızı birlikte nikâhlanmaz buyurmaktadır. Bu ifade İbn Ebî Müleyke-Misver tariki ile gelen haberlerin kâhir ekseriyetinde bulunmazken Abdurrezzâk ve Nesâî (ö. 303/915) rivâyetlerinde mevcuttur. Bu cümle Abdurrezzâk ın verdiği şu isnadlarda mevcuttur: a) İbn Cüreyc-Amr b. Dinâr-Hz. Ali b)ibn Uyeyne-Amr b. Dinâr-Ebû Ca fer c) Ma mer-zührî ve Eyyûb- İbn Ebî Müleyke-Hz. Ali İbn Hanbel, a.g.e., II, 442; Taberânî, a.g.e., III, İbn Şâhîn, a.g.e., s Tirmizî, Menâkıb, 61; İbn Hanbel, a.g.e., IV, İbn Şâhîn, a.g.e., s. 34, 35, 36, 37, İbn Hanbel, a.g.e., IV, 328; Buhârî, Nikâh, 108; Müslim, Fedâilu s-sahâbe, 15; Tirmizî, Menâkıb, 61; Ebû Dâvûd, Nikâh, 13; İbn Mâce, Nikâh, Buhârî, Fedâilu s-sahâbe, Abdurrezzâk, a.g.e., VII, Abdurrezzâk, a.g.e., VII,

13 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 457 İsnadlara bakılırsa tamamının eksik olduğu görülecektir. Nesâî ise bu konu ile ilgili Bu Rivâyeti Nakledenlerin İhtilaflı Sözleri adlı bir bab açmıştır. İbn Ebî Müleyke-Misver tariki ile verdiği rivâyette yukarıdaki lafızlara yer vermiştir. 79 Biz ise burada tarikler arası cümle nakillerine gidildiği kanaatindeyiz. Yirmi üç ve yirmi dört nolu rivâyetler Ali b. Hüseyin (ö. 93)-Misver b. Mahreme (ö. 64) tariki ile gelmiştir. Bu hadîslere göre Hz. Fâtıma konuyla ilgili duyduklarını Hz. Peygamber e anlatınca Allah ın elçisi ayağa kalkarak hoşnutsuzluğunu belirtti ve Allah ın düşmanının kızı ile Resûlü nün kızı birlikte nikâhlanmaz ifadelerini kullandı. 80 Bu tarikle rivâyeti İbn Hanbel (ö. 241/855), Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim (ö. 261/874) de nakletmiştir. 81 Yirmi beş ve yirmi altıncı rivâyetlerde yukarıdaki hadîslerde geçen Hz. Peygamber in İzin vermiyorum ve onu üzen beni üzer ifadeleri değerlendirilmiştir. Ahmed b. Muhammed b. Yahyâ b. Saîd el-kattân (ö. 285) babam (Muhammed b. Yahyâ ö. 233) Abdullah b. Dâvûd a Hz. Peygamber in İzin vermiyorum sözünü hatırlatınca şöyle dedi: Yüce Allah Hz. Ali ye bu evliliği haram kılmıştır. Çünkü ayette Yüce Allah şöyle buyurmaktadır Resûl size ne verirse onu alın ve size neyi yasaklarsa ondan uzak durun 82 İbn Şâhîn ise Ömer b. Dâvûd dan (ö.?) şunu nakletmiştir. Yüce Allah Hz. Ali ye Hz. Fâtıma nın üzerine evlilik yapmasını yasaklamıştır. Çünkü ayette şöyle buyrulmaktadır: Sizin Allah ın Resûlü ne eziyet vermeniz doğru değildir Hz. Peygamber in Hz. Ali ye Ey Toprağın Babası Allah ın Kızının Evi Bu Topraktan Daha Hayırlıdır Demesi Yirmi yedi nolu rivâyet el-minhâl b. Amr dan (ö.?) gelmiştir. Minhâl tâbiinden ve metni kimden naklettiğini belirtmemiştir. Senedinde zayıf râvîler mevcuttur. 84 Metne göre Hz. Ali ve Hz. Fâtıma tartışınca Hz. Ali mescide gider ve orada uyur. Hz. Peygamber evde Hz. Ali yi göremeyince kızına Aranızda bir şey mi oldu diye sorar o da Evet der. Bunun üzerine H.z Peygamber mescide gider ve Hz. Ali yi toz toprak içinde görür ve ona Ey Toprağın babası Allah ın kızının evi bu topraktan daha hayırlıdır der. Bu hadîs sahih bir sened ile Sehl b. Sa d dan da gelmiştir. Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim (ö. 261/874) tarafından da nakledilen bu metinlerde Hz. Peygamber Hz. Ali ye sadece Ey toprağın babası kalk diye seslenmekte ve Hz. Fâtıma nın hücresinin üstünlüğünden söz etmemektedir. 85 Bu kısmın yine hadîsin metnine sonradan idrac edildiği düşüncesindeyiz Hz. Peygamber in Hz. Fâtıma ya Seni Ailemin En Hayırlısı İle Evlendirdim Demesi a) Yirmi sekiz nolu rivâyet Hz. Ali den nakledilmiş olup zayıftır Nesâî, es-sünenü l-kebîr, Hasâis, İbn Hanbel, a.g.e., IV, 326; Buhârî, Fedâilu s-sahâbe, 16; Müslim, Fedâilu s-sahâbe, İbn Hanbel, a.g.e., IV, 326; Buhârî, Fedâilu s-sahâbe, 16; Müslim, Fedâilu s-sahâbe, Haşr, Ahzâb, İbn Şâhîn, a.g.e., s Buhârî, Fedâilu s-sahâbe, 9; Müslim, Fedâilu s-sahâbe, İbn Şâhîn, a.g.e., s. 41.

14 458 Sinan ERDİM Metne göre Hz. Peygamber Hz. Fâtıma yı Hz. Ali ile evlendirince bir miktar su ister, ihlas, felak ve nas surelerini okur sonra suyu Hz. Ali nin üstüne serper, Hz. Fâtıma yı çağırır ve ona, Seni ailemin en hayırlısı ile evlendirdim der. Bu hadîs, İbn Abbâs isnadı ile Nesâî (ö. 303/915) tarafından da tahrîc edilmiştir. Ancak bu haberin de zayıf olduğu dile getirilmiştir. Mizzî (ö. 742/1341) bu rivâyetin ferd ve zayıf olduğuna dikkat çekmiş, Zehebi (ö. 748/1347) ise münker olduğunu söylemiştir. 87 b) Otuz altı nolu hadîs İkrime den gelmiştir. İsnaddaki isimler sikadır. Ancak rivâyet doğrudan Hz. Peygamber den verildiği için mürseldir. Hz. Peygamber kızına Seni ehlimin en sevimlisi ile evlendirmekten çekinmedim demektedir. Bu haberi İbn Şâhîn, Abdurrezzâk b. Hemmâm (ö. 211/826) kanalı ile almıştır. Musannef te bu rivâyetin kaynağı Esmâ bt. Umeys tir. Ayrıca senedde bir şek ifadesi vardır. Ma mer-eyyûb,-ikrime ve Ebû Yezîd el-medînî ya da o ikisinden biri -Ebû Bekr emin olamadı- Esmâ bt. Umeys. 88 Yani bu hadîsin müsned ve sahîh bir versiyonu mevcut değildir Hz. Fâtıma nın Mihri a) Yirmi dokuz nolu haber Hz. Ali den nakledilmiş olup zayıftır. 89 Metne göre Hz. Ali mehir için atını mı yoksa zırhını mı satmasını Hz. Peygamber e sorar o da Zırhını der. Hz. Ali de onu on iki ukiyyeye satar. Ebû Yalâ (ö. 307/919) aynı isnadla bu hadîsi nakletmiştir. Muhakkik Hüseyin Selîm Esed, senedi zayıf olarak nitelemiştir. 90 Otuz nolu rivâyet yine Hz. Ali den aktarılmış olup zayıftır. 91 Metinde yine Hz. Ali nin mehir için zırhını Hz. Fâtıma ya vermesi anlatılır. Hadîsin sonunda Hz. Ali, Hz. Peygambere Beni mi Fâtıma yı mı daha çok seviyorsun diye sorar. Hz. Peygamber de O daha sevimli sen ise daha azizsin der. Bu rivâyetin farklı bir tariki bağlamında Hz. Ali isnadı ile Ebû Dâvûd (ö. 275/888), Nesâî (ö. 303/915), Ebû Ya lâ (ö. 307/919) ve İbn Hibbân ın (ö. 354/965) tahrîc ettiği sahih bir haberde Hz. Peygamber ona mehir için zırhını Hz. Fâtıma ya vermesini emreder. Bu rivâyet Elbânî ve Hüseyin Selim Esed tarafından sahih görülmüştür. Ancak bu hadîste O daha sevimli, sen ise daha azizsin kısmı bulunmamaktadır. 92 Bu kısmın yine idrac olduğu kanaatindeyiz. Otuz bir nolu hadîs yine Hz. Ali den rivâyet edilmiş olup zayıftır. Senedde meçhul râvîler vardır. 93 Yine mehir olarak zırhın verilmesi anlatılmaktadır. b) Otuz iki nolu hadîs İkrime den nakledilmiş olup râvîleri sikadır. O Hz. Ali nin mehrinin demirden bir zırh olduğunu söyler. Metin Hz. Peygamber e izâfe edilmemiştir. Yani maktûdur Mizzî, Cemâlüddîn Ebû l-haccâc Yusuf, Tehzîbü l-kemâl fî Esmâi r-ricâl, Müessesetü r-risâle, Beyrut, 1980; XII, 221; Zehebî, Mîzân, II, Abdurrezzâk, a.g.e., V, İbn Şâhîn, a.g.e., s Ebû Ya lâ, Ahmed b. Ali el-mevsılî, Müsned, tahk. Hüseyin Selim Esed, Dâru l-me mun, Şam,1984, I, İbn Şâhîn, a.g.e., s Ebû Dâvûd, Nikâh, 36; Nesâî, Nikâh, 76; İbn Hibbân, a.g.e., XV, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Şâhîn, a.g.e., s. 44.

15 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 459 Abdurrezzâk (ö. 211/826) ve İbn Ebî Şeybe (ö. 235/849) de bu rivâyeti İkrime den nakletmişlerdir. Ancak her ikisi de İkrime Hz. Peygamber, Hz. Ali ye Zırhını ona ver dedi şeklinde tahrîc etmiştir. 95 İbn Hibbân (ö. 354/965) ve Taberânî (ö. 360/970) ise bu bilgiyi İkrime İbn Abbas tan nakletti şeklinde vermişlerdir. Şuayb el-arnavût bu isnad için sahih değerlendirmesinde bulunmuştur. 96 Otuz üç nolu rivâyette İkrime yine olayı Hz. Ali ve Hz. Peygamber konuşması olarak aktarmakta ancak kimden aldığını belirtmemektedir. Metinde, Hz. Peygamber Hz. Ali ye mehir olarak zırhını eşine vermesini söyler. İsnaddaki isimler sika olsa da sened eksiktir. Çünkü İkrime Hz. Ali den hadîs işitmemiştir. 97 Otuz dört ve otuz beş nolu rivâyetler İkrime-İbn Abbas isnadı ile sahih olarak nakledilmiştir. 98 Hz. Peygamber Hz. Ali ye yine zırhını eşine vermesini söylemektedir. Bu haberi bu isnadla Ebû Dâvûd (ö. 275/888) ve Nesâî (ö. 303/915) de sahîh olarak nakletmişlerdir Hz. Ali ile Fâtıma nın Evlenmesinde Kaderin Rolü a) Otuz yedi nolu haber Bureyde b. el-husayb dan nakledilmiş olup zayıftır. Metne göre Hz. Ebû Bekr ve Ömer, Hz. Fâtıma yı Hz. Peygamberden istemişlerdi. Hz. Peygamber onlara Kaderi bekleyin dedi. Sonra Hz. Ali isteyince onunla evlendirdi. Muhakkik rivâyetin ceyyid olduğunu söylese 100 de isnaddaki Muhammed b. Humeyd er-râzî (ö. 248) Buhârî (ö. 256/870), Ebû Zur â (ö. 264/877) Nesâi gibi muhaddislerce zayıf; güvenilir olmayan bir râvî olarak adlandırılmıştır. 101 Bu metin, İbn Sa d tarafından da nakledilmiştir. 102 Hadisi nakleden İlbâ b. Ahmer el- Yeşkurî (ö.?) tâbiindendir. 103 Râvi yalnız bu haberi kimden aldığını zikretmemiştir. Bu rivâyet, Bureyde isnadı ile Nesâî (ö. 303/915) ve İbn Hibbân (ö. 354/965) tarafından sahih olarak nakledilmiştir. Elbânî bu isnadın sahih olduğunu söylemiştir. Ancak bu metne göre Hz. Peygamber O küçüktür diyerek teklifleri geri çevirmiştir. 104 Bu da Kaderi bekleyin kısmının râvilerin tasarrufları sonucu ortaya çıktığı izlenimini uyandırmaktadır. b) Otuz sekiz nolu hadîs Ebû Eyyub el-ensârî den nakledilmiş olup mevzûdur. 105 Metne göre Hz. Peygamber, Ali ye Seni evlendirmem semadan emredildi demiştir. Hadisin bu tariki ile bir versiyonunu tespit edemedik. Ancak İbn Asâkir (ö. 571/1175) bu rivâyeti İbn Şâhîn aracılığı ile tahric etmiştir. 106 Bu haberin İbn Mes ûd kanalı ile tahrîc edilen Allah bana Fâtıma yı Ali ye nikâhlamamı emretti versiyonu da mevzûdur İbn Ebî Şeybe, a.g.e., III, 499; Abdurrezzâk,a.g.e., VI, İbn Hibbân, a.g.e, XV, 397; Taberânî, el-mu cemu l-kebîr, XI, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Şâhîn, a.g.e., s Ebû Dâvûd, Nikâh, 36; Nesâî, Nikâh, İbn Şâhîn, a.g.e., s Zehebî, el-muğnî fî d-duafâ, tahk. Nureddin Itr, İdâretü İhyâi t-türâs, Katar, 1987, II, İbn Sa d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa d, et-tabâkâtü l-kebîr, Dâru s-sâd, VIII, İbn Hibbân, Meşâhîru Ulemâi l-emsâr, Daru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1995, I, Nesâî, Nikâh, İbn Şâhîn, a.g.e., s İbn Asâkir, Ebû l-kâsım Ali b. Hasan b. Hibetillah b. Abdullah eş-şâfî î, Târîhu Medîneti Dımaşk, Dâru l-fikr, Beyrut, 1998, XLII, Taberânî, el-mu cemu l-kebîr, X, 156; İbnu l-cevzî, Mevzûât, I, 415; Suyûtî, Leâlî, I, 362.

16 460 Sinan ERDİM Yukarıda verdiğimiz rivâyetlerin sıhhatleri genel olarak şu şekildedir: 1-Sahîh Olanlar: 1, 2, 4, 5, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 32, 34 ve 35 nolu on beş rivâyet. 2-Zayıf Olanlar: 3, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 14, 15, 16, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 36 ve 37 nolu on sekiz rivâyet. 3-Mevzû Olanlar: 11, 12 ve 38 nolu üç rivâyet. Bununla beraber yukarıda örneklerini verdiğimiz üzere zayıf râvîler tarafından nakledilen ve cüz de yer verilen kıyıda köşede kalmış birçok garîb rivâyetin ref edilmiş olabileceği göz ardı edilmemelidir. Bazı sika râvîlerin aktardığı metinler zayıf râvîlerce de nakledilmiştir. Burada metinlere sıkıştırılan ek bilgilerin veya değiştirilen ibarelerin de yine râvîlerin tasarrufu olabileceği unutulmamalıdır Cüz ü Fedâili Fâtıma nın Fedâilu ve Menâkıbu Fâtıma Babları İle Mukâyesesi İbn Şâhîn in bu cüz ü oluştururken başka eserlere ne derece başvurduğunu, hangi yönlerden onları taklit ettiğini ve farklılıklarını ağırlıklı olarak hadîs kitapları açısından ortaya koymaya çalışacağız. Başta Kütüb-i Sitte olmak üzere musanneflerdeki fedâilu Fâtıma rivâyetlerinin önemli bir kısmı İbn Şâhîn tarafından da nakledilmiştir. Ancak bu eserlerde ilgili cüz de bulunmayan hadîsler de mevcuttur. Buhârî ve Müslim dışındaki müellifler konuyla alakalı zayıf haberleri de tahrîc etmiştir. Kitaplardaki söz konusu fedâil rivâyetlerinin sayısı artıkça zayıf hatta mevzû haberlere de rastlanılmaktadır. Bu eserlerde Cüz ü Fedâilu Fâtıma da olduğu gibi merfû, mevkûf, mürsel ve munkatı metinlere de yer verilmiş, haberlerin sadece sahîh ve müsned olması gözetilmemiştir. Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim (ö. 261/874) de dahil olmak üzere aynı veya benzer metnin farklı isnadlarına ve tariklerine yer verilmiş ve rivâyetler yer yer taktî edilmiştir. Konuyla alakalı en fazla hadîsi tahrîc eden musannıflar ise İbn Hanbel (ö. 241/855), Taberânî (ö. 360/970) ve Hâkim en-nisâbûrî dir (ö. 405/1014). a) İbn Ebî Şeybe (ö. 235/849) Ma Zukire fî Fadli Fâtıma başlığı altında altı rivâyete yer vermiştir. Aralarında merfû, mürsel ve maktû; sahîh ve zayıf hadîsler mevcuttur. Muhteva itibariyle İbn Şâhîn in rivâyetlerinden ciddi bir farklılık arz eden bir metin yoktur: Fâtıma benden bir parça, cennet kadınlarının efendisi, Hz. Peygamber in onun kulağına gizlice bir şeyler söylemesi, altı ay sabah namazına kaldırması ve Hz. Ali nin başka bir evlilik isteği. 108 b) Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) Fedâilu s-sahâbe isimli eserinde Fedâilu Fâtıma başlığı altında yirmi altı rivâyet tahric etmiştir. 109 Bu hadîslerin kâhir ekseriyeti sahihtir. Bununla beraber meçhûl isimlerin ve zayıf râvîlerin nakilleri de mevcuttur. Seni ailemin en hayırlısı ile evlendirdim demesi ve Hz. Fâtıma nın evine uğrayıp altı ay boyunca namaza uyandırması, zayıf olarak nakledilmiştir. 110 Mürsel rivâyetler de mevcuttur. Ali b. Hüseyin ve Şa bî haberleri bunlara örnektir. 111 Küçük farklılıklar içeren birçok rivâyet birbirinden bağımsız olarak verilmiştir. Hz. Fâtıma nın kulağına Hz. Peygamber in bir şeyler söylemesi, Hz. Ali nin Ebû Cehil in kızı evlenmek istemesi hadîslerinin birden fazla isnadı ve versiyonu verilmiştir İbn Ebi Şeybe, a.g.e., VI, İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-şeybânî el-mervezî, Fedâilu s-sahâbe, Müessetü r-risâle, Beyrut, 1983, II, İbn Hanbel, a.g.e., II, 755, 757, 758, 761, 762, İbn Hanbel, a.g.e., II, 754, 755, 759, 112 İbn Hanbel, a.g.e., II, 754, 755, 756, 758, 759, 762,

17 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 461 Bazı rivâyetlerin ise ilk hadîsten sonra sadece farklı tarikleri olduğuna işaret edilmiş ama metinlere yer verilmemiştir. Enes b. Mâlik ten gelen dünya kadınların en faziletlileri hadîsi buna örnektir. 113 İçerik olarak ise İbn Şâhîn in naklettiği metinlerle büyük ölçüde aynıdır. Bunlar arasında: Hz. Fâtıma ya gizlice bir şeyler söylemesi, Hz. Ali nin Ebû Cehil in kızı ile evlenmek istemesi ve Hz. Fâtıma cennet kadınlarının Hz. Meryem den sonra efendisidir gibi hadîsler sayılabilir. İbn Şâhin in rivâyetlerinden farklı olarak ise şu haberler mevcuttur. 1) Resûlullah dört faziletli kadının Hz. Hatice, Meryem, Fâtıma ve Âsiye olduğunu söylemiştir ) Hz. Peygamber kıyamet günü bütün sebeplerin işe yaramayacağını ancak kendi nesebinin fayda vereceğini ifade etmiştir ) Hz. Peygamber den şöyle nakledilmiştir: Kıyamet gününde bir münadi Ey Mahşer halkı, gözlerinizi Muhammed in (s) kızı Fâtıma mahşerden geçinceye dek kapayın der. Sonra Fâtıma üzerindeki iki yeşil parçayla oradan geçer. 116 Dârekutnî (ö. 385/995), İbnu l-cevzî (ö. 597/1201) ve Zehebî (ö. 748/1347) bu rivâyetin mevzû olduğunu söylemişlerdir. 117 İbn Şâhîn in naklettiği bazı metinler ise İbn Hanbel tarafından nakledilmemiştir. Örneğin Hz. Fâtıma ve soyunun cehennemden azad olduğu rivâyeti buna örnektir. İbn Şâhîn in cüz ünün İbn Hanbel in Fedâilu Fâtıma başlığı ile büyük ölçüde üslûp ve içerik olarak benzeştiğini söyleyebiliriz. Ancak her iki eserde de diğerinde olmayan haberler bulunmaktadır. c) Buhârî (ö. 256/870) konuyla ilgili iki bab açmıştır. Biri Menâkıbu Karâbeti Resûlillah (s) ve Menkıbetu Fâtıma (a.s.), diğeri ise Menâkıbu Fâtıma dır. Birinci babda beş rivâyete yer vermiştir: Fâtıma cennet kadınlarının efendisidir, benden bir parçadır, gizlice kulağına bir şeyler söylemesi rivâyetlerine ve Hz. Ebû Bekr in Allah a yemin olsun ki Hz. Peygamber in yakınları bana beni yakınlarımdan daha sevimlidir. Muhammed in (s) akrabalarının hakkını gözetin, haklarını koruyun sözlerine yer verilmiştir. Menâkıbu Fâtıma da ise iki rivâyete yer vermiştir: Fâtıma cennet kadınlarının efendisidir ve benden bir parçadır. 118 d) Müslim in (ö. 261/874) Fedâilu Fâtıma bt. Resûlillah babında yedi rivâyete yer vermiştir: Hz. Ali nin Ebû Cehil in kızı ile evlenmek istemesi ve Hz. Peygamber in Fâtıma benden bir parçadır haberinin dört farklı versiyonu ile Hz. Fâtıma ya gizlice bir şeyler söylemesi hadîsinin üç farklı versiyonu. Bu rivâyetlerde Hz. Âişe, Hz. Fâtıma nın yürüyüşünün Hz. Peygamber in yürümesine en fazla benzeyen kişi olduğunu söylemiştir ki bu kısım İbn Şâhîn tarafından nakledilmemiştir İbn Hanbel, a.g.e., II, İbn Hanbel, a.g.e., II, İbn Hanbel, a.g.e., II, İbn Hanbel, a.g.e., II, Suyûtî, Leâlî, I, Buhârî, Fedâilu s-sahâbe, 12, Müslim, Fedâilu s-sahâbe, 15.

18 462 Sinan ERDİM e) Tirmizî ise (ö. 279/892) Fadlu Fâtıma isimli babda sekiz rivâyete yer vermiştir: Hz. Ali nin Ebû Cehil in kızı ile evlenmek istemesi, Hz. Peygamber in Fâtıma benden bir parçadır hadîsinin ve gizlice bir şeyler söylemesi haberlerinin iki versiyonu. Hz. Âişe bu metinlerde onun yürüyüşünün oturuşunun kalkışının hareketlerinin Hz. Peygamber e çok benzediğini söylemiştir Hz. Peygamber den ehli beytinden en sevimli erkeğin Ali, kadının ise Fâtıma olduğu nakleden rivâyetin iki versiyonu. Bu metinler için Tirmizî garip Elbânî ise münker demiştir. Hz. Peygamber in Hz. Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin için Sizinle harp edene harp eder barış yapana barış yaparım sözü için Tirmizi garîb Elbânî zayıf değerlendirmesinde bulunmuştur. Hz. Peygamber in Hz. Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin i bir örtü altına alması ve Allah ım onlar benim ehl-i beytimdir sen onlardan pis şeyleri gider diye dua etmesi. Tirmizî bu metin için Hasen ve bu babla alakalı nakledilen en güzel şey, Elbânî ise sahîh değerlendirmesinde bulunmuştur. Bu rivâyet İbn Şâhîn tarafından nakledilmemiştir. 120 f) Nesâi (ö. 303/915) Sünenü l-kübrâ sında Menâkıbu Fâtıma isimli babda sekiz rivâyete yer verir: Fâtıma cennet kadınlarının efendisidir, Hz. Fâtıma ya gizlice bir şeyler söylemesi hadîsinin dört farklı versiyonu ve Fâtıma benden bir parçadır sözünün üç versiyonu. 121 Nesâî, Hasâis bölümünde Hz. Fâtıma Hz. Meryem den sonra cennet kadınlarının efendisidir haberi ile ilgili nakledilenler isimli bir başlık açmıştır ve benzer rivâyetlere yer verilmiştir. 122 Nesâi Fedâilu s-sahâbe isimli eserinde ise Menâkıbu Fâtıma adlı bir başlık açmış ve dokuz rivâyete yer vermiştir. Bunlar da muhteva olarak benzerdir. Farklı tarik ve versiyonlar bir araya getirilmiştir. 123 g) İbn Hibbân (ö. 354/965) Sahîh inde İhbâruhu (s.) an Menâkıbı s-sahâbe başlığı altında Hz. Fâtıma ile alakalı sekiz rivâyete yer vermiştir: En faziletli dört kadın rivâyeti, Hz. Fâtıma ya gizlice bir şeyler söylemesi üzerine üç rivâyet ve Hz. Ali nin Ebû Cehil in kızı ile evlenmek istemesi hadîsinin dört versiyonu. 124 h) Taberânî (ö. 360/970) Mu cemu l-kebîr inde Zikru Sinni Fâtımate r.a. ve Vefâtiha ve min Ahbârihâ ve Menâkıbiha ve Künyetihâ isimli babda konuya otuz yedi sayfalık bir yer ayırmış ve altmış rivâyete yer vermiştir. Bunların tamamı Hz. Fâtıma nın faziletini anlatan haberler değildir. Doğumu, yaşı, künyesi, vefat ve ondan nakledilen metinler de bu bölümde zikredilmiştir. Fedâil ilgili olanların bir kısmı daha önce verdiğimiz rivâyetlerle aynıdır. Farklılık arz eden metinler olarak şu hadîsler verilebilir: Ey Mahşer halkı, gözlerinizi kapatın Hz. Fâtıma geçiyor rivâyeti, Hz. Fâtıma nın ve soyunun cehennemden azâd olması, evliliğine semadan karar verilmesi, senin razı olduğundan Yüce Allah da razıdır öfkeli olduğuna Yüce Allah da öfkelidir demesi ve Hz. Peygamber in Mi rac da cennette yediği bir meyveden sonra Hz. Fâtıma nın dünyaya gelmesi ve onda Hz. Peygamber in cennet kokusunu alması. 125 Bu rivâyetlerin kâhir ekseriyeti mevzûdur ki bir kısmına daha önce değinildi. İbnu l-cevzî (ö. 597/1201) Gözlerinizi kapayın metninin bütün tariklerini toplamış ve sahih olmadıklarını 120 Tirmizî, Menâkıb, Nesâî, es-sünenü l-kebîr, Menâkıb, Nesâî, a.g.e., Hasâis, Nesâî, Fedâilu s-sahâbe, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1405, s İbn Hibbân, a.g.e., XV, Taberânî, el-mu cemu l-kebîr, XXII, 397.

19 İbni Şâhîn in (ö. 385/995) Cüz ü Fedâili Fâtıma İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme 463 ortaya koymuştur. 126 Dârekutnî (ö. 385/995) ve Zehebî (ö. 748/1347) de onun mevzû olduğunu söylemiştir 127 Senin razı olduğundan hadîsi için Zehebî münker demiştir. 128 Hz. Peygamber in Mi rac da cennette yediği bir meyve haberi için Zehebî uydurma, İbn Hacer (ö. 852/1448) Uydurma olduğu açıktır çünkü Fâtıma mi racdan önce doğmuştur demişlerdir. 129 ı) Hâkim (ö. 405/1014) ise Müstedrek inde Menâkıbu Fâtıma isimli babda otuz yedi rivâyete yer vermiştir. Bunlar tamamen farklı metinlerden müteşekkil değildir. Bazen metinler bazen de isnadlar yinelenmiştir. Burada da merfu, zayıf, mevzû, müsned ve mürsel rivâyetler mevcuttur. Bunların önemli bir kısmı daha önce verdiğimiz rivâyetlerle benzerdir. Dikkat çeken farklı metinler olarak şu hadîsler verilebilir: Ben, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin cennete ilk girecek kişileriz, Kıyamet günü Burak üzerindeyim Fâtıma da önümdedir, Kıyamet günü nesebler tükenir benim nesebim hariç, Ben ağaç, Fâtıma dalı, Hasan ve Hüseyin ise meyveleridir, Ey Mahşer halkı, gözlerinizi kapatın Hz. Fâtıma geçiyor, senin razı olduğundan Yüce Allah da razıdır öfkeli olduğuna Yüce Allah da öfkelidir demesi ve Hz. Peygamber in Mi rac da cennette yediği bir meyveden sonra Hz. Fâtıma nın dünyaya gelmesi ve onda Hz. Peygamber in cennet kokusunu alması, Hz. Peygamber in Hz. Fâtıma ya öğrettiği özel tesbihler. 130 Bu rivâyetlerin kâhir ekseriyeti yine mevzûdur. Ben ağaç, Fâtıma dalı haberi için İbn Adiyy (ö. 365/975) İbnu l-cevzî ve Suyûtî (ö. 911/1505) mevzû demişlerdir. 131 Ben, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin cennete ilk girecek kişileriz metni için Zehebî münker demiştir. 132 Kıyamet günü Burak üzerindeyim Fâtıma da önümdedir hadîsi için Suyûtî Muhaddisler metrûk olduğunu söylemişlerdir der. 133 Kıyamet günü nesepler tükenir cümlesi için Şuayb el-arnavût zayıf değerlendirmesinde bulunmuştur. Bu kısmın hadîsin asıl metnine sonradan idracı muhtemeldir. 134 Yukarıda verdiğimiz örnekler gösteriyor ki fedâil rivâyetleri, nakledilirken çok da özenli davranılmamıştır. Sahîh, zayıf, merfû, mevkûf, maktû, mürsel, munkatı ve daha önce hiçbir kaynakta rastlanılmayan kıyıda köşede, satır aralarında nakledilen garîb, ferd rivâyetler ile hicrî ilk asır kitaplarında olmayan rivâyetler bir araya getirilmiştir. İbn Hacer in (ö. 852/1448) şu sözü bu durumu çok net olarak anlatmaktadır. O, İbn Hanbel in Üç kitap vardır ki aslı yoktur; Meğâzî, Melâhim ve Tefsîr sözünü verdikten sonra Buna Fedâil in de eklenmesi gerekir. Bunlar zayıf ve mevzû hadîslerin vadileridir. der. 135 SONUÇ Bu çalışmamız İbn Şâhîn in Cüz ü Fedâili Fâtıma sının Hz. Fâtıma nın faziletlerini anlatan mevcut en eski eser niteliğinde olduğunu ve söz konusu eserin fedâil kitaplarının genel karakteristik özelliklerini taşıdığını ortaya koymuştur. Yani ilgili kitaplarda görülen konuyla alakalı sahîh, zayıf, mevzû, müsned, mevkûf, maktû ve munkatı rivâyetleri derleme uygulaması, Cüz ü Fedâili Fâtıma için de geçerlidir. Ayrıca metinlerin taktî edilmesine, değişik versiyonlarına yer 126 Cevzî, el-ilelu l-mütenâhiye fî Ehâdîsi l-vâhiye, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1403, I, Suyûtî, Leâlî, I, Hâkim, a.g.e., III, Suyûtî, a.g.e., I, Hâkim, a.g.e., III, İbnu l-cevzî, Mevzûât, II, 5; Suyûtî, a.g.e., I, Hâkim, a.g.e., III, Suyûtî, a.g.e., II, İbn Hanbel, a.g.e., IV, İbn Hacer, Lisânu l-mîzân, Müessesetü l-a lemî, Beyrut, 1986, I, 12.

20 464 Sinan ERDİM verilmesine ve farklı tariklerinin olduğuna işaret edilmesine burada da rastlanılmaktadır. Araştırmamız ortaya koymuştur ki Hz. Fâtıma nın faziletleri ile ilgili sahîh metinlerin sayısı aslında sınırlıdır. Sonraki dönem eserlerde öncekilere göre daha fazla haber mevcut olup bunların çoğu zayıf veya mevzûdur. İlgili cüz ün Hz. Fâtıma nın faziletlerini anlatan bütün sahîh, zayıf ve mevzû hadîsleri bünyesinde barındırmadığı ve bu eserde kaynağı tespit edilemeyen rivâyetlerin de mevcut olduğu görülmüştür. KAYNAKÇA ABDURREZZÂK b. Hemmâm, el-musannef, I-XI, tahk. Habiburrahman el-a zami, el-mektebû l- İslamî, Beyrut, BEYHÂKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. el-hüseyin, es-sünenu l Kebîr, I-X, Mektebetu Dâri l-bâz, Mekke, BUHÂRÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-câmi u s-sahîh, I-VI, tahk. Mustafa Dîb El- Buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut EBU BEKR EL-BAĞDÂDÎ, Muhammed b. Abdilğaniyy, et-takyîd li Ma rifeti Ruvâti s- Sünen ve l-mesânîd, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut. EBÛ DÂVÛD, Süleymân b. el-eş as es-sicistânî, es-sünen, I-IV, Dâru l-fikr, Beyrut, Kahire, EBÛ NUAYM, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshâk b. Musa b. Mihrân, Ma rifetu s-sahabe, I- XXV, Dâru l-vatan, Riyâd, EBÛ YA LÂ, Ahmed b. Ali el-mevsılî, el-müsned, I-XIII, tahk. Hüseyin Selim Esed, Dâru l- Me mun, Şam,1984. ELBÂNÎ, Muhammed Nâsıruddîn, el-silsiletü t-daîfa, I-XI, Mektebetü l-meârif, Riyâd, ts. HÂKİM, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-neysâbûrî, el-müstedrek ala s-sahihayn, I-IV, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, HATÎB EL-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, Târihu Bağdâd, I-XIV, Daru l- Kütübü l- İlmiyye, Beyrut, ts. İBN ADİYY, Ebû Muhammed Abdullah, el-kâmil fî Duafâi r-ricâl,i-ix, Dâru l-fikr, Beyrut, İBNU L-A RÂBÎ, Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd, el-mu cem, I-V, y.y., ts. İBN ASÂKİR, Ebû l-kâsım Ali b. Hasan b. Hibetillah b. Abdullah eş-şâfî î, Târîhu Medîneti Dımaşk, I-LXX, Dâru l-fikr, Beyrut, İBNU L- CEVZÎ, Ebû l-ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Ğâyetu n-nihâye fî Tabakâti l- Kurrâ, ts., y.y.., el-ilelu l-mütenâhiye fî Ehâdîsi l-vâhiye, I-II, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1403,., Kitâbu l-mevdûât, I-III, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, y.y., , el-muntazam fî Târîhi l-mulûk ve l-umem, I-X, Dâru Sâdır, Beyrut, 1358.