EBU L-HASAN EL-HARAKÂNÎ NİN ÖĞRETİSİNİ TAKİP EDENLERE YAPTIĞI ÖZEL DUALAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME **

Transkript

1 Harakani Dergisi Harakani Quarterly Sayı Number 2, 2014, EBU L-HASAN EL-HARAKÂNÎ NİN ÖĞRETİSİNİ TAKİP EDENLERE YAPTIĞI ÖZEL DUALAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ** Ahmet Emin SEYHAN Özet Ebu l-hasan el-harakânî, tasavvufî konularda derinleşmiş tahkik ehli bir sûfîdir. O, Yüce Allah ın kendisine verdiği nimetlere sürekli şükreden, duayı dilinden düşürmeyen, sözlü dua ile yetinmeyen, fiilî duanın da hakkını veren, tavır ve davranışlarıyla duasında samimi olduğunu gösteren ve talebelerine de sürekli dua tavsiyesinde bulunan bir İslâm âlimidir. el-harakânî, Hz. Peygamber in yaptığı gibi tüm insanları sadece Yüce Allah a yönelmeye, içtenlikle O na kulluk etmeye, ümitsizliğe kapılmadan ve acele etmeden dua etmeye davet eden bir İslâm mütefekkiridir. el-harakânî, kulluk tecrübesini örnek almak için kendisini ziyarete gelenlere hayır dua eden ve onlardan da hayır dua istemesini bilen bir gönül sultanıdır. Bu çalışmada onun dua anlayışı ele alınmakta, öğretisini takip edenlere ve edecek olanlara yaptığı özel dualar incelenerek günümüze verdiği mesajlar değerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Dua, Ebu l-hasan el-harakânî, lider, müttakî. ** Bu makalenin içerik açısından olgunlaşmasına görüş ve önerileriyle katkı sunan değerli hakemlere, ayrıca İngilizce özete katkılarından dolayı Öğr. Gör. Kenan Bekis e teşekkürü borç bilirim. Yrd. Doç. Dr. Kafkas Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, (ahmeteminseyhan@gmail.com)

2 36 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , AN EVALUATION OF THE SPECIAL PRAYERS TO FOLLOWERS OF ABU L-HASAN EL-KHARAKANI S DOCTRINE Abstract Abu'l-Hasan al-kharakani, is a great mystic who deepened in Sufism. He is an Islamic scholar, continually thanking for the blessings that Allah gave to him, constantly praying, not contenting with verbal pray but indicating that sincere prayer with his attitudes and behaviors and advising his followers prayer. el-kharakani is an Islamic thinker who invited all people to turn into Almighty God, sincerely to worship Him, to pray Him without despair and haste like the Prophet did. el-kharakani is the sultan of the hearts who prayed blessing to those who visited to take a sample of the worship experience and knew wanting goodness prayer from them for him. In this study, his understanding of prayer is discussed, his messages he gave to our today by examining his private prayers he did to his followers and those who will follow his teachings are evaluated. Key Words: Prayer, Abu'l-Hasan el-kharakani, leader, muttaqi.. GİRİŞ Şeyh Ebu l-hasan Ali b. Ahmed b. Cafer el-harakânî (ö. 425/1033), Bâyezîd-i Bistâmî yi (ö. 234/848) kendisine model alan, Hakk a ermek için zor riyâzetlere, çetin mücâhede ve çilelere katlanan bir sûfîdir. Yaşadığı asırda pek çok kişinin dikkatini çeken el-harakânî, dergâhında binlerce talebe yetiştiren, insanların gönüllerini fetheden, kendisinden sonra gelenlere tesir eden ve Horasan erenleri nin yetişmesinde önemli rol oynayan bir Hak aşığıdır. 1 1 Ebu l-hasan el-harakânî nin hayatı hakkında bilgi için şu çalışmalara bakılabilir: Attâr, Ferîdüddîn, Evliya Tezkireleri, Çev.: Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2007; Çiftçi, Hasan, Şeyh Ebü l-hasan-i Harakânî, (Hayatı, Çevresi, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri) Nûru l- Ulûm ve Münâcât ı (Çeviri-Açıklama-Metin), Şehit Ebu l-hasan Harakânî Derneği Yay., Ankara, 2004, s. 29, 32-33, 49; Uludağ, Süleyman, Harakânî, DİA, İstanbul, 1997, XVI, 94; Çiftçi, Hasan, Şeyh Harakânî İle Şeyh Bâyezîd Arasındaki İlginç Manevî İlişki, Şarkiyât Araştırmaları Dergisi, 2003, C. 3, Sayı: 11, ss ; Çelik, İsa, Tasavvufî Düşünce Tarihinde Ebu'l-Hasan el-harakânî, Kafkas Üniversitesi Harakani

3 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , el-harakânî, her müminin yaptığı gibi Yüce Allah a dua eden ve her zaman O ndan yardım isteyen bir gönül sultanıdır. Onun dualarının incelenerek talebelerine ve öğretisini takip edenlere verdiği mesajlar üzerinde durulması onun daha doğru anlaşılmasına ve tanıtılmasına imkân sağlayabilir. Zira araştırmalar neticesinde onun dua anlayışını ele alan başka bir çalışmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışmamız iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde el-harakânî nin dua anlayışı ele alınmış; ikinci bölümde ise öğretisini takip edenlere yaptığı özel dualar incelenerek çevresine verdiği mesajlar değerlendirilmiştir. Dualarında üzerinde durduğu ana konular ise makalenin hacmini zorlamamak maksadıyla başka bir çalışmanın konusu yapılmıştır el-harakânî nin Dua Anlayışı el-harakânî nin dua anlayışına geçmeden evvel dua hakkında genel bilgiler vermenin faydalı olacağı kanaatindeyiz. Dua, sözlükte çağırmak, seslenmek, istemek, talep etmek, davet etmek, yardıma çağırmak manasında mastar olup, isim olarak küçükten büyüğe, aşağıdan yukarıya vâki olan talep ve niyaz anlamında kullanılmaktadır. 3 Istılâhî olarak ise Allah ın yüceliği karşısında kulun aczini itiraf etmesi, sevgi ve tazim duyguları içinde O ndan lütuf ve yardım istemesi anlamlarına gelmektedir. 4 Dua, sınırlı ve aciz olan varlığın, sınırsız ve sonsuz kudret sahibi ile kurduğu bir diyalog hâlidir. Kul, dua ile durumunu Yüce Allah a arz eder ve niyazda bulunur. Dua, içinde bulunulan sıkıntılı hâlden kurtulmak, kötü durumlara maruz kalmamak, iyiliklere kavuşmak, bahşedilen nimetlere hamd ve Dergisi, Kars, 2014, C. 1, Sayı: 1, ss ; Çiftçi, Hasan, Mevlânâ İle Şems-i Tebrîzî ye Göre Ebu l-hasan-i Harakânî, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (Mevlânâ Özel Sayısı), Ankara, 2005, Yıl, 6, Sayı: 14, s ; Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l-Hasan el- Harakânî'nin İlim Anlayışı, JASSS, International Journal of Social Science, France, May 2013, Volume 6 Issue 5, ss Seyhan, Ahmet Emin, Ebu l-hasan el-harakânî nin Dualarında Üzerinde Durduğu Ana Temalar, KAÜİFD, Kars, 2015, Sayı: 3, ss Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yâ kûb b. Muhammed eş-şirâzî, Kâmûsu l-muhît, Dâru l-ma rife, Beyrut, ts., IV, ; Râgıb, el-isfahânî, Müfredât fî Garîbi l-kur ân, Kahraman Yay., İstanbul, 1986, s Ayrıca bkz. Cilacı, Osman, Dua, DİA, İstanbul, 1994, IX, 529; Parladır, Selâhattin, Dua, DİA, İstanbul, 1994, IX, 530.

4 38 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , şükretmek için yapılır. Nitekim Yüce Allah Kur ân-ı Kerim de şöyle buyurmakta ve duanın önemine işaret etmektedir: [İnananlara] de ki: Dua ve yönelişiniz O'na olan inancınız için değilse, Rabbim size niçin değer versin ki? [Ve inkârcılara da de ki:] Gerçek şu ki, siz [Allah'ın mesajını] yalanladınız: artık bu [günah sizin] yakanızı bırakmayacaktır! 5 En güzel isimler/ sıfatlar Allah'a aittir. Öyleyse, o güzel isimlerle yalnız O'na dua edin ve O'nun isimleri hakkında gerçeği çarpıtanları terk edin! 6 Öyleyse, Beni anın ki Ben de sizi anayım!... 7 Eğer kullarım sana Benim hakkımda sorular sorarlarsa (bilsinler ki) Ben çok yakınım; dua edenin yakarışına her zaman karşılık veririm: Öyleyse onlar da Bana (çağrıma) karşılık versinler ve Bana inansınlar ki doğru yolu bulabilsinler. 8 Rabbiniz buyurur ki: Bana dua edin, duanızı kabul edeyim! Bana kulluk etmeye tenezzül etmeyenler, mutlaka aşağılanmış olarak cehenneme gireceklerdir! 9 Kuşkusuz, göklerin ve yerin yaratılışında ve gece ile gündüzün birbirini izlemesinde derin kavrayış sahipleri için alınacak dersler vardır. Onlar ki ayakta dururken, otururken ve uyumak için uzandıklarında Allah'ı anar [ve] göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde inceden inceye düşünür (ve şöyle dua ederler): Rabbimiz! Sen bunları[n hiç birini] anlamsız ve amaçsız yaratmadın. Sen yücelikte sınırsızsın! Bizi ateşin azabından koru! Rabbimiz! Kimi ateşe mahkûm edersen kuşkusuz onu alçaltmış olursun: Ve bu zalimler hiçbir yardımcı da bulamazlar. 10 Hz. Peygamber de; Dua ibadetin özüdür 11 diyerek duanın önemine dikkat çekmektedir. Görüldüğü üzere Yüce Allah a içtenlikle yapılan dua, 12 kulda Allah inancının kökleşmesine, Allah şuurunun canlı ve diri kalmasına imkân sağlar; kişiyi psikolojik olarak rahatlatır; kalbinde huzur ve itminanın doğmasına, moralinin düzelmesine neden olur; 13 ahlâkî arınmaya ve yücelmeye yol açar. Zira insanoğlu, Yüce Allah a yönelişiyle manevî anlamda değer kazanır. 5 el-furkân, 25/77. 6 el-a râf, 7/ el-bakara, 2/ el-bakara, 2/ el-mümin, 40/ el-âl-i İmrân, 3/ Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, Câmiu s-sahîh, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, 45/Daavât, 1, (V, 456), nr: Gerçek dua ancak O nadır er-ra d, 13/ Onlar ki, inanmışlar ve Allah'ı anmakla kalpleri huzur bulmuştur. Çünkü bilin ki kalpler, gerçekten de, ancak Allah'ı anarak huzura erişir. er-ra d, 13/28. Kendisini kötülüklerden

5 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , Duanın bu dünyaya yönelik olumlu ve güzel yanları olduğu gibi ahirete taalluk eden ecir ve sevabı da vardır. Dolayısıyla dua, mümini hem Yüce Allah a yaklaştırır hem de sevap kazanmasına vesile olur. Nitekim Yüce Allah, insanlara dünya ve ahiretin güzelliklerini talep etmelerini tavsiye etmektedir. 14 Hz. Peygamber de; Akşam temiz duygularla Allah ı zikrederek uyuyan ve geceleyin de kalkıp Yüce Allah tan dünya ve ahiretin güzelliklerini isteyen hiçbir kimse yoktur ki Allah onun bu dileğini vermesin 15 buyurmuşlardır. Dua edene istediği şey ya bu dünyada ya da ahirette verilebilir. Veyahut üzerinden bir kötülüğün/ zor bir imtihanın kalkmasına veya başına gelebilecek musibetin daha hafif geçmesine neden olabilir. 16 Helale ve harama dikkat etmeyen bir kişinin duası kabul edilmez. Çünkü Hz. Peygamber;...Adam ellerini kaldırarak: Ey Rabbim, Ey Rabbim! diye dua eder. Hâlbuki onun yediği haram, içtiği haram, giydiği haram ve haramla beslenmiştir. Böyle birinin duası nasıl kabul edilebilir ki? 17 buyurarak haram fiillerin duanın kabulüne mani olduğunu ifade etmiştir. Duanın kabule şayan olabilmesi için içtenlikle yapılması gerekir. 18 Nitekim bir mümin duasının kabul olunacağına inanarak dua etmelidir. Zira Hz. Peygamber, gafil kalp sahibi kişinin duasının Yüce Allah tarafından kabul edilmeyeceğini belirtmiştir. 19 Sadece sözlü dua yapmak yeterli değildir ve fiilî duayı da ihmal etmemek gerekir. Fiilî dua yapılmazsa sözlü dua eksik kalır ve kabul olunmayabilir. Nitekim sahâbîlerden bir tanesi Hz. Peygamber e gelerek; Ey Allah ın Rasûlü! Devemi bağlayıp mı tevekkül edeyim yoksa bağlamadan mı tevekkül edeyim? diye sorunca Hz. Peygamber ona: Deveni bağla! Sonra tevekkül et! 20 arındıran, Rabbinin adını anıp hayatının her anında Allah tan yana bir bilinç ve duyarlılık içinde olan kimse felaha erer. el-a lâ, 87/ el-bakara, 2/201. Ayrıca bkz. en-nahl, 16/ Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş as, Sünenu Ebî Dâvud, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, 40/Edeb, 96, (V, 296) nr: İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, Müsned, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, III, Tirmizî, 44/Tefsîr 2 (Bakara sûresi), (V, 220), nr: 2989; İbn Hanbel, II, İslamoğlu, Mustafa, Hac Risalesi, Düşün Yay., İstanbul, 2013, s Tirmizî, 45/Daavât, 65 (V, ), nr: Tirmizî, 35/Kıyâmet, 60 (IV, 668), nr: Yahyâ b. Saîd el-kattân (ö. 198/813) bu rivayete münker, Tirmizî (ö. 279/892) ise garib hükmünü vermiştir.

6 40 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , buyurmuşlardır. Görüldüğü üzere her türlü tedbiri aldıktan sonra dua ve tevekkül etmek gerekir. İşte el-harakânî, Kur ân-ı Kerim 21 ve Sünnet in 22 dua tavsiyelerinin farkında olarak Yüce Allah ile bağını kuvvetlendirmiş bir İslâm düşünürüdür. 23 Nitekim o, bir keresinde Yüce Allah a şöyle dua etmiştir: (Allah ım! Günahlarımın çokluğuna rağmen bana değer verir ve) 24 beni anarsan canım (ruhum) Sana feda olsun! Kalbim Seni anarsa nefsim (bedenim) kalbime feda olsun! 25 O, bu sözüyle acziyetini itiraf etmekte, Yüce Allah a dua ettiğini, kalbinin sürekli O nu andığını ve canını O nun yolunda feda etmeye hazır olduğunu ifade etmektedir. el-harakânî; Allah ile (O nun azametini ve yüceliğini düşünerek) bir tek nefes almak, bütün yer ve gökteki her şeyden daha iyidir (hayırlıdır) 26 ve Cennette Tûbâ ağacının altında Allah tan habersiz olmaktansa dünya denilen şu yerde bir diken ağacının altında O nunla beraber olmayı (sürekli O nu anmayı, O na dua etmeyi) çok daha fazla arzularım 27 derken de Yüce Allah ı tüm ruhunda hissetmenin verdiği haz ile böyle konuşmuş olmalıdır. Çünkü o, bu sözüyle gerçek manada Yüce Allah a teslim olduğunu, O nda fâni olmayı istediğini belirtmektedir. Zira Allah Teâlâ yı bulan ve O na teslim olan kişi, 21 el-harakânî nin Kur ân a vukûfiyeti konusunda şu çalışmaya bakılabilir: Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l-Hasan el-harakânî'de Kur'an Kültürünün Yansımaları, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 8/6 Spring 2013, ss el-harakânî nin Sünnet e bakışıyla ilgili şu çalışmalara bakılabilir: Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l- Hasan el-harakânî'nin Sünnete Bağlılığı ve Hadis Anlayışı, JASSS, International Journal of Social Science, Fransa, October 2013, Volume 6 Issue 8, s ; Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l-Hasan el-harakânî'nin Sünnet Anlayışı, Hikmet Yurdu, Yıl: 7, C: 7, Sayı: 13, Ocak- Haziran 2014/1, ss el-harakânî nin tefekkür anlayışıyla ilgili şu çalışmaya bakılabilir: Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l- Hasan el-harakânî'nin Tefekkür Anlayışı, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara, Turkey, Volume 8/8 Summer 2013, ss Bu makalede el-harakânî ye ait sözleri daha anlaşılır kılmak için yapılan tüm parantez içi açıklamalar tarafımıza aittir. Bu açıklamalar yapılırken el-harakânî nin tespit edebildiğimiz bütün sözleri dikkate alınmış, bütüncül bir yaklaşımla bunlar değerlendirilmiş ve onun daha doğru tanıtılması amacıyla böyle bir yol tercih edilmiştir. 25 Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s

7 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , dünyanın geçici ve değersiz, ahiretin ise kalıcı ve değerli olduğunu anlar; 28 Yüce Allah ı anmaktan hiçbir zaman gafil olmaz. Kötü huy ve vasıflarından arınıp güzel ahlâk sahibi olmaya gayret eder; kendi benliğinden sıyrılıp Hak ta fâni olmayı arzular. İşte el-harakânî, bu sözleriyle yaşadığı dinî tecrübeleri civanmertleriyle paylaşmakta ve onlardan da bu seviyelere gelmelerini istemektedir. Kısaca, el-harakânî Yüce Allah ın kendisine verdiği nimetlere sürekli şükreden, duayı dilinden düşürmeyen, fiilî duanın hakkını veren, tavır ve davranışlarıyla duasında samimi olduğunu gösteren ve zor zamanlarda sabır ve dua ile Yüce Allah tan yardım isteyen bir mürşid-i kâmildir Sıkıntılı Zamanlarda Duayı Asla Terk Etmemesi Bir Kurban Bayramı günü el-harakânî nin oğlunu öldürerek kesik başını evinin bahçesine attıkları zaman onun şu rubâîyi söylediği haber verilir: Haşa ki Senin hükmüne karşı isyan/ figan edeyim yahut Senin (rızanın) hilafına bir nefes alayım. Bana yüz göz bebeği (oğlum, yavrum) daha lazımdır, Ta ki böylesi bir günde Sana kurban edeyim. 29 el-harakânî, böylesine büyük bir acı ve ağır bir imtihanla karşılaştığında bile derin bir teslimiyet ve sabır göstermiş, asla isyan etmemiş ve yüz oğlu bile olsa hepsini Allah yolunda kurban edeceğini söyleyerek sabrı elden bırakmamıştır. O, bu sözleri söylerken; Ey inananlar! Sarsılmaz bir sabır ve namazla/ dua (hayatın her anında Allah tan yana bir bilinç ve duyarlılık) ile (Allah tan) yardım dileyin! Unutmayın ki, Allah zorluklara karşı sabredenlerle beraberdir 30 âyetinin ve Esas sabır, musibetin ilk anında (ilk sarsıntıda) gösterilen sabırdır 31 ve İnsanlarla birlikte olup ezalarına katlanan bir Müslüman, onlara karışmayıp sıkıntılarına sabretmeyen Müslümandan daha 28 Dünya hayatının geçici, ahiret hayatının ise kalıcı olduğuyla ilgili bazı âyetler için bkz. el-kasas, 28/60; el-mümin, 40/39; eş-şûrâ, 42/36; el-a lâ, 87/ Çiftçi, a.g.e., s el-bakara, 2/ Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu l-buhârî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, 23/Cenâiz, 32, 43 (II, 79, 84); 93/Ahkâm 11 (VIII, 108); Müslim, Ebu l-hüseyin el-kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Thk.: Muhammed Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, 11/Cenâiz 8 (I, ), nr: 14, 15; Ebû Dâvud, 20/Cenâiz 22, 23 (III, ); Tirmizî, 8/Cenâiz 13, (III, ), nr: 987, 988; Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu ayb, Sünenu n-nesâî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, 21/Cenâiz 22, (IV, 22).

8 42 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , hayırlıdır 32 hadislerinin farkında olmalıdır. Nitekim gerçek erdem sahibi müminler, hayatlarının her anında ve özellikle şeytan ve taraftarlarıyla mücadele ederken karşılaştıkları sıkıntılara sabırla katlanırlar. Dolayısıyla el-harakânî, Kur ân da başka ayetlerde de ifade edildiği üzere 33 sıkıntı, zorluk ve güçlük anında karşılaştığı musibeti sabırla ve Yüce Allah ın yardımıyla aşmasını bilmiştir. el-harakânî; İlâhî! Senin sözünü benden kabul etmiyorlar (bazıları söylediklerimi ya anlamıyor ya da anlamak istemiyorlar!) 34 derken de yaşadığı sıkıntıları Yüce Allah a havale etmiş ve sadece O ndan yardım dilemiştir. Nitekim Hz. Nûh da bıkıp usanmadan yıllarca tebliğ görevini ifa ettikten sonra gücünün bittiği an; Rabbim! Ben yenilgiye uğradım, yardım et! 35 diyerek durumunu Yüce Allah a arz etmiştir. el-harakânî de tıpkı Hz. Nûh gibi Yüce Allah ile bağını kuvvetlendirmiş, İslâm ı tebliğ ve temsil görevini hakkıyla yapmaya çalışmış, insanlara faydalı bilgiler verme amacı taşımış, onların dertleriyle dertlenmiş, Hakk ı bulmaları için çırpınmış, 36 ama sağlıklı düşünmeyi başaramayan bazı insanlar tarafından gereği şekilde anlaşılamadığı ve hakaretlere maruz kaldığında da sabır ve dua ile Yüce Allah a yönelmesini bilmiştir. Bilindiği üzere Hz. Eyyûb de son derece ağır bir hastalığa yakalandığında doğrudan Yüce Allah tan bir istekte bulunmamış, durumunu O na arz etmekle iktifa etmiştir. 37 İslâm âlimleri Hz. Eyyûb un bu tavrını sabır erdeminde yükselişin ve kulluk terbiyesinin en güzel örneği olarak kabul etmişlerdir Duanın Sadece Yüce Allah a Mahsus Oluşu el-harakânî, duanın sadece Yüce Allah a yapılmasını, araya hiçbir aracı konulmamasını ve doğrudan O ndan talepte bulunulmasını tavsiye etmiştir. Çünkü o, Kur ân ın konuyla ilgili âyetlerinin farkındadır. Zira Kur ân, Allah tan başkasına, putlara veya kendilerine mutlak nitelikler izafe edilen başka 32 Tirmizî, 35/Kıyâme, 55 (IV, ), nr: 2507; İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-kazvînî, Sünenu İbn Mâce, Thk.: Muhammed Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992, 36/Fiten, 23 (II, 1338). 33 el-bakara, 2/177; el-âl-i İmrân, 3/142, 146, 186; el-hac, 22/35; en-neml, 27/ Attâr, a.g.e., s el-kamer, 54/ Demek sen, bu söze (Kur ân a) inanmazlarsa, arkalarından üzülerek âdeta kendini tüketeceksin! el-kehf, 18/6. Sen, bu Kur'ân'ı yalan sayanı bana bırak! Biz onları, bilmedikleri bir yönden yavaş yavaş azaba yaklaştırıyoruz. el-kalem, 68/44. Ayrıca bkz. el-kasâs, 28/ el-enbiyâ, 21/83-84; es-sâd, 38/ Çağrıcı, Mustafa, Dua, DİA, İstanbul, 1994, IX, 536.

9 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , yaratıklara dua ve kulluk edilmesini kesinlikle yasaklamıştır. 39 Nitekim müşrikler, Allah ın var ve bir olduğuna inandıkları halde 40 kutsalın kendisinde tezahür ettiğine inandıkları/ inandırıldıkları sahte varlıkları, nesneleri veya kişileri aracı kılmak suretiyle dileklerini Yüce Allah a iletmeye çalışmışlardır. Oysa Kur ân, böyle bir yaklaşımı şiddetle reddetmekte ve doğrudan Yüce Allah a dua ve kulluk edilmesini emretmektedir. Çünkü Kur ân a göre Allah tan başkasına dua edenler, ağzına su gelsin diye suya doğru ellerini açan, fakat elleri boş kalan kimselere benzerler. 41 Zira Allah ın dışında kendilerine dua edilenler ya Allah ın kulları 42 ya da O nun yarattığı şeylerdir. 43 Dolayısıyla bunlara dua edilmesi asla doğru değildir ve böyle yapanların duası boşa yapılmış bir duadır. 44 Çünkü sıkıntılara maruz kalan kimse, Kur ân-ı Kerim in bu konuda ne dediğine bakmak durumundadır. Aksi halde niçin yaratıldığı üzerinde düşünmeyen ve böyle önemli bir görevi olduğunu unutan insanoğlu kendine yazık edecektir. Nitekim Âdemoğlu bu dünyaya imtihan maksadıyla gönderilmiş olup 45 hayatı boyunca çok ciddi sınavlarla karşı karşıya kalabilecektir. 46 Dolayısıyla problemlerle karşılaşan kişiye düşen görev isyan etmek değil, bu imtihanı nasıl başarıyla atlatacağına odaklanmaktır. Hakikati bulmak için sağlıklı tefekkürün hakkını vermek, ciddi çaba sarf ederek imanını sağlamlaştırmak ve ömür boyu görünen ve görünmeyen şeytanlarla mücadelede kararlı ve azimli bir duruş sergilemektir. Ancak bu konuda insanların büyük çoğunluğunun sağlıklı 39 eş-şuarâ, 26/213; el-kasas, 28/ Müşriklerin Allah ın varlığını kabul ettiklerini gösteren âyetler için bkz. el-ankebût, 29/61, 63; Lokmân, 31/25; ez-zümer, 39/38; ez-zuhruf, 43/9, er-ra d, 13/ Allah'tan başka yalvardıklarınız, sizin gibi kullardır (onlar da sizin gibi insandır). Eğer doğru sözlü iseniz, onları çağırın da size cevap versinler. el-â raf, 7/ (Peki ya o yalvardığınız cansız olan nesneler ne öyle?) Yürüyecek ayakları mı var onların? Tutacak elleri mi? Görecek gözleri, işitecek kulakları mı var? De ki: Haydi, Allah'a ortak olarak gördüğünüz bütün o (canlı ve cansız aracı) varlıkları çağırın, bana karşı elinizden geleni ardınıza koymayın ve böylece bana göz açtırmayın! el-â raf, 7/195. Ayrıca bkz. en-nahl, 16/20; el-hac, 22/ el-mümin, 40/ O, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır el-mülk, 67/2. İnsan, kendisinin başıboş bırakılacağını mı zanneder. el-kıyâme, 75/ Muhakkak ki ölüm tehlikesiyle ve açlıkla, dünya malının, canın ve [alın teri] ürünlerinin kaybı ile sizi sınayacağız. Ama zorluklara karşı sabredenlere iyi haberler müjdele. el-bakara, 2/155. Ve hepinizi mutlaka sınayacağız ki [Bizim yolumuzda] üstün gayret gösterenleri ve sıkıntılara göğüs gerenleri (diğerlerinden) ayırabilelim. Çünkü biz, bütün iddialarınızı[n doğruluğunu] deneyeceğiz. Muhammed, 47/31.

10 44 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , tefekkür yapmadıkları ve çok yanlış kararlar aldıkları da görülmektedir. Nitekim Yüce Allah Hac sûresinde bazı sıkıntılarla karşılaşan insanların yaptıkları yanlışları şöyle haber vermektedir: Ve insanlardan kimi de vardır ki, Allah a (imanla küfrün) sınır(ın)da (şartlı olarak) kulluk eder. Öyle ki, başına bir iyilik gelse ondan hoşnut olur; ama başına sınayıcı bir güçlük gelse hemen bütünüyle yüz çevirir ve böylece dünyayı da ahireti de kaybeder. Zaten hiçbir şeyle kıyaslanamayan kayıp da gerçekten budur! 47 İmanları pamuk ipliğine bağlı ve gelgitler yaşayan böyle kimseler başlarına bir felaket, musibet, bela, sıkıntı, keder, acı, ıstırap, korku, hastalık, kaza vs. gelince hemen isyan ederler. Kabahati kendi yapıp ettiklerinde aramak yerine başkalarına ya da kader e, felek e, kısmet e, nasib e vs. yüklerler. Bazen de; Beni mi buldu? diye pervasızlaşıp isyan kokan sözler sarf edebilirler. İşte böyle bir imana sahip kimselerin sıkıntılarından kurtulmak için bazı yanlış yollara tevessül ettikleri müteakip âyette şöyle haber verilmektedir: (Başına gelen o sıkıntıdan kurtulmak için) Allah yerine, ne zarar ne de fayda sağlayabilen şeylere (kutsalın kendisinde tecelli ettiğine inandığı bir takım putlara, mezarlıklardaki yatırlara, ikonlara, tablolardaki resimlere, yüksek tepelere inşa edilmiş devasa anıtlara/ nesnelere) yalvarıp yakarır (onlardan medet umar). Düşülebilecek en vahim sapıklık da zaten budur! 48 Görüldüğü üzere âyette cansız bir takım nesnelerden medet uman böyle kimselerin yaptıklarının ne kadar kötü bir davranış olduğu açıkça ifade edilmektedir. Bir sonraki âyette ise yarım gönüllü inanmış söz konusu kimselerin bu sefer de canlı olan kimselere gidip yalvarmaları ve onlardan yardım istemeleri şu şekilde eleştirilmektedir: (Ve bazen de) kendisine zararı yararından çok olan kimseye yalvarıp yakarır (ondan medet umar); gerçekten de, bu ne kötü bir efendi ve ne kötü bir arkadaştır! 49 Bu âyet, içine düştüğü sıkıntıdan kurtulmak için doğrudan ve aracısız sadece Yüce Allah a yalvarmak, meleklerin ve müminlerin hayır dualarını alarak Yüce Allah ın rızasını kazanmaya çalışmak yerine, faydası az ama zararı çok daha fazla olan cincilere, üfürükçülere, muskacılara, büyücülere, falcılara, medyumlara, astrologlara, kâhinlere, arraflara, sahte mehdîlere, sahte şeyhlere, sahte hocalara, sahte tarikat önderlerine ve sahte din ve bilim adamlarına 47 el-hac, 22/ el-hac, 22/ el-hac, 22/13.

11 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , gidenleri eleştirmekte ve kınamaktadır. Gerçekten de, gerek geçmişte gerekse günümüzde hâlâ bazı insanlar böyle kimselere gitmekte ve onlardan yardım ummaktadır. Oysa mezkûr âyet, böyle yapanları ikaz etmekte ve yaptıklarının ne kadar çirkin olduğunu ifade etmektedir. Ancak bütün bu ikazlara rağmen yarım gönüllü inanan ve imanını tahkiki hâle getirmeyen bu kimseler hâlâ inatla girdikleri yanlış yolda ilerlemeye devam edebilmektedirler. Hac suresinin müteakip âyetlerinde ise, müminlerin özeliklerine ve onların ahirette karşılaşacakları güzelliklere işaret edildikten hemen sonra sadece Yüce Allah tan istemenin önemine şöyle dikkat çekilmektedir: Kim ki Allah ın kendisine bu dünyada ve ahirette yardım etmeyeceğini zannediyorsa, (gereken bütün fiilî duayı yaptıktan ve her türlü meşru sebebe sarıldıktan sonra, gönülden inanarak) ellerini kaldırıp Allah a dua etsin (sadece O ndan istesin). Bir de (umut bağladığı o canlı ve cansız tüm aracılardan umudunu) kessin. Baksın bakalım! Acaba başvurduğu bu (doğru ve yerinde) yöntem (kural, ilke, düstur, metot) sıkıntıya düştüğü o şeyi (fobi, kaygı, bunalım, stres, depresyon vs.) ondan giderecek mi gidermeyecek mi? (O zaman görsün! Elbette Yüce Allah onun sıkıntısını giderecektir!) 50 Bu âyetten anlaşıldığına göre Yüce Allah, tüm insanlığa hitap etmekte, sadece ve sadece Kendisine dua ve kulluk edilmesini ve aracıların tamamen devre dışı bırakılmasını tavsiye etmektedir. Ancak burada şu hususa dikkat çekilmesinde yarar vardır: Birisinin bir başkasından hayır dua istemesi ve onun da bu kişiye dua etmesi başka bir şey, Kutsal ın kendisinde tecelli ettiğini iddia eden kişiye veya nesneye gidip onu aracı kılması ve onun vasıtasıyla sıkıntılarından kurtulacağına inanması/ inandırılması başka bir şeydir. Dolayısıyla sıkıntılarla karşılaşan kimsenin tedaviyi yanlış yerde değil doğru yerde araması gerekir. Sıkıntı varsa mutlaka çaresi de vardır. Çare; her türlü maddî ve manevî sebebe sarıldıktan sonra sonucu Yüce Allah a havale etmek, O na asla şirk koşmamak, tüm sahte canlı ve cansız aracılardan uzaklaşmak, hayırlı olanı O ndan istemek ve sabırla beklemektir. Kur ân ın bu çağrısına kulak veren ve gereğini yapan kimselerin duaları Allah tarafından kabul edilecektir. Zira bunun en büyük delili Hac suresinin mezkûr âyetleridir. Bu itibarla, ciddi imtihanlarla karşılaşanların okuyacağı, anlayacağı, idrak edeceği ve uygulayacağı âyetler bunlar olmalıdır. 50 el-hac, 22/15.

12 46 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , Öte yandan bu ve benzeri âyetleri lafzen veya sayısal olarak okumak/ tekrarlamak yeterli değildir. Doğru olan, bu âyetlerin maksadını anlamak ve gereğini yapmaktır. İşte bu gerçeği özümseyenler için Kur ân ın bir hidayet ve şifa kaynağı olacağında şüphe yoktur. Nitekim el-harakânî, bu hakikatin farkında olmuş, talebelerini araya hiçbir aracı koymadan sadece Yüce Allah a dua etmeye ve O ndan yardım istemeye davet etmiştir. Ancak ne acıdır ki, bazı menkabelerde onun sefere çıkan bir topluluğa kendisini aracı koyarak Yüce Allah a dua etmelerini tavsiye ettiği 51 ifade edilmiştir. Oysa Kur ân ve Sünnet i çok iyi bilen bir İslâm âliminin böyle bir söz söylemesi asla mümkün değildir. Kendisinden sonra gelen bazı kimselerin ona itibar kazandırmak ve şeyhini diğer şeyhlerden üstün göstermek maksadıyla böyle bir menkabe uydurması, bunu tedavüle sokması ve daha sonra da bu menkabenin Ferîdüddin Attâr ın Tezkiratü l-evliyâ adlı kitabına girmesi kuvvetle muhtemeldir. Aynı şekilde Ferîdüddin Attâr ın eserinde aktardığı şu söz de uydurulmuş ve ona atfedilerek dolaşıma sokulmuş olmalıdır: Şeyhin (el-harakânî nin) şöyle dediği dilden dile dolaşır: Bizim toprağımızdaki taşa el sürüp hacet dileyenin haceti yerine getirilir. Onun bu sözünün doğruluğu tecrübeyle sabittir. 52 Maalesef bu sözün doğruluğunun tecrübeyle sabit olduğunu söyleyen Attâr da söz konusu ifadenin uydurulmuş ve el-harakânî ye nispet edilmiş olabileceğini aklına dahi getirememiştir. Dolayısıyla Attâr ın eserinde yer alan her bilgiye itimat edilmemesi ve çok yönlü analiz edilmesi gerekmektedir. Aksi halde bir kitaptaki bütün malumatı sorgulamaksızın almak, bunu yaygın hâle getirmek ve körü körüne savunmak böyle yapanları çok yanlış sonuçlara götürebilecektir. Benzer şekilde el-harakânî ye nispet edilen Nûru l-ulûm adlı eserde geçen şu söz de uydurulmuş ve istismarcılar tarafından yaygın hâle getirilmiş olmalıdır: Şeyh Ebu l-hasan el-harakânî dedi: Allah (c.c.) kalbime nida etti ki: Ey kulum! (Hayattayken yanına gelerek) sana el sürenler ve öldükten sonra senin mezarını ziyaret edenler var ya; bil ki benimle onlar arasında aracılık/ şefaat yapman gerekecektir. 53 Kanaatimizce Kur ân ve Sünnet i çok iyi bilen el-harakânî zaman zaman şatah ifadeler kullanmış olsa da yukarıdakine benzer sözler söylemesi kesinlikle 51 Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s Ebu l-hasan Harakânî, Nûru l-ulûm ve Münâcât ı, (Çeviri-Açıklama-Metin), Haz.: Hasan Çiftçi, Şehit Ebü l-hasan Harakânî Derneği Yay., Ankara, 2004, s. 249.

13 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , mümkün değildir. Zira yukarıdaki ifadeler, onun hikmet dolu diğer bütün sözlerini ve örnek kulluk tecrübesini boş, değersiz, anlamsız ve geçersiz kılmaktadır. Dolayısıyla herkesi sürekli Yüce Allah ı bilmeye, O na teslim olmaya, samimi bağlılığa, tevekküle ve hakikî anlamda kulluğa davet eden bir mürşid-i kâmilin bu tür şirk içeren sözler söylemesi, kabrinin bulunduğu yerdeki taşa el sürüp hacet dilemelerini etrafındakilere tavsiye etmesi veya sadece mezarını ziyaretle iktifa edeceklere şefaatçi olacağını ima etmesi kesinlikle imkânsızdır. Diğer taraftan tespit edebildiğimiz kadarıyla el-harakânî, civanmertlerine hiçbir zaman belli bazı klişe duaları şuursuzca okumayı veya tekrarlamayı önermemiş, duayı bir kâğıda yazıp yanında taşımayı veya duayı bir çeşit sihir tekniği gibi kullanmak suretiyle isteklerin gerçekleşmesini beklemeyi de tavsiye etmemiştir. Bunun yerine o, bütün insanları sadece Yüce Allah a yönelmeye ve içtenlikle O na dua etmeye davet etmiştir. Öte yandan Hz. Peygamber de belirli sayıda tesbih yerine yaratıkları adedince, kelimeleri sayısınca 54 veya Allah ın arşı ağırlığınca gibi geniş kapsamlı ifadeler kullanarak işi belli sayı ve rakamlara dökmeden, söz konusu kesretten kinaye ifadeleri tekrarlayarak dua edilebileceğini ifade etmiştir. 55 el-harakânî, Yüce Allah a bağlılığın ve sadece O ndan istemenin nasıl olması gerektiği konusunda da talebelerini sürekli bilgilendirmiştir. 56 Nitekim kâmil bir mümin sıkıntıda, sevinçte, darlıkta ve bollukta asla Yüce Allah tan yüz çevirmez; sadece O nu sever, O na tevekkül eder ve O ndan yardım ister. 57 Bu itibarla, Yüce Allah ile irtibatı sağlamlaştırmak, O na tam anlamıyla teslim olup bağlanmak ve sadece O ndan talepte bulunmak gerekir. el-harakânî nin sürekli dua ve niyazla Yüce Allah a yöneldiğinin bir başka delili ise şu ifadeleridir: Nakledildiğine göre el-harakânî, yanında kimsenin bulunmadığı sıralarda: Sen bana öyle bir şey söyledin ki bu âleme sığmaz! Ben (de) Sana öyle bir cevap verdim ki (bu da) iki âleme sığmaz! derdi Müslim, 48/Zikir, 19 (III, ), nr: 79; Tirmizî, 45/Daavât, 113 (V, ) nr: Parladır, Dua, IX, Bkz. Attâr, a.g.e., s Eğer kullarım sana Benim hakkımda sorular sorarlarsa -(bilsinler ki) Ben çok yakınım; dua edenin yakarışına her zaman karşılık veririm el-bakara, 2/186. Ayrıca bkz. el-bakara, 2/45-46; el-mümin, 40/ Attâr, a.g.e., s. 615.

14 48 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , Kanaatimizce aktarılan bu bilgi, el-harakânî nin sürekli Yüce Allah ı düşündüğünün ve O na dua ettiğinin bir kanıtı olarak gösterilebilir. el-harakânî bir başka sefer kendisine, Hızır ile sohbet etmeyi arzu eder misiniz? diye soran bir sûfîye: Evet arzu ederim diye cevap vermiş ve arkasından ona: Kaç yaşındasın? diye sormuştur. Sûfî: Altmış yaşındayım deyince el-harakânî ona: Yaşamaya yeniden başla! (Çünkü) seni O yarattığı halde (sen Yüce Allah ile değil de hâlâ) Hızır ile sohbet istiyorsun ha? Ben O nun sohbetinde bulunduğum (O na dua edip yalvardığım) sürece hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) sohbetinde bulunmayı temenni etmiyorum! 59 demiştir. Görüldüğü üzere el-harakânî, Hızır ile sohbet etmek isteyen o kimseyi uyararak Yüce Allah a yönelmesini tavsiye etmektedir. O, bu yaklaşımıyla civanmertlerine iyi bir ders vermekte, onları Yüce Allah ı tanımaya, baktıkları her yerde O nun varlığının ve birliğinin izlerini görmeye, Kur ân ı anlamaya, Kur ân vasıtasıyla Allah ile sohbet etmeye ve sadece O na kulluk etmeye davet etmektedir. Zira Allah ile sohbet etmek demek, Kur ân ın anlamı üzerinde düşünmek ve O na dua edip yalvarmak demektir. Nitekim el-harakânî; (Anlaşılamadığınızı düşündüğünüz zamanlar) halkla değil, Hak la sohbet ediniz (Yüce Allah ı Kur ân-ı Kerim ile tanımaya çalışınız! O na dua ediniz ve sürekli O nu zikrediniz). Çünkü görülmeye de, sevilmeye de, naz edilmeye de, hitap edilmeye de, dinlemeye de değer olan Allah tır (O nun kelâmıdır). 60 Kur ân, kulun Allah ı aradığı her vesileden daha üstündür. Öyleyse Allah ı sadece Kur ân la ara! 61 ve Allah kelâmındaki zevki tatmadan bu dünyadan giden hiçbir şeyden nasibini almamıştır 62 sözleriyle dua ve tefekkürün önemine işaret etmektedir. el-harakânî; Senin kullarından bazısı namaz ve orucu severler, bazısı haccı ve gazayı severler. Ve bazısı da ilim ve seccadeyi (ibâdetle meşgul olmayı severler.) (Allah ım!) Beni (tüm bunlardan) ayrı tut. Çünkü benim yaşamım ve sevgim Senden başkası için olmaz (o yüzden ben aciz kulunun dualarını kabul buyur ve beni fenâ makamına eriştir Allah ım!) 63 derken de aynı şekilde ilmi, ibâdeti ve cihat etmeyi küçümsememekte, bütün bunların kişiyi Allah a 59 Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s Hânî, Abdulmecîd b. Muhammed, Hadâiku l-verdiyye fî Hakâiki Ecillâ i Nakşbendiyye, (Nşr.: Abdulvekîl ed-derûnî), Dimeşk, ts., s. 105 den naklen Çiftçi, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s. 616; Çiftçi, a.g.e., s. 45.

15 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , yaklaştırmaya birer vesile olması gerektiğini ifade etmekte ve insanları Yüce Allah a duaya ve kulluğa yönlendirmektedir. el-harakânî; Kendime değil Allah a hayret ediyorum! Ben farkında olmaksızın iç dünyamda bunca pazarlar (melekeler, hasletler, özellikler) meydana getirmiş, daha sonra da beni ondan (iyilik ve kötülük yapabilme özelliğimden) haberdar etmiştir. Yüce Allah ın ilahiliğinde işte bu kadar aciz kalmışımdır! (Ey hayrette kalanların delili, hayretimi daha da artır!) 64 derken de Yüce Allah ı gerçek anlamda idrak etmekten de, O na hakkıyla şükretmekten de ne kadar aciz olduğunu ifade etmekte, hayretini ve nimetlerini daha da artırmasını O ndan bu şekilde niyaz etmektedir. Yine el-harakânî; İlâhî! Benim olan her şeyi (Senin) yoluna koydum, ayrıca Senin olan her şeyi de! Benliğim (nefsim) ortadan kalksın ve her şey Sen olasın diye! 65 derken de Nefsimi kötülüklerden arındırdım. Kalbimi ve ruhumu da tamamen Sana teslim ettim. Şu an orada sadece Sen varsın Allah ım! demek istemektedir. el-harakânî; Allah kalbime seslendi: Kulum sana ne lazımdır? İste! Ben de dedim ki: Allah ım! Senin varlığın yetmez mi ki, başka bir şey isteyeyim? 66 derken de bir insanın esas amacının Rabb in sevgisini, rızasını ve hoşnutluğunu kazanmaya çalışmak 67 olduğunu ifade etmektedir. Yine o; Allah ım! Ben Senden Seninle (Senin verdiğin o ruh sayesinde, Sana olan iman ve teslimiyetle) güçlüyüm. Benim olan şey (o ruhum) Sensin ve Sen Bâkîsin. Ve Senin olan şey (yani bendeki o ruh) öyle bir zaman olur ki kalmaz (yani ben de Sende fâni olurum) 68 diye dua ederken de gerçek Hak âşığının ve müttakî bir kulun vasıflarının nasıl olması gerektiğini ortaya koymaktadır. Zira o, Yüce Allah ı ulaşılmak istenen bir Sevgili olarak görmektedir. Kısaca, büyük bir İslâm âlimi olan el-harakânî sadece Yüce Allah a dua etmiş, O nun kelâmı Kur ân ı anlama çabası içinde olmuş, her zaman O ndan yardım istemiş ve samimiyetle hâlini O na arz etmiştir. 64 Attâr, a.g.e., s. 604, Attâr, a.g.e., s Ebu l-hasan Harakânî, Nûru l-ulûm, Haz.: Şenol Kantarcı, Ankara, 1997, s. 47; Harakânî, Nûru l-ulûm, Haz.: Çiftçi, s Allah ın rızası ise, bunların hepsinden daha büyüktür. İşte bu; en büyük mutluluk ve başarıdır. et-tevbe, 9/ el-harakânî, Nûru l-ulûm, Haz.: Kantarcı, s. 47.

16 50 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , Duada Samimiyet el-harakânî nin zaman zaman şöyle naz ve niyaz ettiği haber verilmektedir: İlâhî! Canımı almaya Azrâil i bana gönderme, zira ben canımı ona vermem. Bu canı ben ondan almadım ki ona iade edeyim. Ben ruhumu Senden almışım ve Senden başkasına teslim etmem! 69 el-harakânî, bu duasıyla Yüce Allah a olan derin saygı ve bağlılığını ifade etmeye çalışmaktadır. Onun bu samimi niyazının Yüce Allah ile irtibatın nasıl olması gerektiği hususunda civanmertlerini bilgilendirmeye yönelik olduğu ifade edilebilir. Nitekim el- Harakânî, talebelerinden Yüce Allah tan bir ruh taşıdıklarını unutmamalarını ve sürekli O nunla iletişim halinde olmaları istemektedir. el-harakânî, elbette kendisinin de ruhunu görevli ölüm meleğinin kabzedeceğinin farkındadır. Ancak o, bu niyazıyla civanmertlerine bir mesaj vermekte ve Allah ile samimiyet konusunda onları eğitip yetiştirmeye çalışmaktadır. Yine o; Dur ve Allah de ki onda fâni olasın 70 derken de insanları hep Yüce Allah ile olmaya, O na bütün kalpleriyle inanmaya ve her an O nu zikretmeye çağırmaktadır. Nitekim dua gönülden ve gizlice, korku ve saygı içinde, ümit, istek ve samimiyetle yapıldığında karşılık bulur. 71 Çünkü Hz. Peygamber yüksek sesle tekbir getirip dua edenleri şöyle uyarmaktadır: (Bu kadar fazla sesinizi yükseltmenize gerek yok! Çünkü) Sizler sağır ve uzaktaki birine değil, her şeyi işiten ve gören Allah a dua ediyorsunuz. 72 Hz. Peygamber in de ifade ettiği üzere dua duyarlı bir kalple, kesin ve sade bir dille yapılmalı; kabulü için acele edilmemeli 73 ve ses de fazla yükseltilmemelidir. Nitekim âyette şöyle buyurulmaktadır: De ki: İster Allah diye çağırın, ister Rahmân diye: O nu hangi isimle çağırırsanız çağırın, [O hep Birdir ve] bütün güzel ve üstün nitelikler O nundur. [O na dua et, ama] duanda sesini fazla yükseltme, çok fazla alçaltma da, ikisinin ortası bir yol tut! Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s el-a râf, 7/ Buhârî, 80/Daavât, 50 (VII, 162); Tirmizî, 45/Daavât, 3 (V, 457), nr: Günümüzde bazı duahanların yaptığı gibi dua esnasında bağırıp çağırmak, duada sınırı aşmak, ihlas hududunu geçip gösterişe dalmak tır. 73 Buhârî, 80/Daavât, 22 (VII, 153); Müslim, 48/Zikr, 25 (III, ) nr: 90-92; Tirmizî, 45/Daavât, 12 (V, 464), nr: el-isrâ, 17/110.

17 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , Naklederler ki bir gece el-harakânî namaz kılıyorken: İşte Ebu l- Hasan! İster misin sen de var olduğunu bildiğimiz (nefsanî ve süflî) şeyleri halka anlatalım da seni taşlasınlar! diye bir ses duyunca Şeyh (el-harakânî) hemen: İster misin ki, Sende var olarak bildiğim rahmeti ve gördüğüm keremi halka anlatayım da hiç kimse (artık) Sana secde etmesin diye karşılık vermiştir. Bunun üzerine bir avaz (hatiften bir ses) gelmiş ve: Hayır ne sen onu yap, ne de Ben bunu! 75 Buradan anlaşılıyor ki el-harakânî, içinde cereyan eden konuşmaları dışarı yansıtmakta ve civanmertlerini yetiştirirken bu tür sembolik ifadelerle onları bilgilendirmektedir. 76 Bu durum, onun Yüce Allah ile arasındaki samimiyeti göstermesi bakımından kayda değerdir. el-harakânî, tıpkı manevî şeyhi Bâyezid gibi Yüce Allah a derinden ve çok büyük bir saygıyla bağlı olduğunu şöyle ifade etmektedir: Allah önüme öyle bir sefer çıkardı ki, bu seferde çölleri, dağları, tepeleri, ırmakları, inişleri, yokuşları, korkuları, ümitleri, gemileri, denizleri geçtim (aştım). Tırnak ve saçtan, ayak parmağıma kadar her şeyi (tüm maddî varlığımı) geride bıraktım. Ondan sonra bildim ki, (daha tam kâmil bir) Müslüman değilim. Dedim: Ey Allah ım! Halkın (insanların) nazarında Müslümanım ve senin nazarında zünnar (şirk) sahibi biriyim; senin nazarında da (gerçek bir) Müslüman olmam için zünnarımı kes! (Öyle ki, Senden başkasına kulluk etmeyeyim; kalbimdeki her türlü kötü duyguyu kaldır; beni arındır; dünya sevgisini kalbimden al; onu boşamam konusunda bana yardım et ki, Sana hiçbir şeyi asla ortak koşmayayım! ) 77 el-harakânî nin bu sözünden de anlaşılacağı üzere o, manevî mürşidi Bâyezid gibi Hakk ın dışında bir şeye iltifat etmeyi şirk olarak değerlendirmiş, kalbine Allah tan başka bir şeyin sevgisinin girmesine izin vermemiştir. Çünkü Allah ın dışında kalan şeylere iltifat etmek kulu Yüce Allah a yönelmekten alıkoyar. Kul, O nun dışındaki her şeyden yüz çevirirse kalbi nurlarla dolar, dünyayı ve içindekileri önemsemez ve onlara ilgi duymaz. Görüldüğü üzere el-harakânî, bu sözüyle de Yüce Allah ile arasındaki samimi bağa işaret etmektedir. Bir keresinde el-harakânî şöyle söylemiştir: Hak dışında her ne varsa hepsini terk ettim; o vakit kendimi andım (kendi imanıma, teslimiyetime, samimiyetime baktım) ve Hak Sübhânehû ve Teâlâ dan cevap geldi (kalbimde bir 75 Attâr, a.g.e., s el-harakânî nin ilham anlayışı konusunda şu çalışmaya bakılabilir: Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l- Hasan el-harakânî'nin İlham Anlayışı, Usûl İslam Araştırmaları, Sayı: 16, Temmuz-Aralık, 2011, ss Attâr, a.g.e., s. 605.

18 52 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , inşirah hâsıl oldu, gönlüme bir ilham, bir aydınlık, bir huzur geldi.) Halktan (dünyadan, yaratılmışlardan, tüm insanlardan) ayrıldığımı (ve Hakk ın huzuruna kabul edildiğimi) anladım. Lebbeyk Allahümme lebbeyk (buyur Allah ım buyur!) diyerek ihram giydim, hac yaptım, vahdâniyette (O nun tekliğinde, O nun birliğinde, O nun sıfatlarında kayboldum ve bu halde iken) tavaf ettim. (Adeta) Beytü l-ma mur beni ziyaret etti; Kâbe beni tesbîh etti (beni andı, beni selamladı, sanki etrafımda dolaştı); melekler (tıpkı Allah ı övdükleri gibi) bana senâ etti. 78 Hakk ın sarayının içinde yer aldığı bir nur gördüm; Hakk ın sarayına varınca benden (beşerî sıfatlarımdan/ insanlığımdan) hiçbir şey kalmamış oldu (O nda fâni oldum, hiçliğimi idrak ettim). 79 el-harakânî, bu sözüyle de kendi iç dünyasında Yüce Allah ile konuşmasını aktarmakta ve manevî olarak yaşadığı aşkın hâlleri tasvir etmektedir. O, bu ifadeleri kendini saran engin manevî derinlik ve tarif edilemez metafizik duygular sonucu baktığı her şeyde Yüce Allah ın varlığının ve birliğinin izlerini görmesi/ idrak etmesi, O nun dışında hiçbir şeyi algılayamaması nedeniyle söylemiş olmalıdır. 80 el-harakânî, Yüce Allah a kulluğu tam yaparak nefsini tezkiye etmeyi 81 başardığı an şu sözleri söylemiştir: Eğer muhabbet sergisinde bana yer verirsen orada Senin dostluğunda mest olurum. Eğer heybet sergisinde bana yer verirsen Senin saltanatında (deli) divaneye dönerim; (bunun üzerine) küstahlık nuru (Sana karşı aşırı derecede, çılgınca bir aşk ve sevgi bende) baş gösterince her ikimiz bizzat ben oluruz. (Senin nurunu kendi ruhumda hissederim, Sende kaybolurum, böylece) benim benim, Sensin (benim her şeyim Sen olursun, ben ise Sende fâni olurum.) 82 Görüldüğü üzere böyle ulvî mertebelere yükselmek, Yüce Allah tan gafil olmamakla, zihinde menfi düşüncelere yer vermemekle ve büyük bir içtenlikle Yüce Allah a yönelmekle mümkün olabilir. 78 Çiftçi, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s. 607; Çiftçi, a.g.e., s Bu sözünün analiziyle ilgili bkz. Seyhan, Ebu'l-Hasan el-harakânî'nin İlham Anlayışı, ss Onun nefis tezkiye metodu ve nefis tezkiyesine yaklaşımıyla ilgili şu çalışmalara bakılabilir: Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l-Hasan el-harakânî'nin Nefsi Tezkiye Metodu, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 9/2 Winter 2014, ss ; Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l-Hasan el-harakânî'nin Nefis Tezkiyesine Yaklaşımı, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars, 2014, C. 1, Sayı: 1, ss Attâr, a.g.e., s Ayrıca bkz. Çiftçi, a.g.e., s. 138.

19 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , el-harakânî bir keresinde yaşadığı aşkın hâli şöyle açıklamıştır: Senin işin nedir? diyenlere Bütün gün oturmuş (kalbime): Yol açın (Padişah olan Yüce Allah geliyor!) diyorum, dedi. Bu nasıl oluyor? dediklerinde (el-harakânî) şöyle dedi: Allah tan gayri kalbe gelen her (türlü şeytânî) düşünceyi (vesveseyi) kovuyorum. Zira öyle bir makamdayım ki, bir sineğin sırrı bile bana kapalı değil. Onu şu memlekette (âlemde) niçin yaratmış, ondan muradı nedir, bilirim. Yani artık Ebû Hasan kalmamıştır, haberdar olan Hak tır, ben ortada yokum. Elime her ne alırsam mutlaka, Ya Rab! Bunu bedenimin tabiatı kılma! derim. 83 el- Harakânî, nefis tezkiyesinin sonunda ulaştığı makamı bu şekilde ifade etmiş olmalıdır. Nitekim onun kalbinde Yüce Allah tan başka hiçbir sevgiye yer kalmamış, fenâ mertebesine ulaşmış ve O na tevekküle, duaya, hamda, zikre ve şükre samimi bir şekilde devam etmiştir. Yüce Allah ile el-harakânî nin arasındaki samimiyetin boyutu hakkında bir fikir vermesi bakımından onun yaptığı münacatın burada zikredilmesinde yarar olduğu kanaatindeyiz. Nitekim el-harakânî, Yüce Allah ile samimi bir ilişkinin nasıl olması gerektiği ve O na nasıl dua edileceği konusunda şunları söylemiştir: (Anlatıldığına göre) el-harakânî bir gece (insanın) bütün tasavvurlarından münezzeh olan Yüce Allah a yapmış olduğu ibadet ve virdlerden sonra münâcâtta bulunarak şöyle (dua etmiştir) demiştir: Ey Allah ım! Kıyametin ertesi günü her birinin amel defterini ellerine verdikleri ve her birinin amelini kendisine gösterdikleri vakit sıra bana gelince, fırsat bulursam (Sana) ne makul cevap vereceğimi ben bilirim. Sonra hemen kendisine gizlice nida (kalbine ilham) geldi ki: Ya Ebu l-hasan! Haşir günü söyleyeceklerini şu anda söyle (bakalım!) (O da bunun üzerine) şöyle dedi: Ey Allah ım! Beni anne rahminde yarattığın zaman, karanlığın içinde beni aciz şekilde uyuttun; beni vücuda (dünyaya) getirdiğinde aç mideyi (nefsi) bana yoldaş ettin. Bu nedenle doğunca açlıktan ağlıyordum; beni kundağa koyduklarında rahatlık geldi sandım; sonra elimi ve ayaklarımı bağlayarak (beni) yordular (kıpırdayamadım); aklım başıma gelince ve artık konuşmaya başlayınca dedim: Bugünden sonra artık rahat olurum. (Ama nerede!) beni bir öğretmene verdiler. Terbiye eden sopasıyla emdiğimi burnumdan getirdi ve ondan korkar oldum. Onu aşınca (ergenliğe ulaşınca) şehvetin azgınlığından başka bir şeyle uğraşmayacak şekilde onu bana musallat ettin; zina ve kötülüğün cezası korkusuyla bir kadınla evlenince bana çocuklar verdin, onların (sevgi ve) şefkatini içime soktun; onların yiyeceği ve elbisesi endişesiyle ömrümü tükettin. 83 Attâr, a.g.e., s. 636.

20 54 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Dergisi , Onu aşınca ihtiyarlığı ve zayıflığı bana vererek organlarıma hastalık koydun; onu aşınca öldüm ve dedim ki: Ölünce (artık) rahatlarım. Bin bir işkence yaparak acımasız kılıçla ruhumu almak için beni ölüm meleğinin elinde tutuklattın. Onu aşınca beni karanlık mezara koydun; o karanlıkta ve çaresizlikte bana iki sorgucu şahsı (meleği) gönderdin ki (sordular): Senin Allah ın kimdir ve senin milletin nedir? (Hangi peygamberin ümmetindensin?) O cevaptan kurtulunca beni mezarda dirilttin; beni kıyâmetin kızgınlığında haşir ettiğin zaman nedamet ve pişmanlık içeren defterimi elime verdin. Oku kitabını! dedin. Ey Allah ım! Benim kitabım bu söylediklerimdir, (amel defterim işte budur. Ben zaten dünyadayken bu duygu ve düşünceler içindeydim. Sana olan imanım tamdı. Senin istediğin gibi bir kul olmaya çalışıyordum ancak) bütün bunlar (yaşadığım zorluklar, sıkıntılar) benim (hakiki anlamda) ibadetime (Sana kulluğuma) engel idi. Bunca sıkıntı ve meşakkat nedeniyle Allah olarak Senin hizmetinin gereğini (kulluğumu tam olarak) yerine getiremedim (acizliğimi ve fakrımı biliyor ve bunu ikrar ediyorum. Tamam da. Pekâlâ, ben de şimdi Sana soruyorum): Seni bağışlamaktan ve günahımı affetmekten alıkoyan kimdir? (Hâkimlerin hâkimi Sen değil misin?) (Bunun üzerine Ebu l-hasan ın kalbine) nida geldi ki: Ey Ebu l-hasan, (Bana olan iman ve teslimiyetini böyle samimi bir şekilde itiraf etmen ve bu zamana kadar yaptığın sâlih ameller nedeniyle Ben de) kendi faziletim ve cömertliğimle seni bağışladım. 84 Kanaatimizce el-harakânî, Yüce Allah ile samimiyetini böyle yüksek derecelere ulaştıran ihlaslı, sâlih ve kâmil bir müminin Yüce Allah tarafından bağışlanacağını göstermek ve bunu civanmertlerine anlatmak maksadıyla böyle sembolik bir anlatımı tercih etmiş, talebelerinin daha rahat anlayabileceği bir dille meramını ifade etmiş olmalıdır. Nitekim onun münacatında dile getirdiği konular imtihanın tabiî bir gereğidir ve dünyadaki her bir insanın başına değişik şekillerde gelmektedir. Dolayısıyla el-harakânî nin buradaki esas maksadının bu münacatı işitenlerin Rableriyle aralarındaki kurbiyyeti daha da yüksek seviyelere çıkarmaları amacına matuf olduğu söylenebilir Dualarında Müminlere de Yer Vermesi el-harakânî, kendisini ziyarete gelen Gazneli Sultan Mahmud u uğurlarken Sultan Mahmud un ona dönerek; Bana dua et! demesi üzerine; Allah ım! Hesabın görüleceği gün beni, anamı, babamı ve bütün müminleri 84 el-harakânî, Nûru l-ulûm, Haz.: Çiftçi, s Ayrıca bkz. Çiftçi, a.g.e., s. 40.

21 Ahmet Emin SEYHAN / Harakani Quarterly , bağışla 85 derken sana da dua etmiş oluyorum diye karşılık vermiştir. Sultan Mahmud ise: (Bana) özel olarak dua et deyince Şeyh el-harakânî: Ey Mahmud! Sonun mahmûd olsun! demiştir. 86 el-harakânî, Sultan Mahmud a hayır dua ederken Kur ân daki âyete doğrudan işaret etmekte, kendisine Sultan olduğu için farklı bir muamelede bulunamayacağını ifade eder tarzda diğer müminler için yaptığı genel duanın içinde onun da yer aldığını belirtmektedir. Ancak Sultan Mahmud kendisi için özel duada ısrar edince el-harakânî, hem onu uyaran hem de bir mesaj içeren; Ey Mahmud! Sonun mahmûd olsun! duasını yapmaktadır. Yani el-harakânî, bu duasıyla ömrün sonunda gelinen noktanın çok önemli olduğuna dikkat çekmekte ve Ey Mahmud! Ecelin geldiğinde dünyadan öyle bir ayrılasın ki, meleklerin ve müminlerin övgü ve takdirini hak edesin! Bu dünyada örnek alınabilecek mükemmel bir hayat yaşayasın ki, ahirette övülenlerden olmayı hak edesin! anlamına gelebilecek güzel ve özlü bir dua yapmaktadır. Bu da, el- Harakânî nin az ama öz konuşan, etkileyici sözler söyleyen, sözünü söylemekten çekinmeyen, muhatabı kim olursa olsun doğru, ilkeli ve kararlı bir duruş sergileyen kişiliğe sahip olduğunu göstermektedir ki, tüm bu güzel hasletler ondaki Kur ân ve Sünnet kültürünün bir yansıması olarak görülebilir. el-harakânî, bir başka zaman tüm insanlığa duyduğu engin şefkat ve merhameti şu temennisiyle dile getirmiştir: Keşke bütün halkın yerine ben ölseydim de halkın ölüm acısını tatması gerekmeseydi. Keşke bütün halkın hesabını (Yüce Allah) benden sorsaydı da halkın kıyâmette hesap vermesi gerekmeseydi. Keşke bütün halkın cezasını (Yüce Allah) bana çektirseydi de insanların cehennemi görmeleri gerekmeseydi. 87 O, başkaları için böyle dua ederken ulaştığı yüksek manevî dereceyi ve tüm insanlığa duyduğu derin şefkat ve merhameti 88 ortaya koymaktadır, denilebilir. 89 Görüldüğü üzere el-harakânî, dualarında bütün müminlere yer vermekte, ancak öğretisini takip edenlere de özel dualar yapmaktadır. 85 İbrâhim, 14/ Attâr, a.g.e., s Attâr, a.g.e., s et-tevbe, 9/128; Hûd, 11/75; el-fetih, 48/29; el-beled, 90/ el-harakânî'nin hoşgörü anlayışıyla ilgili şu çalışmaya bakılabilir: Seyhan, Ahmet Emin, Ebu'l- Hasan el-harakânî'nin Sevgi, Şefkat, Merhamet ve Hoşgörü Anlayışı, KAÜİFD, Kars, 2014, Sayı: 2, ss