Kayaların Dayanım Özelliklerinin Farklı Doygunluk Koşullarında P-dalga Hızından Kestirimi ve P-Dalga Hızının Fiziksel Özelliklere Olan Duyarlılığı

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Kayaların Dayanım Özelliklerinin Farklı Doygunluk Koşullarında P-dalga Hızından Kestirimi ve P-Dalga Hızının Fiziksel Özelliklere Olan Duyarlılığı"

Transkript

1 Yerbilimleri, 33 (3), Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni Bulletin of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University Kayaların Dayanım Özelliklerinin Farklı Doygunluk Koşullarında P-dalga Hızından Kestirimi ve P-Dalga Hızının Fiziksel Özelliklere Olan Duyarlılığı Prediction of Strength Properties of Rocks at Different Saturation Conditions from P-wave Velocity and Sensitivity of P-wave Velocity to Physical Properties Hasan KARAKUL 1, Reşat ULUSAY 2 1 MTA Genel Müdürlüğü, Fizibilite Etütleri Dairesi, Kaya-Zemin Mekaniği Birimi, Ankara 2 Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Beytepe, Ankara Geliş (received) : 27 Ağustos (August) 2012 Kabul (accepted) : 21 Ekim (October) 2012 ÖZ Laboratuvar ortamında kolaylıkla ölçülebilmeleri nedeniyle sismik hızlar (özellikle P-dalga hızı) kullanılarak kayaların dayanım ve deformabilite özelliklerinin kestirimi kaya mekaniği alanında ilgi çekici konular arasında yer almıştır. Günümüze değin birçok araştırmacı tarafından dayanım özelliklerinin P-dalga hızı kullanılarak tahmini amacıyla çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Ancak bu çalışmalarda doygunluğun etkisi ayrıntılı olarak incelenmemiştir. Doygunluğun dayanım özelliklerinin P-dalga hızından kestirimi üzerindeki etkisinin dikkate alınması, sözü edilen ilişkilerin farklı doygunluk koşullarının değerlendirilmesinin gerektiği kaya mühendisliği uygulamalarında kullanılabilirliği açısından oldukça önemlidir. Bu husus dikkate alınarak bu çalışmada, kayaların dayanım ve deformabilite özellikleri ile P-dalga hızı arasındaki ilişkiler farklı doygunluk koşulları için araştırılmıştır. Bu amaçla ondört farklı kaya türü kullanılarak bunların dayanım (tek eksenli sıkışma dayanımı, çekilme dayanımı, kohezyon) özellikleri ve elastisite modülleri ile P-dalga hızları farklı doygunluk koşullarında tayin edilmiştir. Deneysel veri esas alınarak, dayanım özellikleri ile P-dalga hızı arasındaki ilişkiler basit ve çok değişkenli regresyon teknikleriyle araştırılmış ve kestirim amaçlı görgül ilişkiler geliştirilmiştir. İstatistiksel analizler, P-dalga hızı, doygunluk ve doygunluktaki etkin kil içeriği (DEKİ) gibi bağımsız değişkenlerin kullanıldığı görgül eşitliklerin yüksek bir kestirim performansına sahip olduğunu göstermiştir. P-dalga hızının gözeneklilikle ters, yoğunlukla doğru orantılı olarak değiştiği gözleminden hareketle, kaya malzemesi içindeki farklı fazların ifade edilebildiği katı tane yoğunluğu ve gözeneklilik özellikleri kullanılarak P-dalga hızının kestirimine olanak sağlayan görgül bir eşitlik de önerilmiştir. Ayrıca, doygunluktaki artışa bağlı olarak, P-dalga hızında artış gözlenen kaya türlerinde kalite indeksi artarken (fisürlülük azalırken), P-dalga hızı azalan kaya türlerinde kalite indeksi de azalmaktadır. Anahtar Kelimeler: P-dalga hızı, doygunluk, tek eksenli sıkışma dayanımı, çekme dayanımı, kohezyon, deformabilite, doygunluktaki etkin kil içeriği, görgül ilişki ABSTRACT Since the easy measurement of seismic velocities (particularly P-wave velocity) in laboratory environment, their use to predict the strength and deformability properties of rocks became one of the interesting subjects in rock * R. Ulusay E-posta: resat@hacettepe.edu.tr

2 240 Yerbilimleri mechanics. Up to the present, studies on the prediction of strength properties from P-wave velocity have been conducted by a number of investigators. But in these studies, the effect of saturation on the prediction equations has not been investigated. Consideration of saturation on these predictions is important for the use of empirical relationships when the evaluation of different saturation conditions is necessary in rock engineering applications. By considering this issue, in this study, the relationships between the strength and deformability properties and P-wave velocity were investigated at different saturation conditions. For this purpose, strength (uniaxial and tensile strengths and cohesion), modulus of elasticity and P-wave velocity of fourteen different rock types were determined at different saturation conditions. Based on the experimental data, the relationships between strength properties and P-wave velocity were investigated using simple and multiple regression techniques and prediction equations were developed. The statistical analyses indicated that the empirical equations including independent variables such as P-wave velocity, saturation and effective clay content on saturation (ECCS) have high prediction performance. Based on the observation that the P-wave velocity has negative and positive correlations with porosity and density, respectively, using the grain density and porosity, an empirical relationship for the prediction of P- wave velocity was also recommended. In addition, depending on increase in saturation, quality index increases in rock types having increasing P-wave velocity, while it decreases for rock types having decreasing P-wave velocity. Keywords: P-wave velocity, saturation, uniaxial compressive strength, tensile strength, cohesion, deformability, effective clay content on saturation, empirical relationship GİRİŞ Laboratuvar ortamında kolaylıkla ölçülebilmesi nedeniyle, P-dalga hızı ( ) kullanılarak kaya malzemelerinin dayanım, deformabilite ve fiziksel özelliklerinin tahmini kaya mekaniği alanında ilgi çekici araştırma konularından biri olmuştur. Günümüze değin, bazı araştırmacılar ile dayanım özellikleri arasındaki ilişkileri incelerken (D Andrea vd. 1965; Ohkubo ve Teresaki 1977; Aydan vd., 1992, 1993, 1996; Sato vd., 1995; Apuani vd., 1997; Lal, 1999; Kahraman, 2001; Yaşar ve Erdogan, 2004; Karakuş ve Tütmez 2006; Chang vd., 2006; Erguler, 2007; Vasconcelos vd.,. 2008; Çobanoğlu and Çelik 2008; Erguler and Ulusay, 2009; Khandelwal ve Singh 2009; Török ve Vásárhelyi, 2010; Sarkar vd., 2011), bazı araştırmacılar (Wyllie vd., 1956; Gardner vd.,1974; Fourmaintraux, 1975, 1976; Saito, 1981; Han, 1986; Klimentos, 1991; Kahraman vd., 2005,; Kahraman, 2007; Kahraman ve Yeken, 2008; Török ve Vásárhelyi, 2010) ise fiziksel özelliklerle P-dalga hızı arasındaki ilişkiler üzerine yoğunlaşmıştır. Wyllie vd. (1956), ile gözeneklilik arasındaki ilişkileri kaya içerisindeki farklı fazları dikkate alarak incelemişler ve zaman ortalama eşitliğini önermişlerdir. Fourmaintraux (1975); kireçtaşı, kumtaşı ve granit örnekleri üzerinde gerçekleştirdiği çalışmada nin gözeneklilikle ters orantılı olarak değiştiğini belirlemiştir. Gardner vd. (1974), kumtaşı, şeyl, kireçtaşı, dolomit gibi kayalarda ile yoğunluk arasındaki ilişkiyi araştırmış ve nin yoğunlukla doğru orantılı olarak değiştiğini belirlemiştir. Han (1986), kuru ve tam doygun koşullarda nin gözeneklilik ve kil içeriğine karşı duyarlılığını çok değişkenli regresyon analizleriyle incelemiş ve her iki parametredeki artışın de bir azalmaya neden olduğunu ortaya koymuştur. Doygun kumtaşı örneklerinde nin kil içeriğiyle değişimini araştıran Klimentos (1991), kil içeriğindeki artışa bağlı olarak de azalma olduğunu belirlemiştir. Kahraman vd. (2005) traverten örnekleri üzerinde gerçekleştirdikleri deneylerde yoğunluk, gözeneklilik, ağırlıkça su emme ve boşluk oranı gibi fiziksel özelliklerle arasındaki ilişkileri araştırmışlar ve tahmine yönelik görgül ilişkiler önermişlerdir. Traverten örnekleri üzerinde çalışan Török ve Vasarhelyi (2010) kuru ve doygun koşullar için, yoğunluk ve gözeneklilik arasında ilişkileri belirlemişler ve nin yoğunlukla doğru, gözeneklilikle ters orantılı olarak değiştiğini vurgulamışlardır.

3 Karakul ve Ulusay 241 Gerek dayanım ve deformabilite özellikleri, gerekse kayaların doygunluğundan etkilenmektedir. Dayanım özelliklerinin doygunluğa veya su içeriğine bağlı olarak gösterdiği azalım (Dyke ve Dobereiner, 1991; Hawkins, 1998; Lashkaripour, 2002; Vasarhelyi, 2005; Ergüler, 2007; Török ve Vásárhelyi, 2010) ile doygunluğa veya su içeriğine bağlı olarak deki değişim (Wyllie vd., 1956; Nur ve Simmons, 1969; Gregory, 1976; Saito, 1981; Han, 1986; Cadoret vd., 1995; King vd., 2000; King, 2009; Kahraman, 2007) bazı araştırmacılarca incelenmiştir. Saito (1981) andezit, dasit, bazalt, kuvars diyorit gibi kaya türlerinde, Han (1986) ve Wyllie vd. (1956) de kumtaşlarında doygunluğa bağlı olarak nin arttığını belirlemişlerdir. Cadoret vd. (1995) homojen kireçtaşlarında doygunluğun belirli bir düzeye ulaşana değin de önemli bir değişiklik olmadığını, bu düzeyin aşılması halinde ise belirgin bir artışın kaydedildiğini saptamışlardır. King vd. (2000) ve King (2009) düşük kil içeriğine sahip kumtaşlarında doygunluğa bağlı olarak de artış gerçekleştiğini ifade etmiştir. Nur ve Simmons (1969) granitlerde doygunluktaki azalmaya bağlı olarak P-dalga hızında azalma gerçekleştiğini vurgulamışlardır. Gregory (1976) yaptığı ölçümler sonucunda doygunluğa bağlı olarak değerlerinde artış ve azalma gösteren kaya türlerinin varlığını belirlemiştir. Kahraman (2007), 41 farklı kaya türü kullandığı çalışmasında sedimanter, mağmatik ve metamorfik kaya türleri için kuru ve doygun koşullarda değerleri arasındaki ilişkileri ayrı ayrı incelemiş ve görgül ilişkiler önermiştir. ile dayanım ve deformabilite özellikleri arasındaki ilişkilere yönelik çalışmaların büyük çoğunluğu tek eksenli sıkışma dayanımının den kuru koşulda kestirimi ile ilgili olup, doygunluğun etkisi, dolayısıyla farklı doygunluklarda kayanın jeomekanik özelliklerinin den tahmini konusu incelenmemiştir. Sadece Ergüler (2007), Ergüler ve Ulusay (2009) ve Török and Vásárhelyi (2010) kuru ve tam doygun koşullar için tek eksenli sıkışma dayanımının den kestirimine yönelik görgül eşitlikler önermişlerdir. Ergüler (2007) ve Ergüler ve Ulusay (2009) dayanım özellikleri ile arasındaki ilişkileri kil içeren kayalar için kuru, doygun ve % bağıl nem koşulları için araştırmış ve dayanımın den tahmini amacıyla görgül ilişkiler önermiştir. Török ve Vasarhelyi (2010), iki farklı traverten türü için tek eksenli sıkışma dayanımı ve arasındaki ilişkileri kuru ve doygun koşullar için incelemiştir. Ancak bu çalışmalar, benzer kaya türlerinde ve sadece iki farklı doygunluk koşulu dikkate alınarak gerçekleştirilmiş olduğu için, farklı kaya türleri için doygunluğun dayanım özellikleri ve arasındaki ilişkiler üzerindeki etkisinin incelenmesi gereksinimi doğmuştur. Griffith yenilme ölçütüne göre bir kaya malzemesinde yenilmenin gerçekleşmesi için gereken çekilme gerilmesi mikro çatlak boyunun karekökü ile ters orantılı olarak değişim göstermektedir (Hudson ve Harrison, 1997). üzerinde de mikro çatlak yoğunluğunun olumsuz etkileri söz konusudur. Bu nedenle bu iki özellik arasında mikro çatlakların yoğunluk ve boyutlarının bu özelliklere olan etkileri dikkate alındığında çok önemli benzerliklerin varlığı söz konusudur. Çekilme dayanımının den kestirimi ile ilgili olarak ise, çok az sayıda (Apuani et al., 1997; Khandelwal ve Singh, 2009; Vasconcelos vd., 2008) ve sadece kuru koşulda gerçekleştirilmiş çalışmalar bulunmaktadır. Vasconcelos vd. (2008) nin granitler, Khandelwall ve Singh (2009) in ise kömür içeren kayalar için çekilme dayanımı ile arasında belirledikleri yüksek korelasyon katsayısına sahip ilişkiler ile Apuani vd. (1997) nin gnayslar için özellikle foliasyon düzlemlerine paralel yöndeki farklı doğrultularda belirledikleri ve çekilme dayanımı değerlerinde yönelime bağlı değişimlerin neredeyse bire bir örtüştüğüne ilişkin saptamaları, yukarıdaki kuramsal yaklaşımı destekleyici niteliktedir. Öte yandan çok az sayıda araştırmacı ile makaslama dayanımı parametreleri arasındaki ilişkileri incelemiştir (Lal, 1999; Chang vd., 2006; Khandelwall ve Singh, 2009). Lal (1999) şeyller üzerinde yapılmış üç eksenli deneylerin sonuçları ile aynı birimler için belirlenmiş değerlerini karşılaştırmış ve tahmin edilen ve deneysel olarak belirlenen en büyük makaslama dayanımı değerlerinin birbirlerine yakın olduğunu ortaya koymuştur. Chang vd. (2006), Lama ve Vutukuri (1978) ve Carmichael (1982) tarafından elde edilmiş laboratuvar verileri ile Lal (1999) tarafından içsel sürtünme açısı ve arasında geliştirilmiş ilişkinin kestirim performansını karşılaştırmış ve laboratuvar verilerinin eğri etrafında çok geniş

4 242 Yerbilimleri bir saçılım sergilediğini belirtmiştir. Khandelwall ve Singh (2009) kömür, şeyl ve kumtaşları için makaslama dayanımı ile arasında yüksek korelasyon katsayısına sahip bir ilişki belirlemişlerdir. Ancak bu araştırmacılar makaslama dayanımının hangi normal gerilme için belirlendiğini ifade etmemişlerdir. Makaslama dayanımı parametrelerinden kohezyon sıfır normal gerilme altındaki makaslama dayanımı olarak tanımlanırken, içsel sürtünme açısı normal gerilmeye bağımlı olarak dayanım artışı düzeyini kontrol etmektedir. Makaslama dayanımında normal gerilmedeki artışa bağlı olarak gerçekleşen dayanım artışı mikro çatlak yoğunluğundan olumsuz yönde etkilenen değerlerinde her zaman bir artışa karşılık gelmemektedir. Bunun nedeni ise, uygulanan normal gerilmenin (üç eksenli deney için yanal gerilme) her zaman mikro çatlakları kapatıcı etki gerçekleştirememesi, bazen de mikro çatlakların yönelimlerine bağlı olarak mikro çatlakların genişlemesine de neden olabileceği için de bir azalmaya neden olmasıdır. Bu nedenle mekanik olarak makaslama dayanımı ile arasında bir ilişki önerilmesi doğru bir yaklaşım olarak gözükmemektedir. Bu nedenle normal gerilmenin sıfır olması durumunda makaslama dayanımını ifade eden kohezyon ile arasındaki ilişkinin araştırılması daha uygundur. Yukarıda kısaca değinilen önceki çalışmaların sonuçları dikkate alındığında, kayaların dayanım özelliklerinin farklı doygunluk koşulları için den tahmininin ve nin kayaların fiziksel özelliklerine karşı duyarlılığının farklı türde kayalar için araştırılmasının konuya katkı sağlayacağı düşünülmüştür. Bu gerekçeden hareketle bu çalışmada; (i) tek eksenli sıkışma dayanımı, Brazilian çekilme dayanımı, kohezyon, elastisite modülü ve nin doygunluğa bağlı değişiminin araştırılması, (ii) nin gözeneklilik, yoğunluk gibi bazı fiziksel özelliklere karşı olan duyarlılığının incelenmesi ve nin bu özelliklerden tahmini amacıyla görgül eşitliklerin önerilmesi (iii) farklı doygunluk koşulları için dayanım özelliklerinin den tahmin edilmesi ve (iv) doygunluğun modül oranı, dayanım oranı ve fisürlülük sınıflamaları üzerindeki etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda; Türkiye nin değişik yerlerinden derlenen farklı kaya türleri kaya mekaniği laboratuvar deneylerine tabi tutularak yukarıda sözü edilen mekanik ve fiziksel özellikler farklı doygunluk koşulları için tayin edilmiştir. Tek eksenli sıkışma ve Brazilian çekilme dayanımı verileri kullanılarak kayaların Mohr Coulomb yenilme zarfları çizilmiş ve kullanılan kaya türlerinin farklı doygunluk koşullarındaki kohezyonları belirlenmiştir. Farklı doygunluk koşulları için dayanım özelliklerinin den tahmin edilmesi amacıyla basit ve çok değişkenli regresyon analizleri yapılarak görgül eşitlikler önerilmiştir. Çok değişkenli regresyon analizleri ile belirlenen görgül eşitliklere ait regresyon katsayılarının önemlilik dereceleri t- ve F- testleriyle incelenmiş ve model yeterlilikleri kontrol edilmiştir. Bu çalışma kapsamında fiziksel özelliklerden nin tayini amacıyla da bir görgül eşitlik önerilmiştir. Ayrıca, farklı doygunluk koşulları dikkate alınarak, çalışmada kullanılan tüm kaya türleri için modül oranı, dayanım oranı ve fisürlülük sınıflamaları da gerçekleştirilmiştir. ÖRNEKLEME ÇALIŞMALARI VE LABORATUVAR DENEYLERİ Bu çalışmada doygunluk derecesi önem taşıdığı için gözenekliliği ihmal edilecek düzeyde düşük ve gözenekler arası bağlantısız olan kaya türleri (özellikle derinlik kayaları ve metamorfik kayalar) dikkate alınmamış ve doyurulmaya uygun olan volkanik, volkano-sedimanter ve sedimanter toplam 14 kaya türünden örnekler Türkiye nin değişik bölgelerinden derlenmiştir (Çizelge 1). Derlenen örneklerde deneyde kullanılacak örnek boyutları dikkate alınarak herhangi bir zayıflık düzleminin bulunmamasına ve kaya türlerinin çok düşükten çok yükseğe kadar değişik kil içeriklerine sahip birimlerden seçilmesine özen gösterilmiştir. Derlenen kaya türleri için mineralojik-petrografik çözümlemeler (ince kesit çözümlemeleri) ve X-ışınları kırınım (XRD) çözümlemeleri Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü laboratuvarlarında gerçekleştirilmiştir. XRD difraktogramları Philips PW-1140 model difraktometreyle çekilmiş olup, tüm kayaç çözümlemelerinde difraktogramlardaki piklerin

5 Karakul ve Ulusay 243 Çizelge 1. Çalışmada kullanılan kaya türleri, alındıkları yerler ve jeolojik yaşları. Table 1. Rock types used in the study, their sampling locations and geological ages. Kaya türü Örnek no. Alındığı yer Jeolojik yaş Marn 1 Milas (Muğla) Orta Miyosen (1) Kumtaşı 2 Yatağan (Muğla) Üst Miyosen (1) Andezit-1 3 Ankara Merkez Orta-üst Miyosen (2) Killi kireçtaşı 4 Milas (Muğla) Orta Miyosen(1) Andezit-2 5 Gölbaşı (Ankara) Orta-üst Miyosen (2) Tüf 6 Nevşehir Merkez Neojen (3) İgnimbirit 7 Avanos (Nevşehir) Üst Miyosen-Pliyosen (4) Andezit-3 8 İncesu (Kayseri) Üst Miyosen-Kuvaterner (5) Kireçtaşı 9 Gölbaşı-Haymana Yolu Permo-Triyas (2) Kumtaşı 10 Gölbaşı-Haymana Yolu Kretase-Paleosen (2) Killi kireçtaşı 11 Haymana (Ankara) Üst Kretase (2) Kumtaşı 12 Üzülmez (Zonguldak) Namuriyen (6) Kiltaşı 13 Üzülmez (Zonguldak) Namuriyen (6) Marn 14 Ereğli-Akçakoca Yolu (Zonguldak) Üst Kretase-Eosen (7) Atalay (1980); (2) Erol (1954); (3) Pisoni (1961); (4) Temel (1992); (5) Innocenti vd. (1975) Yergök vd. (1987); (7) Altun ve Aksay (2002) tanımladığı minerallerin belirlenmesi için ASTM (1972) nin kartoteksleri kullanılmıştır. Difraktogramlardaki piklerin yüzdeleri ise, Gündoğdu (1982) tarafından önerilen yönteme göre belirlenmiştir. İnce kesit ve XRD çözümlemelerinden elde edilen sonuçlara göre kaya türleri için petrografik adlandırma yapılmış ve tayin edilen mineral içerikleri Çizelge 2 de verilmiştir. Araziden derlenerek laboratuvara nakledilen kaya bloklarından NX (54.7 mm) ve NQ (47.6 mm) çaplı karot örnekleri alınarak bu örnekler üzerinde farklı doygunluk koşullarında tek eksenli sıkışma dayanımı, Brazilian çekme dayanımı, elastisite modülü ve nin yanı sıra, bazı fiziksel özellikler (kuru birim hacim ağırlık, gözeneklilik, ağırlıkça su emme) tayin edilmiştir. Farklı doygunluk koşulları için (S r =0, S r =0.2, S r =0.5, S r =0.7, S r =1) kaya türlerinin kohezyonları söz konusu doygunluk için belirlenmiş ortalama Brazilian çekilme dayanımı ve tek eksenli sıkışma dayanımı değerlerine ait Mohr dairelerinin ortak teğetinden tayin edilmiştir (Şekil 1). Tüm kaya mekaniği deneylerinde ISRM (2007) tarafından önerilmiş yöntemler ve ağırlıkça su emme tayinlerinde ise ASTM (2001) standartları dikkate alınmıştır. Farklı doygunluk koşullarında yapılan deneylerde, ISRM (2007) tarafından önerilmiş olan doyurma ve taşırma teknikleri ile gözeneklilik/yoğunluk tayin yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde karot örnekleri vakum altında su emme yöntemiyle doyurulmaktadır. Kullanılan kaya türleri için tayin edilmiş olan fiziksel özelliklere ait istatistiksel değerlendirme Çizelge 3 te, farklı doygunluk koşulları altında tayin edilen mekanik özelliklere ait istatistiksel değerlendirme ise Çizelge 4 de verilmiştir.

6 244 Yerbilimleri Çizelge 2. X-ışınları kırınım analizi sonuçları. Table 2. XRD analysis results. Tüm kayaç analizi (%) Kil fraksiyonu analizi (%) Kaya türü Kalsit Feldispat Kuvars Dolomit Aragonit Mika Kristobalit Zeolit Biyotit Kil Smektit Kaolinit İllit-Smektit İllit Klorit Smektit- Klorit Kumtaşı (Örnek 2) Marn ( Örnek 1) Andezit-1 ( Örnek 3) Killi kireçtaşı ( Örnek 4) Andezit-2 ( Örnek 5) Tüf ( Örnek 6) İgnimbirit ( Örnek 7) Kumtaşı ( Örnek 10) Kireçtaşı ( Örnek 9) Killi kireçtaşı (Örnek 11) Kumtaşı (Örnek 12) Marn (Örnek 14) Kiltaşı (Örnek 13) MEKANİK ÖZELLİKLERİN DOYGUNLUĞA BAĞLI DEĞİŞİMİ Bu çalışmada öncelikle, mekanik özelliklerin doygunluğa bağlı değişimi araştırılmıştır. Farklı doygunluk koşullarında belirlenen dayanım özellikleri, elastisite modülü ve tayinleri sonucunda dayanım özelliklerinin (tek eksenli sıkışma, çekilme dayanımı, kohezyon) doygunluğa bağlı olarak genelde üstel karakterde bir azalım sergilediği belirlenmiştir (Şekil 2) Dayanım özelliklerinde gözlenen doygunluğa bağlı bu azalma eğilimi, önceki bazı çalışmalarda belirlenen eğilimlerle uyum içerisindedir (Gunsallus ve Kulhawy, 1984; Lashkaripour, 2002; Vasarhelyi ve Van 2006; Romana ve Vasarhelyi, 2007; Ergüler, 2007). Kuramsal olarak üzerinde doğrudan etkisi olan elastisite modülünün doygunluğa bağlı

7 Karakul ve Ulusay 245 Şekil 1. Andezit için tek eksenli sıkışma ve Brazilian çekme dayanımı verileri kullanılarak kohezyonun belirlenmesi. Figure 1. Estimation of cohesion using uniaxial compressive strength and Brasilian tensile strength data for andesite. değişimi de bu çalışma kapsamında araştırılmıştır. Şekil 3 den görüleceği gibi, kullanılan kaya türleri arasında doygunluk arttıkça elastisite modülünde en fazla düşüş gözlenen kaya türü % 80.7 ile ignimbirit (Örnek 7) en az düşüşün gözlendiği kaya türü ise %20.6 ile andezit (Örnek 3) tir. Doygunluğa bağlı olarak elastisite modülü değerlerinde belirlenen azalma Ergüler (2007) ve Kwasnievski ve Oitaben (2009) tarafından belirlenen eğilimlerle uyumludur. Farklı doygunluklarda gerçekleştirilen ölçümler sonucunda, doygunluk artışına bağlı olarak, de artma ve azalma şeklinde iki eğilim belirlenmiştir (Şekil 3). Kullanılan kaya türlerinin 8 tanesi için doygunluk artışına bağlı olarak de artış, 6 tanesi için ise doygunluktaki artışa bağlı olarak de azalma gözlenmiştir. Bu durum, doygunluğa bağlı olarak de artış gerçekleştiğini belirleyen araştırmacılar ile kil içeriğine bağlı olarak deki azalmaya dikkat çeken araştırmacıların saptamalarının birlikte yorumlanmasını zorunlu kılmaktadır. Bir sonraki bölümde nin doygunluğa bağlı değişiminin mekanik anlamda açıklaması tartışılmıştır. DOYGUNLUKTAKİ ETKİN KİL İÇERİĞİ VE P-DALGA HIZI KAVRAMLARI VE BUNLARIN MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN DOYGUNLUĞA BAĞLI DEĞİŞİMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Kil içeren kaya türlerinin dayanım özelliklerinde doygunluktaki artışa bağlı olarak gözlenen azalım diğer kaya türlerinden daha fazladır (Goodman, 1989). Ancak bu çalışmada doygunluktaki artışa bağlı olarak dayanım özelliklerinde düşük derecede azalmanın gözlendiği kaya türlerinin (Andezit-1/Örnek 3, Andezit-2/Örnek 5, Andezit-3/Örnek 8, Kireçtaşı/Örnek 9, Kumtaşı/ Örnek 10, Killi Kireçtaşı/Örnek 11) kil içerikleri %0 ile %47 gibi geniş bir aralık içerisinde değişmektedir. Ayrıca kil içeriği daha düşük (% 26.97) olan kaya türü için (Killi Kireçtaşı/Örnek 4) kil içeriği daha yüksek (% 47) olan kaya türüne (Kumtaşı/Örnek 10) göre dayanım özelliklerinde

8 246 Yerbilimleri Çizelge 3. Fiziksel özelliklere ait istatistiksel değerlendirme. Table 3. Statistical evaluation for physical properties. Kaya türü Deney sayısı Kuru birim hacim ağırlık (kn/m 3 ) En küçük En büyük Ortalama Standart sapma Deney sayısı En küçük Gözeneklilik (%) En büyük Ortalama Standart sapma Deney sayısı En küçük Ağırlıkça su emme (%) En büyük Ortalama Standart sapma Marn (1) Kumtaşı (2) Andezit-1 (3) Killi kireçtaşı (4) Andezit-2 (5) Tüf (6) İgnimbirit (7) Andezit-3 (8) Kireçtaşı (9) Kumtaşı (10) Killi kireçtaşı (11) Kumtaşı (12) Kiltaşı (13) Marn (14)

9 Karakul ve Ulusay 247 Çizelge 4. Farklı doygunluk koşullarında (S r =0-1) tayin edilen mekanik özelliklere ait istatistiksel değerlendirme. Table 4. Statistical evaluation for mechanical properties determined at different saturation conditions (Sr=0-1). Kaya türü Tek eksenli sıkışma dayanımı (MPa) Deney sayısı En küçük En büyük Brazilian çekme dayanımı (MPa) Deney sayısı En küçük En büyük Deney sayısı P-dalga hızı ( ) (km/s) En küçük En büyük Deney sayısı Elastisite Modülü (GPa) En küçük En büyük Marn (1) Kumtaşı (2) Andezit-1 (3) Killi kireçtaşı (4) Andezit-2 (5) Tüf (6) İgnimbirit (7) Andezit-3 (8) Kireçtaşı (9) Kumtaşı (10) Killi kireçtaşı (11) Kumtaşı (12) Kiltaşı (13) Marn (14)

10 248 Yerbilimleri Şekil 2. Dayanım özelliklerinin (a. tek eksenli sıkışma dayanımı, b. çekme dayanımı, c. kohezyon) doygunluğa bağlı değişimi. Figure 2. Variation of strength properties (a. uniaxial compressive strength, b. tensile strength, c. cohesion) with saturation. Şekil 3. (a) Elastisite modülü ve (b) P-dalga hızının doygunluğa bağlı değişimi. Figure 3. Variation of (a) modulus of elasticity and (b) P-wave velocity with saturation.

11 aşağıdaki eşitlikten belirlenmektedir. = (doygun) (kuru) (2) DEKİ ile arasındaki ilişki Şekil 5 ve Eşitlik Karakul 3 te verilmiştir. Ulusay 249 DEKİ = doygunluğa V bağlı 2 olarak daha yüksek oranda p (R 2 = 0.83) (3) (3) bir azalma gözlenmiştir. geniş geniş bir bir aralık aralık içerisinde değişmektedir. Ayrıca Ayrıca kil içeriği daha düşük (% 26.97) olan kaya Yukarıda ifade edilen bulgudan hareketle, doygunluğa türü için bağlı olarak (Killi dayanım Kireçtaşı/Örnek özelliklerinde 4) kil göz-içeriği p değerleri V arasındaki fark kullanılarak DEKİ nin kil içeriği doygun daha düşük ve kuru (% koşullarda 26.97) olan elde kaya edilen DEKİ nin doygun türü için ve (Killi kuru Kireçtaşı/Örnek koşullarda elde 4) edilen kil içeriği V daha yüksek (% 47) olan kaya türüne daha yüksek (% 47) olan kaya türüne geniş bir aralık içerisinde değişmektedir. Ayrıca p değerleri arasındaki fark kullanılarak oldukça kil içeriği daha düşük (% 26.97) olan kaya oldukça lenen yüksek (Kumtaşı/Örnek azalmanın bir belirleme değerlendirilmesi 10) katsayısı göre dayanım veren açısından özelliklerinde Eşitlik 3 tendoygunluğa yüksek tayin edilebileceği bir bağlı belirleme olarak katsayısı anlaşılmaktadır. daha yüksek veren oranda Eşitlik 3 ten (Kumtaşı/Örnek sadece türü bir azalma mineralojik için (Killi 10) gözlenmiştir. bir Kireçtaşı/Örnek göre dayanım özelliklerinde yaklaşımın yetersiz 4) olacağı bir kil içeriği doygunluğa tayin daha edilebileceği yüksek bağlı (% olarak anlaşılmaktadır. 47) daha olan yüksek kaya oranda türüne (Kumtaşı/Örnek kanısına azalma gözlenmiştir. ulaşılmaktadır. 10) göre Kuramsal dayanım özelliklerinde olarak, doygunluğa bağlı olarak daha yüksek oranda doygunluğun kil içeren kaya türlerinde dayanım P-DALGA HIZININ FİZİKSEL Yukarıda ifade edilen bulgudan hareketle, doygunluğa bağlı olarak dayanım özelliklerinde azalımı bir üzerinde azalma gözlenmiştir. etkili olması kil mineralleri ile Yukarıda ifade edilen bulgudan hareketle, doygunluğa ÖZELLİKLERDEN bağlı olarak KESTİRİMİ dayanım özelliklerinde su molekülleri gözlenen azalmanın arasında bir değerlendirilmesi etkileşimin varlığıyla açısından sadece mineralojik bir yaklaşımın yetersiz mümkün gözlenen olacağı olup, azalmanın kanısına kaya malzemeleri değerlendirilmesi ulaşılmaktadır. için Kuramsal bu temas açısından Bu sadece çalışmada Yukarıda ifade edilen bulgudan hareketle, olarak, doygunluğa P-DALGA mineralojik kullanılan doygunluğun bağlı olarak HIZININ bir kaya kil içeren dayanım yaklaşımın FİZİKSEL türleri için kaya özelliklerinde yetersiz ÖZELLİKLERDE V türlerinde p nin gözenekliliğin izin verdiği ölçüde olanaklı olabilmektedir. dayanım gözlenen kanısına gözeneklilik ve yoğunluğa bağlı değişimleri de olacağı Dolayısıyla azalımı azalmanın ulaşılmaktadır. dayanım üzerinde değerlendirilmesi ve etkilikuramsal deformabilite olması açısından kil olarak, mineralleri incelenmiştir. sadece doygunluğun ile mineralojik su Şekil molekülleri kil 6 dan bir içeren yaklaşımın görüleceği arasında kaya türlerinde yetersiz gibi, bir Giriş Bu çalışmada kullanılan kaya türleri için nin göze özelliklerinde dayanım etkileşimin azalımı doygunluktaki varlığıyla üzerinde mümkün artışa etkili bağlı olup, olması olarak kaya kil malzemeleri mineralleri bölümünde için ile değinilmiş bu su temas molekülleri olan önceki gözenekliliğin arasında çalışmaların olacağı kanısına ulaşılmaktadır. Kuramsal olarak, doygunluğun kil içeren kaya türlerinde izin bir gerçekleşen azalma üzerinde gözenekliliğin ve sonuçlarıyla de incelenmiştir. uyumlu olarak, Şekil V6 dan p gözeneklilikle görüleceği gibi, Gir etkileşimin verdiği dayanım ölçüde azalımı varlığıyla olanaklı üzerinde mümkün olabilmektedir. etkili olup, olması kaya Dolayısıyla kil malzemeleri mineralleri dayanım ve deformabilite özelliklerinde kil içeriğinin ortak etkisinin düşünülmesi daha ters, yoğunlukla için ile bu su doğru temas molekülleri orantılı gözenekliliğin bir arasında ilişki içerisindedir. üzerinde dayanım için gözenekliliğin ve bu deformabilite temas ve gözenekliliğin kil özelliklerinde içeriğinin izin izin bir çalışmaların sonuçlarıyla uyumlu olarak, gözenekl doğru verdiği doygunluktaki etkileşimin olacaktır. ölçüde varlığıyla olanaklı artışa bağlı olabilmektedir. mümkün olarak gerçekleşen olup, kaya Dolayısıyla azalma malzemeleri ilişki içerisindedir. Bu doygunluktaki ortak etki, etkisinin bu artışa çalışmada düşünülmesi bağlı Doygunluktaki olarak daha doğru gerçekleşen olacaktır. Etkin Kil İçeriği (DEKİ) şeklinde adlandırılmış ve den gözeneklilik ve yoğunluk kaya içerisindeki azalma Şekil üzerinde 6 da V verdiği ölçüde olanaklı olabilmektedir. Dolayısıyla dayanım p ile gözenekliliğin ilişkilendirilen ve fiziksel kil içeriğinin özellikler- ve deformabilite özelliklerinde aşağıdaki ortak doygunluktaki etkisinin Bu ortak eşitlikte düşünülmesi artışa bağlı etki, bu verilen çalışmada parametre daha olarak Doygunluktaki tarafından doğru gerçekleşen olacaktır. azalma farklı üzerinde Şekil fazları dikkate 6 da gözenekliliğin almamaktadır. ile ilişkilendirilen ve Ancak içeriğinin kayalarda yayılan sismik dalgalar kaya içerisindeki fiziksel özellikl Etkin Kil İçeriği (DEKİ) şeklinde adlandırılmış ve tanımlanmıştır. ortak etkisinin düşünülmesi daha doğru olacaktır. içerisindeki farklı fazları dikkate almamaktadır. Ancak Bu aşağıdaki ortak etki, eşitlikte bu çalışmada verilen parametre Doygunluktaki tarafından Etkin tanımlanmıştır. farklı Kil İçeriği fazların (DEKİ) özelliklerinden şeklinde ve adlandırılmış oransal dağılımlarından içerisindeki önemli düzeyde farklı fazların etkilenmektedir. özelliklerinden Bu ve ora ve aşağıdaki Bu ortak DEKİ (%) eşitlikte etki, bu = n verilen çalışmada cl (%) parametre Doygunluktaki tarafından Etkin (1) tanımlanmıştır. durumu Kil İçeriği formülüze (DEKİ) eden şeklinde Wyllie adlandırılmış vd. (1956) ve (1) zaman ortalama eşitliği adıyla anılan aşağıdaki etkilenmektedir. Bu durumu formülüze eden Wyllie aşağıdaki eşitlikte verilen parametre tarafından tanımlanmıştır. DEKİ Burada; (%) n = gözeneklilik, n cl (%) ifadeyi cl ise kayanın kil içeriğidir. adıyla önermişlerdir. anılan aşağıdaki ifadeyi önermişlerdir. (1) Burada; n gözeneklilik, cl ise kayanın kil içeriğidir. DEKİ (%) = n cl (%) (1) Burada; Doygunluğa n gözeneklilik, bağlı olarak cl ise kayaların kayanın dayanım kil içeriğidir. ve deformabilite 1 = 1 özelliklerinde n + n meydana gelen (4) Doygunluğa bağlı olarak kayaların dayanım azalma Burada; ile n DEKİ gözeneklilik, arasındaki cl ise ilişkilerin kayanın verildiği kil içeriğidir. V Şekil 4 den p V görüleceği ps V gibi pf DEKİ, dayanım ve ve deformabilite özelliklerinde meydana gelen azalma Doygunluğa deformabilite ile DEKİ bağlı arasındaki özelliklerinde olarak ilişkilerin kayaların doygunluğa verildiği dayanım bağlı olarak ve deformabilite gelişen azalma özelliklerinde üzerinde etkilidir. meydana gelen Burada; Şekil Doygunluğa azalma 4 den ile görüleceği bağlı DEKİ arasındaki gibi olarak DEKİ, kayaların ilişkilerin dayanım dayanım verildiği ve deformabilite Burada; P-dalga Vözelliklerinde meydana gelen Şekil 4 den görüleceği p P-dalga hızı, s hızı, katı V içinden gibi DEKİ, dayanım ps katı geçen içinden geçen P-d P-dalga hızı, f akışkan içinden geçen P-dalga ve deformabilite Doygun azalma ile ve özelliklerinde DEKİ kuru koşullarda arasındaki doygunluğa ölçülen ilişkilerin değerleri bağlı verildiğiarasındaki Şekil hızı, 4 den n dalga ise fark gözenekliliktir. görüleceği hızı, ( n ; ise m/s) gibi gözenekliliktir. (Kahraman, DEKİ, dayanım 2007) ve olarak deformabilite gelişen azalma özelliklerinde üzerinde etkilidir. doygunluğa bağlı olarak gelişen azalma üzerinde etkilidir. aşağıdaki deformabilite eşitlikten özelliklerinde belirlenmektedir. doygunluğa bağlı olarak Eşitlik gelişen 4 de azalma tanımlandığı üzerinde gibi, etkilidir. bir kaya içerisinden geçen Eşitlik P-dalgasının 4 de tanımlandığı hızı kaya gibi, içerisindeki bir kaya içerisinden g Doygun ve kuru koşullarda ölçülen değerleri arasındaki Doygun ve fark kuru ( V koşullarda = ; m/s) (Kahraman, ölçülen 2007) değerleri arasındaki fark ( ; m/s) (Kahraman, 2007) p(doygun) (kuru) (2) aşağıdaki Doygun aşağıdaki eşitlikten ve kuru eşitlikten koşullarda ölçülen değerleri arasındaki katı ve akışkan fark ( V kısımların p ; m/s) oransal (Kahraman, dağılımından katı ve akışkan kısımların oransal 2007) dağılımından etkile belirlenmektedir. etkilenmektedir. Bu nedenle, nin kayaların aşağıdaki eşitlikten belirlenmektedir. fiziksel fiziksel özelliklerinden özelliklerinden kestirimiyle kestirimiyle ilgili olarak ilgili olarak DEKİ ile arasındaki ilişki Şekil 5 ve Eşitlik 3 te verilmiştir. = (doygun) V (2) kaya içerisindeki farklı zonlara ait özelliklerinin p(kuru) özelliklerinin dikkate alınması ve (2) bu amaçla kullan = (doygun) (kuru) dikkate alınması ve bu amaçla kullanılacak (2) fiziksel özellikler üzerindeki arasında etkileri DEKİ DEKİ ile V= V 2 p (R 2 = 0.83) (3) p arasındaki ilişki Şekil 5 ve Eşitlik açısından üzerindeki örtüşme etkileri açısından verilmiştir. örtüşme olmaması son derece önemlidir. olmaması son d 3 te DEKİ verilmiştir. ile arasındaki ilişki Şekil 5 ve Eşitlik 3 te DEKİ ile arasındaki ilişki Şekil 5 ve Eşitlik 3 te verilmiştir. fazı içeren kaya malzemesi için belirlenen yoğun Hem katı hem akışkan fazı içeren kaya malzemesi (birbirlerini için belirlenen DEKİ nin doygun ve kuru koşullarda elde edilen değerleri arasındaki fark kullanılarak DEKİ oldukça = 6 yüksek 10 5 V bir 2 p belirleme V katsayısı p veren Eşitlik 3 ten tayin (R 2 etkileyen) yoğunluk özellikler ve gözeneklilik olup, kaya içerisinde edilebileceği 0.83) anlaşılmaktadır. (3) DEKİ = V 2 p birbirine bağımlı yeteneğine (R 2 = 0.83) (birbirlerini etkileyen) özellikler sahip değillerdir. Diğer (3) bir ifadeyle, genel olup, kaya içerisindeki farklı fazların özelliklerini DEKİ nin doygun ve kuru koşullarda elde edilen tanımlama p ve değerleri çok yeteneğine gözenekli arasındaki sahip kayalar fark değillerdir. da kullanılarak az yoğundur. Diğer Bu nede DEKİ nin doygun ve kuru koşullarda elde edilen değerleri arasındaki fark kullanılarak oldukça yüksek bir belirleme katsayısı veren Eşitlik 3 ten yoğunluğu tayin edilebileceği (katı fazı anlaşılmaktadır. tanımlayan) ve gözeneklilik ( oldukça yüksek bir belirleme katsayısı veren Eşitlik 3 ten tayin edilebileceği anlaşılmaktadır. kullanılması, ayrı ayrı fazları tanımlayan fiziksel ö yerinde olacaktır. Burada katı tane yoğunluğu kayan

12 250 Yerbilimleri (a) (b) E doygun /E kuru 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 σ c doygun /σ c kuru 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,1 0, DEKİ (%) DEKİ (%) (c) (d) σ t (doygun) /σ t (kuru) (MPa) 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 c doygun / c kuru (MPa) 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, DEKİ (%) DEKİ (%) Şekil 4. Deformabilite (a. elastisite modülü) ve dayanım (b. tek eksenli sıkışma dayanımı, c. çekme dayanımı, d. kohezyon) özelliklerinin doygunlukta etkin kil içeriği (DEKİ) ne bağlı değişimleri. Figure 4. Variation of deformability (a. modulus of elasticity) and strength (b. uniaxial compressive strength, c. tensile strength, d. cohesion) properties with effective clay content on saturation (ECCS). bir ifadeyle, genel olarak çok yoğun kayalar az gözenekli ve çok gözenekli kayalar da az yoğundur. Bu nedenle nin kestirimi amacıyla katı tane yoğunluğu (katı fazı tanımlayan) ve gözeneklilik (akışkan fazı tanımlayan) özelliklerinin kullanılması, ayrı ayrı fazları tanımlayan fiziksel özellikler olmaları açısından çok daha yerinde olacaktır. Burada katı tane yoğunluğu kayanın katı kısmındaki yi tanımlayan bir indeks iken, gözeneklilik ise akışkan fazın (kuru koşulda hava) varlığı nedeniyle katı faza ait deki oransal azalmayı kontrol etmektedir. Katı tane yoğunluğu aşağıdaki eşitlikle ifade edilmektedir (ISRM, 2007).

13 Karakul ve Ulusay 251 Şekil 5. Doygunlukta etkin kil içeriği (DEKİ) ve P-dalga hız farkı ( Vp) arasındaki ilişki. Figure 5. Relationship between effective clay content on saturation (ECCS) and P-wave velocity difference ( Vp). (a) (b) P-dalga hızı, (km/s) = 4.797e -0.03n (R² = 0.804) Gözeneklilik, n (%) P-dalga hızı, (km/s) = 0.906ρ (R² = 0.654) 0 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 Yoğunluk, ρ (g/cm 3 ) Şekil 6. P-dalga hızının (a) gözeneklilik ve (b) yoğunluğa bağlı değişimi. Figure 6. Variation of P-wave velocity with (a) porosity and (b) density.

14 252 Yerbilimleri ρρ ss = 100 ρρ dd 100 nn Burada; ρ s tane yoğunluğu, ρ d kuru yoğunluk ve n gözeneklilik Şekil 7 de bazı minerallerin (kuvars, kalsit, muskovit, plajiyok biyotit, olivin, pirit, hematit, aragonit) K+4/3G değerlerinin 2009) bağlı değişimleri görülmektedir. Şekil 7 den görüleceğ arasında yüksek belirleme katsayısına sahip bir ilişki söz kon katı kısmındaki hızı denetleyen K+4/3G parametresi katı tan ifade edilebilmektedir. Dolayısıyla kaya içerisindeki katı ve etkilerinin birlikte değerlendirilebilmesi amacıyla ρ tane /(1+n( yoğunluğu) kullanılmasının oldukça açıklayıcı olacağı düşünü Şekil 8 de verilmiştir. Gözenekliliğin sıfır olması koşulunda Şekil 7. K+4/3G parametresinin mineral yoğunluğuna bağlı değişimi. Figure 7. Variation of K+4/3G parameter with mineral density. paydası 1 değerini alacak (sıfıra bölünme sorunu yaşanmaya yoğunluğuna bağlı olarak tahmin edilecektir. Gözenekliliğin sı ise, üzerinde gözeneklilikle doğru orantılı bir azaltma uygul ρρ ss = 100 ρρ dd 100 nn (5) ρ s = In 1 + n (%) (5) (6) Burada; ρ s tane ρ s tane yoğunluğu, ρ d kuru ρ d yoğunluk kuru yoğunluk ve ve n gözenekliliktir. n gözenekliliktir. Burada; P-dalga hızı (km/s), ρ ss tane yoğunluğu, yoğunluğu, n (%) gözenekliliktir. n (%) gözen Şekil Şekil 7 de 7 de bazı bazı minerallerin minerallerin (kuvars, (kuvars, kalsit, kalsit, muskovit, plajiyoklaz, feldispat, kil, dolomit, jips, Şekil 8 den 8 dengörüleceği gibi, gibi, kuru kuru koşuldaki koşuldaki V ile ρ tane p muskovit, plajiyoklaz, feldispat, kil, dolomit, jips, ile /(1+ biyotit, biyotit, olivin, olivin, pirit, pirit, hematit, hematit, aragonit) aragonit) K+4/3G K+4/3G ρbelirleme tane /(1+n(%)) değerlerinin katsayısına oranı yoğunluklarına arasında sahip yüksek bir (Mavko ilişki belirleme bulunmaktadır. vd., değerlerinin yoğunluklarına (Mavko vd., 2009) katsayısına sahip bir ilişki bulunmaktadır. Azaltılmış (ρ tane /(1+n(%)) tane yoğunluğu kullanılarak (ρ aynı zamanda katı ve akışkan 2009) bağlı değişimleri görülmektedir. Şekil 7 den görüleceği gibi, söz konusu parametreler bağlı değişimleri görülmektedir. Şekil 7 den tane /(1+n(%)) kullanılarak görüleceği arasında yüksek gibi, söz belirleme konusu katsayısına parametreler sahip bir aynı etkilerinin ilişki zamanda söz ikisinin konusu katı de ve olup, değerlendirmeye akışkan kaya fazın malzemesinin alınması değeri sağlanmakta arasında yüksek belirleme katsayısına sahip bir üzerindeki etkilerinin ikisinin de değerlendirmeye ilişki katı söz kısmındaki konusu olup, hızı kaya denetleyen malzemesinin K+4/3G katı parametresi koşuldaki alınması katı V sağlanmaktadır. p tane nin fiziksel yoğunluğu özellikler Bu ile ilişki dolaylı kullanılarak yardımıyla olarak çok düşük bir kısmındaki ifade edilebilmektedir. hızı denetleyen K+4/3G Dolayısıyla parametresi kuru olmaktadır. koşuldaki V kaya içerisindeki katı ve akışkan p nin fiziksel özellikler kullanılarak çok düşük bir hata payı ile kestirimi olanaklı kısmın üzerindeki katı tane yoğunluğu ile dolaylı olarak ifade edilebilmektedir. etkilerinin Dolayısıyla birlikte kaya değerlendirilebilmesi içerisindeki katı ve amacıyla olmaktadır. Gözeneklerin ρ tane /(1+n(%)) doygun oranının olması koşulunda (azaltılmış deki tane değişim akışkan kısmın V yoğunluğu) kullanılmasının p üzerindeki etkilerinin birlikte oldukça açıklayıcı Gözeneklerin olacağı eğilimlere düşünülerek, sahip doygun olmaktadır. olması bu oranın Şekil koşulunda 5 de ile tanımlanan deki ilişkisi -DEK değerlendirilebilmesi amacıyla ρ tane /(1+n(%)) değişim farklı kaya türleri için farklı eğilimlere oranının Şekil (azaltılmış 8 de verilmiştir. tane yoğunluğu) Gözenekliliğin kullanılmasının oldukça açıklayıcı olacağı düşünülerek, bu DEKİ ilişkisi bu eğilimleri oldukça düşük bir hata sıfır olması sahip düşük koşulunda olmaktadır. bir hata yüzdesi azaltılmış Şekil ile 5 de açıklayabilmektedir. tane tanımlanan yoğunluğunun - oranın paydası V 1 değerini alacak (sıfıra bölünme sorunu yaşanmayacak) ve tamamen katı tane p ile ilişkisi Şekil 8 de verilmiştir. Gözenekliliğin yoğunluğuna sıfır olması bağlı koşulunda olarak tahmin azaltılmış edilecektir. tane Gözenekliliğin sıfırdan büyük olması koşulunda yüzdesi ile açıklayabilmektedir. yoğunluğunun paydası 1 değerini alacak (sıfıra DAYANIM ÖZELLİKLERİNİN FARKLI bölünme ise, sorunu üzerinde yaşanmayacak) gözeneklilikle ve doğru tamamen katı tane yoğunluğuna bağlı olarak tahmin orantılı bir azaltma uygulanmış olacaktır. DOYGUNLUKLARDA P-DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ edilecektir. Gözenekliliğin ρ sıfırdan büyük olması = In s koşulunda ise, üzerinde gözeneklilikle doğru (6) 1 + n (%) Bu çalışmada dayanım özelliklerinin (tek eksenli sıkışma, çekilme dayanımları ve kohezyon) orantılı bir azaltma uygulanmış olacaktır. farklı doygunluk koşullarında den kestirimi Burada; P-dalga hızı (km/s), ρ s tane yoğunluğu, n (%) gözenekliliktir. Şekil 8 den görüleceği gibi, kuru koşuldaki ile ρ tane /(1+n(%)) oranı arasında yüksek

15 Bu amaçla incelenen Bu amaçla kaya türlerine incelenen ait kaya fiziksel türlerine özelliklerdeki ait fiziksel farklılıkla özellik basit regresyon analizlerinin basit regresyon yanı analizlerinin sıra, birden yanı fazla sıra, sayıda birden değişkenin fazla değişkenli doğrusal değişkenli regresyon doğrusal analiz yöntemlerinden regresyon analiz de yöntemlerinden yararlanılmıştır d Karakul ve Ulusay 253 Basit Regresyon Basit Analizleri Regresyon Analizleri Basit regresyon analizleri Basit regresyon kullanılarak analizleri tek eksenli kullanılarak sıkışma tek dayanımı eksenli sık (σ (σ t ) ve kohezyonun (σ t )(c) ve Vkohezyonun p den kestirimi (c) Vamacıyla p den kestirimi beş farklı amacıyla doygunlu be ilişkiler geliştirilmiştir. ilişkiler geliştirilmiştir. Kuru ve farklı doygunluk Kuru ve farklı koşullarındaki doygunluk σ c -V koşullarındaki p, σ t - ve c-v σ c - ilişkilerin p, σ t - gösterildiği Şekil gösterildiği 9 dan görüleceği Şekil 9 dan gibi, görüleceği kuru koşuldan gibi, doygun kuru koşul ilişkiler yataylaşmaktadır. ilişkiler yataylaşmaktadır. Bu durum doygunluktaki Bu durum artışa doygunluk ba özelliklerindeki azalımın özelliklerindeki deki azalımın azalımdan deki oransal azalımdan olarak çok oransal daha etmektedir. etmektedir. Şekil 8. P-dalga hızının azaltılmış tane yoğunluğuna (ρtane/(1+n(%))) bağlı değişimi. Figure 8. Variation of P-wave velocity with reduced grain density (ρtane/(1+n(%))). Çizelge 5 de tek Çizelge eksenli 5 de sıkışma tek dayanımı, eksenli sıkışma çekilme dayanımı, çekilme ve koh beş farklı doygunluk beş farklı koşulu doygunluk için basit koşulu regresyon için analizleriyle basit regresyon belirlenm anali Bu eşitlikler Eşitlik Bu 7, eşitlikler 8 ve 9 da Eşitlik verilen 7, 8formatta ve 9 da olup, verilen bu formatta eşitliklerdek olup ile ilgili olarak görgül ilişkiler geliştirilmiştir. Bu olup, bu eşitliklerdeki a ve b katsayılarının doy- amaçla incelenen kaya türlerine ait fiziksel doygunluğa özelliklerdeki farklılıkların dikkate alınmadığı basit dayanımı için Eşitlik 10 ve Eşitlik 11 de, çekil- bağlı doygunluğa değişimleri bağlı değişimleri bağlı tek eksenli değişimleri tek sıkışma eksenli tek dayanımı eksenli sıkışma sıkışma için Eşitli day çekilme dayanımı çekilme için Eşitlik dayanımı 12 ve için Eşitlik Eşitlik 13 de 12 ve kohezyon Eşitlik 13 de için veis regresyon analizlerinin yanı sıra, birden fazla me dayanımı için Eşitlik 12 ve Eşitlik 13 de ve sayıda değişkenin dikkate alındığı çok verilmiştir. değişkenli doğrusal regresyon analiz yöntemlerinden kohezyon verilmiştir. için ise Eşitlik 14 ve 15 de verilmiştir. de yararlanılmıştır. b σ b c = a s V s p σ c = a s V s p (7) Basit Regresyon Analizleri b σ Basit regresyon analizleri kullanılarak t = a tek t V t eksenli sıkışma dayanımı (σ c p ), çekilme dayanımı (σ t ) ve kohezyonun (c) den kestirimi amacıyla b c = a c V c p beş farklı doygunluk durumu için görgül ilişkiler geliştirilmiştir. b σ t = a t V t p b c = a c V c p (8) (9) a Kuru ve farklı doygunluk koşullarındaki σ c -, a s = 6.987e 0.64S s = 6.987e 0.64S r r σ t - ve c- ilişkilerinin aynı şekil üzerinde gösterildiği Şekil 9 dan görüleceği gibi, kuru koşul- b s = 1.608e 0.064S s = 1.608e 0.064S r r b dan doygun koşula geçildikçe eğrisel ilişkiler yataylaşmaktadır. Bu durum doygunluktaki a artışa bağlı olarak dayanım özelliklerindeki azalımın a t = e 0.58S r t = e 0.58S r deki azalımdan oransal olarak çok b daha fazla b t = e 0.055S r t = e 0.055S r (R 2 = 0.99) (R 2 = 0.96) (R 2 = 0.99) (R 2 = 0.96) (10) (R 2 = 0.99) (11) (R 2 = 0.96) (R (12) = 0.99) (R (13) = 0.96) olduğuna işaret etmektedir. a a c = e 0.54 Sr c = e 0.54 Sr (R 2 = 0.99) (14) (R 2 = 0.99) Çizelge 5 de tek eksenli sıkışma dayanımı, çekilme dayanımı ve kohezyon ile arasında b beş b c = e 0.035S r c = e 0.035S r (R 2 = 0.86) (R (15) = 0.86) farklı doygunluk koşulu için basit regresyon analizleriyle belirlenmiş ilişkiler verilmiştir. Dayanım Bu özellikleri Dayanım için yukarıdaki özellikleri eşitlikler için yukarıdaki kullanılarak eşitlikler farklı doygunlukl kullanılarak Dayanım özellikleri için yukarıdaki eşitlikler eşitlikler Eşitlik 7, 8 ve 9 da verilen değerlerin formatta deneysel değerlerin değerlerledeneysel uyumlu olduğu değerlerle görülmektedir uyumlu olduğu (Şekil görülmekte 10). Bun kullanılarak farklı doygunluklar için kestirilen doğrusundan belirli doğrusundan düzeylerde sapmaların belirli düzeylerde varlığı da sapmaların dikkat çekmektedir. varlığı da dikk Çok Değişkenli Doğrusal Çok Değişkenli Regresyon Doğrusal Analizleri Regresyon Analizleri

16 254 Yerbilimleri Şekil 9. Basit regresyon analizlerinden farklı doygunluk (Sr) koşulları için belirlenen dayanım özellikleri (a. Tek eksenli sıkışma dayanımı, b. çekme dayanımı, c. kohezyon) ile P-dalga hızı arasındaki ilişkiler. Figure 9. The relationships between the strength properties (a. uniaxial compressive strength, b. tensile strength, c. cohesion) and P-wave velocity at different saturation (Sr) conditions based on simple regression analyses. Çizelge 5. Farklı doygunluk dereceleri için dayanım özelliklerinin den kestirimi amacıyla basit regresyon analizleriyle belirlenen görgül ilişkiler. Table 5. Empirical relationships determined for the prediction of strength properties from by simple regression analyses. Doygunluk, S r Tek eksenli sıkışma dayanımı, s c (MPa) Çekilme dayanımı, s t (MPa) Kohezyon, c (MPa) σ c - ilişkisi σ t - ilişkisi c- ilişkisi 0 σ c = σ t = c= σ c = σ t = c= σ c = σ t = c= σ c = σ t = c= σ c = σ t = c=

17 Karakul ve Ulusay 255 Şekil 10. Farklı doygunluk koşulları için basit regresyon analizlerinden elde edilen eşitliklerden tahmin edilmiş dayanım özelliklerinin (a. tek eksenli sıkışma dayanımı, b. çekme dayanımı, c. kohezyon) deneysel değerlerle karşılaştırılması. Figure 10. Comparison of the strength properties (a. uniaxial compressive strength, b. tensile strength, c. cohesion) estimated from the equations derived from simple regression analyses and those determined experimentally. değerlerin deneysel değerlerle uyumlu olduğu görülmektedir (Şekil 10). Bununla birlikte, 1:1 doğrusundan belirli düzeylerde sapmaların varlığı da dikkat çekmektedir. Çok Değişkenli Doğrusal Regresyon Analizleri Basit regresyon analizleriyle belirlenen ilişkilerden tahmin edilen dayanım değerleri deneysel değerlerle genel olarak uyumlu olmakla birlikte, belirli düzeylerde sapmaların söz konusu olması nedeniyle, dayanım özelliklerinin den daha hassas bir şekilde kestirimi ancak dayanım özellikleri üzerinde etkili olan çok sayıda değişkenin dikkate alınması ile olanaklı olabilecektir. Bu amaçla çok değişkenli doğrusal regresyon analizleri de yapılarak görgül ilişkiler belirlenmiştir. Analizlerde bağımsız değişkenler olarak, doygunluk ve DEKİ parametreleri seçilmiştir. Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında doğrusal

18 mlu n varlığı olduğu da dikkat görülmektedir Çok çekmektedir. Değişkenli (Şekil Doğrusal 10). Bununla Regresyon birlikte, Analizleri 1:1 n Analizleri Basit regresyon analizleriyle belirlenen ilişkilerden tahmin edilen dayanım değerleri deneysel maların varlığı Çok da dikkat Değişkenli çekmektedir. Doğrusal Regresyon Analizleri alizleri Basit değerlerle regresyon genel analizleriyle olarak uyumlu belirlenen olmakla ilişkilerden birlikte, belirli tahmin düzeylerde edilen dayanım sapmaların değerleri söz deneysel konusu en ilişkilerden Basit tahmin on Analizleri olması değerlerle regresyon edilen nedeniyle, genel dayanım analizleriyle olarak dayanım değerleri uyumlu belirlenen özelliklerinin deneysel olmakla ilişkilerden birlikte, den belirli tahmin daha hassas düzeylerde edilen bir dayanım şekilde sapmaların değerleri kestirimi söz deneysel konusu ancak işkilerden akla birlikte, tahmin belirli değerlerle olması dayanım edilen düzeylerde nedeniyle, özellikleri dayanım genel olarak sapmaların değerleri dayanım üzerinde uyumlu deneysel özelliklerinin etkili söz olmakla konusu olan çok birlikte, sayıda den belirli daha değişkenin hassas düzeylerde dikkate bir şekilde sapmaların alınması kestirimi söz ile olanaklı konusu ancak enen erinin birlikte, ilişkilerden den belirli 256 olması dayanım olabilecektir. daha düzeylerde tahmin hassas nedeniyle, özellikleri edilen bir sapmaların Bu dayanım şekilde amaçla dayanım üzerinde değerleri söz kestirimi çok özelliklerinin etkili konusu değişkenli deneysel olan ancak çok doğrusal sayıda den daha regresyon Yerbilimleri değişkenin hassas analizleri dikkate bir şekilde alınması yapılarak kestirimi ile olanaklı görgül ancak lmakla n lan çok den birlikte, sayıda daha dayanım olabilecektir. ilişkiler değişkenin belirli hassas belirlenmiştir. düzeylerde bir özellikleri dikkate şekilde Bu amaçla üzerinde sapmaların alınması kestirimi çok etkili ile değişkenli ancak söz olanaklı olan konusu çok doğrusal sayıda regresyon değişkenin analizleri dikkate alınması de yapılarak ile olanaklı görgül klerinin çok enli sayıda doğrusal den değişkenin ilişkilerin olabilecektir. regresyon daha hassas belirlenmiştir. dikkate analizleri kurulabilmesi Bu bir alınması amaçla şekilde yapılarak ile çok kestirimi amacıyla olanaklı değişkenli görgül ancak tek doğrusal eksenli regresyon analizleri bir ilişkiye de yapılarak sahip olup görgül olmadığının belirlenmesinde parametreleri F-testinden seçilmiştir. yararlanılmaktadır. Tek ek- i doğrusal olan çok regresyon sayıda sıkışma Analizlerde ilişkiler değişkenin analizleri belirlenmiştir. ve bağımsız çekilme dikkate de yapılarak değişkenler alınması dayanımları, görgül ile olarak olanaklı kohezyon, doygunluk ve ve DEKİ işkenli doğrusal VBağımlı Analizlerde p regresyon değerlerinin ve bağımsız analizleri on tabanına değişkenler de yapılarak göre olarak arasında görgül logaritmaları, doğrusal doygunluk ilişkilerin ve DEKİ senli kurulabilmesi parametreleri sıkışma dayanımı, amacıyla seçilmiştir. tek çekilme dayanımı ve arak, doygunluk alınmıştır. Analizlerde Bağımlı eksenli ve sıkışma ve DEKİ Çok bağımsız parametreleri ve değişkenli çekilme değişkenler dayanımları, seçilmiştir. doğrusal olarak arasında Vregresyon p kohezyon, doğrusal doygunluk ve ilişkilerin ve DEKİ değerlerinin kohezyon kurulabilmesi parametreleri için on tabanına amacıyla yapılan seçilmiştir. göre çok tek değişkenli doğrusal rasında, doygunluk doğrusal analizleri Bağımlı eksenli logaritmaları ve ilişkilerin DEKİ sıkışma ve kullanılarak parametreleri bağımsız alınmıştır. kurulabilmesi ve çekilme değişkenler Çok belirlenen seçilmiştir. amacıyla değişkenli dayanımları, arasında görgül tek doğrusal kohezyon doğrusal ilişkiler regresyon ilişkilerin ve analizleri değerlerinin regresyon kurulabilmesi kullanılarak on analizleri tabanına amacıyla belirlenen için göre tek sırasıyla F= , mları, olarak da doğrusal kohezyon, doygunluk ilişkilerin Eşitlik 16, 17 ve 18 de verilmiştir. F= ve F= (Çizelge 7) değerleri eksenli görgül logaritmaları ve Vilişkiler sıkışma ve p kurulabilmesi değerlerinin DEKİ alınmıştır. Eşitlik ve parametreleri çekilme 16, on amacıyla Çok 17 tabanına ve değişkenli dayanımları, 18 de seçilmiştir. tek göre verilmiştir. doğrusal kohezyon regresyon ve analizleri değerlerinin kullanılarak on tabanına belirlenen göre hesaplanmıştır. Bu F değerlerine karşılık gelen ı, nli arasında kohezyon doğrusal doğrusal regresyon velogaritmaları görgül ilişkilerin değerlerinin analizleri alınmıştır. Eşitlik kurulabilmesi kullanılarak on 16, tabanına Çok 17 ve değişkenli amacıyla belirlenen 18 de göre verilmiştir. doğrusal tek regresyon analizleri kullanılarak belirlenen anlamlılık düzeylerinin tümü α=0.05 yanılma doğrusal e nımları, verilmiştir. regresyon kohezyon log(σ görgül analizleri ve c ) = ilişkiler V p değerlerinin kullanılarak log Eşitlik 16, 17 on belirlenen (1 ve tabanına + ) 18 de verilmiştir. göre 0.201S r 0.056DEKİ (R 2 = 0.911) (16) düzeyinden küçük olduğu için, regresyon katsayılarının tümünün sıfır olduğu hipotezi reddedile- rilmiştir. kenli doğrusal log(σ regresyon c ) = analizleri log kullanılarak (1 + belirlenen ) 0.201S r 0.056DEKİ (R 2 = 0.911) (16) ) 0.201S (16) r de verilmiştir. log(σ 0.056DEKİ c ) = (R 0.794log 2 = 0.911) (1 + V (16) p ) 0.201S r 0.056DEKİ (R rek en az 2 = 0.911) (16) bir bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde etki sahibi olduğu anlaşılmaktadır S r 0.056DEKİ log(1 + σ (R 2 t ) = = 0.911) log (16) + ) 0.153S r 0.023DEKİ (R 2 = 0.865) (17) ) 0.201S r log( DEKİ + σ (R 2 t ) = log = 0.911) (1 + (16) ) 0.153S r 0.023DEKİ (R Dolayısıyla 2 = 0.865) (17) t- ve F- testleri sonucunda bağımlı ve + ) 0.153S log(1 r 0.023DEKİ + σ t ) = (R 2 + = 0.787log 0.865) (1 + (17) ) 0.153S r 0.023DEKİ bağımsız (R 2 değişkenler = 0.865) (17) arasında kurulan ve eşitlik ) 0.153S r 0.023DEKİ log(c) = (R+ 2 = 1.03log 0.865) (1 + (17) ) 0.196S r 0.035DEKİ (17) (R 2 = 0.914) (18) 16, 17 ve 18 de verilen doğrusal ilişkilerin istatistiksel olarak 2 = 0.914) (18) 1 + ) 0.153S log(c) r 0.023DEKİ = log (R 2 = ( ) + ) (17) 0.196S r 0.035DEKİ (R anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır S r 0.035DEKİ log(c) = (R 1.03log 2 = 0.914) (1 + ) (18) 0.196S r 0.035DEKİ (R 2 = 0.914) (18) 96S r 0.035DEKİ Burada; σ c tek (R 2 eksenli = 0.914) sıkışma (18) dayanımı (MPa), σ t çekilme dayanımı (MPa), c kohezyon FARKLI DOYGUNLUK KOŞULLARININ ) 0.196S r 0.035DEKİ Burada; (MPa), Vσ pc P-dalga tek eksenli hızı (R 2 (km/s), sıkışma = 0.914) Sdayanımı r doygunluk (18)(MPa), (kesirsel), σ (18) t çekilme DEKİ doygunluktaki dayanımı (MPa), etkin c kil kohezyon içeriği anımı (MPa), σ MODÜL ORANI, DAYANIM ORANI VE Burada; (MPa), (%) dir. t çekilme Vσ pc P-dalga dayanımı tek eksenli hızı (MPa), (km/s), sıkışma c S kohezyon dayanımı r doygunluk (MPa), (kesirsel), σ t çekilme DEKİ doygunluktaki dayanımı (MPa), etkin c kohezyon kil içeriği ygunluk ı (MPa),(kesirsel), σ t çekilme FİSÜRLÜLÜK SINIFLAMALARI ÜZERİNDEKİ Burada; (MPa), (%) dir. DEKİ dayanımı σp-dalga doygunluktaki (MPa), c tek eksenli hızı (km/s), c etkin kohezyon sıkışma S kil r doygunluk içeriği dayanımı (kesirsel), (MPa), DEKİ doygunluktaki etkin kil içeriği ETKİLERİ ayanımı luk (kesirsel), (MPa), σ(%) dir. DEKİ σ t çekilme t çekilme doygunluktaki dayanımı etkin (MPa), kil içeriği c kohezyon dayanımı (MPa), c kohezyon (MPa), doygunluk (kesirsel), P-dalga DEKİ doygunluktaki hızı (km/s), Setkin r doygunluk kil içeriği (kesirsel), DEKİ doygunluktaki etkin kil içeriği (%) dir. Şekil 11 den görüleceği gibi, yukarıdaki eşitliklerden tahmin edilen dayanım özellikleri ile deneysel olarak tayin edilmiş değerler arasında oldukça iyi bir uyum bulunmakta olup, çok değişkenli analizlerle elde edilen kestirim eşitliklerinin basit regresyon analizleriyle elde edilenlerinkine göre çok daha yüksek bir kestirim performansı söz konusudur. Eşitlik 16, 17 ve 18 de verilen ilişkilerdeki regresyon katsayılarının önemlilik dereceleri t- ve F-testleriyle incelenmiş ve sonuçlar her dayanım özelliği için Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6 daki tüm t değerlerine karşılık gelen anlamlılık düzeyleri olarak belirlenmiş olup, bu değerler a=0.05 yanılma düzeyinden küçüktür. Bu nedenle tek eksenli sıkışma dayanımı, çekilme dayanımı ve kohezyonun kestirimi için kullanılan çok değişkenli görgül eşitliklerdeki regresyon katsayıları sıfırdan farklı olup, bağımlı değişkenle tek tek bağımsız değişkenler arasında doğrusal ilişkilerin var olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan, modelin genel olarak anlamlılığıyla ilgili olarak birlikte değerlendirilen tüm bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenle doğrusal Bu çalışmada ayrıca, kullanılan kaya türleri farklı doygunluk dereceleri dikkate alınarak, mevcut modül oranı, dayanım oranı ve fisürlülük sınıflamaları açısından da değerlendirilmiştir. Söz konusu değerlendirmeler, modül ve dayanım oranı sınıflamaları için kuru (S r =0) yarı doygun (S r =0.5) ve tam doygun (S r =1), fisürlülük sınıflaması için ise kuru ve tam doygun koşullar dikkate alınarak yapılmıştır. Modül Oranı Sınıflaması Bu çalışmada kullanılan kaya türleri için Deere ve Miller (1966) in önerdikleri ve Şekil 12 de verilen modül oranı abağı kullanılarak, üç farklı doygunluk derecesine göre değerlendirme yapılmıştır. Verinin Şekil 12 deki abak üzerindeki konumu dikkate alınarak, kullanılan kaya türlerinin genel olarak düşük ve orta modül oranına sahip oldukları belirlenmiştir. Doygunluktaki artışa bağlı olarak, kumtaşı (Örnek 2), andezit-1 (Örnek 3), andezit-2 (Örnek 5) ve kireçtaşı (Örnek 9) birimlerinin modül oranlarında sınırlı bir artış, diğer kaya türlerinin modül oranlarında ise doygunluğa bağlı belirgin bir azalma gözlenmiştir. Şekil 12 de doygunluktaki artışa bağlı olarak marn (Örnek 1) için modül oranındaki azalma sürekli çizilmiş okla, kumtaşındaki

19 Karakul ve Ulusay 257 Şekil 11. Farklı doygunluk koşulları için çok değişkenli regresyon analizlerinden elde edilen eşitliklerden tahmin edilmiş dayanım özelliklerinin (a. tek eksenli sıkışma dayanımı, b. çekme dayanımı, c. kohezyon) deneysel değerlerle karşılaştırılması. Figure 11. Comparison of the strength properties (a. uniaxial compressive strength, b. tensile strength, c. cohesion) estimated from the equations derived from multiple regression analyses and those determined experimentally. (Örnek 2) doygunluğa bağlı modül oranındaki sınırlı artış ise kesikli okla çizilerek örnek olarak gösterilmiştir. Bununla birlikte, incelenen kaya türleri için belirlenen bu farklı eğilimler dikkate alınarak, modül oranının doygunluğa bağlı değişiminin daha fazla sayıda kaya türü kullanılarak kapsamlı bir şekilde araştırılmasında yarar vardır. Dayanım Oranı Sınıflaması Gerçek ve Özarslan (2011) tarafından önerilmiş olan birleştirilmiş dayanım sınıflaması çizeneği kullanılarak bu çalışmada kullanılan 14 farklı kaya türü için dayanım oranı sınıflaması yapılmıştır. Şekil 13 den görüleceği gibi, kullanılan kaya türleri genellikle düşük ve orta dayanım oranlarına sahiptir.

20 258 Yerbilimleri Çizelge 6. Dayanım özelliklerinin kestirimi için çok değişkenli regresyon analizleriyle geliştirilen eşitlikler için yapılan t-testlerinin sonuçları. Modül Oranı Sınıflaması Table 6. t-test results for the equations derived by multivariate regression analyses performed for the prediction of strength properties. (a) Tek eksenli sıkışma dayanımı: Standartlaştırılmış Standartlaştırılmamış katsayılar katsayılar Model B Standart Hata Beta Bu çalışmada kullanılan kaya türleri için Deere ve Mill verilen modül oranı abağı kullanılarak, üç farklı doyg yapılmıştır. Verinin t Şekil 12 deki p (Anlamlılık) abak üzerindeki kon türlerinin genel olarak düşük ve orta modül ora Sabit Doygunluktaki artışa bağlı olarak, kumtaşı (Örnek 2), Log ( +1) ) ve kireçtaşı (Örnek 9) birimlerinin modül oranlarınd DEKİ modül oranlarında ise doygunluğa bağlı belirgin b S r (b) Çekme dayanımı: Standartlaştırılmış Standartlaştırılmamış katsayılar katsayılar Model B Standart Hata Beta doygunluktaki artışa bağlı olarak marn (Örnek 1) i çizilmiş okla, kumtaşındaki (Örnek 2) doygunluğa ba kesikli okla çizilerek t örnek olarak p (Anlamlılık) gösterilmiştir. Bunu belirlenen bu farklı eğilimler dikkate alınarak, modül o Sabit daha fazla sayıda kaya türü kullanılarak kapsamlı bir şe Log ( +1) DEKİ Dayanım Oranı Sınıflaması S r (c) Kohezyon: Standartlaştırılmış Standartlaştırılmamış katsayılar katsayılar Model B Standart Hata Beta Gerçek ve Özarslan (2011) tarafından önerilmiş ol çizeneği kullanılarak bu çalışmada kullanılan 14 f sınıflaması yapılmıştır. Şekil 13 den görüleceği gibi, k t p (Anlamlılık) ve orta dayanım oranlarına sahiptir. Genel olarak doyg Sabit oranlarında çok önemli değişiklikler gözlemlenmemek Log ( +1) eğilimlerinin varlığı da dikkati çekmektedir. Sonuç DEKİ türleri için doygunluk artışının tek eksenli sıkışma ve ç S r etki düzeyinin birbirine oldukça yakın olduğu görülmüş Genel olarak doygunluktaki artışa bağlı olarak dayanım oranlarında çok önemli değişiklikler gözlemlenmemekle birlikte, küçük çaplı artış ve azalış eğilimlerinin varlığı da dikkati çekmektedir. Sonuç olarak, bu çalışmada kullanılan kaya türleri için doygunluk artışının tek eksenli sıkışma ve çekilme dayanımları üzerindeki azaltıcı etki düzeyinin birbirine oldukça yakın olduğu görülmüştür. Fisürlülük Fisürlülük Sınıflaması Sınıflaması Fourmaintraux (1976) kayaların fisür veya gözenek içermediği koşullardaki P-dalga hızının Eşitlik 19 dan tayin tayin edilebileceğini ifade ifade etmiştir. Fourmaintraux (1976) kayaların fisür veya gözenek iç etmiştir. 1 V l = C i V l,i (19) Burada; V l,i ci hacimsel oranında kaya içerisinde bulun indeksi ise, Eşitlik 20 de verilmiştir (Goodman, 1989).

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 2 sh Mayıs 2002

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 2 sh Mayıs 2002 DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 2 sh. 65-71 Mayıs 22 BAZI KAYAÇLARIN TEK EKSENLİ BASINÇ DAYANIMLARI İLE DİĞER MALZEME ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER (THE RELATIONSHIPS

Detaylı

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Hasan Karakul Doğum Tarihi : 04.05.1980 Unvanı : Yrd.Doç.Dr Öğrenim Durumu : Doktora (Üniversite) Çalıştığı Kurum :İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Derece Alan Üniversite Yıl Lisans

Detaylı

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ LABORATUVARI

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ LABORATUVARI TEK EKSENLİ SIKIŞMA (BASMA) DAYANIMI DENEYİ (UNIAXIAL COMPRESSIVE STRENGTH TEST) 1. Amaç: Kaya malzemelerinin üzerlerine uygulanan belirli bir basınç altında kırılmadan önce ne kadar yüke dayandığını belirlemektir.

Detaylı

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ LABORATUVARI

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ LABORATUVARI TEK EKSENLİ SIKIŞMA (BASMA) DAYANIMI DENEYİ (UNIAXIAL COMPRESSIVE STRENGTH TEST) 1. Amaç: Kaya malzemelerinin üzerlerine uygulanan belirli bir basınç altında kırılmadan önce ne kadar yüke dayandığını belirlemektir.

Detaylı

Bu ders notunun çıkarılmasında değerlendirilen ve okunması tavsiye edilen kaynaklar

Bu ders notunun çıkarılmasında değerlendirilen ve okunması tavsiye edilen kaynaklar kaynaklar Amedei, B. and Stefanson, O., 1997. Rock Stress and Its Measurement. Chapman & Hall, London, 490p. Bell, F.G., 1983, Engineering Propeties of Soils and Rocks. Butterworth & Co., Second Edition,

Detaylı

SÜREKSİZLİK DÜZLEMLERİNDE AYRIŞMANIN PÜRÜZLÜLÜK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ * Effect Of Alteration On Roughness In Discontinuities Surfaces *

SÜREKSİZLİK DÜZLEMLERİNDE AYRIŞMANIN PÜRÜZLÜLÜK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ * Effect Of Alteration On Roughness In Discontinuities Surfaces * SÜREKSİZLİK DÜZLEMLERİNDE AYRIŞMANIN PÜRÜZLÜLÜK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ * Effect Of Alteration On Roughness In Discontinuities Surfaces * Burcu ÖZVAN Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Altay ACAR Jeoloji Mühendisliği

Detaylı

FİZİK. Mekanik İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ. Mekanik Nedir? Mekanik Nedir?

FİZİK. Mekanik İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ. Mekanik Nedir? Mekanik Nedir? İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ 14.04.2015 KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ Dr. Dilek OKUYUCU Mekanik Nedir? Mekanik: Kuvvetlerin etkisi altında cisimlerin davranışını inceleyen bilim dalıdır.

Detaylı

KIRMIZI TRAVERTENİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN KURU VE DOYGUN P DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ

KIRMIZI TRAVERTENİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN KURU VE DOYGUN P DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ KIRMIZI TRAVERTENİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN KURU VE DOYGUN P DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ Engin ÖZDEMİR 1, Didem EREN SARICI 2 1 İnönü Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü, Malatya, Türkiye, ozdemir.engin@inonu.edu.tr

Detaylı

KIRMIZI TRAVERTENİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN KURU VE DOYGUN P DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ

KIRMIZI TRAVERTENİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN KURU VE DOYGUN P DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ KIRMIZI TRAVERTENİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN KURU VE DOYGUN P DALGA HIZINDAN KESTİRİMİ Engin ÖZDEMİR 1, Didem EREN SARICI 2 1 İnönü Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü, Malatya, Türkiye, ozdemir.engin@inonu.edu.tr

Detaylı

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ DERSİ LABORATUVARI. (2014-2015 Güz Dönemi) NOKTA YÜK DAYANIMI DENEYİ

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ DERSİ LABORATUVARI. (2014-2015 Güz Dönemi) NOKTA YÜK DAYANIMI DENEYİ KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KAYA MEKANİĞİ DERSİ LABORATUVARI (2014-2015 Güz Dönemi) NOKTA YÜK DAYANIMI DENEYİ THE POINT LOAD TEST DENEY:4 Amaç ve Genel Bilgiler: Bu deney, kayaçların

Detaylı

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon Kayalarda Gözeneklilikle Dayanım Özellikleri Arasında Görgül İlişkilerin Araştırılması The Investigation of Empirical Relations Between the Porosity and Strength Properties in Rocks S. Dağ 1,*, S. Alemdağ

Detaylı

İYC MADENCİLİK SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. NE AİT MUĞLA - FETHİYE YÖRESİ BEJ TÜRÜ KİREÇTAŞININ FİZİKO-MEKANİK ANALİZ RAPORU

İYC MADENCİLİK SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. NE AİT MUĞLA - FETHİYE YÖRESİ BEJ TÜRÜ KİREÇTAŞININ FİZİKO-MEKANİK ANALİZ RAPORU T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ PAMUKKALE UNIVERSITY FACULTY OF ENGINEERING İYC MADENCİLİK SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. NE AİT MUĞLA - FETHİYE YÖRESİ BEJ TÜRÜ KİREÇTAŞININ FİZİKO-MEKANİK ANALİZ

Detaylı

JEO302 Kaya Mekaniği

JEO302 Kaya Mekaniği JEO302 Kaya Mekaniği Ders Notları Ders İçeriği 1) Giriş 1.1. Tanım, hedefler ve amaç 1.2. Kaya ve zemin 1.3. Kaya kütleleri 2) Kayaların Fiziksel ve Mekanik Özellikleri 2.1. Kaya karakteristikleri 2.2.

Detaylı

YENİLME KRİTERİ TEORİK GÖRGÜL (AMPİRİK)

YENİLME KRİTERİ TEORİK GÖRGÜL (AMPİRİK) YENİLME KRİTERİ Yenilmenin olabilmesi için kayanın etkisinde kaldığı gerilmenin kayanın dayanımını aşması gerekir. Yenilmede en önemli iki parametre gerilme ve deformasyondur. Tasarım aşamasında bunlarda

Detaylı

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon Granitlerde Tek Eksenli Sıkışma Dayanımının Mineral ve Dokusal Özelliklerle İlişkisi The Relationship Between the Uniaxial Compressive Strength and Mineral and Textural Properties of Granites S. Acar,1,*,

Detaylı

TEK EKSENLİ SIKIŞMA DAYANIMININ FARKLI BOY/ÇAP ORANLARINDAKİ ÖRNEKLERDEN BELİRLENMESİ YAKLAŞIMININ DEĞERLENDİRİLMESİ

TEK EKSENLİ SIKIŞMA DAYANIMININ FARKLI BOY/ÇAP ORANLARINDAKİ ÖRNEKLERDEN BELİRLENMESİ YAKLAŞIMININ DEĞERLENDİRİLMESİ TEK EKSENLİ SIKIŞMA DAYANIMININ FARKLI BOY/ÇAP ORANLARINDAKİ ÖRNEKLERDEN BELİRLENMESİ YAKLAŞIMININ DEĞERLENDİRİLMESİ ASSESSMENT OF THE APPROACH PROPOSED FOR DETERMINATION OF UNIAXIAL COMPRESSIVE STRENGTH

Detaylı

JEO 302 KAYA MEKANİĞİ

JEO 302 KAYA MEKANİĞİ JEO 302 KAYA MEKANİĞİ LABORATUVAR 1. HAFTA Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEO302 KAYA MEKANİĞİ dersi kapsamında Doç. Dr. Hakan Ahmet Nefeslioğlu ve Araş. Gör. Fatih Uçar tarafından

Detaylı

1 GERİLME-BİRİM DEFORMASYON

1 GERİLME-BİRİM DEFORMASYON Kaya Mekaniği - ilkeleri, uygulamaları İçindekiler Sunuş...... Önsöz......... v vii 1 GERİLME-BİRİM DEFORMASYON.. 1 1.1 GERİLME....... 3 1.2 DÜZLEMDEKİ GERİLMELER VE GERİLME ÇEVİRİMİ (TRANSFORMASYON)...

Detaylı

Kayaç Özelliklerinin Keski Aşınmasına Etkileri

Kayaç Özelliklerinin Keski Aşınmasına Etkileri TÜRKİYE:8, KÖMÜR KONGRESİ BİLDJR i.ir*itabl; PROCEEDINGS OF THE 8th COAL CONGRESS OF TURKEY Kayaç Özelliklerinin Keski Aşınmasına Etkileri Effects of Rock Properties on the Abrasion of Cutting Tool Half!

Detaylı

Saffet YAĞIZ* Geliş Tarihi/Received : 04.12.2010, Kabul Tarihi/Accepted : 05.04.2011

Saffet YAĞIZ* Geliş Tarihi/Received : 04.12.2010, Kabul Tarihi/Accepted : 05.04.2011 Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Cilt 17, Sayı 3, 2011, Sayfa 157-163 Yapı Malzemesi Olarak Denizli Civarında Çıkartılan Kayraktaşlarının Özellikleri Properties of Schist Extracted

Detaylı

ZEMİN MEKANİĞİ DERS NOTLARI

ZEMİN MEKANİĞİ DERS NOTLARI Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü ZEMİN MEKANİĞİ DERS NOTLARI Prof. Dr. Recep KILIÇ ÖNSÖZ Jeoloji Mühendisliği eğitiminde Zemin Mekaniği dersi için hazırlanmış olan

Detaylı

ATIK BARAJLARINDA UYGULANAN JEOTEKNİK ÇALIŞMALAR; GÜMÜŞTAŞ (GÜMÜŞHANE) ÖRNEĞİ SELÇUK ALEMDAĞ ERDAL GÜLDOĞAN UĞUR ÖLGEN

ATIK BARAJLARINDA UYGULANAN JEOTEKNİK ÇALIŞMALAR; GÜMÜŞTAŞ (GÜMÜŞHANE) ÖRNEĞİ SELÇUK ALEMDAĞ ERDAL GÜLDOĞAN UĞUR ÖLGEN ATIK BARAJLARINDA UYGULANAN JEOTEKNİK ÇALIŞMALAR; GÜMÜŞTAŞ (GÜMÜŞHANE) ÖRNEĞİ SELÇUK ALEMDAĞ ERDAL GÜLDOĞAN UĞUR ÖLGEN Bu çalışmada; Gümüşhane ili, Organize Sanayi Bölgesinde GÜMÜŞTAŞ MADENCİLİK tarafından

Detaylı

Yığma yapı elemanları ve bu elemanlardan temel taşıyıcı olan yığma duvarlar ve malzeme karakteristiklerinin araştırılması

Yığma yapı elemanları ve bu elemanlardan temel taşıyıcı olan yığma duvarlar ve malzeme karakteristiklerinin araştırılması Yığma yapı elemanları ve bu elemanlardan temel taşıyıcı olan yığma duvarlar ve malzeme karakteristiklerinin araştırılması Farklı sonlu eleman tipleri ve farklı modelleme teknikleri kullanılarak yığma duvarların

Detaylı

KAYALARIN DELİNEBİLİRLİĞİNİ ETKİLEYEN JEOLOJİK ÖZELLİKLER. Adil ÖZDEMİR (adilozdemir2000@yahoo.com)

KAYALARIN DELİNEBİLİRLİĞİNİ ETKİLEYEN JEOLOJİK ÖZELLİKLER. Adil ÖZDEMİR (adilozdemir2000@yahoo.com) (Sondaj Dünyası Dergisi, Sayı 5) www.sondajcilarbirligi.org.tr KAYALARIN DELİNEBİLİRLİĞİNİ ETKİLEYEN JEOLOJİK ÖZELLİKLER Adil ÖZDEMİR (adilozdemir2000@yahoo.com) 1.GİRİŞ Delinebilirlik, matkabın formasyondaki

Detaylı

T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARKLI DOYGUNLUK DERECELERİ VE YÜKLEME ORANLARINDA KAYAÇLARDAKİ BAZI MEKANİK ÖZELLİK DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ ENGİN ÖZDEMİR YÜKSEK LİSANS TEZİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ

Detaylı

HAKAN ERSOY 1, MURAT KARAHAN 1 *, ALİ ERDEN BABACAN 2, MUHAMMET OĞUZ SÜNNETÇİ 1

HAKAN ERSOY 1, MURAT KARAHAN 1 *, ALİ ERDEN BABACAN 2, MUHAMMET OĞUZ SÜNNETÇİ 1 Yerbilimleri, 207, 38 (2), 29-40 Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni Bulletin of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University Kayaçlarda

Detaylı

Bu ders notunun çıkarılmasında değerlendirilen ve okunması tavsiye edilen kaynaklar

Bu ders notunun çıkarılmasında değerlendirilen ve okunması tavsiye edilen kaynaklar kaynaklar Amedei, B. and Stefanson, O., 1997. Rock Stress and Its Measurement. Chapman & Hall, London, 490p. Bell, F.G., 1983, Engineering Propeties of Soils and Rocks. Butterworth & Co., Second Edition,

Detaylı

TRAKYA FORMASYONU GROVAKLARININ DONMA ÇÖZÜNME DAVRANIġI, (AYAZAĞA-ĠSTANBUL)

TRAKYA FORMASYONU GROVAKLARININ DONMA ÇÖZÜNME DAVRANIġI, (AYAZAĞA-ĠSTANBUL) Uygulamalı Yerbilimleri Sayı:2 (Ekim-Kasım 2010) 38-45 TRAKYA FORMASYONU GROVAKLARININ DONMA ÇÖZÜNME DAVRANIġI, (AYAZAĞA-ĠSTANBUL) Freezing and Thawing Behavior of Trakya Formation Graywake, (Ayazaga-Istanbul)

Detaylı

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon Kayaçların Jeoteknik Özelliklerinin Araştırılması: Doğu Pontidler Bazaltları Üzerine Örnek Bir Çalışma The Investigation of Geotechnical Properties of Rocks: A Case Study on the Basalts of the Eastern

Detaylı

KAYA KÜTLELERİ - KAYA KÜTLELERİNDE SÜREKSİZLİKLER - Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon

KAYA KÜTLELERİ - KAYA KÜTLELERİNDE SÜREKSİZLİKLER - Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon - KAYA KÜTLELERİNDE SÜREKSİZLİKLER - Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon 1. Giriş Günümüzde, mühendislik jeolojisi içerisinde yer alan kaya mühendisliği

Detaylı

Yapısal Jeoloji. 2. Bölüm: Gevrek deformasyon ve faylanma

Yapısal Jeoloji. 2. Bölüm: Gevrek deformasyon ve faylanma MIT Açık Ders Malzemeleri http://ocw.mit.edu 12.113 Yapısal Jeoloji 2. Bölüm: Gevrek deformasyon ve faylanma Güz 2005 Bu materyallerden alıntı yapmak veya Kullanım Şartları hakkında bilgi almak için http://ocw.mit.edu/terms

Detaylı

LİMİT DENGE ANALİZİ (Deterministik Yaklaşım)

LİMİT DENGE ANALİZİ (Deterministik Yaklaşım) 11. ŞEV DURAYLILIĞI ŞEV DURAYLILIĞI (Slope Stability) Şev: Düzensiz veya belirli bir geometriye sahip eğimli yüzeydir. Şevler Düzensiz bir geometriye sahip doğal şevler (yamaç) Belirli bir geometriye sahip

Detaylı

DECEMBER KOZAĞAÇ (MUĞLA) BEYAZ MERMERİNİN FİZİKOMEKANİK VE SÜREKSİZLİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

DECEMBER KOZAĞAÇ (MUĞLA) BEYAZ MERMERİNİN FİZİKOMEKANİK VE SÜREKSİZLİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA MADENCİLİK ARALIK DECEMBER 1995 CİLT-VOLUME XXXIV SAYI - NO 4 KOZAĞAÇ (MUĞLA) BEYAZ MERMERİNİN FİZİKOMEKANİK VE SÜREKSİZLİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA A Research on the Physicomechanical and Discontunity

Detaylı

7. TOPRAĞIN DAYANIMI

7. TOPRAĞIN DAYANIMI 7. TOPRAĞIN DAYANIMI DAYANIM Dayanım bir malzemenin yenilmeye karşı gösterdiği dirençtir. Gerilme-deformasyon ilişkisinin üst sınırıdır. Toprak Zeminin Yenilmesi Temel Kavramlar Makaslama Dayanımı: Toprağın

Detaylı

TEK EKSENLİ BASINÇ DAYANIMINI KULLANARAK KAYA MALZEMESİNİN ELASTİSİTE MODÜLÜNÜN TAHMİNİ

TEK EKSENLİ BASINÇ DAYANIMINI KULLANARAK KAYA MALZEMESİNİN ELASTİSİTE MODÜLÜNÜN TAHMİNİ İstanbul Yerbilimleri Dergisi, C. 21, S. 2, SS. 91-97, Y. 28 TEK EKSENLİ BASINÇ DAYANIMINI KULLANARAK KAYA MALZEMESİNİN ELASTİSİTE MODÜLÜNÜN TAHMİNİ PREDICTION OF INTACT ROCK S ELASTICITY MODULUS BASED

Detaylı

NOKTA YÜKLEME DAYANIM İNDEKSİ TAYİNİ. Bu deney, kayaların nokta yükleme dayanım indekslerinin tayinine ilişkin bir deneydir.

NOKTA YÜKLEME DAYANIM İNDEKSİ TAYİNİ. Bu deney, kayaların nokta yükleme dayanım indekslerinin tayinine ilişkin bir deneydir. NOKTA YÜKLEME DAYANIM İNDEKSİ TAYİNİ KONU Bu deney, kayaların nokta yükleme dayanım indekslerinin tayinine ilişkin bir deneydir. KAPSAM Nokta yük deneyi, kayaçların dayanımlarına göre sınıflandırılmasında

Detaylı

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ 5/29/2017 1 INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr Web : http://personel.klu.edu.tr/orhan.arkoc 5/29/2017 2 BÖLÜM 10 KAYAÇLARIN ve SÜREKSİZLİKLERİNİN

Detaylı

DOĞAL TAŞ İŞLETMECİLİĞİNDE JEOTEKNİK ARAŞTIRMALAR: KARATAŞ MEVKİİ (DENİZLİ) DOĞAL TAŞ İNCELEMESİ

DOĞAL TAŞ İŞLETMECİLİĞİNDE JEOTEKNİK ARAŞTIRMALAR: KARATAŞ MEVKİİ (DENİZLİ) DOĞAL TAŞ İNCELEMESİ DOĞAL TAŞ İŞLETMECİLİĞİNDE JEOTEKNİK ARAŞTIRMALAR: KARATAŞ MEVKİİ (DENİZLİ) DOĞAL TAŞ İNCELEMESİ YAĞIZ, S. Pamukkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği, syagiz@pau.edu.tr AYDIN,

Detaylı

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2015 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2015 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2015 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ A-Mineraloji-Petrografi Anabilim Dalı LABORATUVAR / İS Birim Fiyati (TL/ Adet) INCE KESİT LAB. Ince kesit yapımı ve Petrografik tanımlama

Detaylı

Malzemelerin Mekanik Özellikleri

Malzemelerin Mekanik Özellikleri Malzemelerin Mekanik Özellikleri Bölüm Hedefleri Deneysel olarak gerilme ve birim şekil değiştirmenin belirlenmesi Malzeme davranışı ile gerilme-birim şekil değiştirme diyagramının ilişkilendirilmesi ÇEKME

Detaylı

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 01330 ADANA

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 01330 ADANA Sayı:B30.2.ÇKO.0.47.00.05/ 488 Tarih:19.06.2009 EMRE TAŞ ve MADENCİLİK A.Ş. TARAFINDAN GETİRİLEN 3114780 ERİŞİM NOLU VE 20068722 RUHSAT NOLU SAHADAN ALINAN BAZALT LEVHALARININ VE KÜP ÖRNEKLERİNİN MİNEROLOJİK,

Detaylı

DN MERMER FİRMASINA AİT BALLIK BOĞAZI BÖLGESİ TRAVERTENİNİN ANALİZ RAPORU

DN MERMER FİRMASINA AİT BALLIK BOĞAZI BÖLGESİ TRAVERTENİNİN ANALİZ RAPORU T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ PAMUKKALE UNIVERSITY FACULTY OF ENGINEERING DN MERMER FİRMASINA AİT BALLIK BOĞAZI BÖLGESİ TRAVERTENİNİN ANALİZ RAPORU AN ANALYSIS REPORT OF BALLIK REGION

Detaylı

ENDİREKT (DOLAYLI) ÇEKME DAYANIMI (BRAZILIAN) DENEYİ

ENDİREKT (DOLAYLI) ÇEKME DAYANIMI (BRAZILIAN) DENEYİ ENDİREKT (DOLAYLI) ÇEKME DAYANIMI (BRAZILIAN) DENEYİ GENEL BİLGİLER Aynı doğrultuda birbirlerinden uzaklaşan zıt yönlerdeki kuvvetlerin oluşturduğu gerilmeye Çekme Gerilmesi denir. Çekme gerilmesi kayaçların

Detaylı

Kayaların Testerelerle Kesilebilirliğinin Pratik Olarak Belirlenebilmesi İçin İstatistiksel Bir Yaklaşım

Kayaların Testerelerle Kesilebilirliğinin Pratik Olarak Belirlenebilmesi İçin İstatistiksel Bir Yaklaşım MADENCİLİK Eylül September 1992 Cilt Volume XXXI Sayı No 3 Kayaların Testerelerle Kesilebilirliğinin Pratik Olarak Belirlenebilmesi İçin İstatistiksel Bir Yaklaşım A Statistical Approach For Practical

Detaylı

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş FZM 220 Yapı Karakterizasyon Özellikler İşleme Performans Prof. Dr. İlker DİNÇER Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü 1 Ders Hakkında FZM 220 Dersinin Amacı Bu dersin amacı, fizik mühendisliği öğrencilerine,

Detaylı

G.L.İ. TUNÇBİLEK LİNYİT MADENİNDE KULLANILAN GALERİ AÇMA MAKİNASI KAZI PERFORMANSI İLE KAYAÇ ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

G.L.İ. TUNÇBİLEK LİNYİT MADENİNDE KULLANILAN GALERİ AÇMA MAKİNASI KAZI PERFORMANSI İLE KAYAÇ ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI G.L.İ. TUNÇBİLEK LİNYİT MADENİNDE KULLANILAN GALERİ AÇMA MAKİNASI KAZI PERFORMANSI İLE KAYAÇ ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Naci BÖLÜKBAŞI(*) Hasan ÇAM(**) ÖZET Bu bildiride, G.L.İ. Tunçbilek Linyit

Detaylı

Kaya Kütlesi İndisi Sistemi (RMI)

Kaya Kütlesi İndisi Sistemi (RMI) Kaya Kütlesi İndisi Sistemi (RMI) Kaya kütlesi sınıflama sistemlerinde kullanılan kaya sınıfı parametreleri birbirleriyle benzer şekildedir. Kaya mühendisliği sınıflamaları sistemi, kaya mühendisliği ve

Detaylı

Büro : Bölüm Sekreterliği Adana, 22 / 04 /2014 Sayı : 46232573/

Büro : Bölüm Sekreterliği Adana, 22 / 04 /2014 Sayı : 46232573/ Büro : Bölüm Sekreterliği Adana, 22 / 04 /2014 ACADİA MADENCİLİK İNŞ. NAK. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. TARAFINDAN GETİRİLEN KAYAÇ NUMUNESİNİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK RAPOR İlgi: ACADİA Madencilik

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ Duygu ÖZÇALIK GAYRİMENKUL GELİŞTİRME VE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI ANKARA 2018 Her hakkı saklıdır

Detaylı

İÇERİSİ BETON İLE DOLDURULMUŞ ÇELİK BORU YAPI ELEMANLARININ DAYANIMININ ARAŞTIRILMASI ÖZET

İÇERİSİ BETON İLE DOLDURULMUŞ ÇELİK BORU YAPI ELEMANLARININ DAYANIMININ ARAŞTIRILMASI ÖZET İÇERİSİ BETON İLE DOLDURULMUŞ ÇELİK BORU YAPI ELEMANLARININ DAYANIMININ ARAŞTIRILMASI Cemal EYYUBOV *, Handan ADIBELLİ ** * Erciyes Üniv., Müh. Fak. İnşaat Müh.Böl., Kayseri-Türkiye Tel(0352) 437 49 37-38/

Detaylı

10. KONSOLİDASYON. Konsolidasyon. σ gerilmedeki artış zeminin boşluk oranında e azalma ve deformasyon yaratır (gözeneklerden su dışarı çıkar).

10. KONSOLİDASYON. Konsolidasyon. σ gerilmedeki artış zeminin boşluk oranında e azalma ve deformasyon yaratır (gözeneklerden su dışarı çıkar). . KONSOLİDASYON Konsolidasyon σ gerilmedeki artış zeminin boşluk oranında e azalma ve deformasyon yaratır (gözeneklerden su dışarı çıkar). σ nasıl artar?. Yeraltısuyu seviyesi düşer 2. Zemine yük uygulanır

Detaylı

Kayaçların kırılma tokluğu (Mod-I) ile fiziko-mekanik özellikleri arasındaki ilişkilerinin değerlendirilmesi

Kayaçların kırılma tokluğu (Mod-I) ile fiziko-mekanik özellikleri arasındaki ilişkilerinin değerlendirilmesi Yerbilimleri, 31 (2), 127 140 Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Dergisi Journal of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University Kayaçların

Detaylı

Atasu (Trabzon) Baraj Yerindeki Bazaltların Taşıma Gücü

Atasu (Trabzon) Baraj Yerindeki Bazaltların Taşıma Gücü Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi Science and Eng. J of Fırat Univ. 18 (3), 385-395, 2006 18 (3), 385-395, 2006 Atasu (Trabzon) Baraj Yerindeki Bazaltların Taşıma Gücü Selçuk ALEMDAĞ ve Zülfü GÜROCAK

Detaylı

Kuru UCS aralığı (MPa)

Kuru UCS aralığı (MPa) Kaya Dayanımı Kırıksız kayanın dayanımı kayayı oluşturan mineral dayanımlarına ve bunların bağlanma biçimine (kenetlenme ve çimentolanmaya) bağlıdır. Kaya kütlesi dayanımı kırıklı kaya kütlesi için geçerli

Detaylı

Laboratuvar adı: JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI. Bağlı olduğu kurum: JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ

Laboratuvar adı: JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI. Bağlı olduğu kurum: JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ Laboratuvar adı: JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI Bağlı olduğu kurum: JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ Posta Adresi: Dumlupınar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi LABORATUVARDA BULUNAN CİHAZLAR Cihaz: Kaya ve zemin

Detaylı

MADEN ARAMALARINDA DES VE IP YÖNTEMLERİ TANITIM DES UYGULAMA EĞİTİM VERİ İŞLEM VE SERTİFİKA PROGRAMI

MADEN ARAMALARINDA DES VE IP YÖNTEMLERİ TANITIM DES UYGULAMA EĞİTİM VERİ İŞLEM VE SERTİFİKA PROGRAMI MADEN ARAMALARINDA DES VE IP YÖNTEMLERİ TANITIM DES UYGULAMA EĞİTİM VERİ İŞLEM VE SERTİFİKA PROGRAMI a) Zaman b) V P c) V P V P V(t 1 ) V M S V(t 1 ) V(t 2 ) V(t 3 ) V(t 4 ) Zaman t 1 t 2 V(t ) 4 Zaman

Detaylı

ANTALYA - ARAPSUYU MEVKİİNDEKİ BİR BÖLGENİN GEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ

ANTALYA - ARAPSUYU MEVKİİNDEKİ BİR BÖLGENİN GEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ ANTALYA ARAPSUYU MEVKİİNDEKİ BİR BÖLGENİN GEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ Ömür ÇİMEN ve S.Nilay KESKİN Süleyman Demirel Üniv., İnşaat Mühendisliği Bölümü, Isparta ÖZET Bu çalışmada, Antalya Merkez Arapsuyu Mevkii

Detaylı

KAYA MEKANİĞİ DERS NOTLARI

KAYA MEKANİĞİ DERS NOTLARI KAYA MEKANİĞİ DERS NOTLARI Ders : Kaya Mekaniği Konu : Kaya Mekaniğine Giriş Hazırlayan : Doç. Dr. Mustafa FENER Sunan : Doç. Dr. Mustafa FENER Yıl : 2014 1 KAYA MEKANİĞİ HAFTALIK DERS PROĞRAMI 1. Hafta

Detaylı

ÇİMENTO BASMA DAYANIMI TAHMİNİ İÇİN YAPAY SİNİR AĞI MODELİ

ÇİMENTO BASMA DAYANIMI TAHMİNİ İÇİN YAPAY SİNİR AĞI MODELİ ÇİMENTO BASMA DAYANIMI TAHMİNİ İÇİN YAPAY SİNİR AĞI MODELİ Ezgi Özkara a, Hatice Yanıkoğlu a, Mehmet Yüceer a, * a* İnönü Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü, Malatya, 44280 myuceer@inonu.edu.tr

Detaylı

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2017 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2017 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2017 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ A-Mineraloji-Petrografi Anabilim Dalı LABORATUVAR / İŞ İNCE KESİT LAB. İnce kesit yapımı ve petrografik tanımlama raporu KIRMA-ÖĞÜTME-ELEME

Detaylı

Kadir KARAMAN (*) Ayhan KESİMAL (**) ÖZET

Kadir KARAMAN (*) Ayhan KESİMAL (**) ÖZET Madencilik, Cilt 51, Sayı 4, Sayfa 3-14, Aralık 2012 Vol.51, No.4, pp 3-14, December 2012 KAYAÇLARIN TEK EKSENLİ BASINÇ DAYANIMI TAHMİNİNDE NOKTA YÜKÜ DENEY YÖNTEMLERİ VE POROZİTENİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Detaylı

KARADENĠZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ KAYA MEKANĠĞĠ DERSĠ LABORATUVARI. (2015-2016 Güz Dönemi)

KARADENĠZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ KAYA MEKANĠĞĠ DERSĠ LABORATUVARI. (2015-2016 Güz Dönemi) KARADENĠZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ KAYA MEKANĠĞĠ DERSĠ LABORATUVARI (2015-2016 Güz Dönemi) KAYA SERTLĠĞĠ BELĠRLEME DENEYĠ (SCHMIDT ÇEKĠCĠ) DETERMINATION OF ROCK HARDNESS TEST ( SCHMIDT

Detaylı

KAYA KÜTLESİ SINIFLAMALARI

KAYA KÜTLESİ SINIFLAMALARI KAYA KÜTLESİ SINIFLAMALARI SINIFLAMA SİSTEMLERİNİN HEDEFİ VE ÖZELLİKLERİ Kaya kütle sınıflama sistemleri eğer belirli koşullar yerine getirilirse; gözlem, ölçüm, tecrübe ve mühendislik yargıları sonucu

Detaylı

SİYAH ALACA SIĞIRLARDA 305 GÜNLÜK SÜT VERİMİ ÜZERİNE ETKİLİ FAKTÖRLERİN PATH ANALİZİ İLE İNCELENMESİ

SİYAH ALACA SIĞIRLARDA 305 GÜNLÜK SÜT VERİMİ ÜZERİNE ETKİLİ FAKTÖRLERİN PATH ANALİZİ İLE İNCELENMESİ İYAH ALACA IĞIRLARDA 305 GÜNLÜK ÜT VERİMİ ÜZERİNE ETKİLİ FAKTÖRLERİN ATH ANALİZİ İLE İNCELENMEİ Ö. İşçi 1, Ç. Takma 2 Y. Akbaş 2 ÖZET İncelenen kantitatif bir özellik üzerine çeşitli faktörlerin doğrudan

Detaylı

Dolgu ve Yarmalarda Sondaj Çalışması ve Değerlendirmesi. HAZIRLAYAN Özgür SATICI Mad. Yük. Jeo. Müh. (MBA)

Dolgu ve Yarmalarda Sondaj Çalışması ve Değerlendirmesi. HAZIRLAYAN Özgür SATICI Mad. Yük. Jeo. Müh. (MBA) Dolgu ve Yarmalarda Sondaj Çalışması ve Değerlendirmesi HAZIRLAYAN Özgür SATICI Mad. Yük. Jeo. Müh. (MBA) İçerik Yarmalarda sondaj Dolgularda sondaj Derinlikler Yer seçimi Alınması gerekli numuneler Analiz

Detaylı

DOKUMA BAZALT-CAM VE FINDIK KABUĞU TAKVİYELİ POLİMER KOMPOZİTLERİNİN EĞİLME DAYANIMI VE ISI GEÇİRGENLİKLERİNİN İNCELENMESİ

DOKUMA BAZALT-CAM VE FINDIK KABUĞU TAKVİYELİ POLİMER KOMPOZİTLERİNİN EĞİLME DAYANIMI VE ISI GEÇİRGENLİKLERİNİN İNCELENMESİ İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Yıl: 10 Sayı: 20 Güz 201 s.119-126 DOKUMA BAZALT-CAM VE FINDIK KABUĞU TAKVİYELİ POLİMER KOMPOZİTLERİNİN EĞİLME DAYANIMI VE ISI GEÇİRGENLİKLERİNİN İNCELENMESİ

Detaylı

Asma işletmesi Yeraltı Delik Delme İşlerinde Kullanılan Burguların Performansını Etkileyen Faktörler

Asma işletmesi Yeraltı Delik Delme İşlerinde Kullanılan Burguların Performansını Etkileyen Faktörler Asma işletmesi Yeraltı Delik Delme İşlerinde Kullanılan Burguların Performansını Etkileyen Faktörler The Factors Affecting the Performance of Drill Bits Used in the Underground Blasthole Drilling at Asma

Detaylı

A Şentürk, L. Gündüz ve A. Sanışık

A Şentürk, L. Gündüz ve A. Sanışık Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, Köse ve Kızıl (eds) O izmir l ıtrkıye 21-22 Nisan 1995 Hafif İnşaat ve İzolasyon Hammaddesi Olarak Pomza Taşının Değerlendirilmesi A Şentürk, L. Gündüz ve A. Sanışık

Detaylı

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2018 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2018 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2018 YILI DÖNER SERMAYE BİRİM FİYAT LİSTESİ A-Mineraloji-Petrografi Anabilim Dalı LABORATUVAR / İS Birim Fiyati (TL/ Adet) INCE KESİT LAB. Ince kesit yapımı ve Petrografik tanımlama

Detaylı

BİYOİSTATİSTİK Korelasyon Analizi Yrd. Doç. Dr. Aslı SUNER KARAKÜLAH

BİYOİSTATİSTİK Korelasyon Analizi Yrd. Doç. Dr. Aslı SUNER KARAKÜLAH BİYOİSTATİSTİK Korelasyon Analizi Yrd. Doç. Dr. Aslı SUNER KARAKÜLAH Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Biyoistatistik ve Tıbbi Bilişim AD. Web: www.biyoistatistik.med.ege.edu.tr 1 Bir değişkenin değerinin,

Detaylı

Anıl ERCAN 1 Özgür KURUOĞLU 2 M.Kemal AKMAN 3

Anıl ERCAN 1 Özgür KURUOĞLU 2 M.Kemal AKMAN 3 Düzce Akçakoca Ereğli Yolu Km: 23+770 23+995 Dayanma Yapısı Taban Zemini İyileştirme Analizi Düzce Akçakoca Ereğli Road Km: 23+770 23+995 Retaining Structure Ground Improvement Analysis Anıl ERCAN 1 Özgür

Detaylı

İstatistik ve Olasılık

İstatistik ve Olasılık İstatistik ve Olasılık KORELASYON ve REGRESYON ANALİZİ Doç. Dr. İrfan KAYMAZ Tanım Bir değişkenin değerinin diğer değişkendeki veya değişkenlerdeki değişimlere bağlı olarak nasıl etkilendiğinin istatistiksel

Detaylı

Alkaliye Dayanıklı Cam Elyafla Güçlendirilmiş Betonun Performansı YUWARAJ M. GHUGAL* AND SANTOSH B. DESHMUKH

Alkaliye Dayanıklı Cam Elyafla Güçlendirilmiş Betonun Performansı YUWARAJ M. GHUGAL* AND SANTOSH B. DESHMUKH Alkaliye Dayanıklı Cam Elyafla Güçlendirilmiş Betonun Performansı YUWARAJ M. GHUGAL* AND SANTOSH B. DESHMUKH Çimsa Formülhane Haziran, 2017 Alkaliye Dayanıklı Cam Elyafla Güçlendirilmiş Betonun Performansı

Detaylı

JEO 302 KAYA MEKANİĞİ

JEO 302 KAYA MEKANİĞİ JEO 302 KAYA MEKANİĞİ LABORATUVAR 2. HAFTA Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEO302 KAYA MEKANİĞİ dersi kapsamında Doç. Dr. Hakan Ahmet Nefeslioğlu ve Araş. Gör. Fatih Uçar tarafından

Detaylı

Agreganın En Büyük Tane Boyutu ve Numune Boyutunun Betonun Karot Dayanımına Etkisi

Agreganın En Büyük Tane Boyutu ve Numune Boyutunun Betonun Karot Dayanımına Etkisi İnşaat Mühendisliği nde 100. Yıl Teknik Kongresi, 22 24 Kasım 2012 Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Agreganın En Büyük Tane Boyutu ve Numune Boyutunun Betonun Karot Dayanımına Etkisi Ali Mardani-Aghabaglou,

Detaylı

Zaman Ortamı Yapay Uçlaşma (Time Domain Induced Polarization) Yöntemi

Zaman Ortamı Yapay Uçlaşma (Time Domain Induced Polarization) Yöntemi Zaman Ortamı Yapay Uçlaşma (Time Domain Induced Polarization) Yöntemi Yöntemin Esasları ve Kullanım Alanları Yapay uçlaşma yöntemi, yer altına gönderilen akımın aniden kesilmesinden sonra ölçülen gerilim

Detaylı

SINIR TENORUNUN EKONOMİK BAKIR MİKTARI TAHMİN HASTASINA ETKİSİ

SINIR TENORUNUN EKONOMİK BAKIR MİKTARI TAHMİN HASTASINA ETKİSİ SINIR TENORUNUN EKONOMİK BAKIR MİKTARI TAHMİN HASTASINA ETKİSİ THE EFFECT OF THE CUT-OFF GRADE ON THE ESTIMATION ERROR OF ECONOMIC COPPER CONTENT Ercüment YALÇIN (*) ANAHTAR SÖZCÜKLER: u, Tahmin Hatası,

Detaylı

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 3 sh Ekim 2002 MAKASLAMA DAYANIMI TESTİ ÜZERİNE PARAMETRİK ANALİZLER

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 3 sh Ekim 2002 MAKASLAMA DAYANIMI TESTİ ÜZERİNE PARAMETRİK ANALİZLER DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 3 sh. 81101 Ekim 2002 MAKASLAMA DAYANIMI TESTİ ÜZERİNE PARAMETRİK ANALİZLER (PARAMETRICAL ANALYSES ON SHEAR STRENGTH TEST) ÖZET/ABSTRACT

Detaylı

MİNERAL VE KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ

MİNERAL VE KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ MİNERAL VE KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ Yapılar zemin veya kayalardan oluşan bir temel üzerine oturtulur. Kum, çakıl, şilt ve kil gibi malzemeler ve ayrık tortul kayaçlar zemin ortamını, KAYA Diyajeneze

Detaylı

ÖZET ISPARTA OVASI NDAKİ VOLKANİK ZEMİNLERİN JEO- MÜHENDİSLİK KARAKTERİZASYONU VE MEKANİK DAVRANIŞININ ARAŞTIRILMASI

ÖZET ISPARTA OVASI NDAKİ VOLKANİK ZEMİNLERİN JEO- MÜHENDİSLİK KARAKTERİZASYONU VE MEKANİK DAVRANIŞININ ARAŞTIRILMASI ÖZET ISPARTA OVASI NDAKİ VOLKANİK ZEMİNLERİN JEO- MÜHENDİSLİK KARAKTERİZASYONU VE MEKANİK DAVRANIŞININ ARAŞTIRILMASI ELİF AVŞAR Doktora, Jeoloji Mühendisliği Bölümü Tez Danışmanı: Prof. Dr. Reşat ULUSAY

Detaylı

MÜHJEO 2017: Ulusal Mühendislik Jeolojisi ve Jeoteknik Sempozyumu, Ekim 2017, ÇÜ, Adana

MÜHJEO 2017: Ulusal Mühendislik Jeolojisi ve Jeoteknik Sempozyumu, Ekim 2017, ÇÜ, Adana Subaşı Viyadüğü İnşa Alanındaki Kaya Kütlelerinin Taşıma Gücü Açısından İncelenmesi (Hopa-Artvin) Bearing Capacity Assessment of the Rock Masses at the Subasi Viaduct Site (Hopa-Artvin) A. Kaya 1,*, F.

Detaylı

KÖMÜRCÜOĞLU MERMER FİRMASI TRAVERTEN DOĞALTAŞINA AİT DONA DAYANIM ANALİZ RAPORU

KÖMÜRCÜOĞLU MERMER FİRMASI TRAVERTEN DOĞALTAŞINA AİT DONA DAYANIM ANALİZ RAPORU T.C. PAMUKKALE ÜNİERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KÖMÜRCÜOĞLU MERMER FİRMASI TRAERTEN DOĞALTAŞINA AİT DONA DAYANIM ANALİZ RAPORU Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. İbrahim ÇOBANOĞLU Şubat - 216 DENİZLİ Pamukkale

Detaylı

T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DONMA-ÇÖZÜLME DÖNGÜSÜNÜN KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ İsmail İNCE DOKTORA TEZİ Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Mayıs-2013 KONYA

Detaylı

OTOJEN ÖĞÜTMEYİ ETKİLEYEN KRİTERLER

OTOJEN ÖĞÜTMEYİ ETKİLEYEN KRİTERLER OTOJEN ÖĞÜTMEYİ ETKİLEYEN KRİTERLER M. Zeki DOĞAN (*) Ümit ATALAY(**) ÖZET Bu çalışmada cevherlerin otojen öğütmeye uygunlukları araştırılmıştır. Bu amaçla otojen öğütülen dört ayrı cevherin laboratuvarda

Detaylı

1. Giriş. 2. Model Parametreleri

1. Giriş. 2. Model Parametreleri STRONG GROUND MOTION ATTENUATION RELATIONSHIP FOR NORTHWEST ANATOLIAN EARTHQUAKES KUZEYBATI ANADOLU DEPREMLERİ İÇİN KUVVETLİ YER HAREKETİ AZALIM İLİŞKİSİ 1 ÇEKEN, U., 2 BEYHAN, G. ve 3 GÜLKAN, P. 1 ceken@deprem.gov.tr,

Detaylı

AKTİF KAYNAKLI YÜZEY DALGASI (MASW) YÖNTEMINDE FARKLI DOĞRUSAL DIZILIMLERIN SPEKTRAL ÇÖZÜNÜRLÜLÜĞÜ

AKTİF KAYNAKLI YÜZEY DALGASI (MASW) YÖNTEMINDE FARKLI DOĞRUSAL DIZILIMLERIN SPEKTRAL ÇÖZÜNÜRLÜLÜĞÜ AKTİF KAYNAKLI YÜZEY DALGASI (MASW) YÖNTEMINDE FARKLI DOĞRUSAL DIZILIMLERIN SPEKTRAL ÇÖZÜNÜRLÜLÜĞÜ M.Ö.Arısoy, İ.Akkaya ve Ü. Dikmen Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü,

Detaylı

Yatak Katsayısı Yaklaşımı

Yatak Katsayısı Yaklaşımı Yatak Katsayısı Yaklaşımı Yatak katsayısı yaklaşımı, sürekli bir ortam olan zemin için kurulmuş matematik bir modeldir. Zemin bu modelde yaylar ile temsil edilir. Yaylar, temel taban basıncı ve zemin deformasyonu

Detaylı

BÖLÜM 12 STUDENT T DAĞILIMI

BÖLÜM 12 STUDENT T DAĞILIMI 1 BÖLÜM 12 STUDENT T DAĞILIMI 'Student t dağılımı' ya da kısaca 't dağılımı'; normal dağılım ve Z dağılımının da içerisinde bulunduğu 'sürekli olasılık dağılımları' ailesinde yer alan dağılımlardan bir

Detaylı

KİLLİ-KARBONATLI KAYAÇLARDA NUMUNE UZUNLUĞUNUN ULTRASONİK P-DALGA HIZI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

KİLLİ-KARBONATLI KAYAÇLARDA NUMUNE UZUNLUĞUNUN ULTRASONİK P-DALGA HIZI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Madencilik, Cilt 49, Sayı 4, Sayfa 37-45, Aralık 21 Vol.49, No.4, pp 37-45, December 21 KİLLİ-KARBONATLI KAYAÇLARDA NUMUNE UZUNLUĞUNUN ULTRASONİK P-DALGA HIZI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ The Effect of Specimen Length

Detaylı

GÜMÜŞLER (NİĞDE) KALSİTİNİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

GÜMÜŞLER (NİĞDE) KALSİTİNİN FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ OHÜ Müh. Bilim. Derg. / OHU J. Eng. Sci. ISSN: 2147-012X Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, (2017), 151-157 Omer Halisdemir University Journal of Engineering Sciences,

Detaylı

SPATIAL STATISTICAL ANALYSIS OF THE EFFECTS OF URBAN FORM INDICATORS ON ROAD-TRAFFIC NOISE EXPOSURE OF A CITY IN SOUTH KOREA

SPATIAL STATISTICAL ANALYSIS OF THE EFFECTS OF URBAN FORM INDICATORS ON ROAD-TRAFFIC NOISE EXPOSURE OF A CITY IN SOUTH KOREA SPATIAL STATISTICAL ANALYSIS OF THE EFFECTS OF URBAN FORM INDICATORS ON ROAD-TRAFFIC NOISE EXPOSURE OF A CITY IN SOUTH KOREA Hunjae Ryu, In Kwon Park, Bum Seok Chun, Seo Il Chang Güney Kore de Bir Kentin

Detaylı

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... v GİRİŞ... 1 1. İSTATİSTİK İN TARİHÇESİ... 1 2. İSTATİSTİK NEDİR?... 3 3. SAYISAL BİLGİDEN ANLAM ÇIKARILMASI... 4 4. BELİRSİZLİĞİN ELE ALINMASI... 4 5. ÖRNEKLEME... 5 6. İLİŞKİLERİN

Detaylı

GAZBETONUN SU KARŞISINDAKİ DAVRANIŞI

GAZBETONUN SU KARŞISINDAKİ DAVRANIŞI GAZBETONUN SU KARŞISINDAKİ DAVRANIŞI SEMİHA KARTAL 1, ŞÜKRAN DİLMAÇ 2 ÖZET Gazbeton ülkemiz inşaat sektöründe önemli bir pazar payına sahiptir. Bu bildiride ülkemizde üretilen gazbetonların su karşısındaki

Detaylı

Maksimum Agrega Tane Boyutu, Karot Narinliği ve Karot Çapının Beton Basınç Dayanımına Etkisi GİRİŞ

Maksimum Agrega Tane Boyutu, Karot Narinliği ve Karot Çapının Beton Basınç Dayanımına Etkisi GİRİŞ Maksimum Agrega Tane Boyutu, Karot Narinliği ve Karot Çapının Beton Basınç Dayanımına Etkisi K.Ramyar *, O.E. Köseoğlu *, Ö. Andiç GİRİŞ Genelde, betonun dayanımı hakkında şüphe olduğunda veya gerçek dayanımı

Detaylı

Geometriden kaynaklanan etkileri en aza indirmek için yük ve uzama, sırasıyla mühendislik gerilmesi ve mühendislik birim şekil değişimi parametreleri elde etmek üzere normalize edilir. Mühendislik gerilmesi

Detaylı

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com Makale www.madencilik-turkiye.com Seyfullah Tufan Jeofizik Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ seyfullah@madenarama.com.tr Adil Özdemir Jeoloji Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ adil@madenarama.com.tr

Detaylı

ÇELİK LİFLERİN TAZE BETON ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ EFFECT OF STEEL FIBERS ON FRESH CONCRETE PROPERTIES

ÇELİK LİFLERİN TAZE BETON ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ EFFECT OF STEEL FIBERS ON FRESH CONCRETE PROPERTIES ÇELİK LİFLERİN TAZE BETON ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ Burak Işıkdağ 1, İlker Bekir Topçu 2, Seyfettin Umut Umu 3 Özet Bu çalışmada çelik lifli taze betonlarda (ÇLB) çelik liflerin beton kıvamına etkisi araştırıldı.

Detaylı

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 11 Sayı: 31 Yıl: 2009

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 11 Sayı: 31 Yıl: 2009 DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 11 Sayı: 31 Yıl: 2009 ISPARTA YÖRESİNDE BULUNAN BAZI MAĞMATİK KÖKENLİ KAYAÇLARIN KESİLEBİLİRLİK ANALİZİ (THE SAWABILITY ANALYSIS OF SOME MAGMATIC

Detaylı

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ- YAPI MALZEMELERİ LABORATUARI. Kemal Tuşat YÜCEL

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ- YAPI MALZEMELERİ LABORATUARI. Kemal Tuşat YÜCEL SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ- YAPI MALZEMELERİ LABORATUARI Kemal Tuşat YÜCEL İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ- YAPI MALZEMELERİ LABORATUARI YIĞMA YAPI MALZEME

Detaylı

BETONARME KESİT DAVRANIŞINDA EKSENEL YÜK, MALZEME MODELİ VE SARGI DONATISI ORANININ ETKİSİ

BETONARME KESİT DAVRANIŞINDA EKSENEL YÜK, MALZEME MODELİ VE SARGI DONATISI ORANININ ETKİSİ Beşinci Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 26-30 Mayıs 2003, İstanbul Fifth National Conference on Earthquake Engineering, 26-30 May 2003, Istanbul, Turkey Bildiri No: AT-124 BETONARME KESİT DAVRANIŞINDA

Detaylı