6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/ Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/ Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam"

Emre Koçak
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 6.Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam Sözcükte Anlama Giriş Temel-Yan-Mecaz Anlam 3.Grup(Ayşe Akıncı, Sibel Çalış, Tuğba Şahan, Sami Öz) Hazırlayan: Ayşe Akıncı Öğretim Görevlisi: Nuray Gedik Dersin Adı: Bilgi Teknolojileri

2 İçindekiler Sözcük Nedir? Sözcükte Anlama Giriş...2 Temel Anlam...4 Yan Anlam...5 Mecaz Anlam...6 Testler...8 Cevap Anahtarı...10 Kaynaklar...11

3 SÖZCÜKTE ANLAMA GİRİŞ KELİME-SÖZCÜK NEDİR? Cümlenin anlamlı en küçük birimlerine ya da tek başına anlamı olmadığı hâlde cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine kelime denir. Kelime, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasıdır. Kelimelerin belirli bir düzen içerisinde bir araya getirilmesiyle anlaşma sağlanır. SÖZCÜKTE ANLAM Kelimeler de dil gibi canlı varlıklardır. Sahip oldukları anlamların dışında zamanla yeni anlamlar kazanabildikleri gibi bir anlamda birkaç kelime de kullanılabilir. Bu özellikler hem kelimenin kendisine ait olabilir, hem de diğer kelimelerle olan anlam ilişkisini gösterebilir. Burada kelimelerin anlam özelliklerinin yanı sıra kelimeler arasındaki anlam ilişkileri de karşımıza çıkmaktadır. Kelimeler tek başlarına anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz içinde kullanılışlarına göre yeni anlamlar da kazanabilirler, aralarında anlamdaşlık sesteşlik gibi ilişkiler de barındırabilirler. Anlam bakımından kelimeler ve kelimeler arasındaki anlam ilişkileri şunlardır: Temel Anlam (Gerçek Anlam) Yan Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam Soyut Anlam Sesteş Anlam Yansıma/ İkileme Biz burada temel, yan ve mecaz anlamına değineceğiz. 2

4 Bir örnek verelim: Yüzmek ve Ayak sözcüğünü temel, yan ve mecaz anlamda kullanalım: Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (Temel anlam) Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (Yan anlam) Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (Mecaz anlam) Ayağım ağrıyor. (Temel anlam) Masanın ayağı kırılmış. (Yan anlam) Bırak bu ayakları. (Mecaz anlam) Bu durumda sözcükte anlama girişte üç önemli anlam vardır. Bunlar; Temel Anlam Yan Anlam Mecaz Anlam Şimdi bu temel, yan ve mecaz anlamları açıklayalım: 3

5 1. TEMEL ANLAM (GERÇEK ANLAM) Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. 1 Örnek: Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı. (Koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu) Kör adama kimse yardım etmedi. (Kör: Görme engeli) Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi. (Boş: içinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan) Örnekler: Soğuktan su boruları patlamış. Ayağında eski bir spor ayakkabı var. Biraz sonra toprak bir yola girdik. Kanadı kırık bir martı gördüm. Soğuk sudan boğazı şişmişti. Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım. Dün gece erken yattım. Sıcak çorbayı içince rahatladım. Dolaptan temiz elbiselerini çıkar. Ahmet'in burnu iyi koku alır. Ağzında yaralar oluşmuştu. Elini hırsla masaya vurdu. İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi. Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar kuşatmıştı. 1 Buna temel anlam da denir. 4

6 2. YAN ANLAM Temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya çıkan değişik anlamlara yan anlam denir. Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak gerçek anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır. Meselâ "göz" dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama "iğnenin gözü", "çantanın gözü", masanın gözü" tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara da yan anlam denir. Meselâ, "düşmek" kelimesi "Meyveler tek tek yere düştü" cümlesinde temel anlamda; "Çocuğun pantolonu düşüyordu", "Bu yılın ilk karı düştü" ve "Kavakların gölgesi yola düştü" cümlelerinde yan anlamdadır. Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar. (arka taraf) Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış. Uçağın kanadı avada parçalanmış. Başı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor. Bu dalda başarılı olabileceğimi sanıyorum. Köprünün ayağına bomba koymuşlar. Şişeyi boğazına kadar doldurdu. Kapının kolunu kırınca babamdan azar işittim. Benim yetiştirdiğim öğrenciler daha başarılı. 5

7 3. MECAZ ANLAM Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek anlamı dışında, başka bir kelimenin yerine kullanılması sonucu ortaya çıkan anlamdır. Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır. Mecaz anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir. Örnek Ortalıkta savaş kokusu vardı. (Koku: Belirti, işaret) Olaylara karşı kör ve sağırdır. (Kör: Duyarlılığını yitirmiş) Boş sözlerle beni oyalamayın. (Boş: Bir işe yaramayan) Bu anlam genellikle deyimlerde kullanılır. Örnekler: Bu konuyu bir daha açmayacağım. İşsizlik sorunu hükümeti terletecek. Derdim çoktur, hangisine yanayım. Doktora boş gözlerle bakıyordu. 6

8 Bu şarkıya bayılıyorum. Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı. Yakında savaş patlayacak. Hepimiz onun hafif biri olduğunu biliyorduk. İnce işlere aklım pek ermiyor. Kitapları taşırken kolum koptu. İlk damlalardan sonra yağmur birden coştu. Bu söze gençlerden biri ince bir karşılık verdi. Onun pişkinliğine bir anlam veremedik. Cesaretinin kırılmasına sen sebep oldun. 7

9 TESTLER 1.Aşağıdakilerden hangisinde hem gerçek hem mecaz anlamlı bir sözcük öbeği kullanılmıştır? A)Unutmayın! Hayalinizdeki dağa tırmanmak sizin elinizde. B)Atlet, maratonun sonlarına doğru yoruldu ve yarışı bıraktı. C)Tuval üzerine yaptığı yağlı boyayla resimleri satışa çıkardı. D)Giydiği geniş gömleklerle kamburunu örtmeye çalışıyordu. 2. Aşağıdakilerden hangisinde beyin sözcüğü öyle göründüğüne bakma sen, bu fabrikanın beyni odur cümlesindeki kullanma anlamca en yakındır? A) Beynin işleyişi bugün bile tamamıyla anlaşılabilmiş. B) Beyninizin çok küçük bir bölümünü kullanabiliyormuşuz. C) Yazıya başlamadan önce bir beyin fırtınası yapalım mı? D) Beyin takımını oluşturmakta gecikirsek işi yürütemeyiz 3. Kuyruk sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde yan anlamda kullanılmıştır? A) Patron ne düşünürse düşünsün, kimsenin kuyruğu olamam ben. B) Ucuz ekmek kuyruklarının gün geçtikçe uzadığını görmek ne acı. C) Boğazına çok düşkündür kedimiz, acıkınca hemen kuyruğunu sallar. D) Kuyruğu kurduğumuz kapana kısılmış orda öylece duruyor. 4.Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük terim anlamı taşımaz? A) Yazar, anlatıcıyı üçüncü tekil kişi ağzından konuşturmuş romanda B) Şiirlerinde yaptığı keskin eleştirilerde ölçüyü biraz kaçırmış. 8

10 C) kaleci kurtarışları kadar başarılı penaltı vuruşlarıyla da tanınıyor D) Kostümleri özenle seçilmemiş bir oyundan başarı beklenemez. 5."Kızarmak" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde "olgunlaşmak" anlamında kullanılmıştır? A) Havalar ısınırsa domatesler hemen kızarır. B) Fırıncı ekmeklerin yeni kızardığını söyledi. C) Arkadaşını görünce yüzü kızardıkça kızardı. D) Sıcaktan boynu ıstakoz gibi kızarmış. 6.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "sönmek" sözcüğü gerçek anlamının dışında kullanılmıştır? A) Sobaya odun atmayınca ateş söndü. B) Birdenbire lamba söndü, ortalık karardı. C) Öfkesi bir yaz yağmuru gibi hemen söndü. D) Trafik ışıkları bir yanıp bir sönüyordu. 7. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamda kullanılmıştır? A) Vapurun burnu adaya dönüktü. B) Kardeşin çok hafif bir insanmış. C) Deniz o sabah çok hırçındı. D) Bebeğini uyutmak istediğini söyledi. 8. "Kapanmak" sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde "sona ermek" anlamında kullanılmıştır? A) Rahatça çalışmak istediğim zamanlar, bu odaya kapanırım. B) Abdullah Bey sustu, Ahmet Bey de üstelemedi, konu da burada kapanmış oldu. C) Birden kitapların üzerine kapanarak bir çocuk taşkınlığıyla ağlamaya başladı. D)Öğleden sonra hava kapandı, soğuk bir rüzgâr esmeye başladı. 9

11 CEVAP ANAHTARI: 1. A 2. D 3. B 4. C 5. A 6. D 7. B 10

12 KAYNAKLAR Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam Konu Anlatımı Sınıf Türkçe Konu Anlatım Kitabı( Bahar Yayınevi) 11

13 12

Benzer belgeler

1 TEMA OKUMA KÜLTÜRÜ SÖZCÜKTE ANLAM

1 TEMA OKUMA KÜLTÜRÜ SÖZCÜKTE ANLAM 1. Konuşma kurallarını uygulama 6. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır. 4.Söz varlığını zenginleştirme 2.