CON S EI L D E KONSEYĐ

Transkript

1 CON S EI L D E L'EUROPE AVRUPA KONSEYĐ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE TOPAL - TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no: 3055/04) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ STRAZBURG 21 Nisan 2009 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup, şekli bazı düzeltmelere tabi olabilir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2 USUL T.C. vatandaşı Mücahit Topal (başvuran) tarafından Türkiye Cumhuriyeti aleyhine, 26 Aralık 2003 tarihinde, Đnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi - AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapılan 3055/04 numaralı başvuru sonucu bu dava görülmektedir. OLAYLAR DAVANIN KOŞULLARI 1982 doğumlu ve Ankara da ikamet eden başvuran eğitim-öğretim döneminde Beytepe Jandarma Astsubay Meslek Yüksekokulu nda öğrenciydi. Başvuran bu okula kaydolurken babası Nuri Topal oğlunun okulla ilişiği kesildiği takdirde okul masraflarının ve yatılı okul ücretinin tarafınca karşılanacağına dair teminat vermiştir. Meslek Yüksekokulu Yüksek Disiplin Kurulu, yetkili kamu mercilerinin yürüttüğü gizli bir soruşturmanın akabinde 15 Temmuz 2002 tarihinde başvuranın okuldan ihraç edilmesine karar vermiştir. Başvuran 15 Ağustos 2002 de Askeri Yüksek Đdari Mahkeme ye başvurarak kararın iptali talebinde bulunmuştur. Başvuran okuldan atılma gerekçeleri konusunda bilgilendirilmemesinin çekişmeli yargı ve silahların eşitliği ilkesine aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Đçişleri Bakanlığı 4 Kasım 2002 tarihinde cevap niteliğindeki yazılı görüşlerinde Emniyet birimlerinin ve Jandarma komutanlığının gizli haber alma servislerince başvuran ve ailesi hakkında yürütülen gizli soruşturmada edinilen bilgiler ışığında ve jandarma ve askeri öğrenci alma yönetmeliğinin ilgili hükümlerine uygun olarak Bakanlığın başvuranın okuldan atılması kararını aldığını belirtmiştir. Bakanlık ayrıca aynı hükümler gereğince gizli soruşturma sonuçlarının bildirilmediğini, adı geçenin yalnızca soruşturma sonucundan haberdar edildiğini ifade etmiştir. Bakanlık söz edilen nedenlerden dolayı mahkeme tarafından istenilen yazılı görüşlerin gizli ibareli belge niteliğiyle ayrı olarak Askeri Yüksek Đdari Mahkemesi ne iletildiğini vurgulamıştır. Askeri Yüksek Đdari Mahkemesi savcısı 31 Mart 2003 tarihinde davanın esası hakkındaki görüşünü sunmuştur. Savcı bilhassa jandarma ve askeri öğrenci alma yönetmeliğinin ilgili hükümleri göz önüne alındığında, başvuranın ihraç kararının iptali başvurusunun reddedilmesi gerektiği yönünde görüş bildirmiştir. 28 Mayıs 2003 tarihli bir karar ile Askeri Yüksek Đdari Mahkemesi tarafları dinlemesinin ardından ve Đçişleri Bakanlığı nın 1602 sayılı Kanun un 52. maddesine dayanarak iletmiş olduğu kanıt ve belgeleri dikkate alarak ihraç kararının yasaya uygun olduğuna kanaat getirmiş ve başvuranın iptal başvurusunu reddetmiştir. Askeri Yargıtay 1 Ekim 2003 te karar düzeltme başvurusunu reddetmiştir. Đçişleri Bakanlığı 14 Temmuz 2005 tarihinde Ankara Asliye Hukuk Mahkemesi nde 8 Eylül 2005 tarihinde hayatını kaybeden başvurana ödenen okul ve yurt giderlerinin geri alınması amacıyla dava açmıştır. Asliye hukuk mahkemesi 6 Aralık 2006 tarihli bir karar ile Đçişleri Bakanlığı nın talebini yerinde bulmuş ve başvuranın hak sahipleri olan anne ve babasını 2

3 TL (o dönemde yaklaşık Euro) ödemeye mahkum etmiştir. Dosyada yer alan bilgilerden kamu borcu sayılan borcun geri ödemesi Nuri Topal ın maaşından kesinti yapılarak gerçekleştirilmektedir. HUKUK I. ÖN GÖRÜŞLER Başvuran 8 Eylül 2005 te askerlik hizmetini yaptığı sırada hayatını kaybetmiştir. Başvuranın babası Nuri Topal, annesi Sırma Topal ve erkek kardeşleri Sinan Topal ve Cihan Korel Topal başvuruyu sürdürme niyetlerini bildirmişlerdir. Hükümet bu talebe karşı çıkmaktadır. AĐHM başvuranın aile fertlerinin bu başvurunun sürdürülmesinde meşru çıkarları olduğuna itibar etmekte ve başvuranın yerine geçmelerinde bir sakınca görmemektedir (Bkz. mutatis mutandis, Çakar-Türkiye kararı, no: 42741/98, 21, 23 Ekim 2003). II. GĐZLĐ ĐBARELĐ BELGELERĐN ERĐŞĐMĐNĐN MÜMKÜN OLMAMASI ÇERÇEVESĐNDE AĐHS NĐN 6. MADDESĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Başvuran AYĐM in kararının dayanağını oluşturan «gizlilik dereceli» belge ve bilgilere erişiminin mümkün olmaması nedeniyle sözkonusu davada çekişmeli yargı ve silahların eşitliği ilkesinden yararlanamadığından şikayetçi olmaktadır. Başvuran bu bağlamda AĐHS nin 6. maddesine atıfta bulunmaktadır. Hükümet öncelikle AĐHM nin Pellegrin-Fransa (no: 28541/95) kararındaki içtihadına atıfta bulunarak AĐHS nin 6. maddesinin bu çerçevede uygulanamayacağını savunmaktadır. Başvuran bu duruma itiraz etmektedir. AĐHM, Vilho Eskelinen vd.-finlandiya (no: 63235/00) kararındaki son yerleşik içtihadını hatırlatır. Mevcut başvuruda başvuranın ulusal hukuk uyarınca dava açtığı ve davasını askeri idari mahkeme önüne taşıdığı konusunda bir ihtilaf bulunmamaktadır. AĐHM Hükümetin ön itirazını reddetmekte ve 6. maddenin mevcut başvuruya uygulanabileceği sonucuna varmaktadır. AĐHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı çerçevesinde başvurunun dayanaktan yoksun olmadığını kaydeden AĐHM, ayrıca başka açılardan bakıldığında da kabuledilemezlik unsuru bulunmadığını tespit eder. Bu nedenle başvuru kabuledilebilir niteliktedir. AĐHM esas ile ilgili daha önce de benzer bir başvuruyu incelediğini ve AĐHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiği sonucuna vardığını hatırlatır (Bkz. özellikle, Güner Çorum-Türkiye kararı, no: 59739/00, 31 Ekim 2006 ve Aksoy (Eroğlu)-Türkiye no: 59741/00, 31 Ekim 2006). AĐHM mevcut başvuruda da yerleşik bu içtihadının dışına çıkılmasını gerektirecek herhangi bir neden görememektedir. Bu nedenle AĐHS nin 6. maddesi ihlal edilmiştir. 3

4 III. ÖNE SÜRÜLEN DĐĞER ĐDDĐALAR HAKKINDA Başvuran AĐHS nin 6. maddesine atıfta bulunarak AYĐM in kararlarının temyiz edilememesi çerçevesinde bu mahkemedeki davaya ilişkin şikayetlerini dile getirebileceği etkili bir iç hukuk yolu bulunmadığından yakınmaktadır. Başvuran yetkili mercilerin kendisi ve ailesi hakkında yürütmüş oldukları gizli soruşturmanın AĐHS nin 8. maddesine aykırı olarak özel hayata ve aile yaşamına saygı ilkesinin ihlaline yol açtığını ileri sürmektedir. Başvuran jandarma okuluna devam ettiği sürece Devlet desteği sağlanan yurt giderlerinin ve okul masraflarının geri ödetilmesinin ciddi bir maddi külfeti oluşturduğundan şikayetçi olmakta ve özü itibariyle AĐHS ye Ek 1 no lu Protokol ün 1. maddesini öne sürmektedir. Başvuranın iki dereceli mahkemenin eksikliği konusundaki şikayeti ile ilgili AĐHM, AĐHS nin medeni alanda taraf devletlere istinaf ve temyiz aşaması olmak üzere iki dereceli mahkemeyi oluşturma zorunluluğunu getirmediğini hatırlatır (Bkz. De Cubber-Belçika kararı, 26 Ekim 1984). AĐHM ayrıca başvuranın iç hukukta öngörüldüğü şekliyle yürütmenin durdurulması için Askeri Yüksek Đdari Mahkemesi ne başvurduğunu, dolayısıyla iç hukukta başvuru yolunun bulunmadığını öne süremeyeceğini belirtir. Yapılan bu şikayetin dayanaktan yoksun bulunması nedeniyle AĐHS nin 35. maddesinin 3. ve 4. paragraflarına uygun olarak reddedilmesi gerekir. AĐHS nin 8. maddesi hakkındaki şikayetle ilgili AĐHM, irdelenmesi gereken temel hukuki sorunun Mücahit Topal ın askeri okuldan atılma kararına dair yürütmenin iptali talebinin AĐHS nin 6. maddesine uygun olarak hakkaniyete uygun bir yargı süreci sonunda reddedilip reddedilmediği olduğunu ifade etmektedir. Yukarıda bahse konu bu hükmün ihlal edildiği sonucuna varması ışığında AĐHM, bu şikayetin ayrıca incelenmesine gerek duymamaktadır (Bkz. aynı anlamda sözü edilen Güner Çorum kararı). AĐHM, Ek 1 no lu Protokol ün 1. maddesine ilişkin benzer bir şikayeti Avrupa Đnsan Hakları Komisyonu nun daha önce reddettiğini anımsatır (Bkz. Yanaşık-Türkiye kararı no: 14524/89, Komisyonun kararı 6 Ocak 1993). AĐHM mevcut şikayette bu sonucun dışına çıkılmasını gerektirecek herhangi bir neden görememektedir. Dayanaktan yoksun bulunan bu şikayetin AĐHS nin 35. maddesinin 3. ve 4. paragrafları uyarınca reddedilmesi gerekir. IV. AĐHS NĐN 41. MADDESĐ NĐN UYGULANMASI HAKKINDA Başvuran öncelikle jandarma okulunda Devlet desteği verilen yatılı okul masraflarını ve yurt giderlerini geri ödemesi nedeniyle maddi zarara uğradığını öne sürerek Euro maddi tazminat talep etmektedir. Başvuran ayrıca Euro manevi tazminat talep etmektedir. Başvuran ayrıca bazı belgeler sunarak iç hukukta ve AĐHM nezdinde yapmış olduğu yargılama giderleri için Euro talep etmektedir. Hükümet bu taleplere karşı çıkmaktadır. AĐHM bu başvurudaki adil tazmin dayanağının yalnızca başvuranın 6/1 maddesinin sağladığı güvencelerden yararlanamaması olduğunu hatırlatır. AĐHM, başvuranın 6/1 maddesinin güvencelerinden yararlandığı bir davanın akıbetinin ne olacağı üzerinde spekülasyon yapamayacağını ifade etmektedir (Bkz. sözü edilen Aksoy (Eroğlu) kararı). AĐHM sonuç olarak başvuranın maddi tazminata ilişkin talebini reddetmektedir. AĐHM bununla birlikte başvuranın belirli bir ölçüde manevi zarara uğradığını ve bunun yalnızca ihlal tespiti ile giderilemeyeceğine itibar etmektedir. AĐHM 41. madde uyarınca hakkaniyete uygun 4

5 başvurana Euro manevi tazminat ödenmesini kararlaştırmaktadır. Yargılama masraf ve giderleri ile ilgili başvurana Euro ödenmesini uygun görmektedir. AĐHM, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puanlık bir artışın ekleneceğini belirtmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AĐHM, OYBĐRLĐĞĐYLE, 1. Askeri Yüksek Đdari Mahkemesi önündeki yargılamada gizli belgelere erişimin mümkün olmadığı yönündeki şikayetin kabuledilebilir, bunun dışında kalanların kabuledilemez olduğuna; 2. Askeri Yüksek Đdari Mahkemesinde görülen davada başvuranın «gizli» ibareli belgelere erişiminin imkânsız olması nedeniyle AĐHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğine; 3. a) AĐHS nin 44 / 2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden TL ye çevrilmek ve her türlü vergiden muaf tutulmak üzere Savunmacı Hükümet tarafından başvurana; i. manevi tazminat olarak (altı bin beş yüz) Euro ödenmesine; ii. yargılama masraf ve giderleri için (iki bin) Euro ödenmesine; b) Sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ve ödemenin yapılmasına kadar, bu meblağlara Avrupa Merkez Bankasının o dönem için geçerli faizinin üç puan fazlasına eşit oranda basit faizin uygulanmasına; 4. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddine; KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 21 Nisan 2009 tarihinde yazıyla bildirilmiştir. 5