HELVACI-ZÂDE MUHARREM HASBİ

Transkript

1 1

2 2 HELVACI-ZÂDE MUHARREM HASBİ HAYATI VE ESERLERİ M. Kayahan ÖZGÜL

3 3 HELVACI-ZÂDE MUHARREM HASBİ HAYATI VE ESERLERİ / M. Kayahan ÖZGÜL Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Genel Yayın No:4 ISBN Kapak : Abdülkerim ERDOĞAN Dizgi - Düzenleme : Reyhan Basım Yayın Dağıtım Ltd. Şti. ( ) Baskı : Beceri Matbaası ( ) Baskı Yeri : Ankara 1. Baskı Yılı : 1998 İsteme Adresi: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Milli Kuvvetler Cad. Ermişler İşhanı 31/6 BALIKESİR Tel: İrtibat: Cengiz ERATALAY BALIKESİR Tel: E-Posta : bilgi@zagnos.org Web :

4 4 HELVACI-ZÂDE MUHARREM HASBİ HAYATI VE ESERLERİ M. Kayahan ÖZGÜL BİRİNCİ BASKI 1998 ZAĞNOS KÜLTÜR VE EĞİTİM VAKFI YAYINLARI

5 5 İÇİNDEKİLER Takdim / Cengiz ERATALAY Birkaç Söz/Muharrem EREN Söz başı / M. Kayahan ÖZGÜL A. HAYATI ve ESERLERİ 1. Hayatı 2. Eserleri B. ŞAHŞİYETİ 1. Edebi Şahsiyeti 2. Siyasi Şahsiyeti C. ŞİİRLERİ

6 6

7 7 TAKDİM Günümüzde çok hızlı gelişen şartları ve inanılmaz şekilde ilerleyen iletişim teknolojisi, milletlerin geleceklerini tehlikeye sokacak kadar büyük endişelere sebep olmaktadır. Çünkü bir toplum kendi öz değerlerini ve kültürünü sonraki kuşaklara layığı veçhile aktaramazsa, başka milletlerin kültürünün işgaline uğrayarak yozlaşan, hedefsiz ve benliğini unutmuş insan yığınları haline gelir. Bunun misallerini başta Afrika olmak üzere yarım asırdır yeni yeni dünyaya açılan ve bu manada istilaya uğramış devletçikleri görmekteyiz. Bir milleti millet yapan unsurlardan sadece birkaç tanesi; dil birliği; ülkü ve kültür ortaklığı ile coğrafya ve tarih mirasıdır. Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı kurulurken gözetilen en önemli gaye, geleceğimizi güvenerek teslim edebileceğimiz sağlam kafalı ve sağlam ruhlu insanların yetiştirilmesi idi. Bu maksatla yapılan çalışmalar, insanımızın kendi öz kültürü ile barışık olarak yeni ve büyük hedeflere ulaşmasını temin edecek mahiyettedir. Okullar, yurtlar kurmanın, konferanslar, paneller düzenlemenin yanında Balıkesir e hizmet etmiş büyük şahsiyetleri günümüz insanına ve gelecek nesillere tanıtarak herkese çalışma ruhunu aşılayabilecek kitapların da yayıncısı olmuştur. Balıkesir imizin unutulmuş büyük eğitimcilerinden olan Müderris Muharrem Hasbi Efendi yi vakfımızın dördüncü kitabı olarak yayınlamış bulunmaktayız. Asrın başında eğitim ve kültüre büyük emeği geçmiş bu güzel insanı bize tanıtan değerli hocamız Muharrem Eren Bey ile yoğun birikimini esirgemeyip yorucu çalışmaları ile kitabı hazırlayan ve yayınlama onurunu vakfımıza kazandıran M. Kayahan Özgül Beyefendiye ne kadar teşekkür etsek azdır. Güzel ruhlu güzel insan Yunus Emre nin İlim ilim bilmektir/ilim kendin bilmektir fehvasınca bize kendimizi, özümüzü tanıtan bu değerli araştırmacılara Balıkesir çok şey borçludur. Onların yarınki güzel ve mutlu Türkiye nin mimarlarının yetişmesinde çok emekleri olduğu açık bir gerçek. Bizim ise yapabildiğimiz ancak bunların idrak edip kendilerine olan şükranlarımızı yeterince eda edemediğimizin ezikliğini söylemektir 1993 te Balıkesir e kazandırdığımız ilk kitabımız olan Mutasarrıf Ömer Ali Bey de de bahsettiğimiz gibi uzun süren bir durgunluktan sonra beklenen kültürel hareketler başlamış olup, belediyeler, valilik, kulüpler, müftülük ile vakıflar da hızla kitap yayınına girmişlerdir. Sayıları şimdiden yirmiyi aşan bu eserlerin kalitesi ne olursa olsun bizim için bir kazançtır. İnanıyoruz ki bu hareketlilik Balıkesir Üniversitesi nin değerli öğretim üyeleri ile daha hızlanacak ve şehrimiz gerçek bir kültür merkezi hüviyetine kavuşacaktır. Gönüllü bir hizmet kuruluşu olan Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı vazifesinin halkımıza gerçek değerlerini hatırlatma ve onlara sahip çıkmanın yollarını göstermek olduğunu bilmektedir. Kuruluşumuzun onuncu yılında bunu bir nebze de olsa yapabildiğimize inanıyoruz. Hizmetlerimizin derinliği anlaşıldıkça yayınlayacağımız kitapların yoğunluğu da artacaktır. Umduğumuz çalışmalar gerçekleşirse yirmi birinci asra girerken iyi hazırlanmış bir Balıkesir Tarihi, bir Balıkesir Folkloru veya Balıkesir Kültür Coğrafyası nı görebileceğiz. Bize bütün bu çalışmalarımızda desteğini esirgemeyen sevgili Balıkesirli hemşerilerimize candan teşekkürümüzü sunarken vakfımızın kurucularından ve gönüllü çalışan kardeşlerimizde dar-ı bekaya intikal etmiş olanlara da rahmet diliyoruz. Ruhları şad olsun. Vakıflarda vefa bir üssü l-esas olduğu için, günü gelince hepimizin yâd edileceğimizi ümit ediyoruz. Cengiz ERATALAY

8 8 BİRKAÇ SÖZ Geçmişte Balıkesir'de yetişmiş, bu şehre çeşitli vesilelerle hizmet vermiş, eser bırakmış çok sayıda ilim adamı vardır. Müderris, mebus, şair, edip Helvacızade Muharrem Hasbi Efendi bunlardan sadece birisidir. Muharrem Hasbi Efendi, yılları arasında Balıkesir İdadi sinde talebe olan babam merhum Mehmed Eren Efendi nin hocası imiş. Babam buna hocasının adını vermiş. Adım tapınaktan büyük memnuniyet duyduğum Muharrem Hasbi Efendi nin eserini daha sonra tanıdım. Elimizdeki bu eserin yazma nüshası, senelerce elden ele dolaşa dolaşa yıpranmış, meşin cilt kapağı parçalanmış bir halde elime geçti. Onu, bana okuyup incelemem için lütfeden Muharrem Hasbi Sümer e minnettarım. Eseri defa larca okudum. Bu değerli eseri ve müellifini yeni nesillere tanıtmak ve aynı zamanda adını taşıdığım zata vefa borcumu birazcık da olsa ödemek istedim. Bu amaçla eseri Latin alfabesine aktardım, bir de kitabın sözlüğünü tespit ettim. Ancak eserin Osmanlıca olan dilini edebi yönden değerlendirmekte ilmi zorluklarla karşılaştım. Araştırmalarımı ve telif çalışmalarımı yakinen takip eden dostum Sayın Cengiz ERATALAY Beyefendi ile birlikte konuyu mütehassısa devretmeye karar verdik. Metin Kayahan Özgül, Cengiz ERATALAY ın bu konudaki ricasını kırmadı ve yazma nüshanın kitap olarak hazırlanması işini lütfen kabul etti. Sabırlı çalışmaları neticesinde bu nadir eseri meydana getirdi. Kendisine teşekkür ediyorum. Elinizdeki eserin ortaya çıkmasına vesile olan Sayın Cengiz Eratalay Beyefendi ye ve şahıslarında Balıkesir Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı na minnet ve teşekkürlerimi sunarım. Bu kitapla geçmiş ve gelecek nesillere olan borcumuzu biraz olsun ödeyebildiysek, kendimi bahtiyar addedeceğim. Muharrem EREN

9 9 SÖZBAŞI Şair sadece İstanbul da yetişmez ; şairin sadece İstanbul a gelmişine şair denmez.istanbul da kültür üretilirken taşra da sadece hayvan ve hububat üretilmez.zaten taşra da bizden dışarı da değildir.istanbul dan bakınca her yer taşra görünse de taşra dan bakınca İstanbul içre görünür.bunun sebebi İstanbul un medeni ve edebi değerlerimizin temerküz ettiği milli müşterekimiz oluşu,onu beraberce oluşturup beraberce tüketişimizdir. Geleneğin münevver yetiştirme programı bütün milli coğrafyada aynı şekilde uygulanır. Dolayısıyle, entelektüel terbiyenin kaynak ve metotları da her yerde seviyeli aydın yetiştirilmesine müsaittir. Aynı hal, biraz daha özelde, münevver şairin yetişmesi için de söylenebilir. Entelektüel şiirin terkibi yöreye ve muhite göre değişmez; şahsi farklar gösterse de mahalli farklar göstermez. Halep te, Pirizrende, İstanbul veya Balıkesir de entelektüel şiirin denklemi ve entelektüel şairin vasıfları aynıdır. Binaenaleyh, Karesi de yetişen bir şairin önemi ve değerlendirilmesi de İstanbullu bir şairinkinden farklı değildir. Ne ki, şairin de iyisi kötüsü vardır ve bu, memleketinden kaynaklanan bir durum değildir. Balıkesirli Muharrem Hasbi yi değerlendirirken de dikkatlerimiz, kriterlerimiz ve hükümlerimiz ve hükümlerimiz bu merkezde olmalı. Taşralı, taşralı olduğu için değersiz, değersiz olduğu için de hatırlanmaya deymeyen edipler arasında unutulmaya terk edilen Hasbi, bu tavrı hiç de hak etmez. Nitekim Balıkesir in dergi ve gazeteleri uzunca bir zaman Hasbi nin hatırlanması için ellerinden geleni yaparlar. Çağlayan Mecmuası, Gençler Yolu Mecmuası, Uludağ Dergisi gibi periyodikler Hasbi den şiirler neşrederler. Balıkesir in kıymetli şehir araştırmacısı Muharrem Eren, şair için bir risale hazırlar ve Muharrem Hasbi Efendi (Balıkesir, 1990, İl Kültür Md. y.20 s.) adiyle teksir usulüyle çoğalttırır; Balıkesir Ekspres ( Şubat 1992) de de tefrika ettirir. Muharrem Eren, Hasbi nin torunu Muharrem Hasbi Efendi Sümer ile tanışmış ve ondan dedesinin şiir mecmuasını almıştır. Yaptığı çalışmaya da bu mecmua kaynaklık etmiştir. İl Kültür Müdürlüğü nün Balıkesir in Yetiştirdiği Ünlüler serisinin ilk broşürü olan çalışmasını şiirlerle geliştirmeyi düşünen Eren, giriş yazısından anlaşıldığına göre, 28 Ocak 1994 te bu teşebbüsünü tamamlar. Balıkesir de Kültür Hizmeti Veren Muharrem Hasbi Efendi adıyla 331 sahifelik bir cilt oluşturan çalışmasını bastırmağa uğraşırsa da muvaffak olamaz. Cildin iç kapağına düştüğü bir notta Bu eserin üzerinde 1985 yılından beri çalıştım. Ancak bastırmağa muvaffak olamadım. Nihayet ciltleterek böylece muhafaza etmeğe karar verdim yazılı. Bu cilt, elinizdeki çalışmanın da aslî kaynağı olarak talihsizliğinden bir parça kurtuldu zannındayım. Çalışmasını görmeme müsaade eden Muharrem EREN e, dedesi ve ailesi hakkında bilgi veren, fotoğraf yollayan, M. Hasbi Sümer e, kitabın basımını üstlenen Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı na, hassaten Cengiz ERATALAY a şükran borçluyum; onlarsız bu kitap oluşamazdı. M. Kayahan ÖZGÜL

10 10 İsteme Adresi: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Milli Kuvvetler Cad. Ermişler İşhanı 31/6 BALIKESİR Tel: İrtibat: Cengiz ERATALAY BALIKESİR Tel: E-Posta : bilgi@zagnos.org Web :