Slayt 1. OKÖ302U Özel Eğitim. İçindekiler

Transkript

1 Slayt 1 OKÖ302U Özel Eğitim İçindekiler ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARDA BAŞLANGIÇ DÜZEYİ DEĞERLENDİRMELERİ ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE AİLELER İLE İŞBİRLİĞİ ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARDA BECERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ YENİ DAVRANIŞLAR ÖĞRETMEK ABC KAYITLARI ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİNDE OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENİ, DİĞER ÖĞRETMENLER VE UZMANLAR ARASI İŞBİRLİĞİ Ünite yazarı : Doç. Dr. Sezgin Vuran Sunu hazırlığı: Ar. Gör. Emre ÜNLÜ

2 Slayt 2 Özel gereksinimli çocuklar, akran grubunun özelliklerinden ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARDA BAŞLANGIÇ DÜZEYİ DEĞERLENDİRMELERİ Özel gereksinimli çocuklar, akran grubunun özelliklerinden farklılıklar gösteren, bu nedenle de onların özelliklerine uygun olarak bireyselleştirilmiş ve uyarlanmış eğitim programlarına gereksinim duyan çocuklardır Öğretmen gözlemi ve program uyarlaması Rehberlik Araştırma Merkezi Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları farklılıklar gösteren, bu nedenle de onların özelliklerine uygun olarak bireyselleştirilmiş ve uyarlanmış eğitim programlarına gereksinim duyan çocuklardır. Öğretmenler tarafından yapılan gözlemler, çocukta bir farklılık olduğunu gösteriyor olabilir. Öğretmen bir çocuğun yetersizliğinden şüphe ediyor olabilir. Bu durumda öğretmenler acele etmemelidirler, çocuk için programda uyarlama ve düzenlemeler yapmalıdırlar. Öğretmenlerin tüm düzenlemelerine rağmen önemli bir ilerleme kaydetmeyen çocuklar, daha detaylı değerlendirme için rehberlik araştırma merkezlerine yönlendirilmelidir Rehberlik araştırma merkezi aracılığıyla tanısı konulan, bir diğer deyişle etiketlenen çocuklar bir anaokulu ya da anasınıfına yönlendirilmişse o okulun yöneticisi, çocuğun öğretmeni ve ilgili personelin sorumlulukları resmi olarak başlamıştır. Bu durumdaki çocuklar için yasalar bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlamayı zorunlu kılar.

3 Slayt 3 Öğretmenlerin önemli özelliklerinden birisi öğrencileri iyi tanımaktır. Program amaçları çerçevesinde çocukların; Psiko-motor, sosyal duygusal, dil ve öz bakım becerilerinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu değerlendirmeler ile öğrenciler için hedeflenecek olan kazanımlar belirleneceklerdir.

4 Özbakım Psikomotor Bilişsel Slayt 4 Çocuğun güçlü yanlarını bilmeleri Çocukla uzun süre zaman geçirmeleri Daha fazla sorumluluk almaları Yapılacak doğrudan gözlemlere karar verme Tuvaletini haber verir mi? Kaşık kullanır mı? Paltosunu çıkarır/giyer mi? Merdiven iner/çıkar mı? Düğme ilikleyebilir mi? Taklit edebilir mi? Aynı tip nesneleri eşler mi? Bir resimde yer alan nesneleri adlandırır mı? Sayı sayabilir mi? Özel gereksinimli çocuklara ilişkin alınacak kararlar ve eğitimlerinde ailelerden elde edilecek bilgiler büyük önem taşımaktadır. Aileler çocuklarının güçlü yanlarını bilmektedirler. Ayrıca aileler çocukları ile herkesten daha fazla vakit geçirmekte ve birlikte olmaktadır. Aileler öğretmen kendileri ile görüştüğünde daha fazla sorumluluk almakta ve kendilerini önemli hissetmektedirler. Aileler ile yapılan gözlemler sonrası hangi beceri ve davranışların doğrudan gözleneceğine karar verilebilir ve zaman kazanılmış olur. Aileler ile yapılacak olan görüşmelerde bazı beceri alanlarına ilişkin sorulabilecek örnek sorular sunuda paylaşılmıştır.

5 Slayt 5 Kazanım Değerlendirme Formu Beceri Analizi Kazanım değerlendirme formu aracılığı ile çocuğun düzeyine uygun olabileceği düşünülen beceriler üç defa gözlenir ve hangi becerilerin çalışılacağına karar verilir. Çalışılacak olan beceriye ilişkin beceri analizi yöntemi ile öğretim gerçekleştirilir. Beceri analizi, beceri basamaklarının belli yaklaşımlara göre sıralanmasıdır. Beceri analizi bir değerlendirme tekniği olduğu kadar bir öğretim tekniğidir. Beceri analizinin değerlendirme ve öğretim sürecindeki işlevi, karmaşık becerileri daha kolay değerlendirilebilen ve öğretilebilen bileşenlerine ayırmaktır. Yapılış sırasına, gelişimsel aşamalara ve güçlük düzeyine göre beceriler analiz edilebilir

6 Slayt 6 Yapılışına göre el yıkama becerisinin analiz edilmesini içeren form örneği Tarih Beceri basamakları Lavabonun önüne gider. Başat (kullandığı) elini musluğa uzatır Musluğu açar Her iki elini akan suyun altına getirir Ellerini suyun altında ovuşturur Musluğu kapatır Yapılışına göre kazağını giyme becerisinin analiz edilmesini içeren form örneği Tarih Beceri basamakları Koltuk altlarına kadar giydirilen kazağı beline çeker Yakası ve bir kolu giydirilen kazağın diğer kolunu giyer Yakası giydirilen kazağı kollarını giyer Kazağın yakasını başından geçirir. Kazağı giyer. Yapılışına göre beceri analizi iki şekilde yapılabilmektedir. İleriye zincirleme ve geriye zincirleme. Pek çok psiko-motor beceri ileriye doğru beceri analizi kullanılarak öğretilmektedir. Sunuda bu becerilerden birisi olan el yıkama becerisinin ayrılmış olduğu basamaklar ve beceri analiz formu yer almaktadır. Giyinme becerileri gibi bazı öz bakım becerilerinde ise geriye beceri analizi kullanılarak öğretim gerçekleştirilmektedir. Sunuda kazak giyme becerisine ilişkin geriye zincirleme beceri analizi basamakları ve beceri analizi formu sunuda verilmiştir.

7 Slayt 7 Ön koşul beceriler Becerilerin gelişimsel sırası Eliyle yiyecek tutma Kaşık kullanma Renk eşleme Renk gösterme Becerilerin gelişiminde bazı beceriler, sonraki beceriler için ön-koşul niteliği taşır. Bir başka deyişle, bazı beceriler öğrenilmeden onları izleyen becerilerin öğrenilmesi mümkün değildir. Bu durumda öğretmenin becerilerin gelişimsel sırasını iyi bilmesi gerekir. Örneğin; çocuk henüz parmakları ya da eliyle tutarak bir yiyeceği ağzına götürüp yiyemiyorsa, ondan kaşık kullanması beklenmemelidir. Renkleri eşleme becerisine sahip olmayan bir çocuktan kırmızı rengi göstermesini bekleyemeyiz. Renkleri öğrenmenin ön-koşulu çocuğun aynı renkteki nesneleri eşlemesidir.

8 Slayt 8 Makasla kesme beceri analizi: 2,5x5 cm ebadındaki kâğıt parçalarını rastgele keser. 2,5x5 cm ebadındaki kâğıt üzerine 1,5 cm aralıklarla çizilen kalın çizgiler üzerinden keser 5x 7,5 cm ebadındaki kâğıt üzerine çizilen kırık çizgileri keser 5x 7,5 cm ebadındaki kâğıt üzerine çizilen eğri çizgileri keser Sınırları belli olan köşeli bir şekli (kare/dikdörtgen) keserek çıkarır Çapı çok küçük olmayan (örn. 10cm) bir daireyi keserek çıkarır Karmaşık bir şekli keserek çıkarır. Bazı beceriler yapılış sırasına ya da gelişimsel aşamalara göre analiz edilemeyebilirler. Bu durumda da beceri basamakları güçlük düzeylerine göre analiz edilir. Örneğin çocuk makası tutuyor ve açıp kapatıyordur. Ancak belli bir şekli kesmesi istendiğinde, kesemiyordur. Bu durumda beceri güçlük düzeyine göre analiz edilebilir

9 1 Omlet yapmak için gerekli malzemeleri tezgahın üzerine koyar Bir miktar peyniri bıçak ile keser 3 Kesilen peyniri çatal ile alır ve bir tabağa koyar. 4 Peyniri çatal ile ezerek ufalar. 5 Birinci yumurtayı tabağın yada tavanın kenarına hafif vurarak kırar. 6 Yumurtanın içini ufalanmış peynir tabağının içine boşaltarak kabuklarını çöpe atar. 7 İkinci yumurtayı tabağın yada tavanın kenarına hafif vurarak kırar. 8 Yumurtanın içini aynı tabağa boşaltarak kabuklarını çöpe atar. 9 Yumurtalı ellerini yıkar ve kurular. 10 Aynı tabağa bir miktar tuz döker. 11 Aynı tabağa bir miktar karabiber döker. 12 Tabaktaki karışımı bir çatal ile karıştırır. 13 Tavaya bir miktar sıvı yağ döker. 14 Ocağı açar. 15 Tavayı ocağın üzerine koyar. 16 Yağın tavanın bütün tabanını kaplaması için tavayı sağa, sola, ileri, geri oynatır. 17 Tava bir miktar ısındıktan sonra yumurtalı karışımı tavaya döker. 18 Tavayı ocağın üzerinden hafif kaldırıp hareket ettirerek yumurtanın yapışmadan pişmesini sağlar. 19 Yumurtanın alt kısmı kızardıktan sonra spatula ile altından kaldırarak ters çevirir. 20 Tavayı ileri geri hareket ettirerek bir süre daha pişirir. 21 Yumurtanın diğer yüzü de kızardıktan sonra tavayı açık olmayan bir ocağın üzerine taşır. 22 Açık olan ocağı kapatır. 23 Tavadaki yumurtayı spatula ile altında tutarak kaldırır ve bir tabağa koyar.

10 Slayt 9 Problem Davranışlar İşlevsel Değerlendirme Davranışların İşlevleri Ağlama Etkinliğe katılmama Sınıfta gezinme Ağlama öğrenci davranışını ölçmek için bilgi toplama belirli bir davranışı öğrencinin niçin yaptığına karar verme öğretimsel, sosyal, duygusal, çevresel ve bağlamsal değişkenleri belirleme iletişim İlgi elde etme kaçma Duyusal uyarım Bazı çocuklar sınıfta davranış sorunları sergiliyor olabilirler. Bu sorunların bazıları etkinliklere katılmama, sınıfta dolaşma, ağl00ama, arkadaşlarına ya da kendine zarar verme davranışları olabilir. Çocukların bu davranışlarının amaçları veya işlevleri, iletişim kurma, öğretmen ya da akran dikkati elde etme, yapmak istemedikleri bir işten kurtulma ya da duyusal uyarım elde etme olabilir. Bu durumda işlevsel değerlendirme yapmak ve bu değerlendirmenin sonuçlarına uygun olarak öğretim stratejileri seçilir. İşlevsel değerlendirme birey merkezli, (a) öğrenci davranışını ölçmek için bilgi toplamayı, (b) belirli bir davranışı öğrencinin niçin yaptığına karar vermeyi, (c) öğrencinin davranışının ortaya çıkmasına ya da sürmesine yol açan öğretimsel, sosyal, duygusal, çevresel ve bağlamsal değişkenleri belirlemeyi içeren bir problem çözme sürecidir

11 Slayt 10 Çocuk hangi problem davranış ya da davranışları sergilemektedir? Bu davranışı ne zamandan beri sergilemektedir? Davranış hangi sıklıkta ve ne kadar sürmektedir? Problem davranış çocuğun kendine ya da çevresine zarar vermekte midir? Problem davranış ne yaptığınızda sonlanmaktadır? Problem davranış en çok ne zaman meydana geliyor? Problem davranış en az ne zaman meydana geliyor? Problem davranış en fazla kimlerle birlikteyken meydana geliyor? Problem davranış en az kimlerle birlikteyken meydana geliyor? Problem davranış en fazla hangi etkinlikler sırasında meydana geliyor? Problem davranış en az hangi etkinlikler sırasında meydana geliyor? Problem davranışın meydana gelmesine neden olan uyaranlar (belirli istekler, gürültü, ışıklar, giysiler, oyuncaklar vb. gibi) var mı? Varsa neler? Problem davranıştan hemen sonra ilgi ya da sevdiği bir nesneyi elde ediyor mu? Problem davranışın hemen ardından verilen görev ya da etkinliğin sonlandırıldığı oluyor mu? Problem davranış oluştuğunda çevresindeki kişilerin tepkileri neler oluyor? Problem davranışı yaparken duyusal açıdan hoşnutluk hissediyor mu? Çocuk problem davranışı yaparak bize bir şeyler anlatmaya çalışıyor mu?

12 Slayt 11 İşlevsel Değerlendirme Görüşmeleri ABC kaydı tutulma zamanını belirleme ABC kaydı tutma

13 Slayt 12 ABC kayıtları tutarken şu noktalara dikkat edilmelidir; ABC kayıtları tutarken şu noktalara dikkat edilmelidir; Gözlemin tarihini, saatini ve süresini yazmak, Gözlenen bireyin sözel ve sözel olmayan tepkilerini yazmak, Gözlenen bireye karşı öğretmen ve akranlar tarafından yapılan sözel ve sözel olmayan tepkileri yazmak, Yorum yapmamak ve gözlenemeyen olayları kaydetmemek, Gözlenen davranışın sıklık ve sürelerine ilişkin yaklaşık süre ve sayıları kaydetmek, Davranışı aynı ortamda ve aynı zaman diliminde en az üç oturum ve her oturumda dakika kadar gözlemek.

14 Slayt 13 Çocuğun Adı-Soyadı: A. B. Gözlem Tarihi: 23 Mayıs 2011 Gözlemcinin Adı- Soyadı: C.D. Gözlem saati ve süresi: /20dk. Davranış: Nesne fırlatma Ortam Öğrenciler masalarında resim yapıyorlar. Öğretmen yardımcısı bu öğrencilerle ilgileniyor. Öğretmen ve Ali bir masada birlikte resim yapıyorlar. (Sınıfta 15 okulöncesi öğrenci var) (A) Davranış Öncesi Öğretmen boya almak için masadan kalktı. Öğretmen yüzünü dönerek, Ali ye baktı ve tekrar dönerek dolaptan araç çıkarmaya devam etti. (B) Davranış Ali masanın üzerindeki kağıtları yere attı. Ali almıycam sen al dedi. Omuzlarını silkti. Ali almadı ve omuz silkti. (C) Davranış Sonrası Öğretmen yardımcısı Ali ye kağıtları yerden al dedi. Öğretmeni Ali ye dönerek kağıtları al dedi. Öğretmen yardımcısı Ali nin yanına doğru yürüdü. Yorum Öğretmen ilgisi Öğretmen ilgisi Öğretmen ilgisi Ali nin eline uzandı ve birlikte alalım dedi. Elini tuttu ve birlikte aldılar. Öğretmen ilgisi Verilmiş olan örnekte nesne fırlatma davranışa ilişkin olarak tutulmuş bir ABC kaydı görülmektedir. Kayıt davranış öncesi, davranış ve Davranış sonrası olmak üzere 3 ana alandan meydana gelmektedir. ABC kaydından edinilen bilgiler ışığında öğrencinin davranışın bir problem teşkil ettiği ve bu davranışın öğretmen ilgisi elde ettiği sonucuna ulaşılmaktadır.

15 Slayt 14 İşbirliği, bireylerin ortak bir amaçla ve gönüllü olarak bir konu ya da problemle ilgili karara varabilme sürecinde etkileşim içinde olmalarıdır Çocuklar ve okulöncesi eğitim söz konusu olduğunda işbirliği daha yoğun ve sıktır. Özel gereksinimli çocuklar ya da bireylerle çalışıyorsanız okul-öğretmen-öğretmen yardımcısı-aile işbirliğine, destek özel eğitim personeli ve özel eğitim uzmanları da eklenir. İşbirliği, bireylerin ortak bir amaçla ve gönüllü olarak bir konu ya da problemle ilgili karara varabilme sürecinde etkileşim içinde olmalarıdır Çocuklar ve okulöncesi eğitim söz konusu olduğunda işbirliği daha yoğun ve sıktır. Özel gereksinimli çocuklar ya da bireylerle çalışıyorsanız okul-öğretmen-öğretmen yardımcısı-aile işbirliğine, destek özel eğitim personeli ve özel eğitim uzmanları da eklenir.

16 Slayt 15 Çocuk Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezinden eğitim alıyorsa, okulöncesi öğretmeni çocuğun yapabildiği beceriler ve öğrenme gereksinimi olan beceriler konusunda merkezdeki öğretmeniyle işbirliği yapmalıdır 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) tüm özel gereksinimli çocuklar için bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlanmasını zorunlu kılmaktadır. Gerek değerlendirme gerekse öğretim stratejileri konusunda özel eğitim öğretmenleri okulöncesi öğretmenlerine bilgi ve beceri desteği sağlayabilirler

17 Slayt 16 Öğretmen Yardımcı Öğretmen, Aday öğretmen Öğretmen sınıfta bir yandan öğretim rolünü üstlenirken diğer yandan bunun sorumluluğunu da taşımaktadır. Yardımcı öğretmen ise özel gereksinimli öğrenci ya da öğrencilere yardım edebilir. Yardıma gereksinimi olan öğrencilerle öğretim yapabilir. Okulöncesi eğitim öğretmeni, gönüllü ebeveynler ve uzun süreli olarak sınıfa uygulama yapmaya gelen öğretmen adaylarıyla işbirliği yapabilir. Ancak, sınıfın sorumluluğunun okulöncesi öğretmeninde olduğu unutulmamalıdır.

18 Slayt 17 Dilek Erbaş, Gönül Kırcaali- İftar ve Elif Tekin İftar; İşlevsel Değerlendirme Davranış sorunlarıyla Başa Çıkma ve Uygun Davranışlar kazandırma süreci. Oğuz Gürsel Edt. - Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Geliştirilmesi.

19 Slayt 18 Özel gereksinimli çocukların erken dönemde tanılanmasının amaçları ve sonuçlarını açıklayabilmek. Özel gereksinimli çocuklar için değerlendirmenin yaşam boyu devam eden bir süreç olduğunu ve başlangıç düzeyi değerlendirmelerinin önemini betimleyebilmek. Özel gereksinimli çocukların değerlendirilmesinde ailelerle işbirliğinin önemini betimlemek. Özel gereksinimli çocukların becerilerini değerlendirebilmek. Özel gereksinimli çocukların davranış sorunlarını değerlendirebilecek. Özel gereksinimli çocukların eğitiminde iş birliği ile çalışmanın önemini açıklayabilmek için bilgi ve becerilere sahip olmak. Özel gereksinimli çocukların erken dönemde tanılanmasının amaçları ve sonuçlarını açıklayabilmek. Erken dönemde gerçekleştirilecek olan tanılama bireyin ilerideki yaşantısını doğrudan etkilemektedir. Erken tanılama sonucu duruma ilişkin gerçekleştirilecek tıbbi veya eğitsel uygulamalara erken başlanması olanağı sağlanılabilecektir. Özel gereksinimli çocuklar çocuğun ne kadar yardıma gereksinim duyduğuna bağlı olarak yaşamın ilk 2 yılında tanılanabilmektedir. Yanlış veya gecikmiş tanılama gereksiz güç kaybına ve uyun eğitim ve eğitim ortamına yerleştirmede gecikmeye neden olmaktadır. Özel gereksinimli çocuklar için değerlendirmenin yaşam boyu devam eden bir süreç olduğunu ve başlangıç düzeyi değerlendirmelerinin önemini betimleyebilmek. Özel gereksinimli çocuklar için değerlendirme yaşamlarının her sürecinde işleyecek olan bir süreçtir. Bu çocuklardaki değişimleri gözlemlemek ve neler öğretileceğine karar vermek için mutlaka değerlendirmeler yapılması gerekmektedir. Başlangıç düzeyi değerlendirmeleri bu anlamda mutlaka yapılması gereken değerlendirmelerdir. Çocuğun öğretime başlamadan önceki performansını bilmek herhangi bir ilerleme olup olmadığını anlamamız ve buna dayalı olarak kararlar almamız açısından önemlidir. Özel gereksinimli çocukların değerlendirilmesinde ailelerle işbirliğinin önemini betimlemek. Öğretmenler açısından çocuklara ilişkim tüm bilgileri doğrudan gözlemler ile toplamak zordur. Öğretmenlerin ebeveynlerle yapacağı görüşmeler bu konuda öğretmenlere büyük kolaylıklar sağlayabilmektedir. Özel gereksinimli çocuklar ile çalışan öğretmenle re uzmanlar sadece sınırlı bir zamanlarını bu çocuklarla geçirirlerken geri kalan zamanın neredeyse tamamını çocuklar aileleri ile geçirmektedirler. Aileleri değerlendirme sürecine katmak öğretmenleri işini kolaylaştırmaktadır. Öğretmenlerin ailelerle yapacağı görüşmeler çocuğun ilgileri, ihtiyaçları, yapabildikleri ve gereksinimleriyle ilgili bilgi verirmektedir. Özel gereksinimli çocukların becerilerini değerlendirebilmek. Okul öncesi dönem çocukların öğretime gereksinim duyduğu becerilerin kabaca değerlendirilmesinde, okulöncesi eğitim programında yer alan Kazanım

20 Değerlendirme Formu bir kontrol listesi olarak kullanılabilir. Özel gereksinimli öğrencilerin becerilerinin değerlendirilmesinde ayrıntılı bir değerlendirme yapmak önemlidir. Bu amaç doğrultusunda beceri analizlerini değerlendirme yaparken kullanmak öğretmenlerin işini kolaylaştırmaktadır. Beceriler yapılış sırasına gelişimsel aşamalara ve güçlük düzeylerine göre analiz edilebilirler. Özel gereksinimli çocukların davranış sorunlarını değerlendirebilecek. Özel gereksinimli çocukların her çocuğun olabildiği gibi davranış sorunları olabilmektedir. Davranış problemleri ile başa çıkmada ilk adım problem davranışın işlevini yani neden kaynaklandığını belirlemektir. Sonrasında bu davranışın yerini alabilecek uygun bir davranışın öğretilmesi sağlanabilir. Problem davranışların işlevlerinin belirlenmesinde işlevsel davranış değerlendirmesi ve ABC kayıtları önemli yararlar sağlamaktadır. İşlevsel değerlendirme çoklu kaynaktan veri toplamayı, davranışın öncesinde ve davranışı izleyen olayları belirlemeyi ve bunları değiştirmek yoluyla problem davranışları azaltırken yerine uygun davranışlar kazandırmayı amaçlamaktadır. Özel gereksinimli çocukların eğitiminde iş birliği ile çalışmanın önemini açıklayabilmek için bilgi ve becerilere sahip olmak. İşbirliği, ortak hedefe ulaşmak için tüm kaynak ve çabaların birleştirilmesidir. Öğretmenlerin özle gereksinimli çocukların başarısı için gerekse de değerlendirilmesi için destek özel eğitim personeli ve uzmanlarla işbirliği yapması gerekmektedir. Okul öncesi dönemde yardımcı öğretmenler öğretmenlerle birlikte çalışmaktadırlar. Okul öncesi öğretmenleri açısından yardımcı öğretmenlerle kuracakları işbirliği önemli olmaktadır.