STAJ YAPAN ÖĞRENCİLERE ÖDENEN ÜCRETLERDEN VERGİ VE SİGORTA PRİMİ KESİNTİLERİ NASIL YAPILACAK?

Transkript

1 STAJ YAPAN ÖĞRENCİLERE ÖDENEN ÜCRETLERDEN VERGİ VE SİGORTA PRİMİ KESİNTİLERİ NASIL YAPILACAK? Murat ÖZDAMAR * Erden ÇAKAR ** I-GİRİŞ 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu nun (3308 sayılı yasa, 1986) 18 inci maddesine göre, on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının yüzde beşinden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okulu ve kurumu öğrencilerine beceri eğitimi yaptırmakla yükümlüdür. Kanun un 3 üncü maddesinde işletme mal ve hizmet üreten kamu ve özel kurum, kuruluş işyerleri olarak tanımlandığından bu yükümlülüğün yerine getirilmesinde özel ve kamuya ait işyerleri arasında bir ayırım söz konusu değildir. Yine 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmündeki Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun un 61 inci maddesi ile 3308 sayılı Kanun un 3 üncü maddesinde ki Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları yeniden tanımlanmıştır. Yapılan değişiklikle mesleki ve teknik eğitim veren liseler ibaresinden sonra gelmek üzere teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ibaresi metne işlenmiştir. Bu değişikliğe bağlı olarak değişikliğin yürürlüğe girdiği 25/02/2011 tarihinden itibaren mesleki ve teknik eğitim veren liselerin yanı sıra yükseköğretim öğrencilerinden staj yapanlar hakkında da 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu nu hükümleri uygulanmaya başlanmıştır. Bu makalede, mesleki ve teknik eğitim veren liselerde öğrenim görmekte iken staj yapmakla yükümlü tutulan lise öğrencileri ile üniversite öğrencilerinden zorunlu staja tabi tutulan ve zorunlu staj kapsamında olmamakla birlikte üniversiteleri tarafından staj yapması uygun görülen öğrencilerin durumu irdelenecektir. Bu kapsamda makale içinde belirtilen öğrencilerin işletmelerde staj yapmaları halinde bu öğrencilere ücret ödenip ödenmeyeceği, ücret ödenmesi durumunda ödenen ücretlerden vergi ve sigorta primi kesilip kesilmeyeceği konularına açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. * İstanbul SGK İl Müdür Yrd. ** Sosyal Güvenlik Denetmeni 201

2 II SAYILI KANUN UN KAPSAMI VE STAJYERLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR 3308 sayılı Kanun ile çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda ve işletmelerde yapılacak mesleki eğitime ilişkin esaslar düzenlenmiştir (3308, m.1). Bu bağlamda 3308 sayılı Kanun, Mesleki Eğitim Kurulunun belirleyeceği mesleklerde, kamu ve özel sektöre ait kurum, kuruluş ve iş yerleri ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarındaki eğitim ve öğretimi kapsamına alır (3308, m.2). Kanun un tanımlar başlıklı 3 üncü maddesine göre İşletmelerde Mesleki Eğitim; mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin beceri eğitimlerini işletmelerde, teorik eğitimlerini ise mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletme veya kurumlarca tesis edilen eğitim birimlerinde yaptıkları eğitim uygulamalarını ifade eder (3308, m. 3/h). Yine giriş kısmında da belirttiğimiz üzere 6111 sayılı Kanun ile 3308 sayılı Kanun un 3 üncü maddesinde tanımlanan Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları tanımına ekleme yapılmıştır. Son değişikliğe göre mesleki ve teknik eğitim alanında, diplomaya götüren orta öğretim kurumları ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ile belge ve sertifika programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim-öğretim kurumu Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumu dur (3308, m. 3/j). Burada özellikle belirtmeliyiz ki, orta öğretim kurumları ibaresinden sonra gelmek üzere ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ibaresi 6111 sayılı Kanun ile eklenmiştir. Dolayısıyla 6111 sayılı Kanun ile yapılan değişikliğin yürürlüğe girdiği 25/02/2011 tarihinden önce staj yapan üniversite öğrencilerini 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirmek mümkün değilken değişiklikten sonra artık staj yapan üniversite öğrencilerinin durumu da 3308 sayılı Kanuna göre belirlenecektir. Yine madde metnine göre değerlendirme yaptığımızda; Ticaret Meslek Lisesi Muhasebe Bölümü Öğrencisi, 18 Mart Üniversitesi Çanakkale Meslek Yüksekokulu inşaat bölümü öğrencisi, aşçılık kursu öğrencisi (MEB tarafından izin verilmiş olan) stajyer öğrenci kapsamına girdiğini söyleyebiliriz (Göktaş ve Özdamar, 2013). Diğer bir anlatımla üniversite öğrenimi yapanların tamamı 3308 sayılı Kanun kapsamında değildir. Üniversite öğrencilerinin 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilebilmesi 202

3 için mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları olan meslek yüksekokullarında veya Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim okullarında öğrenim görmeleri gerekmektedir (Kurt, 2011, 136). Daha öncede ifade ettiğimiz üzere on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının yüzde beşinden az, ( ) olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitim yaptırır (3308 m. 18/a). Ancak bu ondan az personel çalıştıran işletmelerin stajyer çalıştıramayacağı anlamına gelmez. Zira ondan az personel çalıştıran işletmeler de mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerine bu Kanun un ilgili hükümlerine göre beceri eğitimi yaptırabilirler (3308 m. 18/d). Belirtilmesi gereken diğer bir husus da kanunda belirtilen şartları taşıyan işletmeler için stajyer öğrenci çalıştırmanın biz zorunluluk olduğudur. Şöyle ki, on ve daha fazla personel çalıştıran ve Bakanlıkça işletmelerde mesleki eğitim kapsamına alınan ancak, beceri eğitimi yaptırmayan işletmeler, beceri eğitimi yaptırması gereken her öğrenci için eğitim süresince her ay 18 yaşını bitirenlere ödenen asgari ücretin net tutarının 1/3 ü nispetinde, yirmi ve daha fazla personel çalıştırılması halinde 2/3 ü nispetinde saymanlık hesabına para yatırmakla yükümlü tutulmuştur (3308 m. 24/a, Göktaş ve Özdamar, 2013, 151). III- STAJYER ÖĞRENCİLERE ÖDENEN ÜCRETLERDEN VERGİ VE SİGORTA PRİMİ KESİLİR Mİ? İşletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. Buna karşın, işletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30 undan, yirmiden az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15 inden aşağı ücret ödenemez (3308 m. 25/a). Daha yalın bir anlatımla stajyerlere ödenecek ücretler okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre sözleşme ile belirlenir. Ancak burada tam bir sözleşme serbestliğinden bahsedilemez. Bu kişilere yani liselerdeki stajyer dediğimiz öğrencilerle, mesleki eğitim öğrenimi gören üniversiteli stajyer öğrencilere, işyerinde 20 ve üzerinde personel çalışıyor ise asgari ücretin 203

4 net tutarının %30 undan, yirmiden az personel çalışıyor ise % 15 inden daha aşağı ücret ödenemez. Burada özellikle belirtilmesi gereken diğer bir husus ise 3308 sayılı Kanun kapsamı dışında kalan stajyer öğrencilere, örneğin; işletme fakültesi öğrencilerine üniversiteleri tarafından staj yaptırılması uygun görülse dahi bu öğrencilere staj yaptıklarından dolayı ücret ödemesi zorunlu değildir. Ancak işletmeler dilerse bu nitelikteki stajyerlere de ücret ödeyebilir (Göktaş ve Özdamar, 2013, 152). Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenen ücretlerden vergi kesintisi tapılmaz. Çünkü aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenen ücretler her türlü vergiden müstesnadır(3308 m. 24/a) sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun (5510 sayılı yasa, 2006) 80 inci maddesinin 1 inci fıkrasının (k) bendinde, aday çırak, çırak ve meslekî eğitim gören öğrencilerin prime esas kazançlarının ilgili kanunlarında öngörüldüğü şekilde belirleneceği hüküm altına alınmıştır sayılı Kanun da ise sigorta primlerinin 1475 sayılı İş Kanunu nun 33. maddesi gereği, bunların yaşına uygun asgari ücretin % 50 si üzerinden Bakanlık ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarının bağlı olduğu üniversitelerin bütçesine konulan ödenekle karşılanacağı belirtilmiştir sayılı Kanun ile değişiklik yapılmadan önce 3308 sayılı Kanuna tabi olanların genel sağlık sigortası hükümlerinden sigortalı olarak yararlanma hakları bulunmamaktaydı sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrası bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında olmayanlar genel sağlık sigortalısı sayılmıştır (sigorta prim oranları ise bakmakla yükümlü olunanlar için % 1, bakmakla yükümlü olunmayanlar için % 1+5=% 6 dır. %1 olanlar kısa vadeli sigortalar olan İKMH sigortası, % 6 olan ise İKMH+GSS primleridir) sayılı Kanun un 24/a. maddesinde her ne kadar Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır denilse de 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nda (193 sayılı yasa, 1961) 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunu na tâbi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretlerinin vergi dışı tutulacağı hüküm altına alınmıştır (193, m.23/12). Dolayısıyla 3308 sayılı Kanuna tabi olanlara asgari ücretin üzerinde ücret ödenmesi söz konusu olduğu durumlarda asgari ücreti aşan kısımdan vergi alınması gerekmektedir. Daha yalın bir anlatımla; meslek liselerinde öğrenip görüp işletmelerde staj yapan öğrenciler, üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerin- 204

5 de okuyan öğrenciler (zorunlu ya da üniversiteleri tarafından zorunluluk haricinde staj yaptırılanlar dahil), 3308 sayılı Kanun kapsamına girdiklerinden bunlara ücret ödenmesi zorunludur. Bunların sigorta primleri öğrenim gördükleri okulları tarafından ödenmekte ücretleri de staj yaptıkları işletmeler veya kurumlar (kamu/özel) tarafından ödenmektedir. Ücretleri asgari ücretin altında ise gelir ve damga vergisinden muaftır. Asgari ücretin üzerinde ödeme varsa aşan kısımdan gelir ve damga vergisi kesilecektir (Göktaş ve Özdamar, 2013,152). Konuyu örneklerle açıklamak daha kolay anlaşılmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda ilk örneğimize stajyer öğrenciye ödenen ücretin TL olduğunu varsayalım. Bu durumda öğrenciye ödenen ücretten vergi kesintisi ne şekilde yapılacaktır? Öğrenciye ödenen ücret 1500 TL olduğundan ve ödenen bu tutar asgari ücret tutarından fazla olduğundan öncelikli olarak istisna dışı tutar bulunmalı ve brüt ücrete çevrilmelidir. Bu hesaplamaya göre ,60= 521,40 TL net ücret, brüt ücrete dönüştürülecek yani 521,40/0,84241 formülü uygulanarak vergiye esas kazanç 618,94 TL olarak tespit edilip stajyer öğrenciye TL ödenirken 92,84 TL (618,94x15/100) gelir vergisi, 4,70 TL (618,94x7.59/1000) damga vergisi de ilgili vergi dairesine ödenecektir. Burada özellikle belirtilmesi gereken diğer bir husus ise üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümleri dışında olan öğrencilerden okulları tarafından staj yapması uygun görülüp işletmelere beceri eğitimi yapmak üzere staja gönderilen öğrencilerin 3308 sayılı Kanun kapsamına girmedikleridir. Dolayısıyla yukarıda belirtiğimiz bu öğrenciler 3308 sayılı Kanun kapsamına girmediklerinden bunlara staj yaptıran işletmelerin ücret ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır. Buna rağmen ücret ödemesi söz konusu ise ödenen ücretlerin tamamı üzerinden hem gelir vergisi hem de damga vergisi kesilmelidir. Örneğin, Uludağ Üniversitesi İşletme bölümü öğrencisinin staj yapması üniversite tarafından uygun görülmüş ve bu öğrenci (ABC) Ltd. Şti. unvanlı işletmeye staj için gönderilmiş ve (ABC) Ltd. Şti. unvanlı işletmede bu stajyer öğrenciye staj ücreti olarak 500 TL ücret ödemiş ise sigorta primi ve vergi kesintileri nasıl yapılacaktır? Yapılan staj ister zorunlu isterse zorunlu olmasın eğer okul öğrencinin staj yapmasını uygun görüyor ise sigorta primi okul tarafından ödenmektedir. Dolayısıyla örneğimizdeki öğrencinin sigorta bildirimi ve prim ödeme- 205

6 si öğrencisi olduğu Uludağ Üniversitesi tarafından yapılacaktır. Bu stajyer öğrenci iş/hizmet akdiyle çalışmadığından yani stajyer öğrencinin 5510 sayılı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık niteliği bulunmadığından, (ABC) Ltd. Şti. unvanlı işletme, ücret ödemiş olsa dahi bu öğrenciyi 4/a kapsamında sigortalı bildirmeyecektir. ABC Ltd. Şti. unvanlı işletmenin yükümlülüğü bu stajyer öğrenciye ödediği 500 TL ücreti brüt ücrete dönüştürerek hesaplayacağı gelir vergisi ve damga vergisi tutarını bağlı bulunulan vergi dairesine ödemektir. Bunun için öncelikli olarak 500 TL yi brüt ücrete dönüştürülerek (500/0,8424) 593,53 TL brüt ücret bulunacaktır. Bulunan brüt ücretten (500 x15/100) 89,03 TL gelir vergisi, (500 x7.59/1000) 4,50 TL damga vergisi tutarı hesaplanarak bu tutarlar vergi dairesine ödenecektir. IV- SONUÇ İşletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler ile üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerinde okuyup işletmelere staj yapmak üzere gönderilen öğrenciler 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmektedir. Bu nedenle belirtilen nitelikteki stajyer öğrencilere staj yaptıkları işletmelerce ücret ödenmesi zorunludur. Bu kapsamdaki öğrencilerin sigorta primleri sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden öğrenim gördükleri okulları tarafından ödenir. Sigorta prim oranı ise öğrencilerin bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında olup olmamasına göre değişmektedir. Eğer öğrenci bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda ise sigorta prim oranı %1, bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda değil ise %6,5 tur. Yine stajyer öğrencilere işletmeler tarafından ödenen ücret tutarı asgari ücretin altında ise gelir ve damga vergisinden muaftır. Ödenen ücretin asgari ücret tutarı üzerinde olması durumunda ise asgari ücret tutarını aşan kısım brüt ücrete dönüştürülerek bulunan tutar üzerinden gelir ve damga vergisi kesilir. Son olarak staj yapan öğrenci üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerinde öğrenim görmüyor ise ve okulları tarafından staj yapmaları uygun görülmüş ise bu öğrenciler 3308 sayılı Kanun kapsamına dışında tutulduğundan bunlara staj yaptıkları işletmeler tarafından ücret ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak işletmeler tarafından ücret ödenmesi söz konusu ise bu sefer ödenen ücretinin tamamı üzerinden hem gelir hem de damga vergisi kesilerek bağlı bulunulan vergi dairesine ödenmelidir. 206

7 KAYNAKÇA Göktaş, Murat ve Özdamar, Murat. (2013) Staj Yapan Öğrencilere Ödenen Ücretlerden Vergi ve Sigorta Primi Kesintisi Yapılacak Mı? Yaklaşım Dergisi. 242 (2013 Şubat). Kurt, Resul (2011) Stajyer Üniversitelilerin Ücret ve Sosyal Güvenlik Durumu Yaklaşım Dergisi. 224 (2011 Ağustos). T.C. Yasalar. ( ) 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (10700 sayılı) T.C. Yasalar. ( ) 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı) T.C. Yasalar. ( ) 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (19139 sayılı) 207

8 208