Endeksler, borsa yatırım fonu, yatırım fonu ve vadeli işlemlere dayanak olarak üzerine ürün çıkarılan ürünler olarak giderek önem kazanmaktadır.

Transkript

1 17. ENDEKSLER Genel Tanım Endeks, bir veya daha fazla değişkenin hareketlerinden ibaret olan, oransal değişimi ölçmeye yarayan bir göstergedir. Endeksler, karmaşık olayların tek bir rakama indirgenmesini sağlayan, olaylar ve sonuçları hakkında yaklaşık bilgi verebilen araçlardır. Endeksler kullanılırken kapsamı, temsil yeteneği, hesaplama yöntemi ve sıklığı, avantajları, dezavantajları ve endeks üzerine yansımayan özelliklerin neler olduğu iyi bilinmelidir. Endeksler, zaman içinde bir süreklilik ve dolayısıyla karşılaştırılabilme imkanı sağlarlar. Böylece endekse konu olan değişken veya değişkenlerin yönü, değişimi veya gidişi belirlenebilir. Bu nedenle endeksin, incelenmek istenen olayı temsil etmesi gerekmektedir. "Gösterge" olarak da adlandırılabilecek endeksler, aynı veya farklı zaman dilimi içindeki iki veya daha fazla değişkeni karşılaştırma imkanı sağlarken, geleceği tahmin aracı olarak da kullanılmaktadır. Endeksler, ayrıca, aynı veya değişik mekanlardaki (örneğin diğer bir ülkedeki) aynı veya farklı değişkenlerin (örneğin hisse senedi getirilerinin) karşılaştırılabilmesini sağlarlar. Endeksler, iktisat, işletme ve sosyal olaylardaki konular arasında bir ilişki (bağıntı) olup olmadığı hakkında fikir de verebilir. Endeksler, borsa yatırım fonu, yatırım fonu ve vadeli işlemlere dayanak olarak üzerine ürün çıkarılan ürünler olarak giderek önem kazanmaktadır Bir Endeksin Oluşturulmasında Önemli Kriterler Öncelikle endeksin amacı, yani tam olarak temsil etmesi hedeflenen değişkenler iyi tanımlanmalıdır. Endekslerden (Özellikle Hisse senedi fiyat endeksleri) zaman içinde süreklilik imkanı sağlaması beklendiğinden, hesaplamada kullanılacak verilerin sürekliliği ve karşılaştırılabilirliğine özen gösterilmelidir. Kapsama alınacak örnekler, endeksin amacıyla uyumlu olacak ve değişkenleri hedeflenen şekilde temsil edecek örnekler olmalıdır. Endeksler serideki değerlerden birini baz alıp, diğerlerinin bu baza göre değişim oranını gösterdiği için baz dönemin tespiti önemlidir. Endeksi oluşturan değerlere verilmesi gereken ağırlıkların seçimi ve zaman içinde değiştirilmesi veya sabitliği de önemlidir. Endeksin hesaplanma yöntemi, serideki değişimleri doğru göstermesi bakımından endeksin başarısını etkiler Hisse Senedi Endeksleri Hisse senedi piyasasının genel bir göstergesi olan hisse senedi endeksleri, endeks kapsamındaki hisse senetlerinin fiyatları baz alınarak "piyasa performansı" hakkında genel bir bilgi verir. Hisse senedi endeksleri, genellikle piyasanın anlık durumunu yansıtır. Dünyada 1884 yılından beri kullanılmakta olan hisse senedi endeksleri (stock indexes and averages) genellikle üç ayrı şekilde hesaplanmaktadır; a) Aritmetik ortalama formülü ile: Aritmetik ortalama formülü ile hesaplanan endekslerde, hisse senedi fiyatlarının ya da herbiri için hesaplanan basit endekslerin aritmetik ortalaması alınır. Bu tür endekslerde eğer hisse senedi fiyatlarının ortalaması alınıyorsa, endeksteki hisse senetlerine fiyatları oranında ağırlık verilmiş olur. Böylece fiyatlarında aynı oranda değişim olan iki hisse senedinden fiyatı daha yüksek olanı endeksi daha fazla etkiler. Diğer yöntemde de bütün hisse senetlerine eşit ağırlık verilmiş olur. Aritmetik ortalamaların kullanıldığı endekslere örnek olarak Dow Jones ve Nikkei verilebilir. Dow Jones Industrial Average (DJIA), New York Borsasında işlem gören, piyasa değeri yüksek 30 sanayi 382

2 şirketinin hisse senetleri kullanılarak hesaplanmaktadır. DJIA değeri, hisse senedi fiyatlarının toplanıp, hisse senedi bölünmesi (stock split) gibi bazı özel durumlarda değiştirilen bölene oranlanması sonucu bulunur. Dow Jones & Company, DJIA dışında, Dow Jones Transportation Average'ı (DJTA) 49 ve Dow Jones Utility Average'ı (DJUA) 50 (sırasıyla "ulaştırma" ve "hizmetler" 51 ortalamalarını) hesaplayıp yayınlamaktadır. Dow Jones Composite (Bileşik) ise DJIA, DJTA ve DJUA ortalamalarındaki hisse senetlerinin tümünü içerdiği için "65 Stock Average" olarak adlandırılır. Nikkei ortalaması ise Tokyo Borsası'nda 16 Mayıs 1949 dan beri işlem gören 225 şirketi içerir. Dow Jones endeksi gibi Nikkei de endeks kapsamındaki hisse senetlerinin fiyatlarının toplamının, ilk hesap gününde endeksteki şirket sayısı olan ancak, sermaye artırımı, bölünme veya birleşme gibi durumlar nedeniyle endeksin sürekliliğini sağlamak ve fiyatlardaki değişiklikler dışındaki etkileri gidermek amacıyla değişikliğe uğrayan bir bölen e bölünmesiyle hesaplanır. Bu ortalama, Tokyo Borsası tarafından 1 Temmuz 1969'a kadar hesaplanmıştır. Borsa bu tarihten sonra piyasa değeri ağırlıklı olan TOPIX endeksini hesaplamanın daha iyi olacağını düşünmüş ve Nikkei'yi hesaplamayı bırakmıştır. Nikkei endeksi bu tarihten beri "Nihon Keizai Shimbun-Sha" adlı Japon yayın firması tarafından hesaplanmakta ve günümüzde "Nikkei Average" olarak adlandırılmaktadır. b) Geometrik ortalama formülü ile: Bu yöntemde endekse dahil herbir hisse senedinin fiyatı bir önceki günkü fiyatına bölünür, bulunan rakamlar birbiriyle çarpıldıktan sonra hisse senedi sayısı kadar kökü alınır ve bir gün önceki endeks değeriyle çarpılır. Örnek olarak Value Line Composite Index verilebilir. Value Line Composite Index, NYSE, AMEX ve tezgahüstü piyasada işlem gören 1695 hisse senedini içermekte ve geometrik ortalama formülü ile hesaplanmaktadır. 52 c) Şirketlerin piyasa değerlerinin (market capitalization) kullanıldığı formüllerle: Bu tür endekslerde, piyasayı temsil etmesi için oluşturulan endeks portföyünün değerindeki artış veya azalışlar endeksteki artış veya azalışları verir. Endeks, toplam piyasa değeri, piyasa değerinin bir kısmı (halka açık kısım, alım satıma konu olabilecek kısım, endeksin hesaplandığı borsa kotunda bulunan kısım ve fiili dolaşımdaki kısım vb ) veya eşit ağırlıklı olarak hesaplanabilmektedir. Piyasa değeri ağırlıklı endekslere örnek olarak S&P 500, Topix, Financial Times (FTSE 100), NYSE Composite ve İMKB Endeksleri verilebilir. Bunlardan İMKB Endeksleri şirketlerin toplam piyasa değeri değil, Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) kaydında fiili dolaşımdaki pay olarak bulunan ve alım-satıma konu olabilecek hisse senetlerinin piyasa değeri ağırlıklı olarak hesaplanmaktadır. NYSE Composite endeksi ise New York Borsası'nda işlem gören, alım satıma konu olabilecek hisse senetlerinin piyasa değeri ağırlıklıdır. Hesaplamalara ADR'ları işlem gören yabancı şirketlerin de toplam piyasa değeri değil, New York Borsası'nda ADR olarak işlem gören kısmının piyasa değeri dahil edilir. Standard & Poor's 500 endeksi, NYSE, AMEX ve NASDAQ da işlem gören 500 şirketin hisse senetlerini içerir ve toplam piyasa değeri ağırlıklıdır. Japonya'da ise TOPIX endeksi Tokyo Borsası'nın 1. pazarında işlem gören yaklaşık 1500 şirketi kapsar. Piyasa değeri ağırlıklı olan bu endeks, her 60 saniyede bir hesaplanıp duyurulmaktadır. TOPIX endeksinin 33 endüstri grubu için ayrı ayrı hesaplanan alt endeksleri (sub-indices) dışında, şirketlerin çıkardıkları toplam hisse miktarlarına göre gruplama yapılması sonucu elde edilen 3 endeks ile Tokyo Borsa'sının 2. pazarında işlem gören hisse senetlerini kapsayan bir endeks de hesaplanmaktadır. İngiltere'de ise Financial Times endeksleri hesaplanıp yayınlanmaktadır. Bunların en önemlisi olan "FTSE 100 Index" piyasa değeri ağırlıklıdır ve 100 hisse senedini içerir. Eşit Piyasa Değeri Ağırlıklı Endekslerde, endekse dahil her bir hisse senedine eşit piyasa değeri ve hisse senedinin gerçekleşen son fiyatına göre o piyasa değerini verecek hisse adedi belirlenir. 49 DJTA 20 hisse senedini içerir. 50 DJUA 15 hisse senedini içerir. 51 Kamuya ait bölgesel gaz ve elektrik kuruluşları. 52 Buna göre, endeks kapsamındaki her hisse senedinin fiyatı, bir önceki işlem günündeki fiyata bölünür. Bulunan rakamlar birbiriyle çarpıldıktan sonra, sonucun kökü alınır. Bu rakamın bir önceki endeks değeri ile çarpımı endeksi verir. 383

3 Örneğin endeksteki her bir hisse senedi için belirlenen piyasa değeri TL ve A hisse senedinin en son fiyatı 20 TL ise, endeks portföyüne A hisse senedinden 500 adet alınacaktır. Bu yöntemle tüm hisse senetlerine endekste eşit ağırlık verilmiş olur. AMEX Retail endeksi ile Morgan Stanley Consumer endeksi bu yöntemle hesaplanan endekslerdendir İMKB Hisse Senedi Endeksleri İMKB Hisse Senedi Endeksleri, İMKB de işlem gören hisse senetlerinin gruplar halinde ortak performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur. Fiyat endeksleri, endeksin hesaplanmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında ödenen temettüyü dikkate almayan endekslerdir. Bu tür endekslerde sadece hisse senedinin değer kazanmasından doğan kazanç endekse yansımaktadır. Getiri endeksleri, endeksin hesaplanmasında ödenen temettüyü de dikkate alan, sürekliliğinin sağlanmasında ödenen temettülere göre de düzeltme yapılan endekslerdir. Bu tür endekslerde hisse senedinin değer kazanmasından doğan kazancın yanında temettüden dolayı elde edilen kazanç da endekse yansımaktadır. İMKB 100 Endeksi Ulusal Pazar için temel endeks olarak kullanılmaktadır Tanımlar ve Genel Kurallar Piyasa Değeri Piyasa değeri, sermayeyi temsil eden toplam hisse senedi sayısının hisse senedi fiyatı ile çarpılması suretiyle hesaplanır. Piyasa değerinin hesaplanmasında eski ve (varsa) yeni hisse senetlerinin fiyatları ayrı ayrı dikkate alınır. Ancak, işlem sırası açılmayan yeni hisse senetleri için ve esas sermaye sisteminde yapılan sermaye artırımlarında sermayenin tescil ve ilanına kadar Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) da oluşturulan geçici paylar için, eski hisse senedinin fiyatı dikkate alınır. Fiili Dolaşımdaki Pay Oranı Fiili dolaşımdaki pay oranı, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından, İMKB hisse senetleri piyasalarında işlem gören hisse senetlerinin halka açıklık oranlarını gösterir bir kavram olarak tanımlanmış olup, MKK tarafından hesaplanarak ilan edilir. Fiili Dolaşımdaki Payların Piyasa Değeri Fiili Dolaşımdaki Payların Piyasa Değeri, toplam piyasa değerinin fiili dolaşımdaki pay oranı ile çarpılması suretiyle hesaplanır. A, B ve C Listeleri İMKB pazarlarında işlem gören hisse senetlerinin SPK tarafından belirlenmiş kriterlere göre değerlendirilmesi suretiyle oluşturulan, alım satım esasları farklılaştırılmış ve farklı tedbirlerin uygulandığı listeleri ifade eder. Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu Kurumsal yönetim derecelendirme notu, SPK nın Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği kapsamında, SPK tarafından belirlenmiş derecelendirme kuruluşları listesinde bulunan derecelendirme kuruluşları tarafından, şirketin bir bütün olarak tüm kurumsal yönetim ilkelerine uyumuna ilişkin olarak verilen notu ifade eder. Döviz Kuru 384

4 T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen Efektif Alış kurlarını ifade eder. Fiyat ve Getiri Endeksleri İMKB Hisse Senedi Endeksleri hem Fiyat hem de Getiri olarak hesaplanır. Fiyat Endeksi ve Getiri Endeksi arasındaki tek fark nakit temettü ödemelerinde ortaya çıkar. Nakit temettü ödemelerinde; Getiri Endeksinin bölen değerinde ödenen temettünün endekse dahil hisse senetlerine ağırlıkları oranında yatırıldığı varsayımıyla düzeltme yapılırken, Fiyat Endeksinin bölen değerinde ödenen temettünün portföy dışına çıkarıldığı varsayımıyla düzeltme yapılmaz. Kapsam Dışı Hisse Senetleri Gözaltı Pazarı nda işlem gören hisse senetleri ile C listesinde yer alan hisse senetleri İMKB Hisse Senedi Endekslerinin hiçbirine dahil edilmez. Endeksleri Hesaplamaya Başlama / Son Verme Kapsamındaki hisse senedi sayısı sabit olan endeksler hariç olmak üzere, yeni bir endeksin hesaplanmaya başlanabilmesi için kapsamında yer alan şirket sayısının 5 e ulaşmış olması gerekir. Hesaplanmakta olan herhangi bir endeksin kapsamındaki şirket sayısı 2 nin altına düşerse, yapılacak duyuruyu takip eden ikinci ayın ilk iş günü geçerli olacak şekilde endeksin hesaplanmasına son verilir. Değerleme dönemi: İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka endekslerinin kapsamına ilişkin yapılan periyodik gözden geçirme sırasında, değerlemede kullanılan verilerin ait olduğu dönemi ifade eder. Değerleme dönemi, işlem hacmi verileri için Kasım, Şubat, Mayıs ve Ağustos aylarının son işlem gününden geriye doğru geçmiş 6 ay, piyasa değeri verileri için ise Kasım, Şubat, Mayıs ve Ağustos aylarının son işlem günüdür. Fiili dolaşımdaki pay oranı verileri için, periyodik gözden geçirme sırasında MKK tarafından ilan edilen son oranlar dikkate alınır. Endeks Dönemi: İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka endekslerinin kapsamına ilişkin yapılan periyodik gözden geçirme sonucunda endekslerin kapsamında yapılan dönemsel değişikliklerin geçerli olacağı dönemi ifade eder. Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık olmak üzere 4 endeks dönemi vardır. Dönemsel Değişikliklerin İlanı: İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka endekslerinin kapsamında dönemsel olarak yapılacak değişiklikler, ilgili endeks dönemi başından en az 10 gün önce ilan edilir. Endekslerin Hesaplanma ve Yayın Saatleri Fiyat Endeksleri seanslar süresince her 10 saniyede bir hesaplanır ve eşanlı olarak yayınlanır. Getiri Endeksleri ise her seansın sonunda bir kez hesaplanır ve yayınlanır. 385

5 Veri Hassasiyetleri VERİ HASSASİYETLERİ Endeks Değerleri Endeks Bölen Değerleri Fiili Dolaşımdaki Pay Oranları (%) Tamsayıdan sonra 2 hane Tamsayıdan sonra 4 hane Tamsayı Hesaplanan Endeksler Gözaltı Pazarı nda işlem gören hisse senetleri ile C listesinde yer alan hisse senetleri İMKB Hisse Senedi Endekslerinin hiçbirine dahil edilmez. İMKB 100 Endeksi: İMKB Hisse Senetleri Piyasası için temel endeks olarak kullanılmaktadır yılında 40 şirketin hisse senedi ile başlayan ve zamanla sayısı 100 şirketin hisse senedi ile sınırlanan Bileşik Endeks in devamı niteliğindedir. Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 100 hisse senedinden oluşmakta olup, İMKB 30 ve İMKB 50 endekslerine dahil hisse senetlerini de kapsar. İMKB 50 Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 50 hisse senedinden oluşmakta olup, İMKB 30 endeksine dahil hisse senetlerini de kapsar. İMKB 30 Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 30 hisse senedinden oluşur. İMKB 10 Banka Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören bankalar arasından seçilen 10 hisse senedinden oluşur. İMKB Endeksi: İMKB 100 Endeksine dahil olup, İMKB 30 endeksinde yer almayan 70 hisse senedinden oluşur. İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi: İMKB pazarlarında işlem gören ve belirlenmiş asgari kurumsal yönetim derecelendirme notuna sahip şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. İMKB Tüm Endeksi: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları hariç olmak üzere, İMKB pazarlarında işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. İMKB Tüm-100 Endeksi: İMKB Tüm endeksine dahil olup, İMKB 100 endeksinde yer almayan hisse senetlerinden oluşur. Sektör Endeksleri ve Alt Sektör Endeksleri: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları hariç olmak üzere, İMKB pazarlarında işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. 386

6 İMKB Ulusal Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. İMKB İkinci Ulusal Endeksi: İkinci Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. İMKB Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Endeksi: İMKB pazarlarında işlem gören menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden oluşur. İMKB Şehir Endeksleri: İMKB pazarlarında işlem gören ve ana üretim/hizmet faaliyetlerinin gerçekleştiği ya da şirket merkezinin bulunduğu şehre göre gruplandırılmış hisse senetlerinden oluşur. Holdingler hariç mali sektörde faaliyet gösteren şirketler ile perakende ticaret sektöründe faaliyet gösteren şirketler kapsam dışındadır. Mevcut endekslerin başlangıç değerleri aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir. BAŞLANGIÇ ENDEKS DEĞERİ İMKB 100 Ocak 1986 = 1 İMKB = ,78 İMKB = 976 İMKB 10 BANKA = 119, İMKB = 26, İMKB KURUMSAL YÖNETİM = ,17 İMKB TÜM = 976 İMKB TÜM-100 İMKB ULUSAL = 26, = 65, İMKB SINAİ = 32,56 GIDA, İÇECEK = TEKSTİL, DERİ = ORMAN, KAĞIT, BASIM = KİMYA, PETROL, PLASTİK = TAŞ, TOPRAK = METAL ANA = METAL EŞYA, MAKİNA = İMKB HİZMETLER = ELEKTRİK = ULAŞTIRMA = TURİZM = TİCARET = İLETİŞİM = ,88 SPOR = ,83 İMKB MALİ = 32,56 BANKA = 914 SİGORTA = 914 FİNANSAL. KİR. FAKTORİNG = 914 HOLDİNG VE YATIRIM = 914 GAYRİMENKUL Y.O = ,77 İMKB TEKNOLOJİ = ,12 BİLİŞİM = ,12 İMKB MENKUL KIYM. Y.O = 976 İMKB İKİNCİ ULUSAL = 976 İMKB ADANA = 26, İMKB ANKARA = 26, İMKB ANTALYA İMKB BALIKESİR = 26, = 66, İMKB BURSA = 26, İMKB İSTANBUL = 26, İMKB İZMİR = 26, İMKB KAYSERİ = 26, İMKB KOCAELİ = 26, İMKB TEKİRDAĞ = 26, Hesaplama Yöntemi ve Düzeltme 387

7 Endekslerin hesaplanmasında tescil edilmiş en son fiyatlar kullanılır. Endeksler, kapsamlarında bulunan hisse senetlerinin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değerleri ile ağırlıklı olarak hesaplanır. Endekslerin hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır: n i=1 Fit * N it * Hit Et = Bt Et = Endeksin t zamandaki değeri n = Endekse dahil olan hisse (şirket) sayısı Fit = i nci hisse senedinin t zamandaki fiyatı Nit = i nci hisse senedinin t zamandaki toplam sayısı Hit = i nci hisse senedinin t zamandaki fiili dolaşımdaki pay oranı Bt = Endeksin t zamandaki bölen değeri Endekslerde Düzeltme Aşağıdada sayılan durumlar nedeniyle endeks formülünün payında değişiklik meydana gelmesi halinde; endekslerin bölen değerinde düzeltme yapılarak devamlılık sağlanır. Endekslerin düzeltilmiş bölen değeri aşağıdaki formül ile hesaplanır: B t+1 = PD = PD B t+1 = ( 1+ ) B t PD t t+1 gününde kullanılacak düzeltilmiş bölen değer Aşağıda tanımlanan durumlar nedeniyle hisse senetlerinin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değerinde meydana gelen toplam değişiklik PD t = t günü endeks kapsamındaki hisselerin fiili dolaşımdaki paylarının kapanış fiyatından hesaplanan toplam piyasa değeri B t = t günü bölen değeri Endekslerin bölen değerinde düzeltme yapılmasını gerektiren durumlar ve düzeltmenin yapılma zamanları: Şirketlerin bildirimlerine dayanılarak endekslerde düzeltme yapılması gereken faaliyet türleri ile ilgili olarak, ilgili şirketin söz konusu faaliyetin gerçekleşme tarihinden bir önceki iş günü en geç saat 16:30 a kadar (yarım gün ise en geç saat 12:00 a kadar) bildirimini Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) a iletmiş olması gerekir. Aksi takdirde ilgili düzeltme, bildirimin KAP a iletildiği günü takip eden ikinci iş günü geçerli olacak şekilde yapılır. Bir sonraki iş günü başlayacak şirket faaliyetlerine ilişkin liste, her gün saat 16:30 itibariyle kesinleştirilerek KAP ta ve İMKB nin Türkçe ve İngilizce internet sitesinde ilan edilir. Nakit temettü ödemesi dışındaki bütün düzeltmeler hem fiyat hem de getiri endekslerinde yapılır. 388

8 a) Nakit temettü ödemesi: Düzeltme temettü ödemeye başlama tarihinde, net temettü tutarı dikkate alınarak sadece getiri endekslerinde yapılır. b) Rüçhan hakkı kullanılarak nakit karşılığı sermaye artırımı: i) Hisse senedinin hem en son ağırlıklı ortalama fiyatı, hem de temettü ve bedelsiz hakkı kullanılmış olarak hesaplanan fiyatı rüçhan hakkı kullandırma fiyatından yüksekse: Düzeltme rüçhan hakkı kullanımı başlama tarihinde geçerli olacak şekilde yapılır. ii) Hisse senedinin en son ağırlıklı ortalama fiyatı ve/veya temettü ve bedelsiz hakkı kullanılmış olarak hesaplanan fiyatı rüçhan hakkı kullandırma fiyatının altındaysa: Düzeltme rüçhan hakkı kullanımı ve kalan payların Birincil Piyasa da satışını müteakip sermaye artırım sürecinin tamamlandığının KAP a bildirildiği günü takip eden iş günü geçerli olacak şekilde yapılır. c) Rüçhan hakkı kullanılmayarak nakit karşılığı sermaye artırımı: Düzeltme satış işleminin bitiş tarihini takip eden iş günü geçerli olacak şekilde yapılır. d) Endekslere yeni hisse alınması: Düzeltme yeni hissenin endekslere alındığı gün geçerli olacak şekilde yapılır. e) Endekslerden hisse çıkarılması: Düzeltme hissenin endekslerden çıkarıldığı gün geçerli olacak şekilde yapılır. f) Fiili dolaşımdaki pay oranının değişmesi: Düzeltme dönemsel olarak yapılır. Ancak, MKK tarafından haftalık olarak ilan edilen fiili dolaşımdaki pay oranlarındaki değişimler takip edilerek, sermaye artırımı süreci nedeniyle meydana gelenler dışında diğer nedenlerle oluşan değişimlerin büyüklüğüne bakılır. Fiili dolaşımdaki pay oranı; - %50 ve daha küçükse ve oranda 5 puan veya daha fazla bir değişim varsa, - %50 den daha büyükse ve oranda 10 puan veya daha fazla bir değişim varsa düzeltme, MKK tarafından yapılan ilanı takip eden ikinci iş günü geçerli olacak şekilde yapılır. Gerekli görülmesi halinde İMKB Başkanlık kararı ile, MKK tarafından yapılan periyodik ilanı beklemeksizin ve/veya yukarıdaki oranlardan daha düşük olan değişikliklerde de düzeltme yapılabilir. g) Şirketlerin birleşmesi: Düzeltme birleşme nedeniyle ihraç edilen kaydi payların dağıtım tarihinde geçerli olacak şekilde yapılır. h) Şirketin bölünmesi: Düzeltme bölünme nedeniyle ihraç edilen kaydi payların dağıtım tarihinde geçerli olacak şekilde yapılır. Hesaplanmış endeks değerlerinde geriye dönük düzeltme: 389

9 Eş anlı hesaplanarak ilan edilmiş olan endeks değerlerinde geriye dönük düzeltme yapılmaz. Seanslar sonunda hesaplanarak ilan edilmiş olan endeks değerlerinde geriye dönük düzeltme ise ancak İMKB Başkanlık kararı ile yapılabilir. Hesaplanmış endeks değerlerinin yabancı para cinsinden gösterimi: Çeşitli ülkelerdeki borsaların veya alternatif yatırım araçlarının performanslarının birbirleriyle anlamlı bir şekilde karşılaştırılabilmesini teminen, fiyat ve getiri endeksleri için ayrı ayrı olmak üzere, bütün İMKB Hisse Senedi Endekslerinin seans sonu kapanış değerleri, ABD Doları ve EURO bazında da hesaplanarak günlük olarak İMKB nin Türkçe ve İngilizce internet sitesinde ilan edilir. Endekslerin yabancı para birimi cinsinden hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır: (E t / K t ) EY t = * EY b (E b / K b ) E t = t günü endeks kapanış değeri K t = t günü döviz kuru E b = Endeksin başlangıç günündeki kapanış değeri K b = Endeksin başlangıç günündeki döviz kuru EY t = Endeksin yabancı para cinsinden t zamandaki değeri EY b = Endeksin yabancı para cinsinden başlangıç değeri Hisse Senetlerinin Seçim/Endekse Alınma Kriterleri İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka Endeksleri: Hisse senetlerinin endekslere alınabilmesi için değerleme dönemi sonu itibariyle A veya B Listesinde yer almaları şarttır. C Listesinde yer alan hisse senetleri endekslere dahil edilmez. İMKB 30, İMKB 50 ve İMKB 100 endekslerinin kompozisyonu Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden, İMKB 10 Banka endeksinin kompozisyonu ise Ulusal Pazar da işlem gören bankaların hisse senetlerinden oluşturulur. Hisse senetlerinin endekslere alınabilmesi için, değerleme dönemleri sonu itibarıyla İMKB de en az 60 gün süreyle işlem görmesi şarttır. Değerleme dönemi içinde belli bir piyasa değeri büyüklüğü şartını sağlıyor olması nedeniyle endekslere dahil edilen hisse senetleri için 60 gün süreyle işlem görme şartı aranmaz. Birden fazla grup hisse senedi ayrı sıralarda işlem gören şirketlerin, sadece bir grup hisse senedi endekslere dahil edilir. Endekslerde yer alacak hisse senetlerinin seçimi aşağıdaki gibi yapılır: Hisse senetleri, değerleme dönemi sonu itibariyle fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değerlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Hisse senetleri, değerleme dönemindeki günlük ortalama işlem hacimlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Günlük ortalama işlem hacimlerinin hesabında sadece özellik kodu E (Eski) ve Y (Yeni) olan normal emir işlemleri ile hisse senetlerinin işlem gördüğü gün sayıları esas alınır. 390

10 Nihai sıralama aşağıda açıklandığı şekilde yapılır: Her iki listede; birinci sırada yer alan hisse varsa nihai listede ilk sıraya konur. Her iki listede; birinci sırada yer alan hisse yoksa, ilk iki sıra içinde yer alan hisse olup olmadığına bakılır. Nihai listede ilk sırada yer alacak hisse senedi belirleninceye kadar bu işlemler tekrarlanır. Nihai listede ilk sıraya konulacak hisse senedinin belirlenmesinden sonra yukarıdaki işlem takip eden sıralar için tekrar edilir. Her iki listede ilk n sıra içinde olma şartını sağlayan iki hisse senedinin bulunması halinde piyasa değeri büyük olan nihai listede daha üst sıraya konur. Yapılan nihai sıralamada en üst sırada yer alan hisse senetlerinden başlanarak ve Dönemsel Değişiklikler bölümünde açıklanan endekslere alınmak veya çıkarılmak için gereken üst ve alt sıralar da gözetilmek suretiyle endekslere seçim yapılır. Kurumsal Yönetim Endeksi: Şirketlerin hisse senetlerinin Kurumsal Yönetim Endeksi kapsamına alınabilmesi için gereken asgari Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu 7 olarak belirlenmiştir. Derecelendirme notunun derecelendirme yaptırmak isteyen şirketin talebi nedeniyle verilmesi ve yıllık olarak yenilenmesi veya teyit edilmesi şarttır. Birden fazla derecelendirme kuruluşundan alınan derecelendirme notlarından en son bildirilen derecelendirme notu dikkate alınır. Bu derecelendirme kuruluşlarından herhangi birisinin derecelendirme sözleşmesi herhangi bir nedenle sona erdiğinde veya derecelendirme kuruluşunun SPK tarafından Derecelendirme Kuruluşları Listesi nden çıkarılması halinde diğer derecelendirme kuruluşu tarafından verilen not dikkate alınır. Asgari derecelendirme notu şartını sağlayan şirketlerin hisse senetleri, derecelendirme notunun KAP a bildirildiği günü takip eden iş gününde endekse alınır. (KAP a yarım günlerde saat 12:00, diğer günlerde saat 16:30 dan sonra yapılan bildirimler bir sonraki iş günü yapılmış kabul edilir.) Şehir Endeksleri: Şehir endekslerinin kapsamı: Üretim faaliyetinde bulunan şirketlerin üretimlerinin en az %50 sinin gerçekleştiği şehir, hizmet şirketlerinin faaliyet gelirlerinin en az %50 sinin elde edildiği şehir, üretimin/faaliyet gelirinin en az %50 sinin gerçekleştiği/elde edildiği bir şehir bulunmuyorsa şirket merkezinin bulunduğu şehir dikkate alınır. Haberleşme ve inşaat sektöründe faaliyet gösteren şirketler ile holdingler için şirket merkezinin bulunduğu şehir dikkate alınır. Kurumsal Ürünler Pazarı nda yer alan şirketlerle, diğer pazarlarda yer alan bankalar, sigorta şirketleri, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, aracı kurumlar ve perakende ticaret sektöründe faaliyet gösteren şirketler kapsam dışındadır. Şirket hisse senetlerinin endeks kapsamına alınabilmesi için, öncelikle şirketin faaliyet konusunun şehir endekslerinin kapsamına giriyor olması, aynı zamanda da kapsamına girdiği şehir için bir endeks hesaplanıyor olması gerekir Endekslerin Kapsamındaki Hisse Senetlerinde Dönemsel Değişiklikler İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka Endeksleri kapsamındaki hisse senetlerinde aşağıdaki esaslara göre dönemsel değişiklikler yapılır: Endeks kapsamında olmayan bir hisse senedinin endekse girebilmesi için, değerleme dönemi verileri ile bir sonraki endeks dönemi için yapılan çalışma sonucunda oluşturulan nihai sıralamada belirli bir üst sıraya veya üzerine çıkması, endeks kapsamındaki bir hisse senedinin endeksten çıkarılabilmesi için ise nihai sıralamada belirli bir alt sıranın altına düşmesi gerekir. 391

11 Belirlenmiş üst ve alt sıralar: İMKB 30 Endeksi için 25. ve 35. sıralar, İMKB 50 Endeksi için 45. ve 55. sıralar, İMKB 100 Endeksi için 90. ve 110. sıralar, İMKB 10 Banka Endeksi için 8. ve 12. sıralardır. Yapılan nihai sıralamada; a) Belirlenmiş üst sıraya veya daha yukarıya çıkan ve endekste olmayan hisse senetleri kapsama alınır. b) Belirlenmiş alt sıradan daha aşağıya inen ve endekste olan hisse senetleri endeks kapsamından çıkarılır. c) Belirlenmiş üst sıraya veya daha yukarıya çıkan hisse senedi sayısının, belirlenmiş alt sıradan daha aşağıya inen hisse senedi sayısından fazla olması halinde, belirlenmiş alt sıradaki hisse senedinden başlanarak giren-çıkan hisse senedi sayısının eşitliği sağlanıncaya kadar daha üst sıralarda yer alan gerekli sayıda hisse senedi endeks kapsamından çıkarılır. d) Belirlenmiş alt sıradan daha aşağıya inen hisse senedi sayısının, belirlenmiş üst sıraya veya daha yukarıya çıkan hisse senedi sayısından fazla olması halinde, belirlenmiş üst sıranın bir altındaki sırada yer alan hisse senedinden başlanarak giren-çıkan hisse senedi sayısının eşitliği sağlanıncaya kadar daha alt sıralarda yer alan gerekli sayıda hisse senedi endeks kapsamına alınır. e) Endekslerinin kapsamında endeks dönemleri içinde olabilecek değişikliklerde kullanılmak üzere, İMKB 30 için 2, İMKB 50 için 3, İMKB 100 için 5 ve İMKB 10 Banka için 2 hisse senedi yedek olarak seçilir ve dönemsel değişikliklerle birlikte ilan edilir Endekslerin Kapsamındaki Hisse Senetlerinde Dönemsel Olmayan Değişiklikler Şirketlerin bildirimlerine dayanılarak endekslerin kapsamında değişiklik yapılması gereken durumlarda, ilgili şirketin söz konusu bildirimi gerçekleşme tarihinden bir önceki iş günü en geç saat 16:30 a kadar (yarım gün ise en geç saat 12:00 a kadar) KAP a iletmiş olması gerekir. Aksi takdirde ilgili değişiklik, bildirimin KAP a iletildiği günü takip eden ikinci iş günü geçerli olacak şekilde yapılır. 1) Pazarları kesin olarak kapatılan hisse senetleri, ilave halka arz nedeniyle kapatılanlar hariç pazarları kesintisiz 5 iş gününden fazla süre için kapatılan hisse senetleri, bulunduğu pazardan Gözaltı Pazarı na alınan hisse senetleri ile A veya B listesinden C listesine alınan hisse senetleri, kapatma veya geçiş işleminin gerçekleştiği gün geçerli olacak şekilde kapsamında oldukları tüm endekslerden çıkarılır. İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka Endeksleri nden çıkarılan hisse senetlerinin yerlerine yedek hisse senetleri alınır. 2) Bulunduğu pazardan Gözaltı Pazarı hariç başka bir pazara alınan hisse senetleri, geçiş işleminin gerçekleştiği gün geçerli olacak şekilde eski pazarına ait endeksten çıkarılarak yeni alındığı pazara ait endekse dahil edilir. Bu kapsamda İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka Endeksleri nden çıkarılan hisse senetlerinin yerlerine yedek hisse senetleri alınır. 3) Endeks kapsamından 1. şıkta belirtilen sebeplerle çıkarılan hisse senetleri, çıkarıldığı dönem tamamlanana kadar İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka Endeksleri ne yeniden alınmaz. Pazarları geçici olarak kapatılan hisse senetleri tekrar işlem görmeye başladığı veya C listesine alınan hisse senetleri C listesinden çıkarıldığı gün geçerli olacak şekilde, ilgili diğer endekslere yeniden alınır. 392

12 4) İlk defa işlem görmeye başlayan hisse senetleri, İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka endeksleri dışında, kapsamına girdiği diğer tüm endekslere işlem görmeye başladığı gün geçerli olacak şekilde dahil edilir. 5) Bir şirketin veya bankanın hisse senetlerinin halka arz edilen kısmının piyasa değeri halka arzın bitiş tarihi itibariyle; - 1 milyar TL den veya Ulusal Pazar daki fiili dolaşımdaki payların toplam piyasa değerinin %1 inden daha büyükse ve - İMKB 30 endeksi kapsamında bulunan şirketlerin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri en küçük olanından daha büyükse, işlem gördüğü 5. iş günü geçerli olacak şekilde, İMKB 30, İMKB 50 ve İMKB 100 endeksleri kapsamındaki fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri en küçük olan hisselerin yerine endekslere alınır. 6) Bir bankanın hisse senetlerinin halka arz edilen kısmının piyasa değeri halka arzın bitiş tarihi itibariyle; - 1 milyar TL den veya Ulusal Pazar daki fiili dolaşımdaki payların toplam piyasa değerinin %1 inden daha büyükse ve - İMKB 10 Banka endeksi kapsamında bulunan şirketlerin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri en küçük olanından daha büyükse, işlem gördüğü 5. iş günü geçerli olacak şekilde, İMKB 10 Banka endeksi kapsamındaki fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri en küçük olan hissenin yerine endekse alınır. 7) Sektör değişikliğine neden olacak şekilde faaliyet konusu değişen şirketler, yeni faaliyetlerinin fiilen başladığına ilişkin bildirimin KAP ta yayınlandığı haftayı izleyen haftanın ilk iş günü geçerli olacak şekilde eski sektör endekslerinden çıkarılarak yeni sektör endekslerine alınır. 8) İMKB Şehir Endeksi kapsamında yer alan şirketin üretim/faaliyet/idare merkezinin değişmesi, faaliyet konusu bakımından endeks kapsamı dışına çıkması durumlarında şirketin hisse senetleri, değişikliğin fiilen gerçekleştiğine ilişkin bildirimin KAP ta yayınlandığı haftayı izleyen haftanın ilk iş günü geçerli olacak şekilde endeks kapsamından çıkarılır, yeni üretim/faaliyet/idare merkezine ait endeks kapsamına alınır. 9) İMKB Şehir Endeksi kapsamında yer almayan şirketin faaliyet konusu değişikliği nedeniyle yeni faaliyet konusu İMKB Şehir endeksleri kapsamına girerse şirketin hisse senetleri, yeni faaliyetlerinin fiilen başladığına ilişkin bildirimin KAP ta yayınlandığı haftayı izleyen haftanın ilk iş günü geçerli olacak şekilde endeks kapsamına alınır. 10) İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi kapsamındaki hisse senetleri, a) KAP a yeni bildirilen derecelendirme notunun asgari derecelendirme notundan düşük olması, b) derecelendirme sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona erdiğinin KAP a bildirilmesi, c) derecelendirme kuruluşunun Sermaye Piyasası Kurulu nun Derecelendirme Kuruluşları Listesi nden çıkarıldığının KAP a bildirilmesi, d) derecelendirme kuruluşunun bağımsızlığının ortadan kalktığının KAP a bildirilmesi, e) derecelendirme notunun verildiği tarihten sonraki 1 yıllık dönem sonuna kadar yenilenmemesi veya teyit edilmemesi durumlarında, ilgili bildirimin KAP a yapıldığı günü veya 1 yıllık dönemin bittiği günü takip eden iş günü geçerli olacak şekilde endeks kapsamından çıkarılır. Söz konusu nedenlerin ortadan kalkmasıyla birlikte KAP a yeniden bildirimi yapılan derecelendirme 393

13 notu asgari derecelendirme notundan yüksekse, bildirimin yapıldığı günü takip eden iş günü geçerli olacak şekilde endeks kapsamına alınır. 11) Hisse senetleri İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 veya İMKB 10 Banka Endeksi kapsamında olan iki veya daha fazla şirketin birleşmesi veya devri sonucunda ortaya çıkan şirketin hisse senetleri endeks kapsamı içinde kalır ve eksilen şirket/şirketler, birleşme veya devre ilişkin hisse senetlerinin dağıtılmasına başlandığı gün geçerli olacak şekilde yedeklerden tamamlanır. 12) Hisse senetleri İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 veya İMKB 10 Banka Endeksi kapsamında olan bir şirket, kapsamda olmayan bir şirketi devir alır veya kapsamda olmayan bir şirkete devir olursa ortaya çıkan yeni şirketin yer alacağı pazara bakılır. Ortaya çıkan yeni şirket Ulusal Pazar veya Kurumsal Ürünler Pazarı nda yer alırsa endeks kapsamında kalır, Ulusal Pazar veya Kurumsal Ürünler Pazarı nda yer almazsa, devrolan şirket ortaklarına hisse senetlerinin dağıtılmasına başlandığı gün geçerli olacak şekilde endekslerden çıkarılarak yerine yedek hisse senetleri alınır. 13) Hisse senetleri İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi kapsamında olan bir şirket başka bir şirketi veya şirketleri devir alırsa endeks kapsamında kalmaya devam eder. 14) Hisse senetleri İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi kapsamında olan bir şirket, kapsamda olmayan bir şirket tarafından devir alınırsa, devrolan şirket ortaklarına hisse senetlerinin dağıtılmasına başlandığı gün geçerli olacak şekilde endeksten çıkarılır. 15) Hisse senetleri Şehir Endeksi kapsamında olan şirketlerin birleşme ve devralmalarında, birleşme sonrası oluşan yeni şirket veya devralan şirketin durumu yeniden değerlendirilir. 16) Hisse senetleri İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 veya İMKB 10 Banka Endeksi kapsamında olan bir şirket iki veya daha fazla şirkete bölünüyorsa, ortaya çıkan şirketlerden fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri en büyük olan endeks dönemi sonuna kadar endeks içinde kalır, diğerleri bölünmenin gerçekleştiği gün geçerli olacak şekilde endeksten çıkarılır Endekslerin Yönetimi Endekslerin sürekliliğinin sağlanmasına yönelik işlemler İstatistik Müdürlüğü tarafından yapılır. Dönemsel değişiklikler kapsamında, endekslerde ve yedek listelerde yer alacak hisse senetleri periyodik olarak İstatistik Müdürlüğü tarafından belirlenir ve İMKB Yönetim Kurulu nun onayına sunulur. İMKB Hisse Senedi Endeksleri Temel Kuralları kapsamında düzenlenmemiş her konuda yapılacak uygulama İMKB Başkanlığı tarafından belirlenir ve duyurulur Endekslerde Düzeltme Örnekleri Endeks Kapsamında Olan Bir Şirketin Nakit Karşılığı Sermaye Artırımı Yapması Durumunda Yapılan Düzeltme İşlemi 26 Ocak'ta "endeks böleninin değerinin" ,0000 TL ve "endeks kapsamındaki şirketlerin fiili dolaşımda bulunan payların piyasa değerinin" TL olduğunu varsayalım. Buna göre; Endeks = = ,84 olmaktadır ,0000 Endeks kapsamında olan bir şirketin, 27 Ocak'ta ödenmiş sermayesini %100 bedelli (Rüçhan haklarının nominal değerden kullandırıldığı varsayılmaktadır), %10 bedelsiz artırarak 12 milyon 394

14 TL'den (12 x (1+1+0,1)) = 25,2 milyon TL'ye çıkardığı durumda endeks böleninin değerinde düzeltme yapmak gerekmektedir. Şirketin fiili dolaşımda bulunan payların sermayeye oranı %45 olduğundan, düzeltme işleminde 12 milyon TL'lik bedelli artırımın %45'i olan 5,4 milyon TL toplam piyasa değerine eklenecektir. Bu durumda yeni piyasa değeri = TL olacaktır. Bu piyasa değerine göre ise; PD B t+1 = ( 1+ ) B t PD t Yeni Bölen Değeri = ( 1+ ) x , Yeni Bölen Değeri = ,4946 TL olacaktır. Formüle yeni piyasa değerine göre belirlenen yeni bölen yerleştirildiğinde; Endeks = ,4946 = ,84 olarak hesaplanmaktadır. Başta hesaplanan endeks değeri ile aynı çıkan bu değer, bedelli sermaye artışı nedeniyle endeks bölen değerinin doğru olarak düzeltildiğini göstermektedir. Endekse Yeni Bir Şirket Eklenmesi Durumunda Yapılan Düzeltme İşlemi 27 Ocak'tan sonra sermaye artırımı yapılmadığı (dolayısıyla bölenin değerinin aynı kaldığı), buna karşın fiyatların yükselmesi nedeniyle 12 Şubat'ta endeks kapsamındaki şirketlerin fiili dolaşımda bulunan payların piyasa değerinin TL'ye, endeksin ise; ,4946 = ,83'e yükseldiğini varsayalım. Endeks kapsamına 13 Şubat ta 12 milyon TL piyasa değerine sahip yeni bir şirket dahil edilmek istendiğinde, öncelikle şirketin fiili dolaşımda bulunan payların sermayeye oranının, yani endeks kapsamına alınacak piyasa değerinin belirlenmesi gerekir. Bu oran %20 olarak belirlenmiş ise, endeksin toplam piyasa değerine (12 x 0,20) = 2,4 milyon TL eklenecektir. Bu durumda; PD B t+1 = ( 1+ ) B t PD t Yeni Bölen Değeri = ( 1+ ) x , Yeni Bölen Değeri = ,0071 TL olacaktır. Yeni bölen endeks formülüne yerleştirildiğinde; 395

15 Endeks = = ,83 olarak aynı değeri verecektir ,0071 Endeks Kapsamındaki Bir Şirketin Fiili Dolaşımdaki Pay Oranının Değişmesi Durumunda Yapılan Düzeltme İşlemi Endeks kapsamındaki şirketlerin fiili dolaşımda bulunan payların piyasa değerinin TL, endeksin ise; = ,99 olduğunu varsayalım ,0071 Endeks kapsamındaki bir şirketin fiili dolaşımdaki pay oranının %15 den %25 e yükseldiğini düşünelim. Toplam piyasa değeri 18 milyon TL olan şirketin oranının 10 puan daha artmasıyla, endeks kapsamındaki şirketlerin fiili dolaşımda bulunan payların piyasa değerinde (18 milyon TL x %10) 1,8 milyon TL lık bir artış olacaktır. Buna göre; PD B t+1 = ( 1+ ) B t PD t Yeni Bölen Değeri = ( 1+ ) x , Yeni Bölen Değeri = ,7500 TL olacaktır. Yeni bölen endeks formülüne yerleştirildiğinde; Endeks = = ,99 olarak aynı değeri verecektir ,7500 Endeks Kapsamındaki Bir Şirketin Temettü Ödemesi Durumunda Getiri Endekslerinde Yapılan Düzeltme İşlemi (Fiyat Endekslerinde, temettü ödemesi nedeniyle düzeltme işlemi yapılmaz) 25 Nisan da endeks kapsamındaki şirketlerin fiili dolaşımda bulunan payların piyasa değerinin TL, endeksin ise; = ,44 olduğunu varsayalım ,7500 Endeks kapsamındaki bir şirketin 26 Nisan da %75 oranındaki net nakit temettülerini ödemeye başladığını düşünelim. Şirketin sermayesi 40 milyon TL, fiili dolaşımda bulunan payların sermayeye oranı %35 olduğuna göre ödeyeceği toplam temettü 30 milyon TL (Net), fiili dolaşımda bulunan paylara ödeyeceği temettü ise 10,5 milyon TL (Net) olmaktadır. Şirketin fiili dolaşımdaki pay oranı %35 olduğundan, düzeltme işleminde 30 milyon TL'lik temettünün %35'i olan 10,5 milyon TL toplam piyasa değerinden düşülecektir. Bu durumda endeks kapsamındaki şirketlerin fiili dolaşımda bulunan payların yeni piyasa değeri = TL olacaktır. Bu piyasa değerine göre ise; 396

16 PD B t+1 = ( 1+ ) B t PD t Yeni Bölen Değeri = ( 1+ ) x , Yeni Bölen Değeri = ,6715 olacaktır. Yeni bölen getiri endeksi formülüne yerleştirildiğinde; Getiri endeksi = = ,44 olarak aynı değeri verecektir , İMKB Endekslerinin Tarihçesi Borsanın açılışından 1989 yılı sonuna kadar İMKB Endeksi, endekste yer alan şirketlerin her birinin kendisine ait basit endeks değerlerinin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Bu yöntemden, endeks hesaplamasında endeks kapsamındaki tüm şirketlere eşit ağırlık vermesi nedeniyle vazgeçilmiş, 1990 yılı başında endeksteki hisse senetlerine toplam piyasa değerleri oranında ağırlık veren yeni hesaplama yöntemine geçilmiştir. İMKB Endeksleri, 1991 yılının başından itibaren de, şirketlerin halka arz edilmiş kısımlarının piyasa değerleri dikkate alınarak hesaplanmaya başlanmıştır. İMKB'nin hisse senedi piyasasında hesaplanan endekslerin hepsi aynı geçmişe sahip değildir. En eski endeks, kapanış fiyatları kullanılarak hesaplanan bileşik endeks (IMKB 100) tir. Bu endeksin "baz değer"i Ocak 1986 tarihi itibariyle 1'dir. Bu endeks 26 Ekim 1987'den itibaren günlük olarak hesaplanmaktadır. Bu tarihten önce ise haftalık hesaplama yapılmıştır yılı başından 1996 yılı sonuna kadar her işlem günü, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın hisse senedi piyasasında belli şartları sağlayarak tescil edilen ve endeks kapsamında olan hisse senetlerinin fiyatları kullanılarak altı ayrı endeks hesaplanmıştır. Bunlar; kapanış fiyatları ve ağırlıklı ortalama fiyatlarla hesaplanan bileşik endeks, mali sektör ve sınai sektör endeksleridir yılı başından itibaren ağırlıklı ortalama fiyatlara göre endeks hesaplamasından vazgeçilerek, Ulusal Pazar da işlem gören tüm hisse senetlerinin yer aldığı İMKB Tüm, Bölgesel ve Yeni Şirketler Pazarı nda işlem gören hisse senetlerinin yer aldığı İMKB Bölgesel YŞP, Ulusal Pazar da işlem gören yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinin yer aldığı İMKB Yatırım Ortaklıkları endeksi, Vadeli İşlemler Piyasası nda kullanılacak İMKB 30 ve sınai sektör içinde yer alan hizmetler sektörü şirketleri için ayrı bir İMKB Hizmetler endeksi ve alt sektör endeksleri hesaplanmaya başlanmıştır. Ayrıca 1996 yılı sonuna kadar sadece fiyat endeksleri hesaplanmakta iken 1997 yılı başından itibaren hem fiyat hem de getiri endeksleri hesaplanmaya başlanmıştır yılı sonunda yapılan önemli değişikliklerden biri de tarihleri arasında hesaplanmış olan İMKB Endekslerinin rakamsal ifadesinin kolaylaştırılabilmesi için daha önce hesaplanmış olan değerlerin 100 e bölünmesi suretiyle 1986 Ocak = 100 olan İMKB 100 Endeksinin başlangıç değerinin 1986 Ocak = 1 olacak şekilde revize edilmesi ve 1997 yılından itibaren bu şekilde hesaplanarak ilan edilmeye başlanması ve endeks değerlerinin tam sayı olarak ifade edilmesidir. 397

17 1998 yılı başından itibaren ise tüm endeksler, tamsayıdan sonra iki haneli olarak gösterilmeye ve aynen saklamada bulunanlar hariç, Takasbank saklamasında bulunan hisse senetlerinin piyasa değeri ağırlıklı olarak hesaplanmaya başlanmıştır yılı başından itibaren, İMKB 30 ve İMKB 100 endeksleri kriterlerine göre İMKB 50 endeksi hesaplanmaya başlanmıştır. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları için Gayrimenkul Y.O. adıyla ayrı bir endeks oluşturulmuş, gayrimenkul yatırım ortaklıklarının Mali ve Tüm endekslerine dahil edilmesi, kriterlerini sağlaması durumunda İMKB 30, İMKB 50 ve İMKB 100 endekslerine de dahil edilebilmesi kararlaştırılmıştır. Mevcut Yatırım Ortaklığı Endeksi, daha önce dahil olan gayrimenkul yatırım ortaklıkları hariç tutularak Menkul Kıymet Y.O. adıyla hesaplanmaya devam edilmiştir tarihinden itibaren, İMKB Teknoloji ana sektör endeksi ile Bilişim ve Savunma olmak üzere 2 alt sektör endeksinin hesaplanmasına başlanmıştır tarihinden itibaren, İMKB Hizmetler ana sektör endeksinin alt sektör endeksi olarak İletişim Endeksi hesaplanmaya başlanmıştır tarihinden itibaren, geçerli olan yeni pazar yapılanmasına bağlı olarak İMKB Bölgesel, YŞP Endeksi nin adı İMKB İkinci Ulusal Pazar Endeksi olarak değiştirilmiş, Yeni Ekonomi Pazarı nda işlem gören hisse senetlerinden oluşması öngörülen Yeni Ekonomi Pazarı Endeksinin Pazar da işlem görecek ilk hisse senedinin 11 inci işlem gününden itibaren hesaplanması kararlaştırılmıştır tarihinden itibaren, İMKB Hizmetler ana sektör endeksinin alt sektör endeksi olarak Spor Endeksi hesaplanmaya başlanmıştır tarihinden itibaren, Yeni Ekonomi Pazarı nda işlem gören şirketlerden oluşan Yeni Ekonomi Endeksi hesaplanmaya başlanmıştır tarihinden itibaren, İMKB pazarlarında (Gözaltı Pazarı hariç) işlem gören ve Sermaye Piyasası Kurulu'nun (SPK) "Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği" kapsamında kurumsal yönetim ilkelerine uyumuna ilişkin olarak belirlenmiş derecelendirme notuna sahip şirketlerin performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulan İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi hesaplanmaya başlanmıştır tarihinden itibaren, İMKB Endeksi, İMKB Tüm-100 Endeksi ve İMKB Adana, İMKB Ankara, İMKB Antalya, İMKB Bursa, İMKB İstanbul, İMKB İzmir, İMKB Kayseri, İMKB Kocaeli ve İMKB Tekirdağ Şehir Endeksleri hesaplanmaya başlanmıştır tarihinden itibaren, likiditesi ve piyasa değeri en yüksek olan 10 banka hisse senedinden oluşan İMKB 10 Banka Endeksi hesaplanmaya başlanmıştır tarihinden itibaren, Yeni Ekonomi Pazarındaki şirketlerin İkinci Ulusal Pazara alınması ve Yeni Ekonomi Pazarının kapanmasıyla beraber İMKB Yeni Ekonomi Endeksinin ve İMKB Savunma Endeksinde bir adet şirket bulunmasından ötürü İMKB Savunma Endeksinin hesaplanmasına son verilmiştir. Sadece Ulusal Pazar hisse senetlerinin dahil edildiği İMKB Tüm ve İMKB Ana ve Alt Sektör endekslerine İkinci Ulusal Pazar hisse senetleri de dahil edilmiştir. Başlangıç değeri, İMKB Tüm Endeksinin tarihli kapanış değeri olan 65, olan İMKB Ulusal Endeksinin hesaplanmasına başlanılmıştır. Endeksler, MKK tarafından ilan edilen en son fiili dolaşımdaki pay oranları dikkate alınmak suretiyle hesaplanmaya başlanmış, ilk defa işlem görmeye başlayan hisse senetleri seçimlik endeksler dışındaki tüm endekslere işlem görmeye başladıkları gün itibariyle dahil edilmeye başlanmıştır İMKB 100 Endeksini ABD Doları ve Euro Bazında Gösterme Değişik ülke borsalarının endeks kapsamında bulunan hisse senetleri her ülkenin kendi para birimi ile işlem gördüğü için, borsa endekslerinin ülkelerarası karşılaştırılması ortak bir para cinsinden 398

18 yapılmalıdır. Ortak para birimi olarak genellikle ABD Doları kullanılmakta, böylelikle çeşitli ülkelerdeki borsaların performansları veya alternatif yatırım araçları birbirleriyle kıyaslanabilmektedir. Dünyada çeşitli kuruluş ve yayınlar (IFC, Financial Times gibi) borsa endekslerini Dolar bazında (Dollar terms) hesaplayıp yayınlamaktadır. İMKB endeksleri de ABD Doları ve Euro bazlı olarak hesaplanmaktadır. Döviz bazlı endeksler, dövizdeki ve TL bazlı endeksteki değişimlere göre değer alır. Dolayısıyla, dövizdeki artışın endeksteki artıştan daha fazla olması durumunda, TL bazlı endeks artarken döviz bazlı endekslerin düşebileceği unutulmamalıdır. Not: ABD Doları ve Euro bazlı endekslerin hesaplanmasında baz olarak alınan tarihteki parite ile cari dönemdeki parite arasındaki değişim endekslere yansıyacağı için, bu iki dönemdeki paritelerin bilinmesi gerekir. Örnek (ABD Doları bazlı endeksin hesaplanması) : İMKB 100 endeksinin 1986 yılı Ocak ayındaki başlangıç değeri 1, aynı dönemdeki T.C. Merkez Bankası ortalama efektif dolar alış kuru 581,91 TL; ABD Doları bazlı endeksi hesaplayacağımız tarihindeki İMKB 100 endeksinin değeri ,48, aynı tarihteki T.C. Merkez Bankası efektif dolar alış kuru ise 1,44 TL'dir. ABD Doları bazlı endeksin hesaplanmasında, öncelikle TL bazlı endeksin başlangıç tarihindeki ve tarihindeki değerlerini ilgili kurlardan dolara çevirmek, daha sonra da birbirine bölmek suretiyle tarihli endeksin başlangıç dönemine göre dolar bazında değişim oranı bulunur. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, 2005 yılı başından itibaren Liradan 6 sıfır atılmış olması nedeniyle, 1986 Ocak ayındaki ortalama dolar kuru olan 581,91 TL nin a bölünmek suretiyle 2005 den sonraki değerlerle uyumlu hale getirilmesi gerekmekte olduğudur. ABD doları bazlı endeksin başlangıç değeri 100 olarak kabul edildiğinde, tarihindeki dolar bazında İMKB 100 endeksi; (E t / K t ) EY t = * EY b (E b / K b ) ,48 / 1,44 _ 1 / (581,91 / ) x 100 = 979,97 olarak bulunur. Örnek (Euro bazlı endeksin hesaplanması) : İMKB 100 endeksinin, Euro bazlı endeksin başlangıç tarihi olan tarihindeki değeri 2.597,91, aynı tarihteki T.C. Merkez Bankasının 1 ECU ( tarihinde 1 Euro = 1 ECU) için belirlediği döviz alış kuru TL; Euro bazlı endeksi hesaplayacağımız tarihindeki İMKB 100 endeksinin değeri ,48, aynı tarihteki T.C. Merkez Bankasının Euro için belirlediği döviz alış kuru ise 1,85 TL'dir. Euro bazlı endeksin hesaplanmasında öncelikle TL bazlı endeksin, Euro bazlı endeksin başlangıç tarihi olan tarihindeki ve tarihindeki değerlerini ilgili kurlardan Euro'ya çevirmek, daha sonra da birbirine bölmek suretiyle tarihli endeksin, Euro bazlı endeksin başlangıç tarihindeki değerine göre Euro bazında değişim oranı bulunur. Burada da 2005 yılı başından itibaren Liradan 6 sıfır atılmış olması nedeniyle, tarihindeki Euro kuru olan TL nin a bölünmek suretiyle 2005 den sonraki değerlerle uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Euro bazlı endeksin başlangıç değeri ( tarihindeki ABD Doları bazlı endeksin kapanış değeri) 484,01 olarak alındığında, tarihindeki Euro bazlı İMKB 100 endeksi; (E t / K t ) EY t = * EY b (E b / K b ) 399

19 24.250,48 / 1,85_ x 484,01 = 893,99 olarak bulunur ,91 / ( / ) Endekslerin Diğer Kullanım Alanları Sermaye piyasalarında hisse senedi fiyat endekslerinden yararlanma 1-Pazardaki değişim ile ekonomik göstergelerdeki değişimler arasındaki karşılaştırmalarda, 2-Kurumsal ve bireysel yatırımcıların portföy getirileri ile piyasanın genel performansının karşılaştırılmasında, 3-Portföy analiz modelleri ile ilgili analizlerde temel girdiler olarak kullanımında, 4-Opsiyon ve vadeli işlemlerde, 5-Endeks fonlarda yararlanılmaktadır. Sektörel bazda endekslerin hesaplanması, özelleştirilecek veya halka açılacak şirketlerin hisse senetlerinin fiyatlandırılması aşamasında da ek bilgi sağlar. Bunun dışında, endeksler için değişim veya getiri hesaplanarak, endeksle aynı veya farklı sektördeki hisse senetlerinin ve/veya portföylerin getirileri karşılaştırılabilir. Endeksler, opsiyon (option) ile vadeli işlemler (futures) piyasalarında önemli bir yere sahiptir. Diğer ülkelerde bir hayli hareketli olan bu iki piyasada, "vadeli işlem veya opsiyon sözleşmelerine konu olan endeksin" ilerideki bir tarihte alacağı değer önemlidir. Bu yatırım araçları İngilizce'de "index options" ve "index futures" olarak adlandırılır. 53 Bu yatırım araçlarının işlem gördüğü piyasalar, hisse senedi piyasası gibi "beklenti" üzerine kurulmuştur. Endekslerle endeks kapsamındaki menkul kıymetlere, "endeks içerikli fon" (indexed fund) oluştururken ayrı bir önem verilir. Bu çeşit portföylerde amaç, söz konusu endeks kapsamında olan hisse senetlerine endeksteki ağırlığı aynen koruyarak yatırım yapılması sonucu, piyasa ile aynı getirinin elde edilmesini kesinleştirmektir. Bu fonların yönetim giderleri, diğerleri ile kıyaslandığında azdır. Son yıllarda bu tür fonlara olan yatırımcı ilgisi, borsalarda işlem görmeye başlamalarıyla (Exchange Traded Funds Borsa Yatırım Fonları) birlikte hızla artmıştır. Teknik analizciler ise, hisse senedi piyasası hakkında genel bir bilgi edinip, alım-satım kararı verebilmek amacıyla endeksleri sürekli olarak izlerler. Bunun dışında Amerika'daki "The Wall Street Week" (W$W) endeksinde olduğu gibi sadece teknik analizcilere özgü endeksler de hesaplanmaktadır. 53 Her iki yatırım aracı, İngilizce'de tek kelime ile "index derivatives" olarak ifade edilir. Bu yatırım araçlarına kısa dönemli spekülasyon yapmak veya riskten korunmak (hedging) amacıyla yönelinir. 400