R N İTKİB GENEL SEKRETERLİĞİ AR & GE VE MEVZUAT ŞUBESİ

Transkript

1 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ Ö Ü OCAK - HAZİİ RAN A İ HRACAT PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ R N İTKİB GENEL SEKRETERLİĞİ AR & GE VE MEVZUAT ŞUBESİ Temmuz 2008

2 İÇİNDEKİLERİ İ YÖNETİCİ ÖZETİ...4 Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler...4 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracat Artışı %9,4...5 İhracatın %80 i AB Ülkelerine...6 Ürün Grupları Bazında İhracat Performansı...6 Birim İhraç Fiyatları Çok Yüksek...7 Hammadde İthalatı Yüksek Oranlı Arttı...7 Kapasite Kullanım Oranı ve Yatırımlar...8 Performansa Etki Eden Faktörler...8 I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER...10 I.1.Dünya Ekonomisinde Son Gelişmeler...10 I.1.1.ABD Ekonomisinden Haberler Umulduğu Kadar İyi Değil...10 I.1.2. Euro Bölgesi nde Enflasyon Tarihi Zirvede...11 I.1.3. Euro Bölgesi nde İstihdam Maliyetleri de Beklenenden Fazla Arttı...12 I.1.4. Almanya da Enflasyon Son Onbeş Yılın En Yüksek Seviyesinde...13 I.1.5. İngiltere de Reel Sektör Yavaşlama Sinyali Veriyor, Tüketici Güven Endeksi Düşüşte...14 I.1.6 Japon Ekonomisi Sıkıntılı, Durgunluk Endişesi Hakim...15 I.1.7. Asya Ülkelerinde Büyüme Yavaşladı, Enflasyon Artıyor...15 I.1.8 Çin de Ekonomi Çift Haneli Rakamlarla Büyümeye Devam Ediyor...16 II.2 Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler...17 II.2.1 Genel İhracat Güçlü Seyrini Koruyor...18 II.2.2 Cari Açık Artışı Devam Ediyor...18 II.2.3 Emtia ve Petrol Fiyatlarındaki Artış, ÜFE Üzerinde Olumsuz Etkili...19 II.2.4 İlk Beş Ayda Tekstil ve Konfeksiyon Üretim Endeksleri Düştü...19 II.2.5. Kapasite Kullanım Oranları Düşüşte...20 II.2.6. Faiz Arttırımı Talep Göstergelerini Olumsuz Etkiledi...20 II.2.7. Kapanan Şirket Sayısında Artış Var...20 II. İHRACATIN GENEL GÖRÜNÜMÜ...21 II.1 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı 2008 in İlk Altı Ayında %9,4 Arttı...21 II.2 Aylar İtibariyle Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatının Seyri...22 II.3 İhracatçı Birlikleri Bazında Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı...23 III. BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARIYLA İHRACAT...26 III.1 Ülke Grupları İtibarıyla İhracat Performansı...26 III.2 AB Ülkeleri nde İhracat Performansı Genel Performanstan Biraz Yüksek...27 III.2.1 AB Ülkelerinin Hazırgiyim ve Konfeksiyon İthalatı...30 III Eski AB Ülkeleri ne İhracat İvme Kaybetti...30 III Almanya da İhracat Performansı Genel Performansın Üzerinde...31 III İkinci Büyük Pazar İngiltere de Kayıp Var...32 III Akdeniz Ülkeleri ne İhracat Performansı Yüksek...32 III.3 Yeni AB Ülkelerine Yönelik İhracat İvme Kazanarak Artıyor...33 III.4 ABD Pazarında İhracat Düşüşü Artarak Devam Ediyor...34 III.5 Diğer Avrupa Ülkelerine Yönelik İhracat Düşüşe Geçti...37 III.6 Eski SSCB Ülkelerine İhracat Yüksek Oranlı Artışta...38 III.7 Ortadoğu Ülkelerine İhracat Artışı İstikrarlı...39 III.8 Kuzey Afrika Ülkeleri ne İhracat Yüksek Oranlı Artıyor...41 III.9 Asya Ülkeleri ne İhracat Artışı %30 un Üzerinde...42 IV. ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON İHRACATI...44 ii

3 IV.1 Örme Konfeksiyon İhracat Artışı Ortalamanın Altında...45 IV.2 Çorap İhracatı Örme Konfeksiyon İhracatından Fazla Arttı :%9, IV.3 Dokuma Konfeksiyon İhracatında %11,8 Artış Var...49 IV.4 Denim Giysi İhracatının Dokuma Konfeksiyon İhracatında Payı Yükselmeye Devam Ediyor...52 IV.5 Diğer Hazır Eşya İhracatında Artış İstikrarlı...54 V. BİRİM İHRAÇ FİYATLARI...56 V.1 Örme Konfeksiyon Mamullerinde Birim İhraç Fiyatları %24 Arttı...57 V.2 Dokuma Konfeksiyon Mamullerinde Ağırlıklı Birim İhraç Fiyatı Artışı %22, V.3 Diğer Hazır Eşyalarda da Birim İhraç Fiyatı Artışı %14, VI. HAMMADDE İTHALATI...60 VII. KAPASİTE KULLANIM ORANI ve YATIRIMLAR...63 VIII. PERFORMANSA ETKİ EDEN FAKTÖRLER...65 VIII.1 İhracat Rakamlarının Euro/Dolar Paritesi Çerçevesinde...65 Değerlendirilmesi...65 VIII.2 Reel Döviz Kurunun İhracat Üzerindeki Etkisi...66 VIII.3 Üretim Maliyet Faktörlerindeki Artış...67 VIII.4 Dünya Ekonomisinde Belirsizlik ve Daralma...69 VIII.5 İhracatın %80 inin Gerçekleştirildiği AB Ülkelerinde Çin e Yönelik Kotaların Kaldırılması...70 Ek 1: Sektörler ve İhracatçı Birlikleri Bazında Türkiye İhracat Kaydı 2008 Ocak- Haziran...71 Ek 2: Türkiye Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracat Kaydı: 2008 Ocak - Haziran...72 Ek 3: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Örme Konfeksiyon İhracatı: 2008 Ocak - Haziran...73 Ek 4: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Dokuma Konfeksiyon İhracatı: 2008 Ocak - Haziran...74 Ek 5: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Hazır Eşya İhracatı: 2008 Ocak Haziran..75 iii

4 YÖNETİCİ ÖZETİ Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler 2008 yılının ikinci çeyreğinde, dünya ekonomisinin gündemini başta gıda fiyatları olmak üzere küresel çapta yükselişe geçen enflasyon ve hızla artan petrol fiyatlarına dayalı olarak yükselen enerji maliyetleri oluşturmuştur. Uluslararası para piyasalarında zayıflayan dolar, başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarını yükseltirken, yükselen fiyatlar dünya ülkelerine enflasyon olarak geri dönmektedir. Hem sanayileşmiş hem de sanayileşme yolundaki ülkeler, uluslararası piyasalardaki dalgalanmalardan etkilenmekte ve global ekonomik görünümdeki bozulmaya karşı daha kırılgan hale gelmektedirler. Dünya nın en büyük ekonomisi ABD nin dış ticaret açığı son 14 ayın en yüksek seviyesine yükselmiştir. Haziran ayında ABD genelinde özel sektör istihdamı 79 bin kişi azalmış ve 2002 yılından bu yana en yüksek istihdam düşüşü gerçekleşmiştir. ABD için 2008 yılı büyüme tahmini %1,2 olarak yapılmaktadır. Diğer yandan, 15 AB ülkesinin dahil olduğu Euro Bölgesi nde 2008 yılının Haziran ayında enflasyon %4 gibi rekor bir düzeye yükselmiştir. Son 12 ayda enerji fiyatlarındaki artış %13,7 yi bulmuştur. AB nin önde gelen ekonomilerinden Almanya ve İngiltere de enflasyon oranı son yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır. İngiltere de reel sektör yavaşlama sinyali vermekte ve tüketici güven endeksinde düşüş kaydedilmektedir. Yüksek enflasyon ve Mayıs ayı itibariyle gerçekleşen %7,2 lik işsizlik oranı, bir çok AB ülkesinde endişeye sebep olmaktadır. Dünya nın ikinci büyük ekonomisi Japonya da da, 2008 yılının ilk yarısı itibarıyla tüketici talebi durgun seyretmekte, gıda fiyatları artmaktadır. Sanayi üretiminin %0,3 oranında azalması ve işsizlik oranının %4 e yükselmesi, ekonomide sıkıntıya sebep olmaktadır. Diğer Asya ülkelerinde enflasyon oranları artmakta, büyüme oranları yavaşlamaktadır. Bunlara karşın Çin ekonomisi çift haneli olarak büyümeye devam etmektedir. Dünya ekonomisinde böyle bir gidiş sözkonusu iken, Türkiye de 2008 yılının ilk altı ayında ekonominin gündemini, başta hızla artan petrol fiyatlarına paralel yükselen enerji maliyetleri olmak üzere, yükselişe geçen enflasyon ile siyasi belirsizlikten olumsuz etkilenen piyasalar oluşturmuştur. Global kredi krizine ve piyasadaki dalgalanmaya rağmen, iç talebin ilk çeyrekteki güçlü seyrine bağlı olarak Türkiye ekonomisi yılın ilk çeyreğinde beklentilerin üzerinde bir oranla %6,6 büyümüştür. Ancak dünya ekonomisindeki gelişmeler, siyasi belirsizlikler ve faiz oranlarındaki artışlara 4

5 bağlı olarak, yılın ikinci yarısında büyümenin yavaşlaması beklenmektedir. Türkiye nin ihracat ve ithalatı artarken, cari açık da artmaya devam etmektedir. TÜFE nin 2008 yılının ilk yarısındaki seyri, enflasyon hedefinin tutturulamayacağını işaret etmektedir. Sanayi üretim endeksi artmasına rağmen, tekstil ürünleri ve giyim eşyaları için üretim endeksi önemli düşüş göstermiştir. Benzer şekilde, hem imalat sanayiinde hem de tekstil ürünleri ve giyim eşyası imalatında kapasite kullanım oranı 2008 yılının Haziran ayı itibarıyla düşmüştür. Global piyasalardaki belirsizliklerin artması ve artan enflasyonist baskılar sonucu Merkez Bankası nın Mayıs ayından itibaren faiz arttırımına gitmesi, Türkiye de talep göstergelerini olumsuz yönde etkilemektedir. Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracat Artışı %9,4 Türkiye İhracatçılar Meclisi tarafından açıklanan 2008 yılının Ocak-Haziran dönemi ilk altı aylık ihracat istatistiklerine göre, Türkiye den 8,3 milyar dolar değerinde hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır yılının Ocak- Haziran dönemine kıyasla ihracat artışı, %9,4 olarak hesaplanmaktadır yılının ilk altı ayı içerisinde 2006 yılının aynı dönemine kıyasla hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının %14,5 oranında arttığı, 2007 yıllık ihracat artışının %14,8 olduğu ve 2008 in Ocak-Mart ilk üç aylık döneminde de %16,7 oranında artış kaydedildiği dikkate alındığında, 2008 yılının Ocak- Haziran dönemi itibarıyla Türkiye den hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında bir miktar performans kaybının sözkonusu olduğu ifade edilebilir yılının ilk altı ayı içerisinde hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı sadece Mart ve Haziran aylarında sırasıyla %0,7 ve %6,6 oranında düşüşler ile dalgalanmış, diğer dört ayda ise 2007 yılının eş aylarına kıyasla %5,6 ile %34,3 arasında değişen oranlarda ihracat artışları kaydedilmiştir. Özellikle Haziran ayında kaydedilen %6,6 lık düşüş ile hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatındaki performans kaybı daha bariz hale gelmiştir yılının Ocak-Haziran ilk altı ayı itibarıyla Türkiye nin, AB ülke grubu, eski SSCB ülke grubu ile Ortadoğu ülke grubu, Afrika ülke grubu ve diğer Asya ülke grubuna hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı % 10,2 ile %38,9 arasında değişen oranlarda artmıştır. Diğer yandan, ABD, Kanada, Meksika, Norveç, İsviçre gibi ülkelerin gruplandırıldığı diğer OECD ülke grubuna hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında 2007 yılının ilk altı aylık dönemine kıyasla 2008 yılının ilk altı aylık döneminde %17,4 oranında düşüş kaydedilmiş; Arnavutluk, Makedonya, Sırbistan, KKTC ve Bosna Hersek in yeraldığı diğer Avrupa ülke grubuna ihracatta ise %26,8 oranında azalma olmuştur. 5

6 Bölgeler itibarıyla hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı incelendiğinde, 2008 yılının Ocak-Haziran döneminde yapılan 8,3 milyar dolar değerinde ihracatın %78,2 lik kısmı, İstanbul dan gerçekleştirilmiştir. Bursa dan yapılan ihracatın %4,4 lük payı da dikkate alındığında, %82,6 lık pay ile Marmara Bölgesi nden yapılan ihracatın, Türkiye toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının beşte dördünden fazlasını oluşturarak, arslan payını aldığı görülmektedir. İhracatın %80 i AB Ülkelerine 2008 yılının Ocak-Haziran döneminde AB ülkeleri, 6,7 milyar dolar değer ile Türkiye nin hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatından %80,3 pay almıştır. Bu ilk altı aylık dönemde 27 AB ülkesine yapılan hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında, %10,2 oranında artış kaydedilmiştir ki; bu oran, toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracat artışının (%9,4) biraz üzerindedir. ABD, İsviçre, Japonya, Kanada, Meksika, Norveç gibi ülkelerin yer aldığı Diğer OECD ülke grubuna, 2007 yılı boyunca devam eden hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatındaki düşüş, 2008 yılının ilk altı ayı içerisinde de sürmüştür. Bu ülke grubuna ihracatta 2007 yılında %12,1 oranında düşüş kaydedilmişken, 2008 yılının ilk üç ayında % 10,9 oranında ve ilk altı ayda %17,4 oranında düşüş sözkonusu olmuştur. Bu eğilimlerle, sözkonusu ülke grubuna 2008 Ocak-Haziran döneminde 470 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. Diğer Avrupa ülke grubuna Türkiye den yapılan hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında, 2007 yılının ilk altı ayına kıyasla 2008 yılında %26,8 oranında düşüş meydana gelmiş olup; ihracat düzeyi 74, 3 milyon dolar olmuştur. Eski SSCB ülke grubu, 2008 yılının ilk yarısında %38,9 değişim ve 270,1 milyon dolarlık ihracat tutarı ile hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının en yüksek oranlı arttığı ülke grubu olurken; Afrika ülkeleri, %34,4 artış ve 135,6 milyon dolarlık ihracat tutarı ile ihracatın yüksek oranlı arttığı diğer bir ülke grubu olmuştur. Ortadoğu ülke grubunda %25,7 ve Çin, Tayvan, Hindistan, Hong Kong gibi ülkelerin gruplandırıldığı Diğer Asya ülke grubunda %31,9 ihracat artışı ile 32,3 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. Ürün Grupları Bazında İhracat Performansı 2008 yılının Ocak-Haziran döneminde yapılan 8,3 milyar dolar değerinde hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı içerisinde örme konfeksiyon mamullerinin payı %51 dir. İlk altı aylık döneminde örme konfeksiyon mamulleri ihracatında %7,6 oranında artış ile 4,2 milyar dolarlık ihracat değerine ulaşılırken, en fazla örme konfeksiyon ihracatı yapılan ülkeler Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya ve Hollanda olarak sıralanmıştır. 6

7 Benzer şekilde, dokuma konfeksiyon mamullerinin toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı içerisindeki payı %35 ve hazır eşyaların payı %14 olarak hesaplanmaktadır Ocak-Haziran döneminde dokuma konfeksiyon ihracatı % 11,8 oranında artışla 2,9 milyar dolara yükselirken, diğer hazır eşya ihracatı %10 oranında artışla 1,1 milyar dolara yükselmiştir. Almanya, İngiltere, İspanya, Hollanda, Fransa ve İtalya dokuma konfeksiyon ihracatında önde gelen pazarlardır. Türkiye den en fazla hazır eşya ihraç edilen ülkeler ise Almanya, ABD, Fransa, İngiltere ve İtalya olarak sıralanmaktadır. Dokuma konfeksiyon mamullerinin kalesi tabir edilebilecek ürün grubu denim giysilerin ihracatı %34,1 oranında artmış ve bu çerçevede, denim giysilerin Türkiye toplam dokuma konfeksiyon ihracatı içerisindeki payı %31,5 e yükselmiştir. Birim İhraç Fiyatları Çok Yüksek İTKİB kayıtları ve en fazla ihraç edilen ürünler dikkate alınarak yapılan bir çalışmaya göre, Türkiye den ihraç edilen örme konfeksiyon mamullerinin 2006 yılının ilk beş ayından 2007 yılının eş zamanına ağırlıklı birim fiyat değişimi %0,2 (binde iki) artış ve 2007 yılının ilk beş ayından 2008 yılının ilk beş ayına ağırlıklı birim fiyat değişimi %24 artış yönünde olmuştur yılının ilk beş ayı için hesaplanan ağırlıklı birim fiyat değişimi, uzun yıllardır olmadığı ölçüde yüksek düzeydedir. Bu durum, uluslararası pazarlarda hazırgiyim ve konfeksiyon ticaretinde işçiliği ucuz Asya ülkeleri ile rekabeti olumsuz yönde etkileyecek nitelikte bir gelişmedir. Yapılan hesaplar, dokuma konfeksiyon mamullerinin birim ihraç fiyatlarının 2008 yılının ilk beş ayı içerisinde 2007 yılının eş dönemine kıyasla %22,6 oranında arttığını ortaya koymuştur. Birim ihraç fiyatlarının, 2007 yılının ilk beş ayı itibariyle 2006 yılının ilk beş ayına kıyasla %2,2 oranında arttığı dikkate alınırsa, 2008 de fiyatların ne denli yüksek oranlı arttığı anlaşılmaktadır. Diğer hazır eşya ürün grubu için gösterge olmak üzere hesaplanan ağırlıklı birim ihraç fiyatı değişimi ise, 2008 yılının ilk beş ayı içerisinde 2007 yılının eş dönemine göre %14,5 oranında artış şeklindedir. Oysa, 2007 yılının ilk beş ayı içerisinde 2006 yılının eş dönemine kıyasla %5,5 olarak daha düşük oranlı bir artış olmuş idi. Hammadde İthalatı Yüksek Oranlı Arttı Dış Ticaret Müsteşarlığı Bilgi Sistemi nden temin edilen TÜİK kaynaklı verilere göre 2008 yılının Ocak-Mayıs döneminde Türkiye ye, 7

8 908 milyon dolar değerinde, 426,6 bin ton pamuk, yün ve suni-sentetik lif, 953,7 milyon dolar değerinde 278,1 bin ton pamuk, yün ve suni-sentetik iplik ve 829,8 milyon dolar değerinde 110,9 bin ton pamuklu, yünlü ve sunisentetik liflerden mamul dokuma kumaş, ithal edilmiştir. Bu veriler ışığında, Türkiye nin temel hammaddeler itibarıyla 815,7 bin ton elyaf, iplik ve dokuma kumaş ithal ettiği ve bu ithalatın değer olarak 2,6 milyar doları bulduğu ifade edilebilir. Kapasite Kullanım Oranı ve Yatırımlar Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan son Aylık Sanayi Eğilim Anketi ndeki bilgilere göre, hazırgiyim ve konfeksiyon sanayiinde 2007 yılının Haziran ayında %85,1 olan kapasite kullanım oranı, 2008 yılının aynı ayında hemen hemen dört puanlık düşüşle %81,4 e gerilemiştir. Yılın ilk altı ayı itibarıyla, hazırgiyim ve konfeksiyon sektöründe kapasite kullanım oranı %4,3 oranında azalmıştır. Buna göre 2007 yılında imalat sanayiine tahsis edilen yatırım teşvik belgelerinin toplam içinde payı %48,1 ve dokuma ve giyim sektörlerine verilen belgelerin oranı %12,8 olarak verilmektedir. Diğer yandan, halihazırda temin edilebilen istatistikler çerçevesinde, imalat sanayiine verilen yatırım teşvik belgelerinin toplamda payı 2007 yılında %8,6 oranında düşüşle %48,1 e gerilemiştir yılında bu pay %52,6 idi. Ancak imalat sanayiine verilen yatırım teşvik belgelerinin toplamda payı düşerken, dokuma ve giyim sektörlerine verilen belgelerin payı %8,5 tan %12,8 e yükselmiş, diğer bir deyişle %50 artmıştır. Performansa Etki Eden Faktörler Hazırgiyim ve konfeksiyon sektörünün 2008 yılının ilk yarısı içerisindeki ihracat performansına etki eden faktörler olarak euro/dolar paritesi, reel döviz kurundaki gelişmeler, asgari ücret ve enerji gibi üretim maliyetlerindeki artışlar, dünya ekonomisindeki belirsizlik ve daralma ile ihracatın %80 inin gerçekleştirildiği AB ülkelerinde Çin e yönelik kotaların kaldırılması sayılabilmektedir yılının ilk 6 aylık döneminde 1 Euro 1,33 ABD Dolarına eşit iken, 2008 yılının ilk 6 aylık döneminde Euro nun değeri ABD Dolarına karşı %15,1 lik artışla 1,53 dolar düzeyine yükselmiştir yılı Ocak-Haziran döneminde 150,9 düzeyinde olan ÜFE bazlı reel kur endeksi 2008 yılı ilk 6 aylık dönemde %5,2 oranında artarak 158,8 olmuştur. 8

9 Buna göre Ocak-Haziran dönemi karşılaştırıldığında ihracatçı firmaların endeksteki %5 lik artış oranında karlılıklarının azaldığını söylemek mümkündür. Aynı şekilde ithalat maliyetleri aynı oranda avantajlı hale gelmiştir. Bu çerçevede, ülkemizde üretim maliyetleri ile birlikte azalan karlılık döviz kurunun etkileriyle birlikte daha da negatif etkilenmektedir. Diğer yandan, 2008 yılı Ocak-Haziran döneminde asgari ücretteki artış bir yıl öcesinin aynı dönemine göre %8,2 oranında artarak brüt 608,4 YTL olmuştur. Ayrıca, asgari ücretin Euro bazlı hesaplamasında da, aynı dönemde asgari ücretin 309,4 dan 324 ya yükselerek %4,7 oranında artış gösterdiği görülmektedir yılında ABD kredi pazarındaki gelişmelerle birlikte dünya ekonomisi adım adım belirsizlik ve negatif beklenti dönemine girmiştir yılının 6 aylık döneminin sonunda da bu belirsizlik aşılabilmiş değildir. Halen dünya ekonomilerinin gündeminde başta gıda fiyatları olmak üzere küresel çapta yükselişe geçen enflasyon ve hızla artan petrol fiyatlarına dayalı olarak yükselen enerji maliyetleri yeralmaktadır. Başta gıda olmak üzere emtia ve enerji fiyatlarındaki artış dünya genelinde fiyat istikrarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuz beklentilerle birlikte başta ABD ve AB olmak üzere dünyanın önemli pazarı durumundaki ülkeler hernekadar yavaş ta olsa büyümeye devam etmekle birlikte, tüketici güveninde yaşanan düşüş ve genel olarak ürünlerin fiyatlarında yaşanan artışlar perakende piyasalarını etkilemektedir. Öte yandan, 2008 yılı başında AB tarafından Çin e yönelik 10 kategoride uygulanan kotaların kaldırılmasıyla, 2008 Ocak-Mart verilerine göre, AB nin hazırgiyim ürünleri ithalatı, %-1 oranında azalarak 16,5 milyar olarak gerçekleşmiş, Türkiye den ithalat %-6 lık bir düşüşle 2,4 milyar olarak ve Çin den ithalat bir önceki yılki değerine göre çok küçük bir gerilemeyle 6,3 milyar olarak gerçekleşmiştir. Bu çerçevede, AB pazarında 2008 yılında Çin e yönelik kotaların kaldırılması sonrasında Türkiye nin belli oranda olumsuz etkilendiği görülmektedir. 9

10 I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER I.1.Dünya Ekonomisinde Son Gelişmeler 2008 yılının ikinci çeyreğinde, dünya ekonomisinin gündemini başta gıda fiyatları olmak üzere küresel çapta yükselişe geçen enflasyon ve hızla artan petrol fiyatlarına dayalı olarak yükselen enerji maliyetleri oluşturmuştur. Başta gıda olmak üzere emtia ve enerji fiyatlarındaki artış, dünya genelinde fiyat istikrarını olumsuz yönde etkilemektedir. Uluslararası para piyasalarında zayıflayan dolar, başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarını yükseltirken, yükselen fiyatlar dünya ülkelerine enflasyon olarak geri dönmektedir. Mart ayının sonlarında 100 $/varil seviyesinin altına gerileyen petrol fiyatları ise, arza ilişkin kaygılar nedeniyle Mayıs ayında 120 $/varil seviyesinin üzerine çıkarken, Haziran ayının ilk haftasında 130 $/varil seviyesini aşarak Temmuz ayına 145 $/varil seviyesinde girmiştir. Temmuz ayının ikinci haftasına girildiğinde, petrol fiyatları 135 $/varil seviyesinde seyretmektedir. Halen gelişmekte olan ülkeler, uluslararası piyasalardaki dalgalanmalardan sanayileşmiş ülkelere göre daha az etkilenmekle birlikte, bu ülkelerin global ekonomik görünümdeki bozulmaya karşı kırılganlıkları devam etmektedir. Özellikle Türkiye gibi yüksek cari işlemler ve bütçe açıkları veren ülkeler açısından, yurtdışı piyasalardaki gelişmeler büyük önem taşırken, enerjide dışa bağımlı olan gelişme yolundaki ekonomiler, artan petrol fiyatları nedeniyle zorlanmaya başlamışlardır. I.1.1.ABD Ekonomisinden Haberler Umulduğu Kadar İyi Değil Dünyada yukarıda özetlenen gelişmeler olurken, bütün dünyanın iyi haberler beklediği ABD ekonomisinden, umulan derecede iyi haberler gelmemektedir. ABD'nin dış ticaret açığı Nisan ayındaki 60,9 milyar dolarlık seviyesinden Mayıs ayında 62,4 milyar dolara ulaşarak son 14 ayın en yüksek seviyesine ulaşırken, hızlı ihracat artışına rağmen, açığın büyümesinde petrol ithalat faturasının Mayıs ve Haziran aylarındaki yükselişinin etkili olduğu belirtilmektedir yılının Temmuz ayı başında açıklanan bir diğer veri ise ABD Haziran ayı tüketici güven endeksi olmuştur. Bu açıklamaya göre, Haziran da 56,5 olması beklenen endeks, 50,4 olarak açıklanmış ve böylece son 16 yılın en düşük değerinde gerçekleşmiştir. Endeksi oluşturan beş alt kalemin hepsi tüketici güvenindeki bozulmaya işaret ederken, enflasyona ilişkin kaygılar da yükselmektedir. Nisan ayında % 1,3 artış gösteren sanayi mamûlleri talebi, Mayıs ayında %0,6 artış göstererek 448,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Mayıs 10

11 ayında ABD genelinde dayanıklı mamûl siparişlerinde ise çok küçük bir artış yaşanarak 213,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Dayanıklı mamûl siparişleri Nisan ayında % 1 düşmüştür. ABD'de Mayıs ayında sözleşmeleri imzalanan ve bekleyen konut satışları %4,7 oranında düşmüştür ki; bu düşüş öngörülenden daha yüksek oranlı olmuştur. Ekonomistler, bekleyen konut satışlarında % 2,8 oranında düşüş öngörmekteydi. Bir yıl önceyle karşılaştırıldığında ise, bekleyen konut satışları % 14 gerilemiştir. İstihdamla ilgili olarak, ABD genelinde özel sektör istihdamının Haziran ayında 79 bin kişi azaldığı açıklanmıştır. Bu rakam 2002 yılından bugüne gerçekleşen en yüksek istihdam düşüşüdür. Güncel verilere göre Mayıs ayında % 5,5 olan işsizlik oranı, Haziran ayında değişmeyerek aynı seviyede kalmıştır. ABD ekonomisiyle ilgili az sayıdaki iyi haberden en önemlisi 2008 yılı ilk çeyrek dönemi için daha önce % 0,6 olarak açıklanan büyüme oranının Haziran ayı sonunda % 1 olarak revize edilmesi olmuştur. Yine de, revize edilen rakam bile konut kredileri, kredi ve mali sıkıntılarla sarsılan ABD ekonomisinin kırılganlıktan kurtulamadığını göstermektedir. OECD nin güncel tahminlerine göre, ABD ekonomisi bu yıl sonuna kadar resesyondan yavaş yavaş çıkarak 2009 yılında büyüme trendine girecektir. OECD nin ABD ekonomisi büyüme tahmini 2008 yılı için % 1,2, 2009 yılı içinse % 1,1 olarak açıklanmıştır. I.1.2. Euro Bölgesi nde Enflasyon Tarihi Zirvede Avrupa Birliği'nde (AB) 15 ülkenin dahil olduğu Euro Bölgesi nde 2008 yılının Mayıs ayında % 3,7 olarak gerçekleşen enflasyon, Haziran ayında %4 e çıkarak rekor bir seviyeye yükselmiştir. Euro Bölgesi nde son 12 ayda enerji fiyatlarındaki artışın ise % 13,7 yi bulduğu açıklanmıştır. Ülkeler bazında ayrıntıya inildiğinde, Haziran ayı enflasyon oranları, Euro Bölgesi nin en büyük ekonomisi olan Almanya'da % 3,3 ile son 15 yılın en yüksek oranına çıkmıştır. Diğer yandan, AB nin diğer büyük ekonomisi İngiltere de, Mayıs ayında % 3,3 ile son 16 yılın en yüksek seviyesine yükselen enflasyonun, Haziran ayında daha yüksek açıklanması beklenmektedir. Yükselen enflasyon oranları nedeniyle, AB üyesi ülkelerde yaşayan halk tarafından enflasyon en ciddi sorun olarak görülmeye başlanmıştır. 24 Haziran 2008 tarihinde AB Komisyonu nca yayımlanan bir ankete göre, AB genelinde halkın % 37 si enflasyonu en önemli ekonomik sorun olarak görürken, daha önceden en önemli sorun olarak görülen işsizliğin % 11 ile ikinci sıraya gerilediği görülmektedir. 11

12 AB nin diğer önde gelen ülkeleri İtalya ve İspanya'da, enflasyon Haziran ayında sırasıyla % 4, ve % 5,1'e yükselirken, Belçika da Mayıs ayı sonu itibariyle yıllık enflasyon % 5,8 ile son 23 yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Hollanda ve Portekiz, sırasıyla % 2,1 ve % 2,8 lik enflasyon oranları ile AB nin en düşük enflasyon oranlarına sahip ülkeleri durumundadır. Fransa da Mayıs ayında % 3,7 olarak son 12 yılın en yüksek oranında gerçekleşen enflasyonun Haziran ayında daha yüksek olması beklenirken, tüketici güven endeksinin 1987 den beri en düşük seviye olan -42 ye gerilemesi moralleri bozmuştur. Resmi istatistik kurumundan yapılan açıklamaya göre ise, Fransız ekonomisinin 2008 yılında % 1,6 oranında büyümesi öngörülmektedir.öngörülen bu büyüme oranı, son 5 yılın en düşük büyüme oranıdır. AB nin refah düzeyi yüksek ülkelerinden İsveç te yıllık enflasyonun % 4 seviyesine ulaşması, düşük enflasyona alışık halk arasında endişeye neden olmaktadır. AB de en yüksek enflasyona sahip ülkeler % 17,9 ile Letonya, % 14 ile Bulgaristan, % 12,3 ile Litvanya ve % 11,4 ile Estonya dır. AB ye 2004 te üye olan ülkelerden Polonya da Haziran ayı enflasyonunun %4,3 olması öngörülürken, Macaristan da ise bu oran % 7 seviyesine yükselmiştir. Çek Cumhuriyeti nde enflasyon Mayıs ayında % 5,2 oranına yükselirken, Slovakya da bu oran % 4,6 olarak gerçekleşmiştir. I.1.3. Euro Bölgesi nde İstihdam Maliyetleri de Beklenenden Fazla Arttı 2008 yılında Euro Bölgesi nde istihdam maliyetleri de enflasyon gibi beklenenin üzerinde artmıştır. Eurostat verilerine göre, yılın ilk çeyrek döneminde ortalama ücretlerin % 3,7 oranında arttığı, ücret dışı istihdam maliyetlerinin ise % 2,3 artış gösterdiği görülmektedir. ABD de yaşanan kredi krizinin yarattığı resesyon endişesine rağmen Euro Bölgesi, 2008 yılı ilk çeyreğinde binde 8 le beklentilerin üzerinde büyümüştür. Eurostat verilerine göre, Euro Bölgesi son 4 çeyrekte % 2,2 büyüme göstermiştir. Son 4 çeyrekteki büyüme oranları Slovakya da % 8,7, Romanya da % 8,2, Litvanya da % 6,7, Polonya da % 6,4, Çek Cumhuriyeti nde % 5,4, Yunanistan da % 3,6, Hollanda da % 3,1, İspanya da % 2,7, Fransa da %2,2, Belçika da % 2,1 ve İtalya da % 0,2 olarak verilmektedir. Geçen yıl AB nin en hızlı büyüyen ekonomisi olan Estonya ekonomisinde ise yılın ilk çeyrek döneminde % 1,9 oranında daralma görülürken, Letonya da % 3,6, Litvanya da ise % 6,4 oranında büyüme kaydedilmiştir. 12

13 Ekonomi ile ilgili diğer bir gösterge olan işsizlik oranı sözkonusu olduğunda, Euro Bölgesi nde işsizlik oranı Mayıs ayında, Nisan ayındaki % 7,2 lik seviyesini korumuştur. En yüksek oranlar % 10,5 ve % 9,9 ile Slovakya ve İspanya da yaşanırken, en düşük oranlar sırasıyla % 2,7 ve % 2,9 ile Danimarka ve Hollanda da gerçekleşmiştir. Euro Bölgesi nde Mart ayında % 1,2 gerileyen yeni sanayi siparişleri endeksi, Nisan ayında % 2,5 artış göstermiştir. Mart ayında % 1 gerileyen AB genelindeki yeni sanayi siparişleri endeksi ise Nisan ayında % 3,6 yükselmiştir. Euro Bölgesi nde Nisan ayında % 0,6 gerileyen perakende satışlar, Mayıs ayında % 1,2 artış gösterirken, AB genelinde ise Nisan ayında % 0,4 azalan perakende satışlar, Mayıs ayında % 1,3 artmıştır. I.1.4. Almanya da Enflasyon Son Onbeş Yılın En Yüksek Seviyesinde Euro Bölgesi nin en büyük ekonomisi olan Almanya'da enflasyon oranı, Haziran ayında % 3,3 ile son 15 yılın en yüksek oranına çıkarken, yılın ilk iki ayında % 8 seviyesinde seyreden işsizlik oranının Mayıs ayı itibariyle %7,8 e gerilediği açıklanmıştır yılı son çeyreğinde yavaşlayan Alman ekonomisi, 2008 yılının ilk çeyreğinde toparlanarak % 1,5 büyüme göstermiştir. Bu rakam son 12 yılın en iyi çeyrek dönem büyüme oranı olmuştur. Federal Ekonomi Bakanlığı verilerine göre, Almanya nın sanayi üretimi Mayıs ayında Nisan ayına göre % 2,4 düşüş gösterirken, ülke genelinde perakende satışlar Nisan ayındaki % 1,7 lik düşüşün ardından Mayıs ayında % 2,6 artış göstermiştir. Nuremberg te bulunan Gfk Pazar Araştırma Kuruluşu nca yapılan araştırmaya göre, artan enerji fiyatlarına paralel yükselen enflasyon nedeniyle Almanya Tüketici Güven Endeksi nin Temmuz ayında % 3,9 gerileyerek, 2005 yılı Aralık ayından bu yana en düşük seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Yine aynı kuruluşun değerlendirmesine göre, Almanya da özel tüketim harcamalarının 2008 yılında yalnızca % 0,5 oranında artması öngörülmektedir. Münih te bulunan IFO Enstitüsü tarafından yapılan diğer bir açıklamaya göre, Almanya da İş Ortamı Güven Endeksi 2008 Nisan ayında 102,4 olan seviyesinden Mayıs ayında 103,5 seviyesine yükselmiş, Haziran ayında ise tekrar gerileyerek 101,3 e düşmüştür. Böylece İş Ortamı Güven Endeksi 2005 yılı Aralık ayından bu tarafa en düşük seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu gerilemede, artan petrol fiyatlarına paralel yükselen enflasyon sonucu alım gücünün azalmasının etkili olduğu düşünülmektedir. 13

14 Bu arada, Financial Times gazetesinde 2 Haziran 2008 tarihinde yayımlanan bir habere göre, Alman işverenler istihdam üzerindeki yüksek vergi yükü nedeniyle hükümeti dava etmeye hazırlanmaktadır. Ülkenin güçlü işveren sendikasının başkanı Dieter Hundt tarafından yapılan açıklamaya göre, işveren istihdam sigorta sisteminden 5 milyar euro yu yeni sosyal güvenlik reformu çerçevesinde Federal Bütçe ye aktarmak isteyen Federal Hükümet e karşı işverenler, Ağustos ayı sonunda Anayasa Mahkemesi ne başvurmayı planlamaktadır. I.1.5. İngiltere de Reel Sektör Yavaşlama Sinyali Veriyor, Tüketici Güven Endeksi Düşüşte Yılın ilk çeyrek döneminde ekonomide sadece % 0,3 oranında büyüme yaşanan İngiltere de ekonomiyle ilgili karamsar hava artarak devam ederken, Mayıs ayı enflasyonu % 3,3 ile 1992 den bu tarafa en yüksek seviyesine ulaşmıştır. İngiltere de enflasyon oranının bu yıl sonunda % 4 seviyesine yükselmesinden korkulmaya başlanmıştır. Enflasyonu son dönemde hızla artan petrol ve gıda fiyatları körüklerken, maaş artışlarının ilk kez enflasyon oranının gerisinde kaldığı belirtilmektedir. Sanayi üretiminin Mayıs ayında % 0,8 azaldığı İngiltere de, reel sektör yavaşlama sinyalleri verirken, tüketici güveni ve hizmetler sektörü verileri son yılların en olumsuz görünümünü sergilemektedir. İngiltere Merkez Bankası (BOE) tarafından, ekonomik büyümenin ilk çeyrekte 1992 den bu yana en düşük oran olan %1 e gerileyeceği tahmin edilmektedir. Merkez Bankası uzmanları ayrıca, 2008 in bazı çeyrek dönemlerinde negatif büyüme kaydedilebileceği yönünde uyarıda bulunmaktadır. Ülkede, konut fiyatlarında son 15 yılın en hızlı düşüşü kaydedilirken; bu durum, özellikle mortgage kredilerinde geri ödenmeme riskini artırarak finans sektörüne ilişkin kaygıları canlı tutmaktadır. Öte yandan, İngiliz Ticaret Odası'nın (BCC) raporuna göre, İngiltere'de küçük ve orta ölçekli 5 bin firma ekonomik durgunluk beklentisine girmiştir. BCC'nin yılın ikinci çeyreğini değerlendirdiği raporunda kredi krizi ve giderek yükselen yaşam maliyetinin ekonominin en önemli sektörlerinde faaliyet gösteren firmaları bile vurduğuna dikkat çekilmektedir. Üretim ve hizmet sektörlerinde satış ve ileriye dönük anlaşmaların geçen üç ayda yavaşladığına dikkat çekilen BCC raporunda, trendin böyle sürmesi halinde ekonomik durgunluğun sadece "aylarla ifade edilebilecek kadar yakın olduğu" uyarısında bulunulmaktadır. İngiltere'de, Tüketici Güven Endeksi Haziran'da da rekor seviyede düşüş göstermeyi sürdürmüştür. Uzmanlar, özellikle basın ve görsel medyada ekonomiye ilişkin olumsuz haberlerin üst üste yayımlanmasının güven unsurunda büyük bir zedelenme meydana getirdiğini belirtirken, buna ekonomik belirsizliklerin, giderek zayıflayan emlak sektörünün, durmaksızın yükselen gıda ve akaryakıt fiyatlarının da eklenmesiyle birlikte, Mayıs'ta 65 olan tüketici güven endeksinin Haziran ayında 61'e gerilediğini 14

15 bildirmişlerdir. Aynı endeks geçen yılın Haziran ayında ise 91 seviyesinde idi. Endeksteki düşüşün 6 aydır büyük oranlarda gerçekleştiğine işaret eden ekonomistler, tüketicinin ekonominin önümüzdeki aylarda daha da bozulmasından endişe ettiğini belirtmişlerdir. Ekonomik durgunluk ve kriz beklentisi yaşanan İngiltere de müşteri sıkıntısı çeken mağazalar her yıl Temmuz ayında başladıkları indirimli satışlara bu yıl Haziran ayı başında başlamışlardır. İngiltere ekonomisi ile ilgili olumsuz haber ve verilere rağmen, Mayıs ayı perakende satış rakamlarının pozitif olarak gerçekleşmesi moralleri biraz olsun düzeltmiştir. İngiltere Perakende Konsorsiyumu (BRC) verilerine göre, İngiltere genelinde perakende satışların Mayıs ayında % 3,5 oranında artması ile, son 22 yılın en yüksek aylık artışı kaydedilmiştir. I.1.6 Japon Ekonomisi Sıkıntılı, Durgunluk Endişesi Hakim Dünyanın ikinci büyük ekonomisi Japonya, 2008 yılının ilk çeyreğinde % 4 büyüme göstermiştir. Ekonomistler tarafından, Japon ekonomisine ilişkin sonuçların normal göründüğünü, ancak küresel ekonomik dengesizlikler ve artan emtia fiyatlarının Japonya da yılın ikinci çeyreğinde büyümeyi yavaşlatmasının beklendiği belirtilmektedir. Son dönemde tüketici talebinin durgun seyrettiği Japonya da, 10 yıldır süren deflasyon döneminden sonra, Nisan ayı itibariyle tüketici fiyatları enflasyonunun %0,9 oranına yükselmesi, uzun süredir deflasyondan şikayet eden ekonomi yönetimini sevindirmemiştir. Zira talep artışından ziyade girdi maliyetlerinin artışından kaynaklanan (cost-push inflation) bir enflasyon sözkonusudur. Fiyat artışlarının en büyük nedeni olarak artan petrol maliyetlerinin yanı sıra, son dönemde hızla yükselen gıda fiyatları gösterilmektedir. Tüketici talebinde belirgin bir artış olmadığından, artan fiyatların ülkede stagflasyona neden olmasından korkulmaktadır. Çünkü, Nisan ve Mayıs aylarında toplam iç tüketim, geçen yılın aynı dönemine göre sırasıyla % 2,7 ve % 3,2 düşüş göstermiştir. Öte yandan, Nisan ayında sanayi üretiminin % 0,3 azaldığı Japonya da, aynı dönemde işsizliğin de % 4 seviyesine yükselmesi, ülkede zaten mevcut olan durgunluk endişelerini daha da arttırmıştır. I.1.7. Asya Ülkelerinde Büyüme Yavaşladı, Enflasyon Artıyor Artan enflasyon oranlarının yanısıra yavaşlayan büyüme oranları, Asya genelinde bir çok ülkeyi olumsuz etkilerken, Dünya Bankası na göre Japonya dışında kalan Asya ekonomileri 2008 yılında % 7,3 oranında büyüme gösterecektir. 15

16 Ülkeler itibariyle enflasyon oranları incelendiğinde, Endonezya da enflasyon oranının % 11 e çıktığı, yıl sonuna kadar bu oranın % 12,5 e ulaşmasının beklendiği anlaşılmaktadır. Hindistan da enflasyon % 8,1 ile son 3 yılın en yüksek oranına yükselirken, büyüme oranı da beklentilerin üzerinde gerçekleşerek % 8,8 olmuştur. Singapur da ise enflasyon son 26 yılın en yüksek oranına ulaşarak % 7,5 olarak gerçekleşmiştir. Tayland da enflasyon Haziran ayında son 10 yılın en yüksek seviyesi olan % 8,9 a çıkarken, kıtanın gelişen ekonomilerinden Vietnam da enflasyonun % 26,8 ile zirveye ulaştığı, büyüme oranının ise son 7 yılın en düşük seviyesi olan % 6,5 e gerilediği görülmektedir. Hong Kong da ise enflasyon oranı % 7 seviyesine erişmiştir. Enflasyonun % 3 ile düşük seyrettiği Malezya da son dönemde artan petrol fiyatları sonucu enflasyon oranının önümüzdeki dönemde % 4-5 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Güney Kore Dünya nın 5. Büyük ithalatçısı durumunda olup; en büyük pazarlardan biridir yılının ilk çeyreğinde % 5,8 büyüme oranı yakalayan Güney Kore de Nisan ayında % 4,4 olarak gerçekleşen tüketici fiyatları, Mayıs ayında % 4,9 a yükselmiştir. Ulusal para birimi Won yılbaşından itibaren dolar karşısında % 12 değer kaybederken, artan petrol fiyatları, enflasyonla mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Güney Kore de artan enflasyon oranı tüketimi olumsuz etkilerken, ihracatın artış trendini sürdürmesi ekonomiyi ayakta tutmaktadır. Mayıs ayında ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre % 27,2 oranında artarak 39,5 milyar dolar olarak gerçekleşirken, ithalat ise % 28,8 artışla 38,5 milyar dolar olmuştur. Diğer bir asya ülkesi Pakistan da tüketici fiyatları, Nisan ayında % 17,2 olan seviyesinden Mayıs ayında % 19,3 e yükselmiştir. Hükümetin sübvansiyonları azaltma kararı sonrasında, tüketici fiyatlarının daha da artması beklenmektedir. I.1.8 Çin de Ekonomi Çift Haneli Rakamlarla Büyümeye Devam Ediyor Çin ekonomisinde, 2008 yılının ilk çeyreğinde % 10,6 büyüme kaydedilmiştir. Bu rakamlarla, ülkenin GSYİH si yılın ilk çeyreğinde 6,2 trilyon yuan (886,6 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. Çin yüksek ticaret fazlası olan bir ülkedir ve Çin Gümrük Genel İdaresi'nce açıklanan verilere göre, ülkenin dış ticaret fazlası Mayıs ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre % 10 azalarak 20.2 milyar dolara gerilemiştir. Bu verilere göre, petrol ve diğer hammaddelerin fiyatlarındaki yükselişin etkisiyle ithalat Mayıs ayında, geçen yılın aynı ayına göre % 40 artarak 100,3 milyar dolara ulaşmıştır. İhracat ise Çin'in potansiyel pazarı olan ABD ekonomisine ilişkin kaygılara karşın, Mayıs ayında, geçen yılın aynı ayına göre % 28 artarak 120,5 milyar dolar olmuştur Çin ulusal para birimi Yuan ın yılbaşından itibaren ABD Doları karşısında yaklaşık % 4 değer kazanması da ithalatın artışı ve ihracatın 16

17 yavaşlamasında etkili olmuştur. Son dönemde artan enflasyonu kontrol etmekte zorlanan Çin Hükümeti, başta gıda fiyatları olmak üzere fiyat artışlarını yavaşlatabilmek için Yuan ın Dolar karşısında değer kazanmasına izin vermektedir. Öte yandan, Çin de Nisan ayında % 8,5 seviyesine yükselen enflasyon oranı, Mayıs ayında ise % 7,7 olmuştur. Bilindiği gibi, son dönemde Çin de enflasyonun yükselmesinde, özellikle gıda fiyatlarındaki artış etkili olmaktadır. İhracatta yaşanan patlama nedeniyle enflasyonun en yüksek seviyesine ulaşarak büyük bir baskı unsuru olmaya başladığı Çin'de yetkililer, aşırı ısınan ekonomiyi soğutma gayreti içindedir. Ne var ki, tüm bu çabalara karşın, ülke ekonomisi çift haneli oranlarda büyümeye devam etmektedir. Diğer taraftan Çin de, Haziran ayında alınan ihracat siparişlerinde, 2005 yılı Ağustos ayından bu tarafa en düşük artış oranı gerçekleşmiştir. Yeni ihracat ürünleri sipariş endeksi Mayıs ayında 53,4 iken, Haziran ayında 50,2 seviyesine gerilemiştir. Ülkenin Ocak-Mayıs döneminde genel ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre % 22,9 oranında artış göstermiştir yılında ise kaydedilen ihracat artışı % 25,7 seviyesinde idi. Çin de Nisan ayında %15,7 olan sanayi üretim artışı, Mayıs ayında geçen yılın aynı dönemine göre % 16 artmıştır. Ocak-Mayıs dönemi sanayi üretimi % 16,3 artarken, aynı dönemde perakende satışlarda ise % 21,6 oranında artış kaydedilmiştir. Perakende satışların artmasında, son dönemde hızla artan tüketici fiyatlarının da rolü bulunmaktadır II.2 Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler 2008 yılının Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında Türkiye ekonomisi gündemini, başta hızla artan petrol fiyatlarına paralel yükselen enerji maliyetleri olmak üzere, yükselişe geçen enflasyon ile siyasi belirsizlikten olumsuz etkilenen piyasalar oluşturmuştur. TÜİK verilerine göre, 2008 yılı birinci üç aylık dönemine ilişkin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %6.6 artış göstererek 24,232 Milyon YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu verilere göre, global kredi krizine ve piyasadaki dalgalanmaya rağmen, iç talebin ilk çeyrekteki güçlü seyrine bağlı olarak Türkiye ekonomisi yılın ilk çeyreğinde beklentilerin üzerinde bir oranla %6,6 büyümüştür. Ekonomi, geçen yılın ilk çeyreğinde %7,6, yıl sonu itibariyle ise %4,5 büyümüştü. Bununla birlikte, dünya ekonomisindeki gelişmeler ile siyasi belirsizlikler ve faiz oranlarındaki artışa bağlı olarak, 2008 yılının ikinci çeyreğinden itibaren büyümenin yavaşlaması beklenmektedir. 17

18 Türkiye de, harcamalar yöntemiyle GSYH incelendiğinde ise; 2007 nin son çeyreğinde yavaşlayan özel sektör tüketim harcamalarının 2008 yılının ilk çeyreğinde önemli ölçüde arttığı görülmektedir. Yılın ilk çeyreğinde, özellikle mal ve hizmet alımlarındaki artışa bağlı olarak kamunun tüketim harcamalarında artış meydana gelmiştir. Yatırım harcamalarına bakıldığında; geçen yılın aynı döneminde yatırımlarını % 1,8 arttıran özel sektörün, bu yılın ilk çeyreğinde yatırımlarını % 11,3 arttırdığı; geçen yılın ilk çeyreğinde % 4,3 büyüyen kamunun yatırım harcamalarının ise, son beş çeyrektir ilk defa % 7,7 oranında daraldığı dikkat çekmektedir. II.2.1 Genel İhracat Güçlü Seyrini Koruyor Yılın ilk çeyreği itibarıyla, ihracattaki artış son yılların en yüksek seviyesine yakın olmasına rağmen, net ihracatın büyümeye katkısı negatif olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, geçen yılın son iki çeyreğinin aksine ilk çeyrekte ihracat artışı, ithalatın üzerinde gerçekleşmiştir. Öte yandan, Türkiye'nin 2008 yılı Haziran ayı ihracatı, geçen yılın aynı dönemine kıyasla % 34,9 artışla 12 milyar 74 milyon dolara yükselmiştir yılı Ocak-Haziran döneminde ise toplam ihracat % 36,1 artışla 67 milyar 138 milyon dolara ulaşmıştır. Haziran ayı itibariyle son 1 yıllık ihracat ise % 29,9 artışla 123 milyar 763 milyon dolar olmuştur. Türkiye de, uluslararası kredi piyasalarındaki sorunlara rağmen 2007 yılından bu tarafa ihracat, güçlü seyrini korumaktadır. Bu gelişmede, Türkiye nin ihracatının yarısından fazlasının Avrupa Birliği ülkelerine yönelik olduğu da dikkate alındığında, Euro nun uluslararası piyasalarda değer kazanmasının etkili olduğu düşünülmektedir. II.2.2 Cari Açık Artışı Devam Ediyor Türkiye de genel ihracatta dolar bazında yüksek oranlı artışa rağmen, YTL nin güçlü seyri ve enerji fiyatlarında devam eden yükseliş, cari açık üzerinde baskı yaratmaktadır. İthalattaki artışta, yüksek düzeydeki enerji fiyatları etkili olmaya devam etmektedir. Nitekim, geçtiğimiz yılın ilk beş aylık döneminde 12,1 milyar dolar olan enerji ithalatı Ocak-Mayıs döneminde 19,7 milyar dolara ulaşmıştır. Cari açık, Mayıs ayında 2007 Mayıs ayına göre %28,8 oranında artarak 3 milyar 601 milyon dolardan 4 milyar 637 milyon dolara yükselmiştir yılı Ocak-Mayıs döneminde ise cari açık, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında % 33,3 oranında artış göstererek, 16 milyar 157 milyon dolardan 21 milyar 541 milyon dolara yükselmiş bulunmaktadır. Cari açığın finansmanında, doğrudan yatırım gibi borç yaratmayan kaynakların azalması dikkat çekmektedir. Ayrıca, global risk algılamasındaki artış, portföy yatırımlarının önemli bir şekilde azalmasına neden olmuştur. Cari açığın giderek daha fazla oranda borç yaratan kaynaklarla finanse 18

19 edilmesi, endişe yaratırken; yüksek düzeydeki enerji fiyatları da cari açık üzerinde baskı yapmaya devam etmektedir. Türkiye açısından 2008 yılının ikinci yarısı için, uluslararası likidite koşullarındaki ve kredi piyasalarındaki olumsuz gelişmeler, AB üyelik sürecinde karşılaşılan sorunların artması, mali disiplinde gevşeme eğilimi, başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarının yüksek seyri ile yurtiçinde artan siyasi belirsizlikler, temel risk faktörleri olarak öne çıkmaktadır. II.2.3 Emtia ve Petrol Fiyatlarındaki Artış, ÜFE Üzerinde Olumsuz Etkili Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan enflasyon verilerine göre, 2008 yılı Mayıs ayında Üretici Fiyatları Endeksi nde (ÜFE) Nisan ayına göre % 2,12, bir önceki yılın aynı ayına göre ise % 16,53 oranında artış gerçekleştiği görülmektedir. Mayıs ayında Tüketici Fiyatları Endeksi nde (TÜFE) Nisan ayına göre % 1,49, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %10,74 artış gerçekleşmiştir. Haziran ayında, Üretici Fiyatları Endeksi nde (ÜFE) Mayıs ayına göre %0,32, bir önceki yılın aynı ayına göre ise % 17,03 oranında artış gerçekleşmiştir. Yine aynı ay Tüketici Fiyatları Endeksi nde (TÜFE) Mayıs ayına göre % 0,36 düşüş yaşanırken, bir önceki yılın aynı ayına göre %10,61 artış gerçekleşmiştir. TÜFE nin yılın ilk altı ayındaki seyri, enflasyon hedefinin 2008 yılında da tutmayacağına işaret ederken, emtia ve petrol fiyatlarındaki artışın ÜFE üzerinde olumsuz etkisinin sürmesi ve ÜFE deki hızlı artışın önümüzdeki dönemde TÜFE üzerinde maliyet yönlü baskı yaratması beklenmektedir. II.2.4 İlk Beş Ayda Tekstil ve Konfeksiyon Üretim Endeksleri Düştü Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan, 2008 yılı Mayıs ayı Sanayi Üretim Endeksi sonuçlarına göre, 1997=100 temel olmak üzere Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2008 yılı Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre % 2,4 artarak 155,6 olmuştur. İlk beş aylık verilere göre toplam sanayi endeksi geçen yılın aynı dönemine kıyasla % 5,8 artış göstererek 147,6 olarak gerçekleşmiştir. Sözkonusu veriler çerçevesinde Mayıs ayında, imalat sanayiinde % 1,9 oranında üretim artışıyla endeks 154,7 olarak gerçekleşmiş, 2008 yılının Ocak-Mayıs beş aylık döneminde ise, imalat sanayii endeksi bir önceki yılın beş aylık ortalaması ile karşılaştırıldığında % 5,4 artış göstererek 145,7 olarak gerçekleşmiştir. Açıklanan sanayi üretim endeksi verilerine göre, geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, 2008 yılının Mayıs ayında, tekstil ürünleri imalatı üretim endeksinde % 19,5 ve giyim eşyası imalatı üretim endeksinde % 10,5 düşüş kaydedilmiştir. 19

20 2008 yılının Mayıs ayında bir önceki aya nazaran tekstil ürünleri imalatı üretim endeksi % 0,6, giyim eşyası imalatı üretim endeksi ise % 0,5 artış göstermiştir. Yılın ilk beş ayı içerisinde 2007 yılının ilk beş aylık dönemine kıyasla tekstil ürünleri imalatı üretim endeksinde % 14,5 ve giyim eşyası imalatı üretim endeksinde % 2,9 düşüş kaydedilmiştir. II.2.5. Kapasite Kullanım Oranları Düşüşte TÜİK tarafından hazırlanan Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi geçici analiz sonuçlarına göre, imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı, 2008 Haziran ayında geçen yılın aynı ayına göre 1,2 puan azalarak %82,3 seviyesinde gerçekleşmiştir., 2007 yılı Haziran ayında % 83,5 olan üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanım oranı, 2008 yılı Haziran ayında % 82,3 seviyesinde gerçekleşmiştir Mayıs ayında, işyerlerinin, tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri arasında talep yetersizliği ilk sırada yeralmaktadır. Hammadde yetersizliği, mali imkansızlıklar, işçilerle ilgili meseleler ve enerji yetersizliği diğer nedenlerdir. İç pazarda talep yetersizliği % 46,5 ve dış pazarda talep yetersizliği % 19,6 oranında etkili olmuştur. Tam kapasite ile çalışamama konusunda, mali imkansızlıklar % 4,6, yerli mallarda hammadde yetersizliği % 5,2 ve ithal mallarda hammadde yetersizliği % 4,2, işçilerle ilgili meseleler % 2,1 oranında etkili olmuştur. II.2.6. Faiz Arttırımı Talep Göstergelerini Olumsuz Etkiledi 16 Haziran da toplanan TCMB Para Politikası Kurulu, kısa vadeli faiz oranlarını beklentiler paralelinde 50 baz puan artırarak %16,25 e yükseltmiştir yılında, global piyasalardaki belirsizliklerin artmasının yanısıra, artan enflasyonist baskılar nedeniyle Merkez Bankası nın Mayıs ayından itibaren faiz artırımına gitmesi, talep göstergelerini olumsuz yönde etkilemiştir. Son dönemde, yurtiçinde artan siyasi belirsizlik de tüketici ve yatırımcıları bekle-gör politikası uygulamaya sevk etmektedir. Yılın ikinci çeyreğinde kredi hacmindeki artışın yavaşladığı görülmektedir. Önümüzdeki dönemde de, finansal piyasalardaki oynaklık ile kredi koşullarındaki sıkılaşmanın, kredi hacmindeki genişlemeyi sınırlandırmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. II.2.7. Kapanan Şirket Sayısında Artış Var TOBB nin açılan kapanan şirket istatistiklerine göre, 2008 yılının ilk 6 ayında geçen yılın ilk 6 ayına göre açılan şirket sayısında % 0,59 luk azalma olurken, yine aynı dönemde kapanan şirket sayısında % 19,24 lük bir artış olmuştur. 20