5018 SAYILI KANUN A GÖRE KAMU İDARELERİNİN ve KAMU GÖREVLİLERİNİN SAYIŞTAYA KARŞI SORUMLULUKLARI

Transkript

1 5018 SAYILI KANUN A GÖRE KAMU İDARELERİNİN ve KAMU GÖREVLİLERİNİN SAYIŞTAYA KARŞI SORUMLULUKLARI Fehmi BAŞARAN Sayıştay Üyesi I-GİRİŞ Bilindiği üzere, son yıllarda Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye de de özellikle 2000 li yılların başından beri kamu yönetiminin daha etkin işleyecek bir yapıya kavuşturulmasına yönelik reform çalışmaları yürütülmektedir. Bu çerçevede, mevcut sistemin değiştirilerek daha etkin, uluslararası standartlara ve Avrupa Birliği normlarına uygun bir kamu mali yönetim ve kontrol sisteminin oluşturulması amacıyla 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu TBMM de tarihinde kabul edilmiş, tarihinde Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Kanun un bazı maddeleri yayım tarihinde, bazıları tarihinde, diğer hükümleri ise bir kısım uygulamalar hariç 10 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Uluslararası gelişmeler ışığında hazırlanan bu kanunun ruhunu; kamu kaynaklarının ekonomik ve verimli kullanımı, hesap verebilirlik ve mali saydamlığın sağlanması oluşturmaktadır yılından beri çeşitli değişikliklerle yürürlükte bulunan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu nu yürürlükten kaldıran 5018 sayılı Kanun ile birlikte; bütçe kapsamının genişletilmesi suretiyle bütçe hakkının en iyi şekilde kullanılması, üç yıllık bütçeleme, stratejik planlama, performans esaslı ve analitik bütçe sistemi, tahakkuk esaslı muhasebe, orta vadeli harcama sistemi; mali yönetimde saydamlığın sağlanması, hesap verme mekanizması ile harcama sürecinde yetkisorumluluk dengesinin kurulması, etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulması öngörülmüştür. Bu kanun ile aynı zamanda Sayıştay ın denetim alanı, kapsam ve konu itibariyle genişlemiştir. Denetimin genel kabul görmüş uluslararası denetim standartlarına göre düzenlilik ve performans denetimi olarak yapılacağı ve denetim sonuçlarının TBMM ye düzenli olarak raporlanacağı hükme bağlanmıştır sayılı Kanun un getirmiş olduğu önemli yeniliklerden birisi harcama süreci konusunda getirmiş olduğu düzenlemelerdir sayılı Kanun ile tahakkuk memuru, sayman ve ita amirinin görev, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde gerçekleştirilen giderlerin; TEMMUZ - AGUSTOS

2 5018 Sayılı K anunu na Göre K amu İdarelerinin ve Kamu Görevlilerinin Sayıştaya Karşı Sorumlulukları sayılı Kanun ile harcama yetkilisi, gerçekleştirme görevlileri, muhasebe yetkilisi tarafından yapılması öngörülmüştür. Bu yeni düzenleme ile 5018 sayılı Kanun un ruhuna uygun olarak, yapılan harcamalardan, tamamen bütçeyi uygulamakla görevli kamu idarelerinin yetkili ve sorumlu olduğu esası kabul edilmiştir sayılı Kanun un denetim konusunda getirdiği düzenlemelerden birisi de, iç denetim dışında, dış denetimin yalnızca Sayıştayca yapılmasını öngörmesidir. Kanun un 68 nci maddesiyle, genel idareye dahil kamu idarelerinin tamamı dış denetim kapsamına alınarak bu görevin Sayıştay tarafından yerine getirilmesi hükme bağlanmıştır. Söz konusu maddede, hesap verme sorumluluğu çerçevesinde yapılacak işlerin dış denetiminin hangi tür denetimlerle gerçekleştirileceği, dış denetim genel değerlendirme raporunun TBMM ne sunulması ve hesapların hükme bağlanması gibi Sayıştaya verilen pek çok görev sayılmıştır. Bu çerçevede önem arz eden husus, kamu idarelerinin Sayıştaya karşı olan yükümlülükleri ile mali sorumluluğa ilişkin sorumluluk halleri ve sorumlu tutulacak yetkili ve görevlilerin belirlenmesidir. Bu çalışmada, 5018 sayılı Kanun Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu çerçevesinde kamu idarelerinin ve kamu görevlilerinin Sayıştaya karşı olan sorumlulukları, başka bir deyişle Sayıştayın bunlar üzerinde ne tür yetkileri olduğu ele alınıp incelenecektir. II-KANUN KAPSAMINDAKİ KAMU İDARELERİ 5018 sayılı Kanun un getirdiği en büyük değişikliklerden birisi kapsam ile ilgili olan düzenlemedir. Bazı istisnalar bulunmakla birlikte, kapsam çok geniş tutulmuş, uluslararası standartlara ve yaklaşımlara uygun olarak Kanun un 2 nci maddesinde, genel yönetim kapsamında bulunan bütün kurumların bu Kanun a tabi olduğu belirtilmiştir. Yani Kanun un kapsamı genel idare olarak öngörülmüştür. Buna karşılık T.C. Merkez Bankası ile KİT ler ve kamuya ait şirketler kapsam dışında tutulmuş; mali özerkliklerinin korunması amacıyla düzenleyici ve denetleyici kurumlar Kanun un sadece belirli maddelerine tabi tutulmuştur. Ancak, kanun tekniği açısından bu yaklaşım pek doğru gözükmemektedir. Çünkü kapsam içinde olduğu belirtilen bu kurumların tabi oldukları değil, tabi olmadıkları maddelerin sayılması daha doğru olurdu. Daha sonra, çeşitli tarihlerde çıkarılan kanunlarla bazı kurumlar kapsam dışına çıkarılmıştır. Bunlara örnek olarak TRT, Toplu Konut İdaresi ve TMSF gösterilebilir. Ayrıca kapsama dahil idarelerin bazı işlemleri de kapsam dışı bırakılmıştır. Öte yandan, genel yönetim, Kanun un 3 ncü maddesinde uluslararası sınıflandırmalara göre belirlenmiş olan merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareleri ifade eder denilmiştir. Buna göre genel yönetim; merkezi yönetimi, sosyal güvenlik kurumlarını ve mahalli idareleri ifade etmektedir. Merkezi yönetim ise bu Kanun a ekli (I) sayılı cetvelde sayılan TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Bakanlıklar ve bağlı diğer birimler ve Yargı organlarından oluşan Genel Bütçe kapsamındaki kamu idarelerini; (II) sayılı cetvelde sayılan Özel Bütçeli İdareleri (A-YÖK, Üniversiteler ve İleri teknoloji Enstitüleri, B-Özel Bütçeli Diğer İdareler); (III) sayılı cetvelde yer alan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumları ifade etmektedir. (IV) sayılı cetvelde ise Sosyal Güvenlik Kurumlar (SGK ve Türkiye İş Kurumu) yer almaktadır. Mahalli idareler, yani belediyeler ve il özel idareleri de Kanun kapsamındadırlar. Bunların kurdukları veya üye oldukları birlikler ve bağlı idareler de (İETT, ASKİ, İSKİ, EGO vb.) Kanun un kapsamına dahildirler. Ayrıca, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu na göre kurulan işletmeler de Kanun kapsamında olup sadece il özel idareleri ve belediyelerin TTK na göre kurdukları şirketleri bu Kanun a tabi değildir. III- YENİ MALİ YÖNETİM ve KONTROL SİSTEMİN DAYANDIĞI ESASLAR, KAMU İDARELERİNİN SAYIŞTAYA KARŞI SORUMLULUKLARI ve GÖREVLİLERİN MALİ SORUMLULUĞU A-5018 Sayılı Kanun un Öne Çıkardığı Kavramlar: 5018 sayılı Kanun un getirdiği yeni ve üzerinde önemle durduğu kavramlar; kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması, hesap verilebilirlik ve mali saydamlıktır. Bu kavramlar adeta Kanun un ruhunu teşkil etmektedir. Kamu Kaynaklarının Etkili, Ekonomik ve Verimli Kullanılması 5018 sayılı Kanun da, yapılan harcamaların mali mevzuata uygun olması yanında; kamu kaynaklarının, yani borçlanma suretiyle elde edilen imkânlar dahil kamuya ait gelirler, taşınır ve taşınmazlar, hesaplarda bulunan para, alacak ve haklar ile her türlü değerlerin yerinde ve verimli, etkin şekilde kullanımı yönünden de görevlilerin sorumlu oldukları vurgulanmış, mali işlem sürecinde görev alanların bu doğrultuda davranması yönünde düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede Kanun un 1 inci maddesinde Kanun un amaçları arasında, kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını sağlamak olduğu belirtilmiş, mali işlem sürecinde görev alan personelin bu doğrultuda hareket etmesi yönünde düzenlemeler yapılmıştır. 38 TEMMUZ - AGUSTOS

3 Fehmi BAŞARAN Mali Saydamlık Mali Saydamlık, hükümetin yapısının ve fonksiyonlarının, mali politika planlarının, kamu sektörü hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuoyuna açık olmasıdır. Kamu mali yönetiminin yapısı, fonksiyonları, plan ve hedefleri hakkında tam bir bilgi setinin kamuya sunulması ve sonuçta bu bilginin sistemli bir şekilde değerlendirilmesi ve denetlenmesi ile kamuda etkinliğin arttırılması mali saydamlığın temel ilkesi olmaktadır. 1 Kanun un 9 uncu maddesinde mali saydamlık kavramı, her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında temel bir ilke olarak ortaya konmuştur. Saydam bir kamu mali yönetim sisteminin oluşturulması, mali verilerin zamanında kamuoyuna açıklanması ve raporlanmasıyla mümkündür. Bunu gerçekleştirmeye yönelik olarak öngörülen temel mekanizmalar kanunun değişik maddelerinde yer almıştır. Bunların başlıcaları, bütçenin kapsamının genişletilmesi, çok yıllı bütçeleme sisteminin uygulamaya konulması, TBMM nin denetim yetkisinin güçlendirilmesi, performans esaslı bütçelemenin getirilmesi, kamuoyunun bütçe uygulama sonuçları konusunda aydınlatılmasıdır. Mali istatistiklerin Sayıştay tarafından doğruluk ve standartlara uygunluk yönünden yıllık bazda değerlendirilmesi ve hazırlanacak raporun TBMM ve Maliye Bakanlığına gönderilmesi de saydamlığın sağlanmasından bir diğer mekanizmadır. Hesap Verme Sorumluluğu 5018 sayılı Kanun da öngörülen hesap verme sorumluluğu çağdaş kamu mali yönetim sisteminin önemli unsurlarından biridir. Hesap verebilirlik, kendilerine kamu gücü kullanma görev ve yetkisi verilenlerin bu yetkiyi yasal sınırlar içinde kullanıp kullanmadıklarının hesabını vermeleri anlamına gelmektedir. Bu çerçevede, Kanun un 8 inci maddesinde her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesi, kullanılması, muhasebeleştirilmesi, raporlanması ve ayrıca kötüye kullanılmasının önlenmesi için gerekli önlemlerin alınmasından sorumlu oldukları ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermeleri öngörülmüştür. B-Kamu İdareleri ve Kamu Hizmeti: Bilindiği üzere, idare hukukunun uygulama alanının tespiti için doktrinde kamu gücü ölçütü ve kamu hizmeti ölçütü kullanılmaktadır. 2 Bazı ülkelerde veya bazı zamanlarda bu kavramlardan biri veya ötekisi öne çıkmakta, bazen de karma bir görüş benimsenmektedir. 1 Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması ve Mali Saydamlık Özel İhtisas Komisyonu Raporu. 2 Gözler, Kemal; İdare Hukuku,c.1,s.60,Bursa Kamu hizmeti ise değişik anlamlarda kullanılan belirsiz kavramlardandır. 3 Kamu hizmeti, bir kamu idaresinin ya kendisi tarafından yahut da yakın gözetimi altında olarak özel teşebbüs eliyle kamuya sağlanan hizmettir. Yani, kamu hizmeti kamu tüzel kişilerinin tekelinde olan bir faaliyet değildir. Ayrıca, idarenin her faaliyeti de kamu hizmeti değildir. Bazı faaliyetler kamu hizmeti deyimi dışında kalır. Buna karşılık kamu hizmeti, idarenin dışında kalan yasama ve yargı görevlerini de içine alır. Öte yandan, bir hizmetin kamu hizmeti sayılabilmesi için hizmetin kamuya yöneltilmiş olması gerekir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere, kamu hizmetleri, istisnaları olmakla birlikte genel olarak kamu idareleri ve kamu görevlileri eliyle yürütülür sayılı Kanun da hem kamu idarelerinin, hem de kamu görevlilerinin Sayıştay a karşı sorumlulukları düzenlenmiştir. Bu durumda, Sayıştay a karşı kamu idarelerinin kurumsal sorumluluğundan ve ayrıca harcama sürecinde rol alan kamu görevlilerin mali sorumluluğundan bahsedebiliriz. C Sayılı Kanun da Kamu İdarelerinin Sayıştaya Karşı Kurumsal Sorumluluğu: Kanun da öngörülen harcama sürecinde rol alan görevlilerin mali (tazmin) sorumluluklarının yanı sıra, pek çok maddede kamu idarelerinin Sayıştay a karşı sorumlulukları düzenlenmiştir. Ancak bu sorumluluk bir tazmin sorumluluğu şeklinde değil, bir görev ve yükümlülük olarak algılanmalıdır. Bu tür sorumlulukların başlıcaları aşağıdakilerdir: a) Kamu İdarelerinin Bilgi ve Belge Verme Sorumluluğu 5018 sayılı Kanun un 76 ncı maddesine göre, kamu idareleri ve görevlileri; mali yönetim ve kontrol sistemleri ile bütçenin hazırlanması, uygulanması, sonuçlandırılması, muhasebeleştirilmesi, raporlanması işlemlerine ait bilgi ve belgeleri denetimle görevlendirilmiş olanlara (bu arada 68 nci madde uyarınca dış denetim yapan Sayıştay a) ibraz etmek, görevin sağlıklı yapılmasını sağlayacak önlemleri almak ve her türlü yardım ve kolaylığı göstermek zorundadır. b) Faaliyet Raporları 5018 sayılı Kanun un getirdiği en önemli kavramlardan olan hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlığın gereği olarak Kanun un 41 nci maddesinde kamu idarelerince yıllık faaliyet raporları hazırlanması suretiyle kamuoyunun bilgilendirilmesi öngörülmüştür. Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, özel bütçeli idareler, sosyal güvenlik kurumları ile mahalli idarelerin faaliyet raporlarının hazırlanması, ilgili idarelere 3 Gözübüyük,A.Şeref;Türkiye nin idari yapısı, s.7-8, Ankara TEMMUZ - AGUSTOS - - EYLUL

4 5018 Sayılı K anunu na Göre K amu İdarelerinin ve Kamu Görevlilerinin Sayıştaya Karşı Sorumlulukları ve Sayıştaya verilmesi, kamuoyuna açıklanması ve bu işlemlere ilişkin süreler ile diğer usul ve esasları belirlemek amacıyla Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik Tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Adı geçen Yönetmelik te raporlama ilkeleri, faaliyet raporlarının düzenlenmesi, ilgili idarelere verilmesi ve bu işlemlere ilişkin süreler, birim faaliyet raporu, idare faaliyet raporu, mahalli idareler genel raporu ve genel faaliyet raporunun şekli ve kapsamı konusunda düzenlemeler yer almaktadır. Bu bakımdan burada raporların ayrıntılarına girilmeyecektir. Kanun un 41 nci maddesi ve anılan yönetmelik hükümlerine göre, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, özel bütçeli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının idare faaliyet raporları üst yöneticiler tarafından izleyen mali yılın en geç Nisan ayı sonuna kadar kamuoyuna açıklanır ve bu raporların birer örneği aynı süre içinde Sayıştaya gönderilir. İl Özel İdarelerinin faaliyet raporları Mart ayı sonuna kadar; belediyelerin faaliyet raporları ile mahalli idare birliklerinin faaliyet raporları ise Nisan ayı sonuna kadar üst yöneticiler tarafından kamuoyuna açıklanır ve birer örneği aynı süreler içinde Sayıştaya gönderilir. Mahalli İdareler genel faaliyet raporu, İçişleri Bakanlığı tarafından izleyen mali yılın Haziran ayının onbeşine kadar kamuoyuna açıklanır ve birer örneği aynı süre içinde Sayıştaya gönderilir. Genel faaliyet raporu, merkezi yönetim kapsamındaki idarelerin ve sosyal güvenlik kurumlarının bir mali yıldaki faaliyet sonuçlarını gösterecek şekilde Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanır, izleyen mali yılın haziran ayı sonuna kadar kamuoyuna açıklanır ve aynı süre içinde Sayıştaya gönderilir. Kamu idareleri tarafından kurumsal sorumluluk çerçevesinde Sayıştaya gönderilen bu raporlardan mahalli idarelerin faaliyet raporları hariç olmak üzere idare faaliyet raporları, mahalli idareler genel faaliyet raporu ve genel faaliyet raporu, dış denetim sonuçlarını dikkate alarak görüşlerini de belirtmek suretiyle Sayıştay tarafından genel uygunluk bildirimi ile birlikte TBMM ne sunulur. c ) Kesin Hesap Kanunu Tasarısı 5018 sayılı Kanun un 42 nci maddesinde, Maliye Bakanlığı nın Sayıştaya karşı bir başka kurumsal sorumluluğu olan kesin hesap kanun tasarısının hazırlanıp Sayıştaya gönderilmesi konusu düzenlenmiştir. Bilindiği üzere bütçe hakkının sahibi olan TBMM, merkezi yönetim bütçe kanununun uygulama sonuçlarını tasdik yetkisini kesin hesap kanunu vasıtasıyla kullanmaktadır. Kesin hesap kanunu tasarısı, muhasebe kayıtları dikkate alınarak, merkezi yönetim bütçe kanununun şekline uygun olarak Maliye Bakanlığınca hazırlanır Bu tasarı, bir yıllık uygulama sonuçlarını karşılaştırmalı olarak gösteren değerlendirmeleri içeren gerekçesiyle birlikte izleyen mali yılın Haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kurulunca TBMM ne sunulur ve bir örneği Sayıştaya gönderilir. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri bütçelerinin kesin hesabının düzenlenmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla düzenlenen Yönetmelik tarihli Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Anayasa nın 164 ncü maddesi hükmü uyarınca Sayıştay, bu tasarıların verilmesinden başlayarak en geç 75 gün içerisinde genel uygunluk bildirimini TBMM ne sunar. d) Kamu Mali İstatistikleri 5018 sayılı Kanun un önem verdiği hususlardan biri de kamu idarelerine ait mali istatistikler ile bunların toplanması ve yayımlanmasıdır. Kanunun 52 nci maddesine göre, Maliye Bakanlığınca yayınlanacak mali istatistikler genel yönetim kapsamındaki, yani genel bütçe, özel bütçe ve düzenleyici ve denetleyici kurumlardan oluşan merkezi yönetim ile mahalli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarına ait mali işlemlerini kapsar. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerine ait mali istatistikler Maliye Bakanlığınca derlenir. Bu kapsam dışındaki kamu idareleri, yani mahalli idareler ve sosyal güvenlik kuruluşlarının mali istatistikleri kendilerince belirlenen temel ilkelere göre hazırlanarak Maliye Bakanlığına gönderilir. Maliye Bakanlığı da bunları merkezi yönetim kapsamında yer alan idarelerin mali istatistikleriyle bir araya getirerek genel yönetim kapsamında yer alan idarelere ait mali istatistikleri hazırlar. Böylece genel idare kapsamına dahil kamu idarelerinin mali istatistiklerinin derlenerek, bu konuda AB ve uluslararası mali kuruluşlarca belirlenmiş standartlarda devlet mali istatistiklerinin oluşturularak kamu mali yönetiminde hesap verebilirliğin ve saydamlığın sağlanması amaçlanmıştır. Her ne kadar mali istatistiklerin hazırlanması ve açıklanması Maliye Bakanlığınca yerine getirilecekse de, Kanun un 54 ncü maddesi gereğince bir yıla ait mali istatistikler izleyen yılın Mart ayı içinde, hazırlanma, yayımlanma, doğruluk, güvenlik ve önceden belirlenmiş standartlara uygunluk bakımından Sayıştay tarafından değerlendirilecek ve bu amaçla düzenlenen değerlendirme raporu TBMM ye ve Maliye Bakanlığına gönderilecektir. Bu raporda yer alan değerlendirmelere ilişkin olarak Maliye Bakanlığı gerekli önlemleri almak zorundadır. Yani, Sayıştay a karşı kurumsal sorumluluğu bulunmaktadır. 40 TEMMUZ - AGUSTOS

5 Fehmi BAŞARAN e) İç Denetim Raporlarının Talep Halinde Sayıştaya Sunulması 5018 sayılı Kanun un getirdiği yeni kavramlardan birisi de iç denetimdir. Kanun un 63 ncü maddesinde uluslararası standartlar ve AB uygulamalarına uygun iç denetim müessesesi yer almaktadır. Kamu idarelerinde iç denetim birimleri üst yöneticiye bağlıdır. 68 nci maddenin üçüncü fıkrasında ise Sayıştay ın yapacağı dış denetim sırasında, kamu idarelerinin iç denetçileri tarafından düzenlenen raporların, talep edilmesi halinde Sayıştay denetçilerinin bilgisine sunulacağı hükmü yer almaktadır. Kamu idaresinin temsilcisi üst yöneticidir. Bu nedenle, iç denetçilerin raporlarının talep halinde Sayıştaya gönderilmesi de idareyi temsil eden üst yöneticinin bir yükümlülüğü olmaktadır. f) Strateji Geliştirme Birimlerinin Yatırım Değerlendirme Raporlarını Gönderme Sorumluluğu 5018 sayılı Kanun un 60 ncı maddesine dayanılarak Bakanlar Kurulu nun tarih ve 2006/9972 sayılı Kararı ile tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik in 24 ncü maddesinde Yatırım projelerini uygulayan harcama birimleri, yıllık yatırım değerlendirme raporunun hazırlanmasına dayanak teşkil eden bilgi ve belgeleri strateji geliştirme birimlerine gönderir. Yatırım projelerinin gerçekleşme ve uygulama sonuçlarına ilişkin yıllık yatırım değerlendirme raporu, strateji geliştirme birimleri tarafından hazırlanarak izleyen yılın Mart ayı sonuna kadar Sayıştaya gönderilir. hükmü yer almaktadır. g) Kamu İdarelerinin Stratejik Planlarını Sunma Sorumluluğu Stratejik planlama kavramı kamu yönetimine 5018 sayılı Kanun ile girmiştir. Kanun un 9 uncu maddesiyle kamu idarelerine stratejik plan hazırlama mecburiyeti getirilmiştir. Plan-bütçe ilişkilerinin güçlendirilerek kamu idarelerinin stratejik plan hazırlamaları ve bütçelerini bu plana dayandırmaları öngörülmekte, amaçların ve hedeflerin bütçe büyüklükleri ve sürdürülebilir finansman planı düzeyinde hangi ekonomik koşullarda gerçekleştirileceğine ilişkin olarak kamu idarelerine orta vadeli program ve mali plan ile yol gösterilmektedir. Stratejik plan kavramına, Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Belediye Kanunu ve İl Özel İdaresi Kanunu nda da yer verilmiştir. Stratejik plan hazırlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejik planlama sürecine ilişkin takvimin tespitine, stratejik planların kalkınma planı ve programlarla ilişkilendirilmesine yönelik usul ve esasların belirlenmesine DPT Müsteşarlığı yetkilidir.(5018/9) DPT konuya iliştin olarak Mayıs 2003 te Kamu Kuruluşları İçin Stratejik Planlama Kılavuzu hazırlamıştır. Stratejik planlama ile ilgili bir başka düzenleme tarih sayılı RG de yayınlanan Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik tir. Bu yönetmelik ile hangi idarelerin stratejik plan hazırlayacağı, hazırlama sürecine ilişkin takvimin niteliği ve stratejik planların kalkınma planı ve programları ile ilişkilendirilmesine yönelik usul ve esaslar belirlenmiştir. Yönetmeliğin 15/2 maddesinde stratejik planların bir nüshasının kamu idarelerince Sayıştaya gönderileceği hükmü yer almaktadır. D Kanun un Getirdiği Yeni Sorumluluk Sistemi ve Kamu Görevlilerinin Sayıştaya Karşı Sorumlulukları 5018 sayılı Kanun un getirdiği en önemli yeniliklerden birisi de kamu mali yönetiminde görev, yetki ve sorumlulukların açık bir şekilde ortaya konulması ve yetki-sorumluluk dengesinin yeniden kurulmasıdır. Zira, 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu nda objektif sorumluluk anlayışı bulunuyordu. Sistemde harcama sürecinde yetkili oldukları halde sorumsuz, buna karşılık kaynakların kullanımında yetkisiz oldukları halde sorumlu olan görevliler vardı. Yeni sistemde sorumluluk, Kanun un 7 ve 8 inci maddelerinde siyasi, idari ve mali olmak üzere analitik bütçe kurumsal kod sınıflandırması içerisinde gösterilmiştir. Bu çerçevede üst yönetici, harcama yetkilisi, muhasebe yetkilisi, gerçekleştirme görevlileri gibi aktörler yeni Kanun la mali sistemimizde yer almışlardır sayılı Kanun da sorumluluk kavramı ilk planda 8 inci maddede hesap verme sorumluluğu olarak düzenlenmektedir. Bu maddeye çerçeve sorumluluk maddesi de denilebilir. Buna göre, her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır. Bundan sonra, yetki ve sorumluluk dengesi kurulurken, yetkiler yanında Kanun un pek çok maddesinde harcama sürecinde yer alan görevlilerin sorumluluklarından söz edilmektedir. Mesela, 31 nci maddede harcama yetkisinden doğan sorumluluktan, 32 nci maddede harcama yetkililerinin, 33 ncü maddede gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğundan, 38 nci maddede gelirlerin toplanma sorumluluğundan, 44 ncü maddede mal 41 TEMMUZ - AGUSTOS - - EYLUL

6 5018 Sayılı K anunu na Göre K amu İdarelerinin ve Kamu Görevlilerinin Sayıştaya Karşı Sorumlulukları yönetim sorumluluğundan, 48 nci maddesinde mal yönetiminde etkililik ve sorumluluktan, 61 nci maddede muhasebe yetkililerinin sorumluluğundan bahsedilmektedir. Kanun un mali saydamlığı düzenleyen 7 nci maddesinde, her ne kadar mali sorumluluk konusunda görev, yetki ve sorumlulukların açık olarak tanımlanması belirtilmiş ise de, Kanun un tamamına baktığımızda sistemde hesap verme ve yönetim sorumluluğunun öne çıkarılarak, mali sorumluluğun biraz geri planda bırakıldığını görmekteyiz. Sorumluluk hususundaki belirsizlik ve Sayıştaya muhatap görevlilerin net olmamasının Sayıştay açısından sıkıntı doğurduğu bir gerçektir. Bu çerçevede, yaşanan belirsizlik ve tartışmalara çözüm bulmak amacıyla Sayıştay Genel Kurulu tarih ve 5189/1 sayılı Karar ı kabul etmiştir. Öte yandan kamu görevlilerinin harcama sürecindeki sorumlulukları, 5018 sayılı Kanun ile mali literatürümüze getirilen kamu zararı kavramı ve kamu kaynağının etkili, verimli ve ekonomik kullanılıp kullanılmaması ile yakından ilgilidir. Kanun un 71 nci maddesine göre kamu zararı, kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeyi neden olunmasıdır. Dolayısıyla, kamu zararından bahsedilebilmesi için kamu personelinin kasıt, kusur veya ihmalinin bulunması gerekmektedir. Sayıştaya hesap verme yükümlülüğü olarak tanımlanan mali sorumluluğun yaptırımı ise, sebep olunan kamu zararının tazminidir. Bu bölümde harcama sürecinde rol alan görevlilerin sorumlulukları tek tek ele alınarak incelenecektir. a) Bakanların mali sorumluluğu 5018 sayılı Kanun un 10 ncu maddesi hükmüne göre, Bakanlar hükümet politikasının uygulanması ile bakanlıklarının ve bakanlıklarına bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların stratejik planları ile bütçelerinin kalkınma planlarına, yıllık programlara uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, bu çerçevede diğer bakanlıklarla koordinasyon ve işbirliğini sağlamaktan sorumludur. Bakanlar kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ile hukuki ve mali konularda Başbakana ve TBMM ne karşı sorumludurlar. Buna göre Bakanlar, yeni Kanun da harcama süreci dışında bırakılmışlardır. Başka bir deyimle harcama sürecinde doğrudan bir yetkileri bulunmamaktadır. Bundan dolayı da Sayıştay yargılamasına muhatap değillerdir. Ancak, Sayıştay ın hesap yargılaması sırasında Bakanın sorumluluğu ile ilgili bir hususa rastlanması durumunda bu hususun ilgili mercilere bildirilmesi mümkündür. b) Üst yöneticilerin mali sorumluluğu 5018 sayılı Kanun un 11 nci maddesine göre Bakanlıklarda müsteşar, diğer kamu idarelerinde en üst yönetici, il özel idarelerinde vali ve belediyelerde belediye başkanı üst yöneticidir. Ancak, Milli Savunma Bakanlığı nda üst yönetici Bakandır. Üst yöneticiler, idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımın önlenmesinden, mali yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve bu kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden Bakana; mahalli idarelerde ise meclislerine karşı sorumludurlar. Üst yöneticiler bu sorumluluğun gereklerini harcama yetkilileri, mali hizmetler birimi ve iç denetçiler aracılığıyla yerine getirirler. Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere, aslında üst yöneticiler de harcama sürecinin dışına çıkarılmışlardır. Bunlar yeni sistemde yönlendirici bir işlev görmekte ve sistemin işleyişinde gözetim görev ve sorumluluğu üstlenmektedirler. Ancak, Sayıştay Genel Kurulu nun tarih ve 5189/1 sayılı kararında: Üst yöneticiler işlerin gidişatından harcama yetkililerinin ve diğer görevlilerin bilgilendirmeleri ve raporları ile bilgi sahibi olmaktadırlar. Bununla birlikte üst yöneticilerin özel kanunlardan doğan Sayıştaya karşı mali sorumlulukları olabileceği gibi, münferit bir olayda sorumluluklarına hükmedilmeleri de gerekebilir. Bu husus, meselenin Sayıştay yargısında görüşülmesi sırasında hükme bağlanacak bir konudur. ifadesi yer almaktadır. Bu görüşe şu gerekçe ile varılmıştır: İdarelerin teşkilat kanunlarında, personel kanunlarında, İhale Kanunun ve bazı kanunların özel düzenlemelerinde üst yöneticilerin harcama yetkisi kullanmaları mümkün olabilmektedir. Böyle durumlarda sorumlu olacakları tabiidir. c) Harcama yetkililerinin mali sorumluluğu 1) Harcama yetkililerinin genel sorumluluğu 5018 sayılı Kanun un 3/k maddesi hükmüne göre, kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birim, harcama birimi olarak tanımlanmıştır. 31 nci maddeye göre ise bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir. Kanun un 32 nci maddesinde ise, bütçelerden harcama yapılabilmesi, harcama yetkilisinin harcama tali- 42 TEMMUZ - AGUSTOS

7 Fehmi BAŞARAN matı vermesiyle mümkündür. Harcama talimatlarında hizmet gerekçesi, yapılacak işin konusu ve tutarı, süresi, kullanılabilir ödeneği, gerçekleştirme usulü ile gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgiler yer alır. Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından ve bu kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden sorumludur. Buna göre, bütçeden yapılacak harcamalarda süreç, harcama talimatı ile başlamakta ve ödeme emri belgesi uyarınca hak sahibine ödeme yapılması ile son bulmaktadır. Harcama sürecinde, giderin yapılmasından ödeme safhasına kadar bütün işlemlerin harcama yetkilisinin gözetim ve denetimi altında, onun emir ve talimatı ile yürütülmesi öngörüldüğünden, sorumluluk konusunda da harcama yetkilisi ön plana çıkmakta ve Sayıştaya karşı hesap vermede tam ve doğrudan sorumlu olduğu anlaşılmaktadır. Bu sebeple, harcama yetkililerinin, harcama talimatlarının ve buna konu olan harcamaların bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygunluğundan sorumlu olmaları bunların genel sorumluluklarıdır. 2) Kurul,komite veya komisyon üyelerinin harcama yetkisinden doğan sorumluluğu Kanun un 31 nci maddesinin üçüncü fıkrasında Kanunların verdiği yetkiye istinaden yönetim kurulu, icra komitesi, komisyon ve benzeri kurul veya komite kararıyla yapılan harcamalarda harcama yetkisinden doğan sorumluluk kurul, komite veya komisyona ait olur ifadesi yer almaktadır. Bu tür kararlarda harcama yetkisinden doğan sorumluluk belirlenirken kararın, harcama talimatının unsurlarını taşıyıp taşımadığının ve kurul, komisyon veya komitenin harcama sürecinde rol alıp almadığının belirlenmesi gerekir. Kurul kararı hem harcama talimatının unsurlarını taşıyorsa, hem de kurul ve komisyon harcama sürecinde yer alıyorsa sorumluluk bunlara ait olacaktır. Kurul ve komisyon harcama sürecinde yer almıyorsa sadece harcama talimatının kanun, tüzük ve yönetmeliklere uygun olmasından sorumlu olacaktır. 3) Harcama yetkisinin devri halinde sorumluluk Harcama yetkilileri, kamu hizmetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde sunulmasını sağlamak amacıyla harcama yetkisini devredebilirler. Bu durumda kim sorumlu olacaktır? Kanun un 31 nci maddesinin dördüncü fıkrasında, harcama yetkisinin devredilebileceği, ancak harcama yetkisinin devredilmesinin yetkiyi devredenin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmayacağı hükmü bulunmaktadır. Bu hükümde geçen idari sorumluluğun mali sorumluluğu da içerdiği, başka bir deyimle harcama yetkililerinin bu yetkilerinin devretmeleri halinde dahi mali sorumlulukları bulunduğu sonucu çıkarmak yanlış olur. Zira, yetki devrinde yetkisini devreden geri alıncaya kadar devrettiği yetkisini kullanamaz. Bu durumda yapılan işlem kendisine yetki devredilenin işlemidir. Yani, karar alma yetkisi artık devreden makamdan çıkıp devredilen makama geçmektedir. Doktrinde de yetki devri halinde, yapılan işlemin kendisine yetki devredilenin işlemi olduğu ve bu işlemden doğan sorumluluğun yetki devredilen makama geçtiği genellikle kabul edilmektedir. Öte yandan, yetkisini devreden harcama yetkilisinin mali sorumluluğunun bulunmaması, 5018 sayılı Kanun la getirilen yeni sorumluluk anlayışının da tabii bir sonucudur. Bu yeni sorumluluk sisteminde objektif sorumluluk yahut sebep sorumluluğu da denilen kusurlu sorumluluk anlayışından vazgeçilmiştir. Artık bu sistemde mali sorumluluk doğabilmesi için kamu görevlilerinin kasıt, kusur ve ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem ve eylemin bulunması; ortada bir kamu zararının olması, ayrıca mevzuata aykırı karar, işlem ve eylemle zarar arasında bir illiyet bağının bulunması gerekmektedir. d) Gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğu Harcama yetkilisinin verdiği harcama talimatıyla başlayan süreç, mal veya hizmetin belirlenmiş esas ve usullere uygun olarak alındığının veya işin yaptırıldığının görevli kişi veya komisyonlarca onaylanması, gerekli belgelerin düzenlenmesi ve harcama yetkilisinin ödeme emri vermesiyle tamamlanmaktadır. İşte harcama sürecinin ikinci safhasında devreye gerçekleştirme görevlileri girmektedir. Kanun un 33 üncü maddesinin ikinci fıkrası hükmüne göre, gerçekleştirme görevlileri, harcama talimatı üzerine; işin yaptırılması, mal veya hizmetin alınması, teslim almaya ilişkin işlemlerin yapılması, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin hazırlanması görevlerini yürütürler. Buna göre, harcama talimatının verilmesinden ödeme emri belgesinin düzenlenmesine kadar olan süreçte yer alan her görevli gerçekleştirme görevlisidir. Ödeme emri belgesi, harcama yetkilisi tarafından belirlenen bir görevli tarafından düzenlenecektir. Bu belge tek başına mali bir işlem sayılmamakla birlikte, taahhüt ve tahakkuk safhalarından sonra ödeme safhasına geçilmesine esas teşkil etmekte olup asli bir gerçek- 43 TEMMUZ - AGUSTOS - - EYLUL

8 5018 Sayılı K anunu na Göre K amu İdarelerinin ve Kamu Görevlilerinin Sayıştaya Karşı Sorumlulukları leştirme belgesidir. Bu sebeple ödeme emri belgesini düzenleyen sıfatıyla imzalayan gerçekleştirme görevlisi, düzenlediği belge ile birlikte harcama sürecindeki diğer belgelerin doğruluğundan ve mevzuata uygunluğundan harcama yetkilisi ile birlikte sorumludur. Öte yandan, ödeme emri belgesine eklenmesi gereken taahhüt ve tahakkuk işlemlerine ilişkin fatura, beyanname, tutanak gibi gerçekleştirme belgelerini düzenleyen veya bu belgeleri kabul eden gerçekleştirme görevlilerin sorumluluğu, bu görevleriyle ilgili olarak yapmaları gereken iş ve işlemlerle sınırlıdır. Ayrıca, bunlar da harcama yetkilileri ile birlikte sorumludurlar. Kurul, komisyon veya benzeri bir organca düzenlenen keşif, rapor, tutanak, karar veya ödemeye esas benzer belgelerden doğacak sorumluluğa, işlemi gerçekleştiren ve bu belgeyi düzenleyip imzalayan kurul üyelerinin de dahil edilmeleri ve harcama yetkilisiyle birlikte sorumlu tutulmaları gerekir. Elektronik ortamda oluşturulan ortak veri tabanına bilgi girişine esas olacak belgelere ilişkin sorumluluğa gelince: 5018 sayılı Kanun un 33 ncü maddesine göre, elektronik ortamda oluşturulan ortak bir veri tabanından yararlanmak suretiyle yapılacak harcamalarda, veri giriş işlemleri gerçekleştirme görevi sayılır. Bu nedenle, bu tür harcamalarda, sisteme girilecek verilerin bulunduğu belgeleri düzenleyen ve imzalayan görevlilerin, bu işlemle ilgili gerçekleştirme görevlisi olarak kabul edilmesi ve yaptığı işlemlerden harcama yetkilisi ve diğer gerçekleştirme görevlileriyle birlikte sorumlu tutulmaları gerekir.( tarih ve 5189/1 sayılı Sayıştay Genel Kurul Kararı) Görüldüğü gibi, gerçekleştirme görevlileri tek başlarına değil, harcama yetkilileriyle birlikte sorumlu tutulmaktadır. Zira, Kanun un 33 ncü maddesi hükmüne göre, giderlerin gerçekleştirilmesi harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanmaktadır. Ayrıca, gerçekleştirme görevlileri bazı durumlarda diğer gerçekleştirme görevlileri ile birlikte sorumludurlar. Çünkü harcama talimatı verilmesinden sonra yapılanlar bir süreç kontrolüdür. Burada her bir işlem daha önceki işlemlerin kontrolünü içerecek şekilde tasarlanıp uygulanır. Bu süreçte görev alanlar önceki işlemleri de kontrol etmek zorundadırlar. Bu bakımdan birlikte sorumlu tutulmaları, 5018 sayılı Kanun ile öngörülen sorumluluk sisteminin bir gereğidir. e) Muhasebe yetkililerinin sorumluluğu Kanun un 61 nci maddesine göre muhasebe yetkilisi, gelirlerin ve alacakların tahsili, giderlerin hak sahibine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm mali işlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanması olarak tanımlanan muhasebe işlemlerinin yapılmasından ve muhasebe kayıtlarının usulüne uygun, saydam ve erişilebilir şekilde tutulmasından sorumlu kişilerdir. Memuriyet kadro ve unvanlarının muhasebe yetkilisi niteliğine etkisi yoktur. Muhasebe yetkilileri ödeme aşamasında, ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde; a)yetkililerin imzasını, b)ödemeye ilişkin ilgili mevzuatında sayılan belgelerin tamam olmasını, c)maddi hata bulunup bulunmadığını, d)hak sahibinin kimliğine ilişkin bilgileri Kontrol etmekle yükümlüdür. Muhasebe yetkilileri, ilgili mevzuatında düzenlenmiş belgeler dışında belge arayamaz. Yukarıda sayılan konulara ilişkin hata ve eksiklik bulunması halinde ödeme yapamaz. Belgesi eksik veya hatalı olan ödeme emri belgeleri, düzeltilmek veya tamamlanmak üzere en geç bir iş günü içinde gerekçeleriyle birlikte harcama yetkilisine yazılı olarak gönderilir. Hataların düzeltilmesi veya eksikliklerin giderilmesi halinde ödeme işlemi gerçekleştirilir. Muhasebe yetkilileri işlemlerine ilişkin defter, kayıt ve belgeleri muhafaza eder ve denetime hazır bulundurur. Muhasebe yetkilileri, ödemeye ilişkin hükümler ile ödemeye ilişkin kontrol yükümlülüklerinden dolayı sorumludur. Muhasebe yetkililerinin bu Kanuna göre yapacakları kontrollere ilişkin sorumlulukları, görevleri gereği incelemeleri gereken belgelerle sınırlıdır. Muhasebe yetkilisi, 5018 sayılı Kanun un getirdiği sorumluluk sisteminin önemli bir aktörüdür. Eski mevzuatta sayman tarafından yerine getirilen görevlerin belli bölümünü yerine getirmekle görevlidir. Muhasebe yetkilisi, Kanun un yukarıdaki hükmünden de anlaşılacağı üzere bir kadro unvanı olmayıp bir görev unvanıdır. Bu görevi yapan kişinin kadro unvanının daire başkanı, hesap işleri müdürü, malmüdürü, muhasebe müdürü unvanlarında olması önemli değildir. Öte yandan, muhasebe yetkilisinin harcama sürecindeki rolü ilk bakışta belge kontrolü ve ödeme gibi görünmekte ise de, kamu idaresinin muhasebe hizmetini yürütmesi ve yönetim dönemi hesabı verilmesi bakımından harcama sürecinde önemli bir yer işgal etmektedir sayılı Kanun ile Muhasebe Yetkililerinin Eğitimi, Sertifika Verilmesi İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre muhasebe yetkilisinin sorumluluklarını şu başlıklar altında toplayabiliriz: 44 TEMMUZ - AGUSTOS

9 Fehmi BAŞARAN 1-Muhasebe yetkilisinin imza kontrol görev ve sorumluluğu Muhasebe yetkilisi tarafından ödeme aşamasında ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde harcama yetkilisi ile gerçekleştirme görevlisinin imzasının olup olmadığına bakılması gerekir. Belirtilen belgelerin herhangi biri üzerinde imza eksiği varsa, yani görevlilerden sadece birisinin imzası varsa, muhasebe yetkilisinin belge üzerinde imzası bulunan harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisiyle birlikte sorumlu tutulması gerekir. Eğer muhasebe yetkilisi, ödeme emri belgesi üzerinde harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisinin imzaları olmadan ödemeyi yapmışsa tek başına sorumlu tutulması gerekmektedir. 2-Ödemeye esas belgelerin noksanlığı ve maddi hata durumunda sorumluluk Kanun un 61 nci ve Yönetmelik in 29 uncu maddesine göre muhasebe yetkilisinin ödemeye ilişkin belgelerin tamam olup olmadığını ve maddi hata bulunup bulunmadığını kontrol etmekle yükümlü olduğu hükmü yer almaktadır. Genel olarak ödeme emri belgesine bağlanacak belgelerin şekil ve türleri merkezi yönetim kapsamında yer alan idareler için Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği, mahalli idareler için Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliğinde belirlenmiştir. Buna göre muhasebe yetkilileri bu belgelerin eksiksiz olarak ödeme emri belgesi ekine bağlanmasını kontrol etmekle sorumlu olup belgelerin alınan mal veya hizmet yahut yapılan iş bazında miktar veya ara toplam olarak bütçedeki tertiplerine uygunluğunun kontrolünden ve doğruluğundan sorumlu değildir. Öte yandan, Muhasebe Yetkililerinin Eğitimi, Sertifika Verilmesi İle Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre, muhasebe yetkililerinin maddi hataya ilişkin sorumlulukları; bir mali işlemin muhasebeleştirilmesine dayanak teşkil eden karar, onay, sözleşme, hak ediş raporu, bordro, fatura, alındı vb. belgelerde; gelir, alacak, gider ya da borç tutarının tesbit edilmesine esas rakamların hiçbir farklı yoruma yer vermeyecek biçimde, bilerek veya bilmeyerek yanlış seçilmesi, oranların yanlış uygulanması, aritmetik işlemlerin yanlış yapılması ve muhasebeleştirmeye esas toplamların muhasebeleştirme belgesinde ilgili hesaplara noksan veya fazla kaydedilmek suretiyle yapılan yersiz ve fazla alma, verme, ödeme ve gönderilmesiyle sınırlıdır. Teknik nitelikli belgelerde, bu niteliğe ilişkin olarak yapılmış hatalardan bu belgeleri düzenleyen ve onaylayan gerçekleştirme görevlileri sorumlu olup muhasebe yetkililerinin bu belgelere ilişkin sorumlulukları aritmetik işlemlerdeki yanlışlıklarla sınırlıdır. Yukarıdaki ifadeden de anlaşılacağı üzere, maddi hata; bir mali işlemin muhasebeleştirilmesine dayanak teşkil eden belgelerde gelir, alacak, gider ya da borç tutarının tespit edilmesine esas rakamlardaki açık, kolayca görülebilen ve yorum gerektirmeyen hatalardır. Bu şekildeki açık ve kolayca görülebilen ve yorum gerektirmeyen maddi hatalardan muhasebe yetkilisinin, harcama yetkilisi ve gerçekleştirme görevlisiyle birlikte sorumlu tutulması gerekir. 3-Ödemeyi Hak Sahibine Yapma Görevi 5018 sayılı Kanun un 61 nci maddesi ve Muhasebe Yetkililerinin Eğitimi, Sertifika Verilmesi İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 23 ve 29 ncu maddelerinde muhasebe yetkilisinin, usul ve mevzuatına göre tahakkuk ettirilmiş gideri hak sahibine ödemek ve ödeme yaparken hak sahibinin kimliğini kontrol etmekle görevli olduğu yer almaktadır. Bu nedenle, kural olarak ödemenin hak sahibinin kendisine veya kanuni olarak yetkili kişilere yapılması gerekir. Hak sahibi olmayan kişilere ödeme yapılması halinde ortaya çıkan kamu zararından, doğrudan ve tek başına muhasebe yetkilisi sorumludur. 4-Gelir ve Alacakları Tahsil Görevi 5018 sayılı Kanun un 60 ncı maddesinde ilgili mevzuatı çerçevesinde idare gelirlerini tahakkuk ettirmek, gelir ve alacaklarının takip ve tahsil işlemlerini yürütmek mali hizmetler birimlerinin görevleri arasında sayılmıştır. Görüleceği gibi, alacakların izlenmesi görevi muhasebe yetkilisinin değil, idarelerin mali hizmetler birimlerinin görevidir. Yönetmeliğin 32 nci maddesinde, idarelerce ilgili kanunlarına göre tarh ve tahakkuk ettirilerek tahsil edilebilir hale gelmiş kamu gelir ve alacaklarının yükümlüleri ve sorumluları adına ilgili hesaplara kaydedilerek tahsil edilmesinden muhasebe yetkilisinin sorumlu olduğu ifade edilmiştir. Buna göre, alacakların takibi konusunda muhasebe yetkililerinin herhangi bir yetki ve sorumluluğundan bahsetmek mümkün değildir. Ancak tahsil edilebilir safhaya gelmiş olanların tahsil edilmesi sorumluluğu tek başına muhasebe yetkililerine aittir. IV- SONUÇ 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanun u kaldıran 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile mali sistemimize yeni kavramlar, kurumlar ve görevliler girmiştir. Hesap verme sorumluluğu, mali saydamlık, stratejik planlama ve performans esaslı bütçe, tahakkuk esaslı muhasebe, orta vadeli harcama, iç denetim, dış denetim bunların başlıcalarıdır. Yeni Kanunda harcama sürecinde görev alacak kişilerin görev, yetki ve sorumlulukları yeniden belirlenmiş, yetki sorumluluk dengesi yeniden kurulmaya çalışıl- 45 TEMMUZ - AGUSTOS - - EYLUL

10 5018 Sayılı K anunu na Göre K amu İdarelerinin ve Kamu Görevlilerinin Sayıştaya Karşı Sorumlulukları mıştır. Kanun da harcama sürecinde yer alan aktörlerin görev ve yetkileri açıkça düzenlenmesine rağmen, bu görev ve yetkilerden doğan sorumluluğun mahiyeti bu ölçüde sarih düzenlenmemiştir. Konuyla ilgili düzenlemelere bakıldığında olay ve işlem gerçekleşmeden sorumlusunun belirlenmesi mümkün değildir. Bilindiği üzere, kamu kaynaklarının belirlenen amaçlar doğrultusunda ve yasal düzenlemelere uygun olarak etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak kullanılmasında, ilgili kurum veya kuruluşun örgütsel hiyerarşisi ile ilgisi bulunmayan ve ondan bağımsız kişi veya kurumlarca yapılan dış denetimin önemi çok büyüktür. Bu anlayış ışığında Kanun un dış denetim başlıklı 68 nci maddesi, dış denetimi, yani Sayıştay denetimini düzenlemektedir. Bu maddede, Sayıştay tarafından yapılacak harcama sonrası dış denetimin amacının, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde yönetimin mali faaliyet, karar ve işlemlerinin kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenerek sonuçlarının TBMM ye raporlanması olduğu ifade edilmiş; dış denetimin mali denetim, hukuka uygunluk denetimi ve performans denetimi suretiyle gerçekleştirileceği belirtilerek, TBMM ye sunulacak dış denetim genel değerlendirme raporunun nasıl hazırlanacağı düzenlenmiştir. Bunun yanında dış denetim ve hesapların hükme bağlanmasına ilişkin diğer hususların ilgili kanunda düzenleneceği belirtilmiştir. İlgili kanun olan yeni Sayıştay Kanunu ise henüz çıkarılamamıştır. Bilindiği üzere, halen yürürlükte bulunan 832 sayılı Sayıştay Kanunu, zaman içerisinde bazı değişiklikler yapılmasına rağmen 1050 sayılı Kanun hükümleri esas alınarak hazırlanmıştır. Dolayısıyla sorumluluk halleri ve sorumlular da bu Kanun muvacehesinde düzenlenmiştir. Bu nedenle, Sayıştayın görev ve fonksiyonlarının, 5018 sayılı Kanun ile çerçevesi yeniden çizilen yeni kamu mali yönetim sistemine uygun bir şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Bu düzenleme bugüne kadar yapılamamıştır. Bu durum ise Sayıştayın 5018 sayılı Kanun la kendisine verilen rol ve görevleri yerine getirmesini zorlaştırmaktadır. Bu bakımdan, özellikle kamu idareleri ve kamu görevlilerinin Sayıştaya karşı olan yükümlülük ve sorumluluklarının belirlenmesi, Kanun un getirdiği yeni yetki ve sorumluluk anlayışının ışığında Sayıştay Genel Kurulu nun aldığı karar çerçevesinde yapılmaya çalışılmaktadır. YARARLANILAN KAYNAKLAR Kitap ve Makaleler: ÇOLAK,H.Bayram, Son Değişiklikleriyle Birlikte Konu Anlatımlı 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Ankara MALİYE BAKANLIĞI, Ulusal ve Uluslararası Çalışmalar Işığında Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Şubat 2004 Ankara. BAYAR,Doğan, Mali Sorumluluk Nedir?, Mali Hukuk, sayı 138, Kasım-Aralık ÖZBARAN,M.Hakan, Kamu Mali Yönetimindeki Gelişmeler Paralelinde Sayıştay Denetimi Mali Kılavuz, sayı 7, Ocak-Mart KÖSE, Dr.H.Ömer, Yüksek Denetimde Çağdaş Gelişmeler ve Sayıştay ın Konumu, Sayıştay Dergisi, Nisan-Mayıs (Özel Sayı) KÖSE,Ömer, Memurların Mali Sorumluluğunun 5018 Sayılı Kanun Açısından Değerlendirilmesi,Mali Hukuk, sayı 142, Temmuz-Ağustos OZANSOY,Ahmet, 5018 Sayılı Kanun un Tutarlılık Sorunları Üzerine, Mali Kılavuz, sayı 44, Nisan-Haziran KAYA,Osman, Kamu Mali Yönetiminde sorumluluk ve sorumluluk Halleri,Mali Hukuk (5018 Özel Sayısı), sayı 121, Ocak- Şubat GÖZLER,Kemal;İdare Hukuku,Bursa GÖZÜBÜYÜK,A.Şeref;Türkiye nin İdari Yapısı, Ankara Kanunlar: 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu (Mülga) 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 5393 sayılı Belediye Kanunu Yönetmelikler: Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Kamu İdarelerinin Kesin Hesaplarının Düzenlenmesine İlişkin Usul Esaslar Hakkında Yönetmelik İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği Muhasebe Yetkililerinin Eğitimi,Sertifika Verilmesi İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik DPT, Kamu Kuruluşları İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, Mayıs 2003 Ankara. Kararlar: Sayıştay Genel Kurulu nun tarih ve5189/1 Sayılı Kararı Raporlar: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması ve Mali Saydamlık Özel İhtisas Komisyonu Raporu 46 TEMMUZ - AGUSTOS