Prof. Dr. Bilgehan Ögel

Transkript

1 ODTULU

2

3 ODTULU Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mezunlarla İletişim Dergisi Temmuz 2012 Sayı 49 ISSN: ODTÜ Adına Sahibi Prof. Dr. Ahmet Acar Yazı İşleri Müdürü Prof. Dr. Bilgehan Ögel Yayın Kurulu Prof. Dr. Bilgehan Ögel Dr. Aydın Tiryaki Serpil Savaş Nihal Gerçek Reklam Sorumlusu Nihal Gerçek Yazışma Adresi Mezunlarla İletişim Müdürlüğü ODTÜ Rektörlük 1. Kat Ankara Tel: (0312) Faks: (0312) e-posta: Grafik Tasarım: Gürkan Akbaş Yayına Hazırlayan - Baskı Elma Teknik Basım Matbaacılık Çatal Sokak 11/A Maltepe 06570, Ankara Tel: (0312) Faks: (0312) e-posta: elma@elmateknikbasim.com Basım Tarihi: 30 Temmuz 2012 ODTÜLÜ Dergisi, ODTÜ Kariyer Planlama Merkezi nin mali desteği ile yılda iki kez yayınlanmaktadır. Editörden editörden Prof. Dr. Bilgehan Ögel bogel@metu.edu.tr Sevgili ODTÜlüler ve ODTÜ Dostları, Ocak sayımızın çıktığı günden bu yana Üniversitemiz yine başarılı bir dönemi geride bıraktı. Son yıl içinde ülkemizde ve yurtdışında belki de en çok ses getiren başarı, ODTÜ nün, Mart 2012 de ilan edilen Times Higher Education Top 100 World Universities by Reputation listesine girmesi oldu. Times Higher Education ın yaklaşık 150 ülkeden seçtiği başarılı akademisyenin değerlendirmesine dayanan bu sonuçla ODTÜ, hem eğitim hem araştırma alanında mükemmel olarak tanımlanan 100 dünya üniversitesi içinde yer aldı. Dünyanın sadece 19 ülkesinin temsil edildiği bu listeye Türkiye den sadece ODTÜ girdi. Bu üstün başarı tüm öğrenci, öğretim üyesi ve mezunlarımıza aittir. Bu sayımızda gıda sektörünü ele alıyoruz. Türkiye açısından büyük önemi olan bu sektörde, öncü kurumların başarılı ODTÜ mezunu yöneticileri ile birer söyleşi yaptık ve sektördeki gelişmeleri sizlere aktarmaya çalıştık. Soyadına göre alfabetik olarak röportajlarını sunduğumuz ETİ Gıda Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Etkin Binbaşıoğlu (IE 75), Yıldız Holding Yatırımlar ve İş Geliştirme Grubu Başkanı Zeki Sözen (ChE 79), TAMEK İcradan Sorumlu Başkan Yardımcısı Serdar Özakar (ME 81), TAT Gıda Grubu ve SEK Süt İşletmesi Grup Yöneticisi Murat Hocalar (FdE 85), Altıparmak Gıda Yönetim Kurulu Başkanı Özen Altıparmak (MAN 77) ile yapılan söyleşileri bu sayımızda okuyabilirsiniz. Türkiye ve Dünya açısından kritik konuları masaya yatırdığımız yazı dizimiz DOSYA ya devam ediyoruz. Bu bölümde, gıda ve gıda güvenliği konusunu işledik. Son yıllarda çok tartışılan GDO lu gıdalar, hibrid tohumlar, zirai ilaçlar, topraksız tarım gibi konuları tartıştık. Bir araştırma raporunda, Dünya yı en çok kirlettiği söylenen 12 kimyasaldan 9 unun zirai ilaçlarda kullanılan hammaddeler olması, durumun ciddiyetini sanırım net biçimde ortaya koyuyor. Bu konuları ODTÜ öğretim üyeleri ve Antalya bölgesinde sera ve tohumculuk konusunda Türkiye nin önde gelen şirketlerinin yöneticileri ile konuştuk. Antalya bölgesindeki seralar sadece Türkiye yi değil, ihracat rakamlarına baktığımızda tüm Dünyayı doyurmaya aday. Tahmin edebileceğiniz gibi bu şirketlerin yöneticilerinin büyük çoğunluğu da ODTÜ mezunu. Söyleşileri ilgi ile okuyacağınızı umuyoruz. Okuyucularımızdan olumlu görüşler alan ODTÜ Güzeldir fotoğraf köşemizde bir sürprizimiz var. Bu sayımızda, ODTÜ araştırma ortamında çekilmiş, estetik elektron mikroskop fotoğraflarına yer veriyoruz. Bilimsel fotoğrafların da çok estetik olabileceğini vurgulamak istedik. Bu sayıda başlığımızı biraz değiştirdik! Bilim Güzeldir. ODTÜ de yürütülen bazı araştırma başlıklarını da sizlerle paylaşmak istiyoruz, Bebelerden Bilime Katkı projesi ile Yrd. Doç. Dr. Annette Hohenberger, Karayolları Genel Müdürlüğü Köprü Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi yazısı ile Y.Doç. Dr. Ferhat Akgül, ODTÜ/Teknokent Membran Arıtma Tesisi projesi ile Prof. Dr. Celal Gökçay, ve araştırma konularını bizlerle paylaşıyor. İlgi ile okuyacağınızı düşünüyoruz. Yöneticilik görevine rağmen bizi kırmayan Ali Uzay Peker Hocamıza da teşekkür etmek istiyorum: İstanbul da Su ve Meydan Çeşmesi başlıklı yazısını bizler için yazdı. ODTÜLÜ deki bazı yazılara ODTÜ TV ve YouTube ODTÜ kanalındaki videoların QR kodlarını ekleyerek dergimize yeni bir görsel içerik kazandırdık. Bu sayımıza katkıda bulunan tüm öğretim üyelerimize, mezunlarımıza; dergimizin yayına hazırlanmasında emeği geçen Aylin Turgut Ecevit e, öğrencimiz Mert Yenidemirci ye teşekkür ediyor, 49. sayımızı da keyifle okumanız dileği ile sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Temmuz 2012 Sayı 49 1

4 içindekiler Temmuz 2012 Sayı 49 ODTÜ nün 56. Kuruluş Yıldönümü Kutlandı 4 11 ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu nde ODTÜ GÜNÜ Bebeklerden Bilime Katkı İstanbul da Su ve Meydan Çeşmesi İnşaat Mühendisliği Bölümü nde Yerli Yapım Deprem Simülatörü ODTÜ de Elektriğini Üreten Bina: Ayaslı Araştırma Merkezi Avrupa nın Profesyonel Mühendis Adayları Ankara da Buluştu Karayolları Genel Müdürlüğü Köprü Yönetim Sisteminin (KYS) Geliştirilmesi Projesi CERN Bilimi Hızlandırıyoruz Sergisi Akademik Gelişim Programı İlk Uygulaması Tamamlandı ODTÜ Teknokent Membran Arıtma Tesisi: Siber Güvenlikte ODTÜ Enformatik Enstitüsü NATO İşbirliği Bilim Güzeldir Makina Tasarım ve İmalat İkinci Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 13. Yılında ODTÜ Sanat Festivali Karikatür Nail Eren 2 Temmuz 2012 Sayı 49

5 söyleşi Etkin Binbaşıoğlu ETİ Murat Hocalar TAT GIDA, SEK SÜT Serdar Özakar TAMEK Zeki Sözen YILDIZ HOLDİNG Orta Doğu Teknik Üniversitesi nde Lisansüstü Eğitimde 50 Yıl Fizik Bölümü nde disiplinlerarası bir araştırma alanı: FOTONİK Öğretim Üyelerimizin Ulusal ve Uluslararası Başarıları Topluluklardan Haberler Öğrencilerimize Sağlanan Burs ve Yardımlar Kitaplık Dosya: GIDA Genetiği Değiştirilmiş Olarak Adlandırdığımız Gıdalar Nedir? Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Türkiye de Son Durum Biyolojik Bilimler Bölümü nden Doç. Dr. Sertaç Önde ile GDO, Zirai İlaç ve Tohumu Konuştuk Karikatür Nail Eren Antalya da Tarım Sektöründe ODTÜlüler Okan Yurdakul Ayer Tarım Hasan Şirin Agrotalya Hasan Ünal Grow Fide Aslında biz bir şey yapmıyoruz, ne yapıyorsa arılar yapıyor Özen Altıparmak Balparmak Gündemde Yine Süt Var! Temmuz 2012 Sayı 49 3

6 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ ODTÜ NÜN 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ KUTLANDI ODTÜ GÜNÜ; 25 Mayıs 2012 Cuma günü, Kültür ve Kongre Merkezi (KKM) nde düzenlenen bir törenle kutlandı. Törende, Dr. Aydın Tiryaki tarafından hazırlanan ODTÜ den Başarı Haberleri başlıklı görsel sunum ile Rektör Prof. Dr. Ahmet Acar ın açılış konuşması ardından, Üstün Hizmet ve Takdir Ödülleri sahiplerine sunuldu. Aynı gün öğleden sonra yapılan ikinci bölümde ise Turan Baskan Hizmet ve Teşvik Ödülü almaya hak kazanan Üniversitemiz idari personeline ödülleri verildi. Açılış konuşmasında; son yıllarda, yılda ortalama 12 projemizin AB çerçeve programlarından desteklendiğini, 2012 yılının sadece ilk dört ayında ise 11 projemizin çerçeve programlarından desteklendiğini ifade eden Rektör Prof. Dr. Acar; 2009 yılında başlatılan ODTÜ Yenilenebilir Enerji, Ekosistemler ve Sürdürülebilirlik Araştırma Platformu (YESAP) girişimi kapsamında da geçtiğimiz yıl içinde yeni bir adım daha atıldığını belirterek; DPT desteği ile 2009 yılında kurulan ODTÜ Güneş Enerjisi Araştırmaları Merkezi (GÜNAM) ve 2011 de kurulan ODTÜ Rüzgar Enerjisi Teknolojileri Araştırma ve Uygulama Merkezi (RÜZGEM) den sonra, 2012 yılında Kalkınma Bakanlığından alınan destekle ODTÜ Deniz Ekosistemleri ve İklim Araştırmaları Merkezi (DEKOSİM) in bir mükemmeliyet merkezi olarak kurulduğunu sözlerine ekledi. Konuşmasında Üniversitemizin, inovasyon, teknoloji geliştirme ve sanayi ile Ar-Ge işbirliği projelerinin önemli bir kısmının ODTÜ Teknokent ortamında yürüdüğünü aktaran Prof. Dr. Ahmet Acar; çok sayıda yeni teknokentin kurulmasına rağmen ODTÜ Teknokent in, Ar-Ge firmalarınca daha da çok talep edilen bir çekim merkezi haline geldiğini, Teknokent firmaları ile akademik birimlerimiz arasında artan işbirliğinin, firmalara sağladığımız yüksek katma değerli hizmetlerin ve iyi işleyen altyapının, ODTÜ Teknokent in cazibesini daha da artırdığını ve Ar-Ge kuruluşlarının hızla artan talebini kısmen karşılamak üzere yaptırılan m 2 lik Titanium binasının 2012 yılı başında hizmete girdiğini belirtti. Son yıl içinde başlayan yeni programlarla Teknokent firmalarının yurtdışına açılmasına, Teknokent firmalarıyla Üniversitemiz arasındaki araştırma 4 Temmuz 2012 Sayı 49

7 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ işbirliğinin yoğunlaşmasına, ODTÜ öğretim üyelerinin araştırma bulgularının patentlenmesine ve patentlerin lisanslanmasına ağırlık verildiğini ifade eden Prof. Acar; ODTÜ Teknokent bünyesinde yürütülen inovasyon ve girişimcilik destek programlarını tek bir çatı altında birleştirmek ve geliştirmek amacıyla, Nisan 2012 de başlatılan TeknoJumpp Girişimcilik ve İnovasyon Destek Programı yla önümüzdeki dönemde teknogirişimciliğe çok daha etkili hizmet vermenin hedeflendiğini vurguladı. Prof. Acar, konuşmasında; Üniversitemizin başarılarının geçtiğimiz yıl içinde bir dizi uluslararası kuruluş tarafından da tescil edildiğini belirterek; Son yıl içinde ülkemizde ve yurtdışında belki de en çok ses getiren sonucun, ODTÜ nün Mart 2012 de ilan edilen Times Higher Education Top 100 World Universities by Reputation listesine girmesi olduğunu bildirdi ve ODTÜ olarak son yıl içinde diğer uluslararası değerlendirmelerde de gurur verici sonuçlar aldık. Webometrics ve Leiden listelerinde ülkemizi en üst sırada temsil etmeyi sürdürdük ve bu sıralamalardaki yükselişimiz son yılda da devam etti. QS 2011 sıralamasında, mühendislik ve temel bilimler alanlarında; URAP 2011 sıralamasında mühendislik, temel bilimler ve sosyal bilimler alanlarında ülkemizde en iyi sonuçları alan üniversite yine ODTÜ oldu. İlk kez 2010 yılında girdiğimiz Times Higher Education Top World Universities listesinde, 2011 yılında da yer aldık. Times Higher Education Top World Universities sıralamalarında Üniversitemizin aldığı Eğitim-Öğretim puanının, dünyanın ilk 150 üniversitesinin aldığı puanlara eşit olduğunu özellikle belirtmek isterim. dedi. Prof. Acar; son ay içinde de, çok prestijli yeni bir ödülü kazandığımıza değinerek; ODTÜ nün, 1955 yılından beri verilmekte olan Red Dot Design Awards ın 2011 yılı sonuçlarıyla, Amerika ve Avrupa kıtalarındaki en başarılı 15 tasarım okulu listesine girdiğini belirtti ve bilime ve topluma verdiğimiz hizmetler ve aldığımız başarılı sonuçlarla uluslararası tanınırlığımızı pekiştiren mensup ve öğrencilerimizi kutlayarak, yeni başarılara örnek olacakları için de kendilerine ayrıca teşekkür etti. Konuşmasında ayrıca yetenek, tutku ve çok çalışmanın başarılı sonuçlara erişmek için yeterli olmayabileceğinden söz eden Prof. Acar sözlerini; Biliyoruz ki sıradışı insanlar ancak başarıyı destekleyen kurumlarda ve toplumlarda yetişirler; üstün nitelikli insanlar, ancak uygun ortamlarda, kültürel iklimlerde ortaya çıkabilirler. Üs- izleyin Temmuz 2012 Sayı 49 5

8 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ tün nitelikli insanlarımızı öğrencilerimizi, akademik ve idari personelimizi ODTÜ ye getiren ve her yıl artan başarılarla Üniversitemizi ileriye taşımalarını sağlayan gücümüz, ODTÜ nün kendine özgü ortamıdır. ODTÜ Ortamı, nitelikli insangücümüzün; üniversitemize bağlılığımızın; sorumluluk duygumuzun; sorgulama ve daha iyi yi arama anlayışımızın; rasyonel düşünceyi, etik değerleri, liyakatı ve hizmet etmeyi öne çıkaran kurumsal değerlerimizin kendine has bir bileşimidir. ODTÜ Ortamı nın bu özellikleri korunduğu ve geliştiği sürece başarılarımız hep sürecek; ODTÜ, gurur duyduğumuz sıradışı insanlarımızı yetiştirmeye devam edecektir. şeklinde sürdürdü. Konuşmasında, son yıllarda yükseköğretim ve araştırma alanında ülkemizde ve tüm dünyada yaşanan köklü değişikliklerin Üniversitemizi de etkilediğini vurgulayan Rektör Prof. Acar, hızla atılan uluslararasılaşma adımları ile birlikte, yükseköğretim ve araştırma alanlarında rekabet ve işbirliği arayışlarındaki yoğunluğun açık şekilde hissedildiğini kaydetti. Ülkemizde de, son yıllarda kurulan yeni üniversiteler ve hızla artan kontenjanlarla arz talep dengesinin tersine döndüğünü; yurtiçinde de öğrenci, öğretim üyesi, nitelikli idari personel ve araştırma fonları için rekabetin çok arttığını sözlerine ekleyen Prof. Acar; Öğretim üyesi açığı ve kalite sorunu, üniversitelerimizin uluslararası rekabetinin önündeki en belirgin engeller olarak gözükmektedir. Öğrencilerin disiplinlere göre talebindeki kaymalar, üniversitelerde yaşanan kaynak ve yönetim sorunları, yükseköğretim sistemimizde ciddi önlemlerin alınmasını gerektirmektedir. dedi. Konuşmasına devamla, tüm bu gelişmelerin Üniversitemiz üzerindeki kaçınılmaz yansımalarının yanı sıra, özellikle ilgilenilmesi gereken konunun yükseköğretim sistemimizi yeniden yapılandırma çalışmaları olduğunu söyleyen Prof. Dr. Acar; yeniden yapılandırma çalışmaları ile 2547 sayılı yasanın değiştirilmesinin amaçlandığını, bu çalışmaların yükseköğretim sistemimizin tıkandığı noktalara odaklanarak yüzeysel ve içerikten daha çok şekil e yönelik düzenlemeler halinde kalabileceğini belirterek sözlerini şöyle sürdürdü: Oysa gerekli olan, yükseköğretim sistemimizdeki derin kalite sorunlarının özüne inebilecek, uluslararası düzeyde rekabet edebilecek üniversitelerin önünü açacak ve hatta bu nitelikteki üniversitelerimizin sayısını artıracak yeni bir anlayışın, yeni bir vizyonun getirilmesidir. Rektör Prof. Dr. Ahmet Acar, konuşmasının son bölümünde; üniversitemizin, toplumumuzun geleceğine yön verecek genç nesilleri en iyi şekilde yetiştirme, yeni bilginin ve teknolojilerin yaratılmasında küresel düzeyde katkı sağlama ve bilgi birikimini toplumun gelişmesi için doğrudan kullanma sorumluluklarını yüklendiğini kaydederek; Bu misyonumuz, bize ülkemizde laikliği, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve temel özgürlükleri destekleme; kadın-erkek eşitliği gibi çağdaş, evrensel demokratik 6 Temmuz 2012 Sayı 49

9 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ değerleri savunma görevini de vermektedir. Bu çerçevede, bilime ve ülkemizin sosyal, kültürel, ekonomik gelişmesine verdikleri katkılar ile öne çıkan ve örnek olan insanların başarılarını takdir etmek ve desteklemek bizim için büyük bir mutluluk kaynağı olmaktadır. Senatomuzun, bilim, teknoloji ve sanat alanında ulusal ve uluslararası başarıya ulaşmış ve toplumumuzun gelişmesine ve çağdaşlaşmasına olağandışı katkılarda bulunmuş insanlara verdiği ODTÜ Ödülleri, bu değerli insanların sıradışı hizmetlerini desteklemek ve kamuoyuna duyurmak amacını gütmektedir. dedi. ODTÜ Üstün Hizmet Ödülü, Üniversite Senatosu nca, Türkiye de Prehistorya alanının kurumsal ve bilimsel gelişmesine yaptığı katkılar, bu alanın üniversitelerimizin yerleşik müfredatı içinde yer almasına neden olan öncü çalışmaları; özellikle Çayönü ve Karatepe antik kentleri üzerine uluslararası özgün çalışmaları ile Prehistorya alanının gelişmesine verdiği katkı; Karatepe Arslantaş Milli Parkı nın Türkiye nin ilk açık hava müzesi konumunda düzenlenmesinin sağlanmasına ve bu yörede etkili sosyal sorumluluk projelerinin gerçekleştirilmesine yaptığı öncülük; ODTÜ Keban Bölgesi Tarihi Eserleri Kurtarma ve Değerlendirme Projesi kapsamında yürüttüğü çalışmalar ve arkeoloji çalışmalarının ayrılmaz parçasını oluşturan çağdaş arkeometri yöntemlerinin ülkemizde de başlatılmasına yol açan büyük katkıları; ülkemizde çok sayıda genç akademisyenin yetişmesinde üstlendiği önderlik ve ilham kaynağı olan kişiliği nedeni ile Prof. Dr. Halet Çambel e ve basın fotoğrafçısı ve savaş muhabiri olarak kan ve gözyaşının hüküm sürdüğü dünyanın Bu misyonumuz, bize ülkemizde laikliği, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve temel özgürlükleri destekleme; kadınerkek eşitliği gibi çağdaş, evrensel demokratik değerleri savunma görevini de vermektedir. çeşitli bölgelerinde kendine has üslubu ile gerçekleştirdiği başarılı çalışmaları; bu çalışmalarda profesyonel kimliğini insancıl tutumu ile birleştirerek medya sektöründe örnek olan davranışı; sektörde referans alınan haber ve belgesel programlarıyla eriştiği kalite düzeyi; Türkiye nin ilk yerli bilgi ve belge kanalı olan İZ TV yi uluslararası tanınırlığa ulaştıran yöneticilik ve yapımcılık başarısı ile ülkemizin tarih, doğa ve kültür değerlerini tanımamızda ve tanıtmamızda yarattığı fark ile kültürel ve düşün yaşamımıza sağladığı değerli katkılar nedeniyle Coşkun Aral a verildi. Üniversitemiz mezunlarından Ferit Akın, 80 li yıllarda ülkemizde yurtdışı lisans ile kurulan ilk BOPP plastik ambalaj filmi hattı üretiminde kullanılan ve tekellerin elinde olan kimyasal katkı malzemeleri yerine geliştirdiği yenilikçi alternatiflerle firmasını dünya pazarlarında söz sahibi yapmasındaki başarısı; sonraki yıllarda bu alanda yurtdışında örnek olan çalışmaları; eğitimi destekleyen çok yönlü gayretleri ve bu katkılarını kurumsallaştırmak için kurduğu Tarık Somer Eğitim Vakfı ile İzmir Buca ilçesinde kendi adıyla kurduğu ilköğretim okulu nedeni ile ODTÜ Takdir Ödülü almaya layık görüldü. Yine Üniversitemiz mezunlarından Tuna Aksel e, 1973 yılından bu yana çalışmakta olduğu ve şu anda en üst düzey yöneticiliğini üstlendiği şirketin yurtiçinde ve yurtdışındaki başarılarında oynadığı liderlik rolü ile sektörünün gelişmesine katkıları; genç insanların iş dünyasında mesleki gelişimlerini destekleyen yaklaşımı ve çalışmaları; üyesi olduğu ODTÜ Mezunlar Derneği, Ankara Fen Lisesi Mezunlar Derneği, Ankara Fen Lisesi Vakfı ve Deniz Temiz Derneği gibi sivil toplum örgütlerinin faaliyetlerine katılımı ve burs fonlarına yaptığı yardımlar; ülkemizde çevreye duyarlılık bilincinin oluşturulması için yöneticiliğini yaptığı firmanın sektöründe ilk karbon ayak izi ölçümünü yapan ve BM Küresel İlkeler Sözleşmesi ni ilk imzalayan firma olmasını sağlayan çalışmaları nedeni ile ODTÜ Takdir Ödülü verildi. Üniversitemizden mezun olmuş Levent Ucuzal, ODTÜ Teknokent te kurduğu ve yöneticisi olduğu şirketiyle iş yaşamında ulaştığı başarı düzeyi; ODTÜ ye karşı sorumluluk anlayışı içerisinde kurmuş olduğu ODTÜ SAS Su Altı Sporları Topluluğu bünyesinde onlarca yurtiçi ve yurtdışı şampiyonluk kazanmış sporcunun yetişmesindeki aktif ve kilit rolü; engelli öğrenciler dahil olmak üzere her yıl yüzlerce öğrenciye şahsen zaman ayırarak verdiği eğitimler; ODTÜ sporcularının milli takımda yer almalarında ve Dünya Rekorları kırmalarındaki katkıları; yurtiçi ve yurtdışı federasyon ve konfederasyonlarda yüklendiği üst düzey görevlerdeki başarısı; ODTÜ yü ve ODTÜlü olmayı gerek iş hayatında, gerekse spor yöneticiliğinde onur ve başarıyla temsil Temmuz 2012 Sayı 49 7

10 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ eden çalışmaları nedeni ile ODTÜ Takdir Ödülü ne layık görüldü. Törenin öğleden sonra yapılan ikinci bölümünde ise Turan Baskan Hizmet ve Teşvik Ödülü almaya hak kazanan Üniversitemiz idari personeline ödülleri verildi. Bu yıl Turan Baskan Hizmet Ödülü; Ebru Özdemir Arslan, Doğan Canatan, Işıl Demir, Fatma Leyla Ersun ve Cafer Kaya ya, Turan Baskan Teşvik Ödülü ise; Mevlut Aksu, Veysel Ceylan, Aysel Karabiber, Yakup Pullu ve Hasan Ulusoy a verildi. Ayrıca törende üniversitemize hizmet vererek emekli olan akademik ve idari personelimize hizmet plaketleri ile ODTÜ de 40, 35, 30, 25, 20 hizmet yılını dolduran mensuplarımıza hizmet belgeleri takdim edildi. Prof. Dr. Halet Çambel (ODTÜ Üstün Hizmet Ödülü) Prof. Dr. Halet Çambel 26 Ağustos 1916 tarihinde Berlin de doğdu. Arnavutköy Amerikan Kız Koleji nde orta öğrenimini tamamladıktan sonra, önce İstanbul Üniversitesi nde daha sonra Paris Sorbonne da yüksek öğrenimine devam etti. Türkiye ye döndükten sonra İstanbul Üniversitesi nde doktorasını tamamlayıp aynı fakültede akademik hayatını sürdürdü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi nin prestijli Prehistorya Anabilim Dalı nı kuran Çambel, 1960 larda Chicago Üniversitesi, Oriental Institute hocalarından Robert Braidwood ile beraber oluşturdukları Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Karma Araştırma Projesi kapsamında Diyarbakır yakınlarında bulunan Çayönü Höyük kazıları ile Neolitik dönemde göçebelikten yerleşik düzene, avcılık ve toplayıcılıktan üreticiliğe geçişin araştırılması konulu Türkiye nin ilk disiplinlerarası projesine imza attı. Halet Çambel, 1960 larda Orta Doğu Teknik Üniversitesi nin himayesinde başlatılan ünlü Keban Projesi nin mimarlarından birisidir yılları arasında Devlet Planlama Teşkilatı na, Çukurova bölgesinin organize tarım, sanayi ve turizme açılmasından önce bölgenin kültürel varlıklarının korunabilmesi için tüm kıyı şeridi boyunca ve Adana tarihi kent merkezinde kültür envanteri çalışmasını yürütüp kapsamlı bir rapor olarak sunan Halet Çambel, Ceyhan nehri kıyısında yer alan çift dilli yazıtı ve onlarca kabartmaları ile tanınan M.Ö.7. yüzyıla tarihlenen Karatepe-Arslantaş (Azatiwataya) kalesinin kazısına önce genç bir arkeolog olarak katıldı ve Türkiye de Milli Park içinde yer alan ilk Açık Hava Müzesini kurdu. Aynı zamanda, yöre halkının eğitimine katkıda bulunup bölgeye has kilim dokumacılığını canlandırarak sadece geçmişi korumakla kalmayıp günümüz insanına da yol göstermeyi başardı yılında Hollanda Prens Claus Kraliyet Ödülü nü alan Halet Çambel e, 2005 yılında Boğaziçi Üniversitesi tarafından Anadolu Arkeolojisine yaptığı katkılardan dolayı fahri doktora unvanı verildi yılında, Anadolu Halk Bilimleri ve Kültür Derneği tarafından, ömür boyu yürüttüğü çalışmaları nedeniyle Özgür İnsan Ödülü, 2010 yılında ise T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2010 Yılı Kültür-Sanat Büyük Ödülü verildi. Coşkun Aral (ODTÜ Üstün Hizmet Ödülü) Coşkun Aral 1 Mayıs 1956 tarihinde Siirt te doğdu. Sırasıyla, 14 Eylül İlkokulu, Oruç Gazi Ortaokulu ve Mecidiyeköy Lisesi nde eğitimini tamamladı. Basın fotoğrafçılığı mesleğine 1974 yılında Günaydın ve Gün gazetelerinde başladı, 1976 yılında Ekonomi ve Politika gazetesinde devam etti yılındaki 1 Mayıs olaylarında çektiği fotoğraflarla ilk kez Sipa Press Ajansı yoluyla adını dünya basınında duyurdu. Bu olaya ilişkin fotoğraflarıyla Time, Newsweek dergilerinde yer aldı. Bunu izleyen yıllarda Sipa Ajansı nın Türkiye muhabirliğini üstlendi ve Türk basınında da, Türk Haberler Ajansı, Milliyet, Hürriyet gazetelerinde serbest olarak çalıştı yılında ilk defa Sipa Press Ajansı adına Türkiye dışında görev aldı. Polonya da ünlü Gdansk Grevi, İran, Irak olaylarına ilişkin çalışmalarıyla uluslararası platformda adını duyurmaya başladı. 12 Eylül darbesini daha önce yaptığı arşiv çalışmalarıyla ünlü Newsweek, 8 Temmuz 2012 Sayı 49

11 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ L Express dergilerinin kapaklarında ve yüzlerce uluslararası dergi sayfalarında yansıttı. 14 Ekim 1980 günü kaçırılan bir uçakta dünyada ilk kez hava korsanlarıyla bir röportaj gerçekleştirerek, Türk ve dünya basınında adından söz ettirdi. Aynı olayla Türkiye ve dünyanın çeşitli ülkelerinde ödüller aldı yılından itibaren sürekli olarak Lübnan, İran, Irak, Afganistan, Kuzey İrlanda, Çad ve Uzakdoğu da meydana gelen savaşları görüntüledi. Halen, Time, Newsweek, Paris-Match, Stern, Epoca gibi dergiler adına fotoğrafçı olarak mesleğine devam etmektedir yılında aralarında National Geographic in ünlü fotoğrafçısı Reza ve Yan Morvan ın da bulunduğu dört savaş fotoğrafçısı ile birlikte hazırladığı Galile de Barış adlı savaş fotoğraf albümü Edition de Minuit tarafından yayınlandı. Lübnan savaşını konu alan bu kitap, daha sonra Almanya ve Cezayir de basıldı. Yine New York ta Pantheon yayınevi tarafından son dönemin en iyi 31 savaş fotoğrafçısını içeren War Torn kitabında yer aldı yılında Türkiye: Bin Millik Büyük Serüven adlı macera fotoğraf albümü yayınlandı yılında Amerika Birleşik Devletlerinde Fielding Wordwide Yayınevi tarafından biri Savaş Tehlikeli Işık, diğeri Dünyanın En Tehlikeli Yerleri adlı iki kitabı yayınlandı yılında fotoğrafçılığa ilaveten, Türkiye de 32. Gün adına başlattığı savaş muhabirliğini de asıl mesleği ile birlikte sürdürmektedir. Yapım ve yönetimini üstlendiği Haberci programı Türkiye nin yanı sıra uluslararası TV kanallarında da yayınlanmaktadır. Coşkun Aral, Türkiye nin ilk bilgi ve belge kanalı İZ TV nin genel yayın yönetmenliğini yapmaktadır ve 2009 yıllarında Avrupa da verilen Hot Bird TV Ödülleri nden mansiyon alan İz TV, 2007 de belgesel dalında Hot Bird TV Ödülüne layık görüldü. Coşkun Aral dünyanın değişik bölgelerinde bağımsız belgeseller çekmeye devam etmektedir. Ferit Akın (ODTÜ Takdir Ödülü) Ferit Akın, 6 Haziran 1943 tarihinde Ankara da doğdu. İlköğrenimini 1956 yılında İzmir Necatibey İlkokulu nda, orta öğrenimini 1961 yılında İzmir Özel Türk Koleji nde tamamladı. Aynı yıl ODTÜ de üniversite eğitimine başladı. Kimya Mühendisliği Bölümü nden 1966 yılında mezun oldu. Meslek yaşamına mezun olduğu bölümde Prof. Dr. Ernst Weingertner in asistanı olarak başladı. Yüksek lisans çalışmalarını tamamladıktan sonra, sanayi yaşamına Mart 1970 te Petkim A.Ş.-Yarımca tesislerinde proje mühendisi olarak adım attı döneminde İzmit te Bemis A.Ş. de Proje ve Teknik Hizmetler Müdürlüğü, Lassa A.Ş. de Proje Müdürlüğü ve Kalite Güvence Müdürlüğü, İstanbul da Bimaş A.Ş. de ve Kromsan A.Ş. de Proje Müdürlüğü görevlerinde bulundu yılı başında ülkemizdeki ilk BOPP plastik ambalaj tesisinin PO- LINAS A.Ş tarafından Manisa da kurulmasının ardından Proje Müdürlüğü görevini üstlendi. Üretimin ilk aylarında inisiyatif alarak lisansör Japon TOYOBO firmasının üretim know how parametrelerinde, hammadde kaynakları ve formülasyonlarında köklü değişiklikler yaptı. Bu çalışmalar sonucu ürün kalitesi, maliyetler ve üretim randımanında sağlanan sıçramalarla POLINAS kısa sürede dünya pazarlarında rekabet gücüne ulaştı. İkinci hattın öz kaynaklarla kurulabileceğini alınan sonuçlar, ön proje ve fizibilite çalışmalarıyla kanıtlayarak üst yönetimin yatırım onayını sağladı. Aynı dönemde POLİNAS ın yurtdışına ilk ve tek BOPP üretim know-how ı satışını da gerçekleştirdi. Ferit Akın Mart 1988 de Plaskim Limited Şirketini kurarak serbest çalışma yaşamına başladı yılı başından itibaren aldığı teklifler ile Yunanistan, Brezilya, Mısır, İspanya, Pakistan, Meksika, Portekiz, Kore, Çin, Rusya ve İran da 10 u aşkın firma için danışmanlık yaptı. BOPP proje ve start-up hizmetleri, üretim know-how ı, sorun çözme ve teknik eğitimi kapsayan mühendislik hizmetlerini 2004 yılı sonuna kadar sürdürdü. Plastik sanayinde teknik yardımcı hammadde distribütörlüğü faaliyetlerine 2008 de son vererek emeklilik yaşamına adım attı. Bir eğitim gönüllüsü olarak örnek aldığı hocası Prof. Dr. Tarık Somer anısına 2009 yılında kurduğu Tarık Somer Eğitim Vakfı faaliyetlerini genişleterek sürdürmeyi, emeklilik Temmuz 2012 Sayı 49 9

12 ODTÜ 56. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ yaşamının en önemli hedefi olarak görmektedir. Sevgi Acar la evli olan Ferit Akın, iki çocuk babasıdır. Tuna Aksel (ODTÜ Takdir Ödülü) Tuna Aksel, 17 Ağustos 1950 tarihinde İstanbul da doğdu. İlk ve ortaöğrenimini İstanbul da tamamladıktan sonra, 1964 yılında Fen Lisesi sınavını kazanarak lise eğitimi için Ankara ya geldi yılında ODTÜ Makina Mühendisliği Bölümü ne giren Aksel, 1972 yılında lisans derecesini, 1974 yılında yüksek lisans derecesini alarak mezun oldu. Türkiye Elektrik Kurumu nda iş hayatına başlayan Tuna Aksel, TEK teki kısa süren çalışmasının ardından katıldığı Yüksel İnşaat ın çeşitli kademelerinde ve ortaklık yönetimlerinde bulundu yılında Yüksel İnşaat ın Genel Müdürü olan Aksel, bu görevini 2009 yılına kadar sürdürdü. Genel Müdürlük görevinin ardından Yüksel Holding Yönetim Kurulu üyeliği ve Holding Genel Koordinatörlük görevlerinde bulundu. Halen Yüksel İnşaat ve Yüksel Holding Yönetim Kurulu Murahhas Üyelikleri ile Holding Genel Koordinatörlüğü görevlerini yürütmektedir. Gönül Aksel le evli olan Tuna Aksel iki çocuk babasıdır. Levent Ucuzal (ODTÜ Takdir Ödülü) Levent Ucuzal 17 Mayıs 1965 tarihinde Malatya da doğdu. Babasının görevi nedeni ile ilköğrenimini Gelibolu, Polatlı, Malatya ve Tatvan da, orta ve lise öğrenimini ise Tatvan ve Burdur da tamamladı yılı Haziran ayında Kara Harp Okulu nu ve Üniversite sınavlarında ODTÜ Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü nü kazandı yıllarında ODTÜ de okudu ve 3,03 ortalama ile bölüm 3.sü olarak mezun oldu yılında TÜSTAŞ A.Ş. de Şehir Plancısı kadrosunda işe başladı yılında Proje Müdürü, yıllarında da Planlama ve Bilgi İşlem Bölüm Başkanlığı görevlerinde bulundu yılları arasında Gazi Üniversitesi nde Trafik Planlaması Yüksek Lisans eğitimini tamamladı yılında İnformatik A.Ş. de Satış Müdürü, yılında ise Yalçın Teknik A.Ş. de Bilgi İşlem Bölüm Başkanı olarak çalıştı yılı bahar döneminde ODTÜ Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü nde ek zamanlı akademik personel olarak görev aldı. Bu görevine halen devam etmektedir. Aynı yıl, sınıf arkadaşı Erhan Çınar ile birlikte, bugün genel müdürlüğünü yürüttüğü ve merkez ofisi şehir merkezinde, geliştirme ofisi ODTÜ Teknokent te olan coğrafi bilgi sistemleri (GIS) ve savunma yazılımları üreten Bilgi Coğrafi Bilgi Dönüşüm ve Yönetim Sistemleri şirketini kurdu yılında, halen akademik danışmanlığını ve antrenörlüğünü yürüttüğü ODTÜ SAS Su Altı Sporlarını, ODTÜ Spor Müdürlüğü ve Kulübünün desteği ile kurdu ve katıldıkları ilk serbest dalış şampiyonasında ODTÜ SAS takımı Türkiye şampiyonu oldu yılında Serbest Dalış Milli Takımına sporcu olarak girmeye hak kazandı ve Türkiye yi Hırvatistan da temsil etti yılında halen yürütmekte olduğu Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu Serbest Dalış Teknik Kurul Başkanlığına ve halen yürütmekte olduğu Serbest Dalış Milli Takım Antrenörlüğüne seçildi yılında CMAS Dünya Sualtı Konfederasyonu Serbest Dalış Teknik Kurul üyeliğine ve 2009 yılında ise tüm üye ülkelerin oyları ile halen yürütmekte olduğu CMAS Serbest Dalış Teknik Kurul Başkanlığına seçildi yılında TSSF Milli Hakemi ve 2009 yılında CMAS uluslararası hakemi, 2010 yılında CMAS uluslararası hakem eğitmeni oldu yılında öğrenci topluluğuna dönüşen ODTÜ SAS ta Serbest Dalış, Su Altı Hokeyi ve Su Altı Ragbisi branşlarında eğitmenlik yaparak ODTÜ şapkası altında Devrim Cenk Ulusoy un 1 dünya şampiyonluğu, 3 dünya rekoru, Şahika Ercümen in 2 dünya rekoru, Bilgi Çingigiray ın 2 Avrupa ikinciliği ve daha birçok sporcunun Türkiye rekorları ve şampiyonlukları kazanmalarında katkısı oldu. Evli olan Ucuzal iki çocuk babasıdır. 10 Temmuz 2012 Sayı 49

13 ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu nde ODTÜ GÜNÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi nde geleneksel ODTÜ Günü, her yıl olduğu gibi Ankara Kampusu ndan bir hafta önce ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu nda 18 Mayıs 2012 tarihinde Kültür ve Kongre Merkezi nde düzenlenen törenle kutlandı. Törene milletvekilleri, kuvvet komutanları, KKTC YÖDAK (Yükseköğretim, Planlama, Denetleme, Akreditasyon ve Koordinasyon Kurulu) Başkanı Prof. Dr. Hasan Ali Bıçak ve bazı bürokratlar katıldı. ODTÜ Günü nde önce, ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu mezun adayları hocaları ile anı fotoğrafı çektirdi. Kongre Merkezinde saygı duruşu ve İstiklal Marşı ile başlayan ODTÜ Günü etkinliklerinde önce ODTÜ KKK Rektörü Prof. Dr. Turgut Tümer ve ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Ahmet Acar ın konuşmaları yer aldı. Kampus içerisindeki akademik ve çevresel birçok gelişmeden bilgiler veren Prof. Dr. Turgut Tümer, konuşmasının sonunda yine mezun adaylarına seslendi ve ODTÜ Manifestosundaki deyişle, siz de dünyayı değiştirebileceğinize inanın dedi. ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Ahmet Acar ise konuşmasında ODTÜ nün dünyadaki yeri hakkında güncel bilgileri paylaşırken ODTÜ KKK mezun adaylarına 1 Temmuz 2012 Pazar günü Ankara Kampusumuzda yapılacak törende size ODTÜ diplomalarınızı vermekten mutluluk ve gurur duyacağız sözleriyle seslendi. Prof. Dr. Turgut Tümer ve Prof. Dr. Ahmet Acar, konuşmalarında KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Raif Denktaş ı da andı. ODTÜ Günü ne katılan milletvekili ve DP Genel Başkanı Serdar Denktaş a da, ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampusu mensuplarının duygu ve düşüncelerini yazdıkları bir taziye defteri takdim edildi. Törende konuşma yapan Serdar Denktaş da, babasının mücadeleci karakteri ile öğütlerinden bahsederek mezunlara seslendi. Son olarak konuşmasını yapmak üzere kürsüye gelen YÖDAK Başkanı Prof. Dr. Hasan Ali Bıçak ise Bir dünya markası olan ODTÜ de konuşmamı İngilizce yapacağım diyerek sözlerine İngilizce devam etti. Kendisinin de lisans ve yüksek lisans düzeyinde ODTÜlü olduğuna değinen Prof. Dr. Hasan Ali Bıçak, yüksek öğretimde birçok tanıtma ve tanınma mücadelesinin verildiğine işaret etti. Konuşmaların ardından bir Flüt Resitali ile Şefika Kutluer sahne aldı. Resitalin ardından mezun adaylarının hazırlamış olduğu videoya yer verildi ve mezun adayları adına üç öğrenci konuşma yaptı. izleyin Temmuz 2012 Sayı 49 11

14 Bebeklerden Bilime Katkı Bebeklerden Bilime Katkı Yrd. Doç. Dr. Annette Hohenberger Dr. Aslı Altan Enformatik Enstitüsü Bebekler genellikle aylık olduklarında konuşmaya başlıyorlar. Peki acaba ne zaman anlamaya başlıyorlar? Anne karnından duymaya başladıkları dilin kurallarının ne zaman farkına varıyorlar? Özellikle de dilin sesletimsel kuralları hakkında ne kadar bilgi sahibi olduklarını siz de hiç merak ettiniz mi? Sözcük vurgusu ya da ünlü uyumu gibi Türkçeye özgü kuralları anadil olarak Türkçe öğrenen bir bebek Fotoğraf: Mustafa Bostan 12 Temmuz 2012 Sayı 49

15 Bebeklerden Bilime Katkı Görev İsimler Çalışma alanı Proje yürütücüsü Yard.Doç.Dr. Annette Hohenberger Dil ve bilişsel yetenekler edinimi, işaret dili, bilişsel süreçler/algılama/hareket Doktora sonrası araştırmacı Dr. Aslı Altan Türkçenin anadil olarak edinimi, Türkçe'nin yabancı dil olarak öğretimi Doktora öğrencisi Utku Kaya Kültürel evrim, taklit, bilişsel gelişim, zihin felsefesi, genişletilmiş bilişsel yaklaşımlar Danışman Prof.Dr. Barbara Höhle Psikodilbilim, anadil/ yabancı dil edinimi Uzman Başak Alpas Elbek Psikoloji, psikiyatri, dil edinimi, otizm Yedek deney yürütücüsü Gözde Bahadır Türkçe tümcelerin işlemlenmesi, dilin üretim-anlaşılma süreçleri ve erken dil gelişimi kaç aylıkken öğrenir? Konuşmaya başladıklarında çok az hata yaptıklarından daha konuşmaya başlamadan çok önce bu kuralları öğrenmiş olmaları gerekiyor. Bir an için kendinizi düşünün, bilmediğiniz yabancı bir dili duyduğunuzda sözcükleri ayırt etmek bile imkansızdır değil mi? Mesela bir sözcüğün nerede başlayıp nerede bittiğini bilemeyiz, duyduğumuz uzun bir tümce bile olsa sanki bir sözcükmüş gibi gelir kulaklarımıza o dili bilmediğimizde. Bebekler için de durum hiç farklı değil. Sözcüklerin başı ve sonunu ayırt etmek, her dilin kendine özgü kurallarını öğrenmek... Hepsi aslında çözmeleri gereken bulmaca gibi! Biz aklımızda bu sorularla projemize başladık aslında... Projemizin başlığı Türk bebeklerinin ünlü uyumu ve sözcük vurgusuna duyarlılıkları: Sözcük algılama ve sözcükleri birbirinden ayırma üzerine gelişimsel çalışmalar. 15 Ekim 2011 de başlamış olduğumuz bu proje bir TÜBİTAK projesi. Merkezimizin adı Bilişsel Bebek Araştırmaları Merkezi, kısaca BeBeM. BeBeM, ODTÜ yerleşkesinde, Enformatik Enstitüsü binasında zemin katta. Proje ekibimiz üç kişiden oluşuyor. Proje Yürütücümüz Yrd. Doç. Dr. Annette Hohenberger. Dr. Aslı Altan doktora sonrası araştırmacı, Utku Kaya ise doktora öğrencisi bursiyer olarak görev alıyor. Ankara Üniversitesi nde çalışan Psikolog Başak Alpas Elbek ise projede uzman olarak çalışıyor. Şimdi gelelim herkesin merak ettiği bu soruların cevabını nasıl araştırdığımıza... Enformatik Enstitüsü nde iki odamız var, birisi teknik oda birisi ise deney odası. Deney odasında bebek ve annenin ihtiyacı olabilecek herşey mevcut, oyuncaklar, bebeği yatırmak ya da üstünü değiştirmek için bir masa... Aynı zamanda bu odada iki hoparlör var ve ses bazen bir hoparlörden bazen diğerinden geliyor, bunu E-Prime adlı bilgisayar programı aracılığıyla biz teknik odadan kontrol ediyoruz. Hangi hoparlörden ses geliyorsa, onun önündeki ışık da yanıyor. Çalışma sırasında bebek ve annesi deney odasında oturuyorlar ve tavanda bulunan yüksek çözünürlüklü iki kamera aracılığıyla biz de teknik odadan onları izliyoruz. Bu şekilde bebeği mümkün olduğunca az etkilemeyi hedefledik. Bebekle aynı odada olursak seslerden çok, yeni kişiler yani biz ilgisini çekebilirdik ama biz sadece sözcüklere olan tepkisini ölçmek istediğimizden bu şekilde bir düzenek kurduk. Zaten başka diller için daha önce yapılmış olan çalışmalarda da laboratuvarlar benzer şekilde oluyorlar, bu kullandığımız yöntem psikodilbilimsel çalışmalarda sıkça kullanılan başı çevirme tercih yöntemi olarak adlandırılıyor. Bu yöntemde, bebeğin göz hareketlerini takip ediyoruz. Küçük bebekler birşeyi dinlediklerinde o yöne doğru başlarıyla ya da gözleriyle dönerler. Biz de yan odadan bilgisayardaki BABY programı aracılığıyla bebeklerin hangi tarafa kaç saniye baktıklarını yani dinlediklerini ölçüyoruz. Aslında bu proje kapsamında iki farklı deneyimiz var. Birincisi ünlü uyumu ikincisi ise sözcük vurgusu konusunda. İki çalışmada da yöntem aynı. Bebek annenin kucağında deney odasında otururken biz de teknik odadan bebeğe içinde ünlü uyumu olan ve olmayan sözcükler dinletiyoruz. Dinlettiğimiz sözcüklerin hepsi Türkçe ama eklediğimiz eklerin bazıları ünlü uyumuna uyarken, bazıları uymuyor. Mesela masa-lar, kalem-ler gibi ünlü uyumuna uyan eklerin olduğu sözcükler var; bir de masa-ler ya da kalem-lar gibi ünlü uyumu kuralına uymayan ekler eklenmiş olan sözcükler. Türkçedeki kalın/ ince ünlü uyumu kurallarına göre [a] ya da[ı] gibi kalın seslilerden sonra eklenen ekin de kalın sesli içeren bir ek olması gerekiyor, yani -lar ya da -da,- dan gibi. Aynı şekilde, yuvarlak/ düz ünlü uyumu kurallarına göre, sözcüğün son hecesindeki ünlü Temmuz 2012 Sayı 49 13

16 Bebeklerden Bilime Katkı Tablo 1- Yuvarlak/ düz uyumu: Sözcük Ünlü uyumuna uygun Ünlü uyumuna uygun olmayan Erdem erdem-li, erdem-siz erdem-lu, erdem-sız İbre ibre-cik, ibre-yi ibre-cık, ibre-yu yont- yont-tu, yont-muş yont-dü, yont-müş Tablo 2- Kalın/ ince uyumu: Sözcük Ünlü uyumuna uygun Ünlü uyumuna uygun olmayan Faraş faraş-ta, faraş-tan faraş-te, faraş-ten Kesit kesit-sel, kesit-e kesit-sal, kesit-a kemir- kemir-mek, kemir-elim kemir-mak, kemir-alım ile eklenen ek yuvarlaklık/düzlük özellikleri açısında uyumlu olmalıdır. Örneğin, süt gibi bir sözcüğe eklenen ek sözcüğün ünlü sesi olan [ü] ile uyumlu olmalıdır, süt-lü, sütsüz, süt-ü, süt-lük örneklerinde olduğu gibi. Sözcükleri seçerken sıklık özelliklerine dikkat ettik, bebek dilinde sıkça kullanılmayan sözcüklerden seçmeye çalıştık. Tablolardan da görüleceği gibi, sözcükler ünlü uyumuna uyan ve uymayan ekler aldıklarında farklı şekilde sesletilirler: Soldan sağa: Gozde Bahadır (Doktora öğrencisi), Başak Alpas Elbek (Klinik Çocuk Psikoloğu), Yrd. Doç. Dr. Annette Hohenberger (Proje Yürütücüsü), Utku Kaya (Doktora Öğrencisi, teknik sorumlu), Dr. Aslı Altan (Doktora sonrası araştırmacı) 14 Temmuz 2012 Sayı 49

17 Bebeklerden Bilime Katkı Bizim bu birinci çalışmadaki temel sorumuz, acaba bebekler ünlü uyumu kuralına uyanları mı daha uzun dinliyor yoksa uymayanları mı? İkinci çalışmamızda ise ünlü uyumu ile beraber sözcük vurgusuna olan duyarlılıklarını ölçmekteyiz. Yöntemimiz yine aynı. Türkçede bilindiği gibi sözcük vurgusu genellikle son hecede. Yani, sözcüklerin sesletimini yaparken son heceyi daha vurgulu söylüyoruz. Bundan yola çıkarak, vurgu acaba bebeklerin sözcükleri konuşma akışından ayırmasına yardımcı oluyor mu diye araştırmaya karar verdik. Bunun için Türkçeye benzeyen ama gerçekten dilde olmayan sözcükleri bir hikaye içerisinde kullandık. Bu sözcüklerden bazıları bevi, fuga, zibe gibi. Bu sözcükleri hikaye içerisinde sesletirken iki şekilde düzenledik: birincisi, Türkçedeki düzenli vurguya uyacak şekilde ikinci hece vurgulu olarak yani bevi gibi, ikincisi ise aynı sözcükte ilk heceye vurgu yaparak yani, BEvi gibi. Daha sonra hikayeleri oluştururken, bu sözcükleri hem yanındaki sözcüklerle ünlü uyumu açısından uyumlu olduğu hem de uyumsuz olduğu biçimde kullandık. Aşağıdaki örnek hikayede ikinci hecesi vurgulu ve ünlü uyumu içeren bir bağlamda kullanılan bevi sözcüğünü görebilirsiniz: Resim 1: Sağ taraftan gelen uyaranları dinleyen bir bebek Resim 2: Sol taraftan gelen uyaranları dinleyen bir bebek bevi ile sıkıca tutturdu teli çiviye Bütün gün ince bevi nerede aramıştı Küçük bevi çekmecesi açık ve boştu Demek bütün bevi ekipmanı dışarıdaydı. Sonunda işini bitirdi eline bevi geçince Akşam yemeğe gitti, cebinde iki bevi. Bu ikinci çalışmada, bebekler bu hikayeleri belli bir süre dinledikten sonra onlara dinledikleri sözcükler ve dinlemedikleri sözcüklerden oluşan bir liste dinletiyoruz. Örneğin, bevi hikayesini dinlemiş olan bir bebek bevi ve fuga sözcüklerini dinliyor. Hipotezimiz, eğer bebek hedef sözcüğü hikaye içerisinden ayrıştırmayı başarmışsa, o zaman tek başına o sözcüğü duyduğunda tanıyacak ve yeni başka bir sözcüğe oranla daha uzun dinleyecektir. Bu sözcüğü hikaye içerisindeki sözcük akışından ayrıştırmayı, ünlü uyumu ve vurguyu yardımıyla yapmıştır. Eğer sözcük vurgusu sondaysa ve yanındaki sözcükleri uyum içerisinde değilse o zaman bu bebek için ayrıştırmada kolaylık sağlayabilir. Hem birinci hem de ikinci çalışmamız için bebeklerin bir kez 6 aylıkken (6 ay ±12 gün) bir kez de 10 aylıkken (6 ay ±12 gün) bizi ziyaret etmeleri gerekiyor. Bunun sebebi, gelişimsel bir çalışma olduğundan aynı bebeğin iki farklı gelişim noktasında aynı uyaranlara farklı tepki verip vermediğini araştırıyor olmamız. Her iki çalışmamız da süre olarak bebeklerin dikkat sürelerini fazla aşmayacak şekilde yaklaşık 10 dakika sürüyor. Bu çalışmalarımızda yeni ve önemli olan ise, bilimsel kısmına ek olarak yetişkinlerin bebeklerin sosyal ve bilişsel yetenekleri konusunda düşündüklerine etkisidir. Bebekler önlerinde bir bulmaca gibi duran dili ve kurallarını harika ve hatasız bir biçimde çözüp konuşuyorlar. Yetişkinlerden en farklı özellikleri ise dilin kurallarını uygularken çok daha az hata yapmaları... Bu sebeple çalışmanın sonunda onlara mezuniyet kepimizi takarak hayat boyu ilk diplomaları olarak saklayabilecekleri üzerinde kepli resimleri olan bir diploma veriyoruz. Temmuz 2012 Sayı 49 15

18 İstanbul da Su ve Meydan Çeşmesi Prof. Dr. Ali Uzay Peker ODTÜ Mimarlık Tarihi Su neredeyse varlığımızın nedeni. Suyun canlı hayatındaki bu rolü ilk yerleşkelerin su yanında; yani dere, ırmak, göl, deniz ya da okyanus kıyısında oluşmasına neden oldu. Suyun nispeten kıt olduğu bölgelerde dağ ve tepelerden gelen suyun biriktiği ovalar tercih edildi. Çünkü buradaki su, kuyu veya sarnıçlar aracılığıyla daha kolay ulaşılabilir kılındı. Öte yandan savunma önemli bir ihtiyaçtı. Bunun zorlamasıyla mümbit ovaların kıyısındaki tepelerde oluşturulan yüksek kale yerleşimlerine su sağlamak için yeni yöntemler geliştirildi. Sarnıç ve kuyular yanında, daha yüksek dağlardan su getirmek için toplama havuzları ve kanallar oluşturuldu. Su ihtiyacını karşılamaya yönelik bir başka çözüm de bent (baraj) inşa etmekti; ilk defa Eski Mısır da uygulandı. Eski Mezopotamya, Eski İran ve Eski Anadolu da suyun kanallar aracılığıyla kullanılacağı yere ulaştırıldığını biliyoruz. Mezopotamya da böyle bir sistemin parçası olan ilk su kemerini Asurlular Ninova da inşa etmişti. Sümer ve Asurluların kanallardan gelen suyu içine akıttıkları su hazneleri de keşfedildi. Bugün bildiğimiz çeşmeyi Grekler icat etti denebilir. Suyu yerçekiminden yararlanarak yüksekten aşağıya hafif eğimle ileten su kemerleri aracılığıyla çeşmelere ulaştırdılar. Ayrıca sifon (syphon) adını verdikleri daha yüksekteki Resim 1: Bozdoğan (Valens) Kemeri (Fot. G. Berggren) 16 Temmuz 2012 Sayı 49

19 İstanbul da Su ve Meydan Çeşmesi bir kaptan daha aşağıdaki bir kaba tulumba kullanmadan yer çekimi kuvvetiyle su aktarmayı sağlayan U şeklindeki tüpü de onlar icat etti. İskenderiyeli Hero Pneumatica adlı eserinde sifonlar üzerinde durdu. Dokuzuncu yüzyılda, Banu Musa Kardeşler çift eşmerkezli sifonu icat ederek Kitab al-hiyal da tanımladı. Bu kitapta suyun farklı şekiller oluşturarak akabileceği pek çok otomatik çeşme tarif edildi. İspanya nın güneyinde Granada civarındaki Sierra Nevada Dağ sırasının karlı tepelerinden belki bu buluşlar sayesinde ulaşılan yeni bir hidrolik sistemle getirilen su, Elhamra Sarayı nın havuz ve çeşmeli avlularını süsledi. Arapların İspanya ya getirip as-sâkiya (suyolu) adını verdiği kanal teknolojisi İspanyolca da acequia olarak telaffuz edilerek İspanya da ve Arjantin gibi kolonilerinde su taşımacılığı için kullanıldı. On yedinci yüzyılda, Pascal sifonların atmosferik basınç ile çalıştığını gösterdi. Aynı dönemde Barok bahçeler fıskiyeli havuzlarla şenleniyor, Osmanlı elçileri bunları, on sekizinci yüzyılda, büyülenmiş bir şekilde Sefâretnamelerinde anlatıyordu. Su nakli ve çeşmenin tarihindeki bir döneme değinmeden geçersek İstanbul uygarlığını anlamamız pek zorlaşır: Roma. Eski Romalılar, Roma şehrine dağlardaki ırmak ve göllerden su taşımak için büyük bir su kemeri sistemi geliştirdi. Aqua Marcia, on bir adet büyük su kemerinden birinin adıydı. (Ne yazık ki bu kemer sistemi, şehir çeşmesini icad eden toplumun, yani Greklerin Korint şehrinin yağmalanmasından elde edilen ganimetle inşa edilmişti... Birilerinin mutluluğu her zaman diğerlerinin mutsuzluğu üzerine mi inşa edilmek zorunda!) Resim 2: Mağlova Kemeri, Mimar Sinan (Suluboya: J. Laurens) Resim 3: Klasik dönemden ( yüzyıl) bir çeşme (Resim: A. I. Melling) Temmuz 2012 Sayı 49 17

20 İstanbul da Su ve Meydan Çeşmesi Roma da kemerlerle su maksemleri ne (castellum divisorium) toplanan su, cadde altından kurşun borularla sifonlama yöntemi ile taşınıp serbest çeşmelere aktarılıyordu. Pompei de Vezüv Yanardağı nın külleri altında keşfedilen sistem böyleydi. Ayrıca, evlerin iç avlularındaki çeşmelerden de bu sistemden gelmiş sular akardı. Roma ve Pompei de villa ve bahçelerde fıskiye de kullanıldı. Romalılar bütün İmparatorluk eyaletlerinde su kemerleri ve çeşmeler inşa ederek bu kültürü kent uygarlıklarının bir parçası olarak yaygınlaştırdı. Tepeler üstüne kurulmuş olan İstanbul da suyun temini ve ulaştırılması tarih boyunca sorunlu oldu. Çünkü yakın civarda su aktarılabilecek daha yüksek dağlar bulunmuyordu. Romalılar bunu çözmek için kuzeydeki ormanlık alandan su sağlamak üzere kemerler inşa etti. İmparator Hadrianus un ikinci yüzyılda yaptırdığı suyolu yüzyıllar içinde onarıldı. Valentinianos dördüncü yüzyılda, üzerindeki kırk adet kadar su kemeri ile Trakya daki Istranca dan gelip Beyazıt daki ana çeşmeye (Nymphaeum Maximum) ulaşan suyolunu inşa ettirdi. Bugün üçüncü-dördüncü tepeler arasındaki Bozdoğan Kemeri (veya Valens Kemeri) olarak adlandırılan su kemeri bu hattın sonundadır. İmparator I. Theodosius şehre kuzeydeki ormanlardan su getiren bir başka suyolu inşa ettirdi. Bu suyollarından gelen sular Aetios Sarnıcı (bugün Karagümrük Stadı), Aspar Sarnıcı (bugün Sultan Selim Çukurbostanı) ve Hagios Mokios Sarnıcı (Altımermer Çukurbostanı) gibi üstü açık veya Binbirdirek (Philoxenus Sarnıcı) ile Yerebatan Sarayı (Basilica Sarnıcı) gibi üstü kapalı anıtsal sarnıçlara ulaşırdı. Ayrıca, Resim 4: Ayasofya Üç Yüzlü Çeşme önünde sakalar (sucular) (Kartpostal: Ludwigsohn Fréres) Resim 5: Bahçekapı I. Abdülhamid Çeşmesi (Kartpostal: Römmler and Jonas) yapıların altında yer alan sütunlu sarnıçlar hem suyun tutulmasını sağlar hem de birer alt yapı oluşturarak yapıların depreme dayanıklılığını arttırırdı. Altıncı yüzyıldan sonra, kentteki su dağıtım sistemi harap oldu. Artık su gereksinimini sağlayan sadece sarnıçlar ve yeraltı suyuyla beslenen çeşmelerdi. Tarihi İstanbul surlarının batı ve kuzeybatısından kaynak suyu getiren, Roma döneminde de kullanılan Halkalı Suyolu, Fatih Sultan Mehmed, II. Bayezid, Kanuni, Sadrazamlar Köprülü ve Çorlulu Ali Paşa zamanında, on beş-on sekizinci yüzyıllar arasında yeniden yapıldı. Yenilenen bu şebekenin amacı suyu yeni yapılan külliyeler, hamamlar ve çeşmelere ulaştırmaktı (bu nedenle bu yola cevâmi-i şerife adı da verilir). On beşinci yüzyılda, Fatih zamanında, Bozdoğan kemeri kullanılarak, Mazul Kemer de tamir edilerek Fatih veya Turunçluk adı da verilen suyolu onarılıp genişletildi. Suyun debisini ölçerek dağıtan su terazi- 18 Temmuz 2012 Sayı 49