Bilimsel Makale Nasıl Yazılır ve Nereye Gönderilir? Prof. Dr. Nuh OCAK Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Yemeler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı

Transkript

1 Bilimsel Makale Nasıl Yazılır ve Nereye Gönderilir? Prof. Dr. Nuh OCAK Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Yemeler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı

2 Bilimsel Çalışmanın İlkeleri Proje Araştırma Makale bilgi birikimini, kendine özgü kurallar çok aşamalı uzun bir süreç Bu süreçte başarı Dürüst, Çalışkan, Adil, Objektif ve Tarafsız

3 Bilimsel Çalışma Bir makalenin süreçleri Konu belirleme Problemi açıklama Hipotez Çalışma protokolü Sonuç Yayınlama

4 Neden Bilimsel Çalışma? Bilim insanını araştırma yapmaya yönlendiren dürtünün, çalışma yaparak elde ettiği sonuçlarla Bilime yenilik getirme, Yeni bir bilimsel yöntem geliştirme Bilinen bir yöntemi yeni bir alana uygulama arzusu olmalıdır. X akademik yükselme kaygısı

5 Bir makalenin süreçleri Konu belirleme: Önemli, ilgi çekici ve özgün olmalı, Taraflı olmamalı, Eldeki olanaklar ile yapılabilir olmalı ve İleride yapılacak araştırmalar için de potansiyel içerik taşımalıdır.

6 Bir makalenin süreçleri Problemi açıklama (Hipotez) Problem (hipotez) açık, net ve kapsamlı olmalıdır. Sınanıp anlamlı sonuca varılabilecek, Okuyucuyu ikna edecek kadar akla yatkın olmalıdır. Hipotezi destekleyen literatür problem net olarak ortaya konulur, en uygun çalışma modeli belirlenir, çalışma boyunca yol gösterecek bilgiler elde edilir ve yazım aşamasında yararlanılacak kaynaklara da ulaşılır. Hipotez geliştirirken, Danışmanın deneyiminden, Ekip arkadaşlarının fikirlerinden yararlanılmalıdır.

7 Bir makalenin süreçleri Literatür taramasında internet. ( ( ( ( ( ( (

8 Bir makalenin süreçleri Çalışma protokolü Araştırmanın niteliğine uygun protokol, anket, gözlem, deney, kesit vb. Sonuç (Yayımlama) Çalışmanın tamamlanması Protokole uygun istatistiksel analiz, Güncelliğini yitirmeden makale formunda yazım Bilimsel ve süreli bir dergide yayın

9 Bilimsel makale Bilimsel araştırma makalesi, özgün araştırma sonuçlarını bilimsel yazım kurallarına göre tanımlayan, yazılmış ve basılmış bir rapordur. Bir proje yayınlanmadığı müddetçe bitmiş sayılmaz.

10 Bilimsel makale Tarama/değerlendirme (Derleme, Review) makalesi, bilimsel araştırma makalelerindeki bilgiyi Özetleyen, analiz eden, değerlendiren veya birleştiren makalelerdir. Derleme makaleleri, yeni sentezler, yeni fikirler, yeni teoriler, yeni modeller ortaya çıkaran makalelerdir.

11 Bilimsel Yazımın Tarihçesi Değişik materyaller üzerine yazılar Kiremit tablet (M.Ö 4000) Papirus bitkisi (M.Ö 2000) Parşömen (hayvan derisi) (M.Ö. 190) Kağıt (M.S 105) Matbaa (M.S 1100) İlk bilimsel dergiler (M.S 1655) (350 yıl önce) Journal des Scavans (Fransa) Philosophical Transactions of the Royal Society of London (İngiltere)

12 BİLİMSEL MAKALENİN DÜZENLENMESİ IMRAD (Introduction, Material and Methods, Results, Discussion) 5N1K Ne yapıldı (problem veya hipotez) Giriş (Introduction) Niçin yapıldı (amaç)? Giriş (Introduction) Nasıl yapıldı Materyal ve Metotlar (Material and Methods) Ne bulundu Bulgular (Results) Ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)? Tartışma (Discussion) Karar Sonuç (concluison)

13 Bilimsel makalenin bileşenleri Başlık, Yazar-adres bilgileri, Kısa özet Anahtar kelimeler Giriş, Materyal (gereç ve malzeme) ve metotlar (yöntemler) Bulgular, Tartışma, Kaynaklar, Teşekkür ve Ekler (varsa)

14 Başlık İlk izlenimler güçlü izlenimlerdir; bu nedenle, bir başlığın iyi tasarlanması ve sınırlar izin verdiği ölçüde, ne gelmekte olduğunun tam ve kesin göstergesi olması gerekir (T. Clifford Allbutt). Makalenin adıdır, etikettir ve en çok okunan kısmıdır kelime, kelime israfı üzerine çalışmalar / araştırma / gözlemler Kısa olmalı, ama çok genel de olmamalı Organik asitlerin et kalite kriterleri üzerine etkileri Hangi organik asitlerin, hangi hayvanlarda ve hangi et kriterleri Anlam karmaşasına neden olmamalı Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumonia in Mice Induced by Newcastle Disease Virus oluşturulanın fare değil, zatürree olmuş olması gerekir. Characterization of Bacteria Causing Mastitis by GLC. bakteriler GLC (Gas-Liquid Chromatography) kullanıyor!

15 Başlık Cümle başlık (çok az sayıda dergide), B-Endorfin is Associated with Overeating in Genetically Obese Mice (ob/ob) and Rats (fa/fa) (Science 202:988, 1978). Growth and egg production of layer pullets can be affected by the method of supplying energy and protein sources. JSFA 89, (2009). Ana başlık-alt başlık düzeni ve askıda kalan başlıklar Nitrogen metabolism and fertility in cattle: II. Development of oocytes recovered from heifers offered diets differing in their rate of nitrogen release in the rumen (II. no lu kabul edilip, I. No lu reddedilir veya değerlendirmede takılırsa?) The Fragile X Site in Somatic Cell Hybrids: An Approach for Moleculer Cloning of Fragile Sites Science 237:420,1987). Atıf alma oranını arttırma, metin içi (KWIC ) veya metin dışı (KWOC) anahtar kelimeler türetmeye de uygun olmalıdır.

16 Yazar-adres bilgileri Yazılması en kolay bölüm: yazarlar ve adresleri. Bazen! Doğru sıralama! Yazar isimleri alfabetik sırada???. Danışman veya laboratuar direktörü son sırada! katkısına bakılmaksızın Üç veya daha fazla yazar varsa, önemli yazar, ilk veya son yeri isteyebilir! Modern eğilim, İlk yazar: ana üreticisi ve deneyimli olan ikinci yazar: esas işbirliği yapan, üçüncü ve diğer yazar: daha az katkısı olanlar deneylere göre

17 Yazar-adres bilgileri, Çalışmaya ağırlıklı olarak önemli katkıda bulunmuş olanlar listelenmelidir. Dergi yazım kuralına göre; Nuh Ocak (Department of Animal Science, Faculty of Agriculture, Ondokuz Mayis University, Kurupelit, Samsun-Turkey) Nazan Ocak (Department of Physics, Faculty of Science and Arts, Ondokuz Mayıs University, Kurupelit, Turkey) İndekslemede N Ocak veya Ocak N Tek veya aynı kurumdan 2 veya 3 yazarla bir adres (çalışmanın yapıldığı laboratuarın isim ve adresi). İki kurumdan 3 yazarlı bir makalede her yazarın ismi ve adresi üstel olarak a, b ve c (veya 1, 2 ve 3) işaretlenmelidir.

18 Kısa Özet (Abstract) Tanıtıcı bir özet (Abstract-Kısa özet), metnin içeriğinin paragraf formunda olan şeklidir; okurlar için genel bir haritadır (Michael Alley). Kısa özet (Abstract): Giriş, Materyal ve Yöntemler, Bulgular, Tartışma nın her birinin kısa bir özetini; kısaca 5N1K yı vermelidir. Kısa özet kendi kendine yeterli olmalı kelime; hikaye 100 kelime içinde anlatabilirse, 200 kelime kullanılmamalı Başlıktan sonra en fazla okunan kısımdır. Dergide veya Biological, Chemical, CAB vb. Abstracts Kısa özet, geçmiş zaman kipinde yazılmalıdır. yapılmış çalışmaya atıf Makalede belirtilmeyen sonuçları içermemelidir. Kısa özet te kaynak gösterme yapılmamalıdır. (önceden yayımlanmış bir yöntemin değiştirilmiş şekli değilse) İyi bir Kısa özet = İyi bir makale Kötü bir Kısa özet = Gelecek dertlerin habercisi

19 Anahtar kelimeler Anahtar kelime (dergi tarafından isteniyorsa), Kısa Özetin sonuna 3-10 adet eklenmelidir. Taramalarda makaleye ulaşmayı ve Makalenin indekslenmesini kolaylaştırır. SCI- Expended MEDLINE/PubMed, Scopus, CAB Abstracts, Chemical Abstracts, Genamics JournalSeek, MediaFinder Standard Periodical Directory. Anahtar kelimeler, makalenin içeriğinin önemli kısmını, anlaşılabilir ve geri kazanılabilir terimlerden seçilmeli ve başlıktaki kelimeleri tekrarlamamalıdır.

20 Giriş Kötü bir başlangıç, kötü bir sona neden olur (Euripides). Konuyla ilgili temel bilgileri temin etmelidir. önceki yayınlara ihtiyaç duydurmamalı, sonuçlarının değerlendirmesine imkan vermeli, makalenin gerekçesini, mantığını ve amacını belirtmeli, çalışmada izlenecek yol konusunda önbilgi vermeli, özel terim ve kısaltmaları tanımlamalı Geniş zaman kipinde yazılmalıdır. çalışma konusundaki yerleşmiş bilgilerden ve mevcut çalışmanın probleminden söz eder.

21 Materyal ve Yöntem Bu delilikte belli bir yöntem var (Horace) Yazılması en kolay bölümdür; Araştırma süresince ne yapıldıysa o yazılacaktır. Zayıf veya yetersiz yazılmış bu bölüm = Makalenin reddi Genellikle geçmiş zaman kipinde yazılmalıdır. Bitki, hayvan ve mikroorganizmalar (yaş, cinsiyet, genetik ve fizyolojik durum), Örnekleme, popülasyon, muamele grubuna dahil edilme veya grup dışı bırakılma gerekçeleri Materyal miktarı, çeşidi ve temin edildiği yer (Marka, jenerik ve genel isimler) a ph meter (S175CD Spear Tip; Sensorex, Garden Grove, CA, USA) a Minolta CR 300 Chroma Meter (Minolta Camera, Osaka, Japan) Numunelerin kimyasal ve fiziksel özellikler

22 Materyal ve Yöntem Yöntemler ve prosedürleri tanımlanmalı, Bağlantılı modeller bir arada, mantıksal sırada verilmeli, Yöntemlerin (istatistiksel yöntemler dahil) kaynakları verilmeli, İyi bilinmeyen, yeni veya modifiye edilmiş yöntemler Kullanılış nedenleri Deneyler (tekrarlanabilir olmalı) Hipotezi kanıtlamak için, veriler nasıl değerlendirildi? Gerektiğinde alt başlıklar halinde sunulmalıdır. (Bulgular bölümünde kullanılacak alt başlıklara eş olmalı) Sayısal ilişkiler matematiksel olarak ifade edilmelidir. The absorbance (A) calculated by A= 1-kR (Neden, Nasıl ve Ne kadar gibi sorular cevapsız kalmamalıdır) Yemek Kitabı

23 Bulgular Her şeyi kapsamak, hiçbir şeyi dışlamamak zorlaması, bir kimsenin sınırsız bilgiye sahip olduğunu göstermez; kişinin ayırım yapamadığını gösterir (S. Aaronson) Materyal ve Yöntem tekrarlanmamalı, Bulgular, geçmiş zaman kipinde yazılmalı, Veriler, özetlenmeli özet istatistikler, (Sunulmayan bir sonuç tartışmada veya özette verilmemelidir.) A = B (R2= 0.9, P<0.001). Bulgular da alt başlıklarla verilebilir. (Materyal ve Yöntemler bölümündeki alt başlıklara eş olmalı) Bulgular net ifadeler ile yazılmalıdır. kelime israfı veya pompous diction N. Gonorrhoeae büyümesini nocillin in engellediği Tablo 1 de açıkça görülmektedir. yerine Nocillin, N. Gonorrhoeae nin büyümesini engellemiştir(p<0.05, Tablo 1).

24 Bulgular Metin, tablo veya şekiller (veya grafik) bir mantık dizisi içerisinde verilmelidir. Veriler tekrarlanıyorsa = tablolar, Veriler arasında bir ilişki varsa = şekiller Tablo veya şekillerde sunulan veriler, metinde tekrarlanmamalıdır. Tablo veya şekillerdeki sayılar, işaretler kelimeye dökülebilirse önce bu yapılmalıdır. Tablo ve grafik (şekil) verilere önem kazandırmaz en yüksek büyüme, ph 8.1 de veya 37 C de elde edildi(miştir). A, B ve D aerobik ortamda, C ve E ise anaerobik şartlarda gelişme göstermiştir (P<0.01). Yazarlara Direktifler: Derginin kabul edeceği tablo tiplerini, tablo boyutlarını ve etkin tablo hazırlamak için diğer önerileri

25 Bulgular

26 Bulgular İyi yazılmış bir Giriş ile Materyal ve Yöntemler Bulguları Neden ve Nasıl elde ettik Kısa ve kristal berraklığında yazılmış bulgular İyi yazılmış bir Tartışma ve Sonuç Bulgular ne anlama geliyor? İyi bir makale Makalenin tümü, Bulgular temelinde ayakta durmalıdır

27 Tartışma Bilimsel merak, araştırmacıların, kanıtların geçerliliğini ve ilgili yorumları sorgulamalarını gerektirir ve araştırma böylece ortaya çıkar (W. G. Watson). En zor yazılan bölümdür! Taraflı olursa, Bulguların anlamını karanlıkta bırakırsa ve Kuşku duyulan bulgu veya yorumları saklarsa MAKALE RET

28 Tartışma İyi bir tartışma; Bulgular arasındaki genelleme ve ilişkileri yorumlamalı, Beklenmedik durumları ve olumsuzlukları saklamamalı veya dolambaçlı ifade etmemeli, Sonuçların literatür ile olan uyum ve uyumsuzluklarını spekülasyonlara yer vermeden açıklamalı Hakem, söz konusu literatürün yazarı olabilir! Çalışmanın bilim ve uygulamaya getirdiği yenilik ve açılımları cesurca ortaya koymalıdır. Çekingen ve kibirli olunmamalı!

29 Açık ve net ifadeler kullanılmalı, Bulgular tekrarlanmadan özü verilmeli. Tartışma, geçmiş ve geniş zaman arasında gidip gelmelidir (Eski ve yerleşmiş bilgiler geçmiş, tartışılan sonuçlar geniş zaman kipinde). Bulgu = aşım öncesi koyunlara 1.4HP verilmesi, ikizlik oranını artırmıştır (P<0.05). Bu durum Yerine Tartışma = 1.4HP muamelesi ile ikizlik oranının artması, den kaynaklanabilir (Ocak ve ark., 2005) ve/veya deyi gösterir (Amendeu ve ark., 2007). Bu araştırıcıların (Ocak ve ark., 2005; Amendeu ve ark., 2007) ve mevcut çalışmanın sonuçlarının aksine Du ve ark. (2006) yüksek proteinin ikizlik oranı üzerine olumlu bir etkisinin olmadığını bildirmiştir. Peki sonra?? Tartışma

30 Sonuç Nihayet; iyi yazım, iyi müzik gibi, uyumlu bir zirve noktasına sahiptir (Anderson ve Thistle). Makale, çalışmanın önemini ve yaygın etkisini (bilime ve pratiğe) belirten kısa bir özet veya sonuç ile (tartışmanın son paragrafı veya ayrı başlık olarak) bitmelidir. Sonuç (concluisons) tartışma kısmında verilen ve öğrenilenleri özetlemelidir. Çıkarımlar, açık, kesin, haddini aşmayan, sonuçlar ile tamamen uyumlu ve çarpıcı olmalıdır. Kısa Özet (Abstract) makaleyi okumamış, sonuç (concluisons) ise makaleyi okumuş olanlara hitap etmelidir.

31 Teşekkür (Varsa) Birincisi, başkasından alınan herhangi bir önemli teknik yardım veya malzeme kaynağına teşekkür edilmelidir. Örnek: Kan analizlerindeki yardımları için S. Yıldız a ve değerli fikirleri için N. Ocak a teşekkür ederim (Bilir ki bu, Yıldız ın analizleri yaptığının, Ocak ın da ne anlama geldiğini açıkladığını kabul etmenin ince bir örtü ile kapatılmış şeklidir). İkincisi, dışarıdan alınan herhangi bir kontrat, burs veya proje desteği gibi, maddi katkılara teşekkür edilmelidir.

32 Kaynaklar İdeal kaynak sayısı arasıdır. Kaynaklar güncel olmalı, Konu ile ilgili en önemli çalışmaları da (eski tarihli olsalar bile) içermelidir. Bazı dergiler için ulaşılabilir olması da önemlidir. Metin içinde ve kaynaklar listesinde Yazarlara Direktifler e, Instructions (guide) for Authors göre yazılmalıdır. Dikkat: Kaynaklarda (hem metin, hem de liste) başka yerlerde olduğundan çok daha fazla hata yapılır. Genellikle kaynak listeleme şekilleri; isim ve yıl, alfabetik liste numarası veya atıf sırasına göre numara

33 Nereye Gönderilir? Konunun kapsamına ve ağırlığına uygun dergi! Genellikle Yazarlara Direktifler de verilen kapsam paragraflarına ve içindekiler kısmına dikkatli bakılmalıdır. Saf bilime (pure science) yönelik bir dergide, uygulamalı bilime (applied science) yönelik bir makalenin yayımlanma olasılığı çok düşüktür. Dergi seçerken, hangi indekslerce tarandığı, genişletilmiş bilimsel atıf indeksi (SCI-expanded), etki değeri (impact factor), makale kabul etme oranı ve basım için geçen ortalama süre dikkate alınmalıdır.

34 Editorial Süreç Makale submit edilirken, Makalenin orijinal olduğu, daha önce hiçbir yerde yayınlanmadığı veya yayınlanmayacağı vurgulanmalıdır. Aynı anda 2 veya daha fazla dergiye makale gönderilmemeli Hakemler gönüllü hamallardır (Yaptıkları tek şey, makalenin kalitesini artırmaktır), Onları kızdırmaya gelmez. ( Yazarlara Direktifler e uymayarak yapılacak hatalar ile uğraştırma) Hakemlerle ayni fikirde olunmayabilir, ancak bu uygun bir dille ifade edilmelidir. Editör ve hakemlere verilen cevabi yazıda bütün hususların aydınlatıldığından emin olunmalı, kibar bir dil kullanılmalı ve onlara teşekkür edilmelidir. Yapılan tüm işlemler, adres edilmelidir.

35 Editorial Manager ScholarOne Manuscripts TM Elsevier Editorial System TM Editorial Manager

36 Özel not Karar verdiğiniz derginin Yazarlara Direktifler i çok iyi inceleyin, Bu dergiden makale(ler) okuyun, Konu, tablo ve grafik Makalenin sitilini (cümle veya fikirlerini değil) kopya edin. Literatür nasıl özetlenmiş Hipotez ve amaç nasıl yazılmış Materyal ve metotlar nasıl sunulmuş, İstatistiki analiz nasıl yapılmış Bulgular nasıl yazılmış (Tablo, grafik vb.) Tartışmaya nasıl başlanmış ve devam edilmiş Sonuçlar nasıl vurgulanmış Teşekkür (varsa) Literatür nasıl verilmiş ve listelenmiş

37 Özel Not Çalışma iyi ve bilimsel ise, yayım için kabul edilecektir. Rastgele yazalım da editör veya hakem düzeltir. Bunlar çok yanlış düşüncelerdir. Kötü daktilo edilmiş veya kelime-işlemden geçmiş metin, sadece yayım için kabul edilmemekle kalmaz, birçok editör tarafından dikkate bile alınmaz. Aynı dergiye ve bu derginin yayın kuruluşuna 2. makale gönderiminde bu hususlara daha da dikkat edilmelidir.

38 Sonuç Bilimsel bir makale yayımlamanın süreçlerinde Araştırma yürütme, makale haline getirme ve editöriyal süreç adımlar sabırla, özenle ve dikkatle atmalıdır. Makale reddedilebilir; bu araştırmacının şevkini kırmamalıdır. sıfır iş, sıfır hata doğurur Reddedilen her makale de bir itibar kaybı olabilir. Üstünkörü yapılan çalışmalar ve Aceleyle hazırlanan makaleler, hakemlerin ve okuyucuların gözünden kaçmaz.

39 Kaynaklar Day, R.A., Bilimsel bir makale nasıl yazılır ve yayımlanır? Türkçesi: Altay GA., (6. baskı), Ankara: TÜBİTAK; Bostancı K., Yüksel, M., Araştırma nasıl yapılır, makale nasıl yazılır? Turkish J Thorac Cardiovasc Surg., 13: Şahin S., Bilimsel Makale Yazım Tekniği. fbe.karatekin.edu.tr/sunu2.ppt (Ulaşım ).

40