EGE BÖLGESİ BALIKÇI GEMİLERİ VE BALIKÇILIK ALTYAPISI

Transkript

1 Yapım Matbaacılık Ltd., İstanbul, 1999 Editörler :A. İ. ALDOĞAN Y. ÜNSAN E BAYRAKTARKATAL G GEMİ İNŞAATI VE DENİZ TEKNOLOJİSİ TEKNİK KONGRESİ 99 BİLDİRİ KİTABI EGE BÖLGESİ BALIKÇI GEMİLERİ VE BALIKÇILIK ALTYAPISI Nermin TEKOĞUL 1 ÖZET Beslenme açığını gidermek, önemli sayıda insana istihdam sağlamak gibi sosyal ve ekonomik iki amacı yerine getiren balıkçılığın, en önemli unsuru balıkçı gemileridir. Balıkçı gemilerinin formları, büyüklükleri, güverte donanımları mevcut kaynaklara, av sahasının uzaklığına ve özelliklerine, avlanma metodlarına göre değişiklik göstermektedir. Bu çalışmada, Ege bölgesindeki illere kayıtlı balıkçı gemilerinin avcılık türleri, boyutları, formları, ana makina güçleri, inşa malzemeleri incelenmiştir. Ayrıca bölgede balıkçı gemilerine hizmet veren ve balıkçılık altyapısını oluşturan barınak ve tersaneler hakkında genel bilgiler sunulmuştur. 1. GİRİŞ Dünya nüfusunun hızlı artışına karşın besin kaynaklarının sınırlı oluşu dengeli beslenmenin bilincinde olan ulusları, hayvansal protein kaynaklarını zenginleştirmenin ve en önemli hayvansal kaynak olan denizlerden yüksek oranda yararlanmanın yollarını aramaya itmiştir. Denizlerden besin elde etmenin temel yolu balıkçılıktır. Balıkçılık, beslenme açığının giderilmesi yanında önemli sayıda insana istihdam sağlayarak sosyal ve ekonomik iki amacı yerine getirmektedir. Çok eski yıllardan beri yapılagelen balıkçılık, bilgi ve teknolojilerin artışı ile zaman içinde değişikliklere uğramıştır. Bilgi ve teknolojilerin artışı ve bunların doğru olarak kullanımı, stokların verimli işletilmesini ve ürünün kaliteli olmasını olanaklı kılar. Bu nedenle üretimden pazara sunuş aşamasına kadar gerçekleştirilen etkinliklerde avlanmaya ilişkin teknolojiler, av araç gereçleri büyük önem taşımaktadır. Bu araç gereçlerin en önemlisi balıkçı gemileridir. Tonajı ve tipi ne olursa olsun denizlerde ve içsularda su ürünlerinin avlanmasında, üretim, yetiştirme ve istihsalinde, araştırmasında, naklinde ve işlenmesinde kullanılan motorlu ve motorsuz yüzer araçlar olarak 1 Öğr.Gör.Dr..D.E.Ü.Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, 1884/6 sok.10 İnciraltı İzmir/Türkiye 133

2 tanımlanan ve bu işlevleri çok riskli çalışma koşullarında gerçekleştiren balıkçı gemilerinin; tipleri, boyutları ve diğer özellikleri, ülkelere,mevcut kaynaklara, avlanma yöntemlerine, av sahasının uzaklığına ve meteorolojik koşullara göre değişiklik göstermektedir. Anılan faktörlerle değişim gösteren balıkçı gemisi filosunun büyüklüğünün ve yapısının bilinmesi, balıkçılık sektörünün devamlılığı, kaynakların dengede tutulması ve doğru kullanımı için zorunludur. 2. TÜRKİYE BALIKÇI GEMİLERİ Yakın sahil ve kıyı balıkçılığının yapıldığı Türkiye de DİE nin verilerine göre 1997 yılı su ürünleri üretimi tondur. Yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünleri miktarının artış göstermesine rağman, su ürünleri üretimin % 80 i deniz balıklarının avcılığı yoluyla elde edilmektedir. Avcılığın gerçekleştirilmesinde temel unsur olan balıkçı gemilerinin avcılık türlerine göre dağılımı Tablo 1' de verilmiştir [1]. Tablo 1. Türkiye balıkçı gemilerinin avcılık türlerine göre dağılımı. Yıl Trol Gırgır Taşıyıcı Diğer Toplam Tablo 1 den de görüleceği gibi balıkçı gemilerinin çok büyük bir kısmı gırgır-trol dışında kalan, kıyı sürütme ağı veya uzatma ağı-paraketa vb. ile avlanan, küçük balıkçı gemileri olup, boyları 5-15 m. arasında değişmektedir. Bu gemilerde av alanına gidişavlanma-dönüş bir gün ile sınırlı kalmaktadır. Balıkçı gemilerinin bölgelere göre dağılımı dikkate alındığında ise, 1997 verilerine göre Karadeniz 4043 gemi ile birinci, Ege 2331 gemi ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. 134

3 3. EGE BÖLGESİ BALIKÇILIĞI ve BALIKÇI GEMİLERİ Ege Denizi kıyılarında koyların ve adaların çokluğu, kıta sahanlığının az oluşu bu denizdeki avcılığı sınırlamaktadır. Ancak tür zenginliği ve avlanılan türlerin ekonomik değerlerinin yüksek olması, bölgede balıkçılığı önemli kılmaktadır. Ege Denizinin Türkiye deniz balıkları üretimine katkısı yılı istatistiklerine göre % 12 dir [2]. Bu oran kültür balıkçılığını içermemektedir. Bölgede üretim günlük olarak pazarlanmakta, yöresel pazara ve diğer şehirlere özellikle İstanbul a gönderilmektedir. Bölgede balık unu veya yağı gibi işleme tesisi faaliyet göstermemektedir. Ege Bölgesi balıkçı gemisi filosunun büyüklüğü yıllara ve avcılık türlerine göre Tablo 2 de verilmiştir [1] Tablo 2. Ege bölgesi balıkçı gemisi filosu Yıl Trol Gırgır Taşıyıcı Diğer Toplam Bu çalışmada; Ege Bölgesindeki İzmir, Aydın, Muğla illeri gözönüne alınarak, sözkonusu illerin Tarım İl Müdürlükleri'ne kayıtlı balıkçı gemilerinin boyutlarına ilişkin veriler elde edilmiştir. Ayrıca bu illerdeki liman başkanlıklarının bazılarında yapılan çalışmalarla gemilere ait detaylı bilgilere ulaşılmıştır. Karadeniz'den gelen ve bölgede avlanan gemiler gözönüne alınmamıştır yılı itibari ile İzmir de toplam 2293, Aydın da 206, Muğla da 1200 adet kayıtlı balıkçı gemisi bulunmaktadır [3] Gerek Tarım İl Müdürlüklerinden gerekse liman başkanlıklarından alınan verilerde boy, baş bodoslamanın ön yüzünden kıç bodoslamanın arkasına ya da dümen rod ekseni arasındaki uzaklık, derinlik döşek üzerinden güverte altına kadar ölçülen yükseklik olarak tanımlanmaktadır. 135

4 Bölgede balıkçı gemisinin en yoğun bulunduğu il olan İzmir de gemilerin boylara göre dağılımı Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1. İzmir ili balıkçı gemilerinin boylara göre dağılımı. Balıkçı gemilerinin boyutları, avcılık yöntemleri gözönüne alınarak kıyı sürükleme veya uzatma ağı-paraketa vb. avcılık yapan gemiler ile gırgır-trol avcılığı yapan gemiler olmak üzere iki ana grupta incelenmiştir. Ayrıca gırgır-trol gemilerinin inşa malzemeleri de dikkate alınmıştır. Her iki avcılık grubuna ait grafikler Şekil 2,3,4 de verilmiştir. Bölgedeki balıkçı gemilerinin çoğunluğu ahşaptır. Ahşap malzeme olarak çam kullanılmıştır. Balıkçı gemilerinin zaman içinde boyutlarının büyümesi nedeniyle, inşa ve avlanma teknolojilerinin gelişiminin de doğal sonucu olarak, özellikle 1985 yılı sonrasında gırgır ve trol balıkçı gemilerinde çelik inşaata yönelinmiştir. Ahşap gemiler, enkesit olarak gulet formundadır. Baş ve kıç formları, balıkçılık yapılan yörelerdeki geleneksel inşa yöntemlerine uygun olarak farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Bodrum ve çevresinde baş ve kıç form tipik gulet özellikleri taşırken, İzmir ve kuzeyinde kıç form ayna baş form ise çalıktır.bununla beraber, kimi balıkçı gemilerinde ise kruzer (karpuz), kaşık, tırhandil tipi kıç ve balta, Hollanda, çalık, sivri baş formu kombinasyonlarına da rastlanmaktadır. Balık avcılığında kullanılan yardımcı elektronik cihazların teknolojisinin gelişmesi, balıkçı gemilerinde bu cihazların kullanımını yaygınlaştırmıştır. 136

5 Şekil 2. Uzatma ağı-paraketa-kıyı sürükleme ağı ile avlanan balıkçı gemilerinin temel büyüklükleri. 137

6 Şekil 3. Gırgır-trol ile avlanan ahşap balıkçı gemilerinin temel büyüklükleri. 138

7 Şekil 4. Gırgır-trol ile avlanan sac balıkçı gemilerinin temel büyüklükleri. 139

8 4. BALIKÇILIK ALTYAPISI 4.1. TERSANELER Bölgede 1970 lerde başlayan ve zaman içinde gelişen yat turizmi, Bodrum, Marmaris, Fethiye ve İzmir deki tersanelerin daha yüksek kar vaad eden yat inşaatına yönelmelerine neden olmuştur. Bu sürecin başlangıcında balıkçılık potansiyeli daha yüksek olan İstanbul da ve Batı Karadeniz bölgesinde çelik balıkçı gemi inşaatına başlanmış, bu konuda bilgi, tecrübe açısından yol alınmıştır. Bu nedenlerden ötürü bölgedeki balıkçılar gemi inşaatı için Karadeniz deki tersanelere (Sürmene, Kurucaşile vb.) yönelmişlerdir. Ayrıca balıkçı gemisi inşaatının önüne çıkan yasal engeller de bölgede yeni inşaatının yapılmamasına neden olmuştur. Bölgede özellikle Bodrum, Marmaris te çok sayıda çoğunluğu atölye niteliğinde olan tersaneler bulunmaktadır. Çoğu geleneksel tarzda üretim yapan bu tersanelerin modernizasyonu ve standardizasyonu ile oldukça fazla bir inşaat kapasitesi ve kalitesi yaratılabilir BALIKÇI BARINAKLARI Balıkçı barınakları; balıkçı gemilerine kötü hava şartlarında barınmasına sağlamak amacıyla mendireklerle korunmuş, gemilerin manevra yapabilmesine olanak sağlayacak alana ve derinliğe sahip, geri alanda yükleme boşaltma ve bağlama rıhtımları ile su, elektrik tesisatı, ağ kurutma sahaları, ağ tamir atölyeleri, soğuk hava deposu, satış yerleri ve gemilerin bakım onarımlarını yapmak için çekek yerleri, yönetim binaları ve akaryakıt pompası vb. üstyapıları kapsayan kıyı yapılarıdır. Yeterli üst va alt yapılarla desteklenmiş barınakların varlığı, su ürünleri üretiminin değerlendirilerek en doğru ve çabuk şekilde pazara sunulmasını sağlar. Ancak bölgede çoğunlukla sadece kötü hava şartlarında balıkçı gemilerine barınma olanağı veren, alt ve üst yapı tesisleri olmayan barınma yerleri görülmektedir. Bölgedeki mevcut barınaklar Şekil 5 de verilmiştir. Barınaklar, barınağın mülki idari sınırları içerisinde bulunan ve üyeleri orada ikamet eden ve en az altı aydan fazla faaliyette bulunan su ürünleri ile uğraşan Su ürünleri Kooperatifi ve Kooperatif Birliklerince veya kooperatiflerin talebi olmadığında tüzel veya gerçek kişilere kiralanabilmektedir. İzmir de barınakların % 43 ü kooperatiflerce, %5 i belediye ve kooperatif ortak, % 5 i belediye tarafından kiralanmıştır [4]. Bölgede yat turizminin yoğun olması nedeniyle barınaklarda yatlara da barınma imkanı verilmektedir. 140

9 İZMİR EGE DENİZİ Şekil 5. Çalışma bölgesindeki mevcut balıkçı barınakları. 141

10 SONUÇ Türkiye nin balıkçılık potansiyelinin, mevcut balık stoklarının korunması ve dengede tutulması, kaynakların doğru kullanımı için balıkçılık filosunun bilinmesi zorunludur. Bu noktadan haraketle ve Ege Bölgesi ndeki balıkçılık filosunun büyüklüğünü ve yapısını saptamaya yönelik yapılan bu çalışmada, balıkçı gemilerinin avcılık türlerine göre dağılımı ve gemilerin temel parametreleri elde edilmiştir. Özellikle kıyı balıkçılığının yapıldığı Ege Bölgesi nde balıkçı gemilerinin çok büyük bir kısmının küçük balıkçı gemisi olduğu saptanmıştır. Mevcut balıkçı gemilerinin temel büyüklükleri incelendiğinde, ana boyutlar arası ilişkilerde çok büyük düzensizlikler görülmemektedir. Ancak ana makine gücü ve gross ton da büyük farklılıklar olduğu saptanmıştır. Bu farklılığın nedenlerinden biri, balıkçıların sadece birbirlerine avantaj sağlamak amacıyla ana makine gücünü arttırma yoluna gitmiş olmalarıdır. Ayrıca verilerin tek merkezde toplanmayışı ve bilgisayar ortamına geçilmemiş olması tam olarak değerlendirilmelerini zorlaştırmaktadır. Açık deniz balıkçılığı için yetersiz olan bu filonun, gemi mühendisliği temeline oturtularak geliştirilmesi gereklidir. Ülkemizde bu gelişmeyi sağlayacak ve değişik balıkçı gemilerinin tasarımı- inşaatı için yeterli bilgi ve altyapı mevcuttur. Filonun iyileştirilmesinin yanısıra balıkçı barınaklarının eksikliklerinin giderilmesi, özellikle giderek artan bir şekilde önemi hissedilen personel eğitimi sorununa çözüm bulunması gerekmektedir. KAYNAKLAR [1] DİE, Su Ürünleri İstatistikleri, , Ankara [2] ÇELİKKALE, S., Balık Avcığındaki Gelişmeler Av ve AV Gücü İlişkileri, Bildiriler Kitabı, Akdeniz Balıkçılık Kongresi, İzmir, s.15-25, 1997 [3] Tarım Bakanlığı, Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları, İmir-Aydın-Muğla [4] KARAHAN, B, EMİROĞLU, D., Balık Avcılığında Barınakların Önemi ve İzmir İli Balıkçı Barınaklarında Yönetim ile Alternatif Çözümlemeler, Bildiriler Kitabı, Akdeniz Balıkçılık Kongresi, İzmir, s ,