KAZAK TÜRKLERĠNĠN MUÑLIK-ZARLIK DESTANINDA ALTIN. Derya ÖZCAN

Transkript

1 30 KAZAK TÜRKLERĠNĠN MUÑLIK-ZARLIK DESTANINDA ALTIN Derya ÖZCAN Ege Üniversitesi Türk Dünyası AraĢtırmaları Enstitüsü Türk Dünyası Edebiyatları Ana Bilim Dalı Doktora Öğrencisi ÖZET Halkın ortak duygu, düģünce ve bilgi birikimi ile oluģan ve kalıplaģan sözlü gelenek ürünlerinin en kapsamlısı olan destanlar, milletlerin dünya görüģü ve felsefesini yansıtması özelliğiyle sağlam, köklü ve zengin bir temele sahiptir. Kazak Türkleri de diğer Türk boy ve topluluklarında olduğu gibi zengin bir kültürel mirasa sahiptir; bu mirasın en önemli varlığı ise destanlardır. Bu çalıģmada, Kazak bilim adamları tarafından her iki türün de özelliklerine sahip olduğu için hem arkaik destan hem kahramanlık destanı kabul edilen Muñlık-Zarlık destanının kahramanı Zarlık ın altın saçlı olmasından hareketle, metin içinde yer alan diğer altın nesne ve unsurlar üzerinde durulmuģtur. Metinde öncelikle altın unsurunun geçtiği temel bölümlere yer verilmiģtir. Daha sonra simya, altına dönüģtürme, altın madenin diğer madenlere göre üstün tutulmasının sebepleri hakkında çeģitli yazarların görüģlerinden yola çıkılarak en değerli ve soylu sayılan bu madenin destan kahramanına atfedilmesi konusunda bir değerlendirme yapılmıģtır. Anahtar Kelimeler: Kazak Kahramanlık Destanları, Altın Saç, Altın Nesneler GOLD IN MUÑLIK - ZARLIK EPIC OF KAZAKH TURKS ABSTRACT Epics, formed as a consequence of common feelings, thoughts and knowledge of peoples and as the most comprehensive of the traditional oral products reflect the perspectives and philosophy of a people and therefore have strong and rich bases. Kazakh Turks, like all other Turkic clans, have a rich cultural heritage the most important of which are the epics. In this paper, setting off from the fact that the Zarlik, the protagonist of the Muñlik- Zarlik epic has golden hair, golden objects and elements in the text have been studied. The text is regarded by Kazakh scholars both an archaic and a heroic epic, because it comprises of the elements of both. In the text, first, the main parts about the golden objects have been studied. Secondly, information is given about the articles of various scholars on alchemy, turning into gold, and why gold is regarded superior to other mines. As a result it is discussed why gold, considered as the most valuable and noble of mines is attested to a hero of an epic. Keywords: Kazakh Heroic Epics, Golden Hair, Golden Objects

2 31 Türk destanları, uçsuz bucaksız zenginliği, derinliği, toplumun millî bilinci meydana getiren birikimlerini yansıtması bakımından eģsiz birer hazinedir. Destanların yazı öncesi dönemde hem yaradılıģa ve tanrılara hem de toplumun geçmiģine yönelik bilgileri içerdiği bilinmektedir ve en önemli özelliği toplumsal bir görev taģımasıdır. Destanlarda toplum bir bütün olarak düģünülür, kahraman bir bütün adına mücadele eder. Kazak Türkleri arasında destan türü, epos, arhaik epos, köne epos, batırlık epos, kaharmandık köne epos, liro-epos, ġâģıktık epos, romandık epos, batırlık ertegi, cır, batırlar cırı, tarihi cır, ġâģıktık cır, epostık cır, liroepostık cırlar, liro-epikalık cırlar, dastan, añız gibi adlandırmalarla karģılanmaktadır (Aça, 1998: 23). Bu terimlerden anlaģılacağı üzere, Kazak destanları konularına göre çeģitlilik göstermektedir. Batırlık epos veya batırlar cırı olarak adlandırılan Kazak kahramanlık destanları, arkaik destanların sonraki dönemlerdeki devamı olarak kabul edilmekte ve diğer Türk boylarındaki kahramanlık destanlarıyla büyük benzerlikler taģımaktadır. Klasik kahramanlık destanları Anadolu sahasındaki destan (epos) kavramıyla da karģılanan kahramanlık hikâyelerini ifade etmektedir (Aça, 1998: 27). Kazak kahramanlık destanlarında çoğu zaman olağanüstü bir Ģekilde doğan ve hızla büyüyen kahramanın halkı adına mücadelesi söz konusudur. Arkaik destanlardaki bireysel mücadele, kahramanlık destanlarında yerini toplumsal mücadeleye bırakır. Kazak kahramanlık destanları, arkaik destanların pek çok motif ve epizotunu içermektedir. Kazak bilim adamları Alpamıs, Muñlık-Zarlık gibi bazı destanları hem arkaik epos hem de kahramanlık destanı olarak kabul etmektedir. Muñlık-Zarlık destanının Kazak destanları arasındaki yerini tespit etmek için yapılan tasniflerde bu destanın adının geçtiği örneklere bakılacak olunursa, kültür kaynaklarına göre ÜĢkültay Sübhanberdina nın yaptığı tasnifte Doğu temeliyle kurulan ama Kazak edebiyatında benimsenen, Kazak folklor geleneğiyle yoğrulan ve asıl eserler arasında sayılan destanlara örnek olarak Muñlık-Zarlık ın da verildiği görülebilir (Sübhanberdina, 1993: 3). Muhtar Avezov, destanların hem konu hem de Ģekil özelliklerini dikkate alarak yaptığı tasnifte Muñlık-Zarlık ı el poemaları sınıfındaki manzum destanlara dâhil etmiģtir (Avezov, 1997: 11 ). Avelbek Koñıratbaev, Kazak destanlarını, kökü ve türleri bakımından incelediğinde masalsı destanlar arasında Muñlık-Zarlık ı saymıģtır (Koñıratbaev, 1987: 97). Destanın anılan metnini, kıssacı akın Jüsipbek ġayhulislamov, 1895 yılında sözlü gelenekte nazım nesir karıģımı hâlinde yaģayan varyantları yeniden yazarak 1896, 1899, 1901, 1903, 1905, 1908, 1910, 1911, 1914 ve 1916 yıllarında Kazan da Hikâyet Risale-i Muñlık-Zarlık adıyla

3 32 yayımlatmıģtır (Sübhanberdina, 1995: 368). Destanın, sözü edilen metninin (Sübhanberdina, 1995: 10-74) esas alınacağı bu denemede, öncelikle metinde geçen altın madeniyle ilgili kısımlara yer verilip daha sonra bir değerlendirme yapılacaktır. Destanda anlatıldığına göre, geçmiģ zamanda, on bin Nogay yurdunda, ġanģar Han adlı adaletli bir han vardır. AltmıĢ yaģındaki han, altmıģ kadınla evlense de bir çocuk sahibi olamamıģtır. Çocuksuzluk derdiyle sıkıntıda olan hana Hızır yardım eder ve ġanģar Han ın eģi KanĢayım doğum sancısını çektiği sırada bir cadı gelip yüzüne bir soluk verir. KanĢayım bayılır ve bir oğlan, bir kız dünyaya getirir. Oğlu altın perçemli, kızı gümüģ perçemlidir. Ancak altmıģ hanım, ihtiyar bir cadıdan bu çocukları yok etmesini ister. Cadı da çocukları alıp bir dağa götürür, baģlarına bir geyiği anne olarak verir ve KanĢayım a iki köpek yavrusu doğurduğunu söyler. Cadı onları suya atarken Gayıp eren kırk Ģilten çocukları kurtarır ve Hızır Ġlyas, kırk Ģiltenle birlikte oğlana Zarlık, kıza Muñlık ismini verir. Ana baba yüzü görmedikleri için Zarlık çok güçlü, Muñlık da çok becerikli olur. Biraz vakit geçtikten sonra ġanģar Han, yiğitleri ile birlikte ġögirli Dağı na avcılık yapmaya çıkar. Dağ tepesinde parlayan bir Ģey görür. Yiğitlerine, Biriniz gidip ne olduğunu öğrenin, der. Hiçbiri gitmez. O zaman han, Barın sen gidip bak, der. Barın vezir, Ey, efendim, KanĢayım ı bir cadı dilinden ölüme gönderdin, Ģimdi bizden de kurtulmak mı istiyorsun? O dağda bir ejderha var, gidersen kendin git biz korkuyoruz, öldürseniz bile gitmeyeceğiz, der. Han bu söze kızıp kendisi gider. Orada altın perçemli bir çocuğun uyumakta olduğunu görür. Atından iner, onu kucaklar. Çocuk uyandığında yabancı birisinin geldiğini sanıp çok korkar ve babasını iter. Han kalkıp ileriye atılınca çocuk yayını doğrultur. Zarlık ın babası ġanģar Han ile karģılaģmasının anlatıldığı bölümde hanın baģında altın tacı vardır: Babasını görünce hürmet edip DurmuĢ attan inip Zarlık bahadır. ġanģar Han aniden yanına gelmiģ, Altın tacı kafasına örtülmüģ. Babasını gördükten sonra Zarlık Yüzünü yıkamıģ göz yaģlarıyla (Dize no ) ġanģar Han, çocukları olduğunu yani eģinin iki köpek yavrusu değil de bir erkek bir kız ikizler dünyaya getirdiğini öğrenince çok ĢaĢırır, ağlamaya baģlar. BaĢından altın tacını atar, atından düģüp bayılır. Bu bölüm destanda Ģu dizelerle anlatılmaktadır:

4 33 Yayımı elime alıp, okumu doğrultup KurtulmuĢum babamdan kaçıp. ġanģar Han bu sözü dinlemiģ Anlatınca hüngür hüngür ağlamıģ O dünya Allah ım diye ġanģar Han BaĢından altın tacını atıvermiģ. GeziyormuĢ Allah tan evlat isteyip PadiĢah sözü duyup ağlamıģ Ey halkım, evlat iģi zormuģ, KalmıĢ ġanģar Han attan düģüp Çocuğu Kırk Yiğit ortaya almıģ Sırayla görüģmüģler yanına gidip On bin Nogay a hüküm süren ġanģar padiģah, Oğlunu görüp bayılıvermiģ. (Dize no ) Bu dizelerde altın saç (perçem) ve altın taç olarak karģılaģılan maden, altın saç olarak Kazak Türklerine ait Kulamergen - Joyamergen destanında da geçmektedir: Künayım bir gün nehirden su almaya gider. Altın saçını suda yıkarken bir avuç saçı nehirde akıp gider. Saç deniz kenarında bulunan Bulgar Ģehrine ulaģır. Denizde avlanan bir balıkçının ağlarına takılan altın saçı balıkçı hemen Bulgar Ģehrinin padiģahı Kasım a götürür. Bu saçın kime ait olduğunu söylemesi karģılığında Kurtka adında bir kocakarı padiģahın oğluyla evlenmek ister. PadiĢah bunu kabul eder. Saça âģık olan padiģah Kurtka dan o kadını kandırıp getirmesini söyler. (Arıkan, 2003: 40) Altının kullanıldığı destan örneklerini artırmak mümkündür ancak bu, ayrı bir araģtırma konusu olacağından tek örnek verilmekle yetinilecektir. Altının diğer madenler arasındaki yerini anlayabilmek için önce simya ve madenlerin oluģumu üzerinde durmak gerekmektedir. Önemli Çin simyacılarından Ko Hung, madenleri altın veya gümüģe döndürme tekniğine simya adını vermiģtir. XV. yüzyıl Alman metalürjisinde maden yatağından damarlara ulaģmak madenin doğumuyla bir tutulmaktadır. Bir dölyatağı olarak tasavvur edilen topraktan, zamanından önce doğan embriyonlar olarak düģünülen maden filizlerinin ve bu madenlerin simya ve metalurji sayesinde büyütülerek maddenin son aģaması olan mükemmele, yani altına dönüģebilecekleri fikri Asya ve Afrika kültürlerinde de yer alan temel fikirdir (Eliade, 2002a: 93-96). Yani her

5 34 maden filizi, toprak ana içinde yeterince kalsa altın olarak dünyaya gelecektir. Ancak türlü sebeplerle zamanından önce dünyaya gelen bu madenler, simya yoluyla altına dönüģtürülebilmektedir. Altın, madenlerin en mükemmel ve en son hâlidir. Altının diğer madenlere oranla neden daha önemli olduğu konusunda Eliade, altın maden filizinin göğün, özellikle de güneģin etkisi altında doğduğunu, ateģin yakıp yok edeceği hiçbir özellik taģımadığını ve ateģin buharlaģtırabileceği hiçbir nem barındırmadığını bildirmektedir (Eliade, 2002a: 93-96). Bu özelliğiyle altın diğer madenlerden ayrılmaktadır. Öyleyse, destan kahramanlarının altın saçlı oluģu, hatta biraz daha geniģletilecek olunursa altından yapılmıģ bir nesne (taç, silah vb.) taģıması nedeniyle, kahramanların da insanlar arasında yüceltilmiģ kiģiler olduğu sonucuna varılabilir. Bilinmektedir ki kahramanlar diğer insanlardan farklı özellikler taģırlar. Olağanüstü doğumları, fiziksel özellikleri, gösterdikleri baģarılar bakımından özel oldukları her fırsatta vurgulanan kahramanlar bir madenle temsil edilecekse bu elbette ki altın olmalıdır. Hint simyacılığında ise ay (gümüģ) ve güneģ (altın), bir kadın ve erkek olarak düģünülmüģtür. Muñlık-Zarlık destanında da kız çocuk gümüģ saçlı, erkek çocuk altın saçlıdır. Ataerkil döneme geçiģ ile erkeğin toplum hayatında daha önemli bir yere sahip olması nedeniyle en önemli madenin erkeğe atfedilmesi kaçınılmaz olmuģtur. ÇalıĢma, altın madeni ve nesnelerin farklılaģıp dönüģmesi hususundaki görüģlere yer verilerek geliģtirilmeye çalıģılacaktır. Eliade ye göre madenler, varoluģun kutsal olmayan yanlarını oluģturan unsurlar değildirler; onlar dünya dıģı alanlardan gelmektedirler. Ġster gökten düģmüģ isterse toprağın bağrından çıkarılmıģ olsunlar, her durumda baģka bir yer den gelmektedirler. Doğal olarak insana ait olmayan her Ģey, onun yakınında olmayan her Ģey varoluģun âdemi hâline katılmayan her Ģey gizemli, kutsanmıģ ya da Ģeytanidir. Çünkü bu onun doğasını değiģtirir. Madenler de insanın doğasını değiģtirip onun varoluģ koģullarını biçimlendirmektedirler (Eliade, 2002a: 54-55). Destan kahramanı da diğer toplum bireylerinden farklılaģmıģ, kutsanmıģ olandır. O hâlde Muñlık- Zarlık ta olduğu gibi Zarlık ın altın saçlı oluģu daha doğumundan itibaren onun farklı olacağının, baģka bir ifadeyle soyluluğunun iģaretidir. Altının soyluluğu olgunlaģmıģ meyve olmasındandır; öteki madenler bayağıdır çünkü olgunlaģmamıģlardır. Doğanın tek arzusu mineral krallığının tamamlanması, tamamen olgunlaģmasıdır (Eliade, 2002b: 80) diyen Eliade ye göre, Altın olgundur ve uğraģılırsa her maden maddenin en mükemmel haline ulaģabilir, yani altın haline gelebilir. Eliade, bu iģle uğraģan, yani madeni altına dönüģtürerek mükemmelleģtirmeyi deneyen Doğu Simyacıları nın aslında kendi

6 35 kendilerini mükemmel kılmaya çalıģtıklarını; bunların kendi bedenleri üzerinde (çileci alıģtırmalarla) ve kendi bilinci üzerinde (yogayı, meditasyonu, yoğunlaģmayı uygulayarak) çalıģmak yerine, kendi durumunu kendi dıģına yansıtarak adi madenlerde saf olmayan mistik bir beden bulmaya ve bunları saflaģtırmaya çalıģtıklarını belirtmektedir (Eliade, 2002a: 100). Simyacının aslında insanoğlunun basit madenleri altına dönüģtürme uğraģını doğayı tamamlayarak kendini tamamlamaya çalıģması olarak yorumlamak mümkündür. Eski Türklerin düģünce ve inanç sisteminde insantabiat bütünleģmesi hatta aynîleģmesine sık sık rastlanmaktadır. Türkler de diğer insanlar gibi, evrenin bir parçası olarak yaģamak ve öyle kalmak, tabiattaki olayları izlemek, ona saygılı olmak için kendi kozmik sistemlerini kurmuģlardır (Türkmen, 1999: ). Dolayısıyla basit madenin iģlenip mükemmel olan altına dönüģtürülmesi, insanın türlü çabalarla daha doğrusu çilelerle tasavvuftaki insan-ı kâmil mertebesine ulaģmasıyla eģ değer olarak düģünülebilir. Altın, Muñlık-Zarlık destanında ikizlere yardım eden Hızır ın onlara bakması için yanlarına getirdiği geyiğin tasvirinde de karģımıza çıkmaktadır. Bir gün geyikle karģılaģan ġanģar Han, baģı altın, gövdesi gümüģ bu geyiği öldürmek istemez. Diri olarak yakalamak için onu takip etmeye baģlar. Aynı zamanda Zarlık da bu geyiğin peģine düģmüģtür. Aslında o geyik, baba ile oğlu peģine takarak onları karģılaģtırma niyetinde olan Gayıp erenlerden biridir. Keskin niģancıydı ġanģar Han Yolda olmuģ geyik için iki gözü, ġögirli nin dağına geldiği zaman PadiĢah bir geyiğe niģan almıģ Bu geyiğin kafası altın, ardı gümüģ, [.] ġanģar Han ın üstünden atlamıģ Geyik sarı düze yönelmiģ. [.] Dağ baģında yürümüģ Zarlık çocuk O geyik Zarlık ın yanına gelmiģ Zarlık Han, o geyiği görmüģ, Dağda gezen çocuğa sıra gelmiģ. Atını döndürüp Zarlık çocuk, Geyiği yakalamak için kovalamıģ.

7 36 Zarlık Han kamçı basmıģ Gülsarı ata Geyik kaçmıģ dağ geçidine. Gülsarı at kızdığından çabuk koģmuģ, Zarlık Han bir saat içinde yetiģmiģ. Geyiğin yanına gelmiģ Zarlık Yanına iki yiğit gelmiģ daha. O geyik bir kayaya zıplayıp çıkmıģ Cemaat, kulak verip dikkatle bak. O geyik adam olmuģ aksakaldı, GörmüĢ de Zarlık hayret etmiģ. Çocuğum neden kovalıyorsun! diye, O adam Zarlık Han a sual açmıģ. O geyik Zarlık Han ın pirleri imiģ, Gaip eren kırk Ģiltenden biri imiģ. Zarlık la ġanģar Han ı kavuģturmak için, ġahit olarak arasında yürümüģtü. (Dize no ) Destanda geçen baģı altın, ardı gümüģ geyik tabiri, Ay Altındaki AybarĢa Güzel ve Han Kızı gibi birçok Kazak efsane ve masalında kullanılmıģtır. BaĢı veya boynuzu altın, kuyruğu gümüģ olan geyiğin hem yaruk hem kararıg özellikler taģıdığını belirten Arıkan, altın madeninin gök unsuru, gümüģ madeninin ise yer / su unsuru olduğunu vurgulamaktadır (Arıkan, 2005: ). Bu noktada, öncelikle geyik motifi üzerinde kısaca durulup daha sonra yaruk ve kararıg ilkelerine dönülecektir. Destanda Gayıp Eren olarak geçen Kayberen in dağdaki geviģ getiren hayvanların hamisi olduğu Kırgız Epik Terimler Sözlüğü nde yer almaktadır (Yayın, 2008). Kayberen, Kırgız Türklerinden Bugu soyunun türeyiģ efsanelerinde yer alan geyik ana dır. Cengiz Aytmatov un Beyaz Gemi romanında yer alan Geyik Ana Masalı, Kayberen in yani Bugu soyunun türeyiģ efsanesidir. Buna göre, eski zamanlarda hepsi öldürülen Kırgızlardan, o sırada ormanda olan bir oğlan ve bir kız kurtulurlar. Bu çocukları da bulan askerler onları öldürmesi için yaģlı, topal bir kadına verirler. Kadın onları ırmağa atacağı sırada beyaz boynuzlarının güzelliği dikkat çeken Geyik Ana adlı diģi bir geyik, yaģlı kadına kendisinin ölen ikizleri yerine bu çocukları ona vermesini ister. YaĢlı kadın, insanların nankör olduğunu söylese de, geyik çocukları alıp Isık Göl tarafındaki dağlara götürür. Bu çocukları büyütür, çocuklar büyüyünce evlenirler ve Bugubay adında bir oğulları olur. Bugubay, Kıpçak soyundan bir kızla evlenir ve böylece çoğalırlar. Bugubay ölünce oğulları babalarının geyik soyundan

8 37 geldiğini anlatmak için mezarının baģına beyaz geyik boynuzu asmak isterler. Böylece her ölenin mezarına boynuz asmak ve bu yüzden geyik öldürmek bir gelenek hâline gelir. Uzun yıllar boyunca dostça yaģayan Bugulular ve boynuzlu beyaz geyiklerin dostluğu bu avlar nedeniyle bozulur. Geyikler artık onlardan kaçmaya baģlar. Bu sebeple insanlara gücenen Geyik Ana, Isık Göl e veda ederek insan ayağının basamayacağı yerlere tüm soyunu alarak göç eder ve bir daha gelmeyeceğine yemin eder (Yayın, 2008: ). Bu efsanede yer alan yaģlı, topal kadın, Muñlık-Zarlık destanındaki mıstan kempiri yani ihtiyar cadı kadını; ırmağa atılmak üzere olan biri kız biri erkek çocuklar, Muñlık ve Zarlık adlı ikizleri; suya atılmak üzere iken Geyik Ana nın çocukları kurtarması da Gayıp Erenlerin çocukları kurtarıp baģlarına bir geyiği anne olarak vermesini anımsatmaktadır. Ġki anlatma arasındaki bu benzerlikler dikkat çekicidir. Geyik, Türk mitolojisinin kökleri mezolitik devre kadar inen en eski simgelerinden biridir. Gök ve yer unsurlarına bağlı olarak diğer birçok hayvanla ortak özellikler gösterir. ġaman törenlerinde suretine bürünülen hayvan-ata ya da ruhlardan biridir. Bu nedenle Ģaman elbisesi ya da davulu üzerinde temsili olarak ya da ona ait bir parçayla görülebilir (Çoruhlu, 2002: ). Geyik, Türkler için kutsal bir hayvandır. Bazı Türk boylarında ongun, totem bir hayvan olmuģtur ve mitolojisinde, efsanelerinde ve türeyiģ destanlarında önemli rol oynamaktadır. Metinlerde çoğunlukla diģi geyikten bahsedilmektedir. Geyik, belki de narin, esnek ve ince vücut yapısından dolayı, bir yandan da diģiliği ve bereketi simgelemektedir. Geyikleri bir tür koruyucu diģi ruhu, yarı tanrısal güç veya ilahe olarak algılamak mümkündür. Geyiğin baģının altın, vücudunun gümüģ oluģu Türk mitolojisinde çok önemli bir yere sahip olan bu hayvanın önemini bir kez daha vurgulamaktadır. Altın, parlaklığı nedeniyle yaruk yani göksel unsurlar içerisinde yer almaktadır. Altun-Temür kazguk (Kutup yıldızı) iliģkisinden yola çıkılarak bu madenlerin gök unsuru sayıldığı bilinmektedir (Arıkan, 2006: 16). Tüm yıldızların, yıldız kümeleri ve gezegenlerin Gök ve Yer le iliģkisini sağlayan Kutup yıldızı (Kuzey yıldızı veya Demirkazık Yıldızı) ise göğün direği sayılmaktadır (Çoruhlu, 2002: 26). Türklerde birini geyiğin birini ejderin çevirdiği zamanı belirleyen iki çark vardır. Hem yaruk (beyaz) hem kararıg (kara) ilkesine bağlı olan geyiğin baģı altın, kuyruğu gümüģtür. Altının gök, gümüģün yer / su unsuru olduğu bilinmektedir. Geyiğin yer ile gök arasında dönmesiyle zaman çarkı döner (Arıkan, 2005: ). Zaman çarkını döndüren geyiğin altın baģı gök unsurunu, gümüģ kuyruğu da yer unsurunu temsil ederek bir bütünü oluģturmaktadır. Sonuç olarak altın, toprağın doğurduğu en mükemmel madendir. Diğer madenlerin yolculukları altın olamadan çeģitli engellerle sona ermiģtir

9 38 ve ancak simya ile değiģime uğrayarak altına dönüģebilirler. Altın, soyludur ve ideal olandır. Simyacının basit madeni altına dönüģtürme serüveni aslında kendini olgunlaģtırmasını sembolize eder. Altın, güneģin simgesidir; parlaklığı nedeniyle göksel unsurlar içinde yer alır ki bu onun kutsal kabul edilmesine sebep olan diğer bir özelliğidir. Destan kahramanları da kutsal kabul edilmektedir. Toplumdaki diğer bireylerden farklıdırlar. Birçok destan kahramanı taģıdığı olağanüstü nitelik ve yetenekler sayesinde tanrılaģtırılmıģ, baģka bir ifade ile kutsallaģtırılmıģtır. Her insanın yapamayacağı iģleri yapar, olağanüstü varlıklarla mücadele eder ve bu mücadeleyi baģarıyla sonuçlandırırlar. Kahramanlık destanlarının ideal özelliklere sahip kahramanı ile madenlerin en soylusu olan altının destanlarda bu Ģekilde birleģtirilmesi, çocuğun altın saçlı olması veya padiģahın altın taç takması insan-tabiat bütünleģmesinin önemli örneklerindendir. KAYNAKÇA Aça, M. (1998). Kozı KörpeĢ-Bayan Sulu Destanı Üzerinde Mukayeseli Bir AraĢtırma. YayımlanmamıĢ doktora tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Arıkan, M. (2003). Kazak Sözlü Kültür Geleneğinde Arkaik Destanların Tipolojik Özellikleri. YayımlanmamıĢ doktora tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġzmir. Arıkan, M. (2005). Bursa Halk Kültüründe Eski Türk Ġnançlarının Ġzleri ve Bunların Türk Dünyası Sözlü Anlatmalarındaki Yansımaları. II. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri Kitabı Cilt II. ( ). Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları. Arıkan, M. (2006). Türk Sözlü Geleneğinde Ayrıntılar-2: Hayvan Ata Kültü mü Atalar Kültü mü? Türk Dünyası Ġncelemeleri Dergisi, 6 (1), Avezov, M. (1997). Makaleler. (Haz). ZeyneĢ Ġsmail ve Ahmet Güngör. Ankara: Bilig Yayınları. Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Ġstanbul: Kabalcı Yayınevi. Eliade, M. (2002a). Babil Simyası ve Kozmolojisi. Ġstanbul: Kabalcı Yayınevi. Eliade, M. (2002b). Asya Simyası. Ġstanbul: Kabalcı Yayınevi. Koñıratbaev, A. (1987). Kazak Eposı Jene Türkolgjiya. Almatı: Ġlim Bas. Sübhanberdina, Ü. (1993). Batırlık Dastandar. Almatı. Sübhanberdina, Ü. (1995). ĞâĢıktık Dastandar. Almatı. Türkmen, F. (1999). Eski Türklerin Ġnançlarında Tabiat Kültü. Ege Üniversitesi Türk Dünyası Ġncelemeleri Dergisi, 3, Yayın, N. (2008). Kırgız Epik Terimler Sözlüğü. Ġzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.