Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması. Dr. Süleyman BOLAT

Transkript

1 Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması 1

2 KAMU HARCAMALARI HAKKINDAKİ İKTİSADİ GÖRÜŞLER 1- Klasik İktisat Dönemi Kamu harcamalarına dar açıdan bakılmıştır, Devletin görevi: toplumun iç-dış güvenliğini sağlamak, özel sektörün üretemediği şeyleri toplum adına üretmelidir.. Devlet, tüketicidir; devlet harcamalarının artması vergilerin artması anlamına gelir.. Devlet tarafsız olmalı, vergiler ile bireyleri-yatırımcıları etkilememelidir.. Devlet, topladığı vergileri yok ederek, MG in azalmasına yol açar.. Devlet daha az harcama yapmalı, bu faaliyetler sınırlı olmalıdır 2

3 2- Keynesyen İktisat Dönemi 1930 larda Klasik düşüncenin yıkılması ile görüşleri Klasiklerden ayrılmıştır.. 1. Dünya Savaşı sonrasında kamu harcamaları artmıştır Savaşın etkisi ile ekonomik, sosyal harc ile birlikte devletin varlığının önemi ortaya çıkmıştır 1936 da Keynes in eseri ile yeni bir düşünce anlayışı hakim oldu Ekonomiye devlet müdahalesi olmadan denge sağlanamaz MG ve istihdamı belirleyen esas unsur EFEKTİF TALEP tir Efektif talep ise, tüketim, yatırım ve devlet harcamalarının toplamını ifade eder Ekonomiyi eksik istihdamdan tam istihdama yükseltmenin yolu, kamu harc artırmaktır.. 3

4 3- Arz Yanlı İktisadi Ekol 1970 li yıllarda kamu harcamalarının artışını destekleyen görüş geçerliliğini kaybetti Arap-İsrail savaşı ve petrol krizi nedeniyle, durgunluk süreci yaşanmaya başladı Enflasyon + Durgunluk (işsizlik) = Stagflasyon tehlikesi ortaya çıktı Arz yanlı bir bakış açısı ile Keynesyen görüşe karşı çıktılar.. Bu görüşe göre, enflasyonla mücadele için kamu harcamaları kısılmalıdır Ekonominin teşvik edilmesi için arzın artırılması ve vergilerin azaltılması gerekir 4

5 KAMU HARCAMALARINA EVRENSEL BİR SINIR KONULAMAMASI Ülkelerin kalkınmışlık düzeyi farklılıkları, Ülkelerin devlet anlayışındaki farklılıklar, Ülkelerin vergi bilinci-vergi ahlakı farklılığı, Ülkelerin karşılaştıkları olağanüstü koşullar.. KAMU HARCAMALARINA SINIR KONULMASI (MODERN MALİYECİLER) Özelleştirilen alanda tasarrufun verimli kullanılması, Transfer harc azaltılmalı, Verimsiz harc azaltılmalı, Özel sekt verimli olduğu alanlar özele bırakılmalı.. 5

6 TÜRKİYE DE KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI 1- İdari (Organik) 2- Fonksiyonel (İşlevsel) 3- Ekonomik (Bilimsel) 4- Finansman Tipi Reel Transfer 1- Cari 2- Yatırım 1- İktisadi 2- Sosyal 3- Mali 4- Borç faizi 5- Sermaye Teşkili 6

7 1- İDARİ (ORGANİK) SINIFLANDIRMA: Harcamayı yapan kuruluşa göre (MEB harc, Savunma Bak. Harc.) sınıflandırılır, Devletin teşkilat yapısı, organları ve hukuki düzenlemelerine göre yapılır, Kamunun ödenek ihtiyacı ve ödenek büyüklüğü tespiti yapılır, Maliyet-fayda, maliyet etkinlik ve verimlilik analizine olanak vermez 7

8 2- FONKSİYONEL (İŞLEVSEL) SINIFLANDIRMA: Harcamaların hizmet türüne göre (Genel, Sosyal, Ekonomik hizmetler) ayrılması, - Genel hizmetler: Yasama, yürütme, yargı, savunma hizm.. - Sosyal hizmetler: Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik.. - Ekonomik hizmetler: Altyapı, ulaştırma, enerji, haberleşme.. Kamu harc. ne amaçla ve hangi işlevleri yerine getirdiği tespit edilir. Maliyet-fayda, maliyet etkinlik ve verimlilik analizlerine olanak sağlar. 8

9 3- EKONOMİK SINIFLANDIRMA: Kamu harc. çarpan etkilerinin büyüklüğüne göre reel ve transfer harc. olarak 2 ye ayrılır Reel-transfer ayrımını ilk kez yapan Pigou dur, ayrımı geliştiren ise John F. Due dur. A- Reel (Gerçek) Harcamalar Ekonomide mal ve hizmetlere veya üretim faktörlerine doğrudan talep yaratan harcamalardır. Cari talep düzeyini, gelir düzeyini, üretim ve fiyat düzeyini artıran harcamalardır. Reel harcamaların genişletici etkisi cari dönemde ortaya çıkar. Reel harcamalar: Kamu hizmetini görmek, üretim faktörleri ya da mal-hizmet satın almak için yapılan harcamalardır. Cari harcamalar ve yatırım harcamaları olmak üzere 2 ye ayrılır. 9

10 1- Cari harcamalar Kamu tüketimi niteliğindedir, Her yıl tekrarlanır ve faydası kısa dönemlidir, Yılda bir ya da birkaç kez dayanıksız mallar için yapılır. Örnek: - Personel maaşları, ikramiye, yolluk, - Elektrik, su, ısıtma gibi genel yönetim giderleri, - Malzeme ve küçük demirbaş alımları, - Bakım ve küçük onarımlar, - Kırtasiye giderleri vb.. 10

11 2- Yatırım harcamaları Ekonominin üretim kapasitesini ve fiziki sermaye stokunu artırır, Faydası uzun dönemlidir. Örnek: - Proje ve büyük onarım giderleri, - Makine, teçhizat ve taşıt alımları, - Bina, yol, köprü yapımı, - KÜÇÜK ONARIMLAR CARİ; BÜYÜK ONARIMLAR YATIRIM HARCAMASIDIR. 11

12 3- Kalkınma Carileri Ekonominin beşeri sermaye kapasitesini artıran eğitim ve sağlıkla ilgili cari harcamalardır Eğitim ve sağlık carileri olmak üzere 2 ye ayrılır. a- Eğitim carileri Eğitimle ilgili yapılan cari giderlerdir. Kamuda çalışanlara ödenen maaşlar cari giderken; öğretmen, öğretim üyesi maaşları ise eğitim carisidir. Devletin okul, fakültelerin elektrik, su, kırtasiye için yaptığı giderler de eğitim (kalkınma) carisidir. b- Sağlık carileri Sağlıkla ilgili yapılan cari giderlerdir. Kamuda çalışanlara ödenen maaşlar cari giderken; doktor, hemşire maaşları birer sağlık (kalkınma) carisidir. Devlet hastanesindeki elektrik, su gibi harcamalar da sağlık carisidir. 12

13 B- Transfer Harcamaları Kamu kesiminden özel kesime yapılan gelir, kaynak veya ödeme gücü aktarımıdır. Negatif vergiye benzer ve gelir dağılımını doğrudan etkiler. Ekonomide üretim faktörleri ve mal-hizmet talebi yaratmaz. Kamu, vergi olarak topladığı kaynakları belli kişilere dağıtır, Brochier ve Tabatoni ye göre, transfer harcamalarının gelir üzerinde etkisi yoktur, Asgari geçim düzeyinin altında yaşayanlara devletin yaptığı transfer harcamaları negatif vergi ya da M. Friedman deyişiyle negatif gelir vergisi dir. 13

14 Transfer Türleri a- Sosyal Transferler Devletin sosyal amaçla yaptığı harcamalardır, Kamuda çalışanların maaşları cari harcama iken; emekli maaşları transfer harcamasıdır, Emekli olan kişi emeğini arz etmemekte, emek faktörü piyasasına talep doğurmaz, Devletin istihdam ettiği kişilere piyasa üzerinde bir ödeme yaparsa, piyasayı aşan kısım transfer; piyasa ücretine karşılık gelen kısım ise cari harcamadır, Bütçeden sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan aktarmalar sosyal transfer harcamalarıdır. Sosyal transferler: Ayni (gıda, yakacak yardımı) ya da nakdi (malul aylığı, yaşlılık aylığı, dul-yetim aylığı, öğrenci bursları.) olmak üzere yapılan harcamalardır. 14

15 b- İktisadi (Ekonomik) Transferler Devletin iktisadi amaçla yaptığı harcamalardır, Amaç; ayni ve nakdi sübvansiyonlarla üretimi ve üreticiyi desteklemesi, teşvik etmesidir, Üreticiyi desteklemek için uygulanan taban fiyat uygulaması, KİT ler ve özel işletmelere yapılan sübvansiyonlar ve destekleme alımları da iktisadi transferdir. 15

16 c- Mali Transferler Genel bütçeden özel bütçeli kuruluşlara aktarılan kaynaklar ve hazine yardımları Merkezi bütçeden mahalli idarelere yardımlar d- Borç Faiz Ödemeleri Devlet borçlarının anapara ödemeleri hazine tarafından; faiz ödemeleri ise bütçeden yapılır.. 16

17 e- Sermaye Teşkili Transfer Harcamaları (Kamulaştırma) Devletin kamulaştırdığı sermaye malları için ödediği kamulaştırma bedelleridir. Devlet tarafından inşasının tamamlandığı yıl satın alınan bina için yapılan harcama yatırım harcaması iken; özel kesimin yaptığı binayı sonraki yıl satın alırsa sermaye teşkilidir.. Transfer harcamaları için karşılıklı olan tek harcamadır, diğer harcamalar karşılıksızdır 17

18 4- FİNANSMAN TİPİ SINIFLANDIRMA Kamu harcamalarının hangi kaynaktan karşılandığını gösteren tasnif şeklidir.. Kamu idareleri yapacakları harcamaları; - Genel bütçeli idareler - Özel bütçeli idareler - Düzenleyici ve denetleyici kurumlar - Mahalli idareler - Özel ödenekler - Dış proje giderleri - Bağış ve yardımlar. gibi sınıflandırmasıdır 18

19 Transfer Harcamalarının Sınıflandırması a- Dolaylı-dolaysız transferler: Kişilerin gelirini doğrudan ve parasal olarak artıran trans. harcamalar dolaysız (malul aylığı, burs, yardım, emekli maaşları), Kişilerin gelirlerini reel olarak dolaylı şekilde etkileyen harcamalar dolaylı (sübvansiyonlar, zorunlu mallarda düşük oranlı KDV, tavan fiyat) dır. Her iki transferle satın alma gücünün artırılması amaçlanır.. 19

20 Transfer Harcamalarının Sınıflandırması b- Gelir-sermaye transferleri: Kişilere yönelik yapılan transferler gelir transferi, Kurumlara ve devlete yönelik yapılan transfer harcamaları ise sermaye transferidir. Dolaysız sermaye transferi: savaş sonrası mağlup devletlerin tazminat ödemeleri Dolaylı sermaye transferi: konut inşasında kooperatiflere prim vermek gibi.. 20

21 Transfer Harcamalarının Sınıflandırması c- Verimli-verimsiz transferler: İktisadi amaçlı transfer harcaması verimli; sosyal amaçla yapılan transfer harcaması ise verimsizdir.. d- Karşılıklı-karşılıksız transferler: Sermaye teşkili transfer harcaması dışındaki, diğer transfer harcamaları karşılıksızdır 21

22 KAMU HARCAMALARI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE DE AYRIMA TABİ TUTULUR: 5. OLAĞAN-OLAĞANÜSTÜ: a. Bütçe hazırlanırken öngörülemeyen harcamalar olağanüstü; öngörülenler olağan b. Her yıl tekrar etmeyen olağanüstü; tekrar eden olağan c. Faydaları devamlılık gösteren olağanüstü; devamlılık göstermeyen olağan 6. YEREL-GENEL: Sokak lambası, park vb harcamalar yerel; genel kamu hizmetleri ise genel 22

23 KAMU HARCAMALARI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE DE AYRIMA TABİ TUTULUR: 7. VERİMLİ-VERİMSİZ: Milli geliri artıran (cari, yatırım) verimli; artırmayan (sosyal transfer) verimsizdir, üretim kapasitesini artırmaz 8. SAĞLADIKLARI FAYDALARA GÖRE: Cohn ve Plehn yapmıştır. a. Toplumun tüm bireylerine eşit fayda sağlayan (Tam kamusal mal ve hizmetler) harc, b. Belli kesimlere özel fayda, topluma ise sosyal fayda sağlayan (yarı kamusal ve erdemli mallar) harcamalar c. Teorik olarak kamusal mal olduğu halde uygulamada bir kısım bireylere özel ve daha fazla yarar sağlayan (adalet hizmetleri) harc, d. Bireylere özel yarar sağlayan (KİT harcamaları) harc. 23

24 KAMU HARCAMALARININ EKONOMİDEKİ ETKİLERİ Kamu harcamalarının ekonomide üretim, istihdam, fiyatlar genel seviyesi ve gelir dağılımı üzerinde etkisi söz konusudur Yatırım harcamalarının ekonomik büyümeye katkısı vardır. Cari harcamaların toplam talebi artırarak, dolaylı olarak ekonomik büyümeye yol açar. Transfer harcamalarının toplam talep aracılığıyla ekonomik büyümeye neden olur (dolaylı) Transfer harcamaları ile işsizlere, yoksullara sosyal yardımları artırmaktadır. Gelir dağılımı adaletsizliğinin giderilmesi için kamu harcamalarının toplumun zengin kesiminden fakir kesimine aktarılması gerekir. Durgunluk dönemlerinde kamu harcamalarında artış, toplam talebi artırır. 24

25 KAMU HARCAMALARININ GELİR DAĞILIMINDAKİ ETKİLERİ a- Gelir dağılımı açısından nötr olan harc: milli savunma, adalet, diplomasi gibi tam kamusal mallara yönelik harcamalar gelir dağılımını hiç etkilemez. b- Gelir dağılımını doğrudan etkileyen harc: transfer harc doğrudan etkiler, ancak sosyal harc gelir dağılımını olumlu etkilerken; borç faizi, kamulaştıma harc gibi harcamalar gelir dağılımını olumsuz etkiler. c- Gelir dağılımını dolaylı etkileyen harc: Reel harc, cari harc, yatırım, eğitimsağlık carileri dolaylı etkiler Bu hizmetlerden düşük gelirli grup faydalanıyorsa progresif (eşitliği azaltıcı) etki; yüksek gelirli grup yararlanıyorsa regresif (eşitsizliği artırıcı) etki yapar 25

26 KAMU HARCAMALARININ FİYATLAR GENEL SEVİYESİ, TAM İSTİHDAMDAKİ ETKİLERİ K. Harc - eksik istihdamı artırıcı, - tam istihdamda enflasyonist etki, - reel harcamaları artırıcı, - transfer harc dolaylı artırır 26

27 KAMU HARCAMALARININ ÇARPAN VE HIZLANDIRAN ETKİSİ ÇARPAN (çoğaltan): KAHN tarafından bulunan, KEYNES tarafından geliştirilen bu kavram, otonom harcamalardaki değişikliğin milli gelire olan etkisini ifade eder. Çarpan k ile gösterilir. Çarpan ile otonom harcamalardaki artış, çarpan katsayı (k) ile çarpılarak, otonom harcamalardaki değişikliğin gelirde yarattığı etki hesaplanmaya çalışılır Harcamalardaki artışın, MG i kaç misli artırdığını gösteren bir katsayıdır Çarpan, marjinal tüketim eğilimi arttıkça büyür; marjinal tasarruf eğilimi arttıkça küçülür. ΔY = k. ΔG Çarpan formülü : k = 1 / 1-c veya 1 / s dir 27

28 KAMU HARCAMALARININ ÇARPAN VE HIZLANDIRAN ETKİSİ Çarpan katsayısı, ekonomide genişletici etki yapar, - Reel harc çarpanı > Transfer harc çarpanı - Çarpanı belirleyen değişkenler 1- marjinal tük. eğilimi (c), çarpan etkisi 2- marjinal tas. eğilimi (s), çarpan etkisi 3- marjinal vergi oranı (t), çarpan etkisi 4- marjinal İthalat eğilimi (m), çarpan etkisi Süper çarpan (yatırım çoğaltanı): Yatırım harcamalarının otonom değil de, uyarılmış olduğu kabul edilirse, kamu harc, yatırım harc uyaracak ve normal çarpan etk ile genişletici etki yapacaktır. 28

29 HIZLANDIRAN Tüketim malları talebindeki değişikliğin yatırım malları talebine olan etkisine ve dolayısıyla milli gelire olan etkisine hızlandıran adı verilmektedir. Burada kastedilen yatırım çeşidi otonom yatırımlar değil, uyarılmış yatırımlardır. b katsayısına yani marjinal yatırım eğilimine hızlandıran katsayısı da denilmektedir. Hızlandıran katsayısı 0.5 ise, 100 birimlik artış yatırımlarda, ΔI = 0.5 x 100 = 50 birimlik artış meydana getirir 29

30 Kamu Kesiminde Ekonomik Etkinlik Piyasadaki Etkin Kaynak Dağılımı.. Pareto optimumu: Ekonomide gerçekleşen kaynak dağılımının, bazı kişilerin durumunu kötüleştirmeden kimsenin durumunun düzeltilemeyecek seviyede olması, kaynak dağılımının etkin ya da optimum olduğunu gösterir. ÖZEL KESİMDE ETKİNLİK: MC = MR olmalıdır Kamu kesiminde etkin kaynak dağılımı: Fayda-maliyet analizi ile gerçekleşecektir.. Yatırım projeleri içerisinden sosyal faydası en yüksek olan seçilir.. Ve bir de sosyal maliyet belirlenir.. Net faydası yüksek olan seçilir Kamuda fayda ve maliyetlerin 3 tür ölçümü; 1- Fayda Maliyet (En çok fayda en az maliyet) 2- Fayda / Maliyet 3- Fayda Maliyet / Maliyet 30

31 SORU 1: 2011 KPSS 31

32 SORU 2: 2009 KPSS 32

33 SORU 3: 2011 KPSS 33

34 SORU 4: 2010 KPSS 34

35 SORU 5: 2009 KPSS 35

36 SORU KPSS 36

37 SORU 7: 2009 KPSS 37

38 SORU 8: 2010 KPSS 38

39 SORU 9: 2010 KPSS 39

40 SORU 10: 2011 KPSS 40

41 SORU 11: 2011 KPSS 41

42 SORU 12: 2012 KPSS 42