Transkript

1

2

3

4

5

6 Bandrol Uygulaması na İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesinin ikinci fıkrası çerçevesinde bandrol taşıması zorunlu değildir.

7 Prof. Dr. İsmet SUNGURBEY e ARMAĞAN CİLT II Editörler Doç. Dr. Herdem BELEN Av. İsmail ALTAY Genel Yayın Sıra No: /12 Takım No: (Tk) ISBN No: (2. cilt) Yayıncı Sertifika No: İstanbul Barosu Yayınları İstiklal Cd. Orhan Adli Apaydın Sk. 1. Baro Han Beyoğlu / İstanbul Tel: (0216) (pbx) / Faks: (0216) dergi@istanbulbarosu. org. tr Baskı Ege Reklam ve Basım Sanatları San. Tic. Ltd. Şti. Esatpaşa Mah. Ziyapaşa Cad. No: 4 / Ataşehir -İSTANBUL Tel: (0216) Faks: (0216) www. egebasim. com. tr Matbaa Sertifika No: Ekim 2014 Birinci Basım Bu kitap İstanbul Barosu Yönetim Kurulu Kararı ile bin adet basılmıştır.

8 Prof. Dr. İsmet SUNGURBEY E ARMAĞAN BORÇLAR KANUNU GENEL HÜKÜMLER KONFERANSLARI II HAKSIZ FİİLERDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ BORÇ İLİŞKİLERİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE ETKİSİ- BORÇLARIN ve BORÇ İLİŞKİLERİNİN SONA ERMESİ- ZAMANAŞIMI Nisan 2012 İSTANBUL BAROSU YAYINLARI İstiklal Cd. Orhan Adli Apaydın Sk. 1. Baro Han Beyoğlu / İstanbul Tel: (0216) (pbx) / Faks: (0216) dergi@istanbulbarosu. org. tr

9

10 İÇİNDEKİLER HAKSIZ FİİLERDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ... 7 VII. OTURUM HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU (UNSURLAR, TAZMİNAT, HUKUKA AYKIRILIĞI KALDIRAN HALLER, ZAMANAŞIMI, YARGILAMA) Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ 21 Türk Borçlar Kanunu m. 72 ve m. 74 Bakımından Ceza Hukukunda Ceza Sorumluluğunun Esası ve Dava Zamanaşımı Kavramlarına Kısa Bir Bakış Prof. Dr. Özlem YenereR Çakmut 22 ÖZEL DURUMLAR (ÖLÜM ve BEDENSEL ZARAR, KİŞİLİK HAKKININ ZEDELENMESİ) Dr. Mustafa KILIÇOĞLU 23 MANEVİ TAZMİNATIN TAYİNİNDE BK m. 49/II HÜKMÜNÜN YOKLUĞUNUN ETKİSİ Av. Hulki CİHAN VII. OTURUM TARTIŞMALAR VIII. OTURUM Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Doç. Dr. K. Emre GÖKYAYLA 25 Manevi Tazminat Davalarında Yargıtayın Geliştirdiği Kriterin Değerlendirilmesi Av. Başar YALTI 26 TEHLİKE SORUMLULUĞU Prof. Dr. Nuri Erişgin VIII. OTURUM TARTIŞMALAR...111

11 IX. OTURUM Hakkaniyet - Adam Çalıştıranın - Yapı Malikinin Sorumluluğu Av. Hafize KIR 28 HAYVAN BULUNDURANIN SORUMLULULUĞU ve HAYVAN HAKLARI Av. Deniz Tavşancıl KALAFATOĞLU 29 UYGULAMADA KUSURSUZ SORUMLULUK Hakim Turan ATEŞ 30 HAKSIZ REKABET Av. Sinan NAİPOĞLU IX. OTURUM TARTIŞMALAR BORÇ İLİŞKİLERİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE ETKİSİ - BORÇLARIN ve BORÇ İLİŞKİLERİNİN SONA ERMESİ - ZAMANAŞIMI X. OTURUM Borç İlişkilerinin Üçünçü Kişilere Etkisi (Alacaklıya Halef Olma -Üçünçü Kişinin Fiilini Üstlenme -Üçünçü Kişi YARARINA SözleşmE) Prof. Dr. Gülçin ELÇİN GRASSINGER 32 BANKA TEMİNAT MEKTUPLARI Av. Dr. Ceyda ÖCAL 33 ASIL BORCA BAĞLI HAK ve BORÇLARIN SONA ERMESİ - İBRA -YENİLEME -BİRLEŞME Doç. Dr. Mustafa AKSU X. OTURUM TARTIŞMALAR...261

12 XI. OTURUM Cari Hesap İlişkileri Yard. Doç. Dr. Ramazan DURGUT 35 ZAMANAŞIMI Doç. Dr. Mehmet ERDEM 36 YARGITAYIN SÜRENİN HUKUKİ NİTELİĞİNİ GÖZ ARDI EDEN BİR KARARI ÜZERİNE Av. Mustafa DOĞAN 37 TAKAS Doç. Dr. Bilgehan ÇETİNER XI. OTURUM TARTIŞMALAR XII. OTURUM İFA İMKANSIZLIĞI Prof. Dr. Tufan ÖĞÜZ 39 AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ Doç. Dr. Başak BAYSAL 40 BANKA KREDİLERİNDE UYARLAMA DAVALARI Av. İsmail ALTAY XII. OTURUM TARTIŞMALAR...375

13

14 Prof. Dr. İsmet SUNGURBEY E ARMAĞAN BORÇLAR KANUNU GENEL HÜKÜMLER KONFERANSLARI II HAKSIZ FİİLERDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ 28 Nisan 2012

15

16 VII. OTURUM Oturum Başkanı Av. Gültekin UZUNALİOĞLU* Değerli katılımcılar, çok değerli meslektaşlarım, öncelikle konferansımıza katılımınızdan dolayı hepinize çok teşekkür ediyoruz, hoş geldiniz diyoruz. Yeşille mavinin buluştuğu fındığın başkenti, kirazın anavatanı olan Giresun ve o şehrin barosu olan Giresun Barosundaki meslektaşlarım adına sizleri selamlıyorum. Bugün konferansımızda çok değerli hukukçumuz, hocamız, akademisyen, aynı zamanda da avukat olan değerli hocamız İsmet Sungurbey in anısına düzenlenen bu konferanstan önce hocamızın aziz hatırası önünde saygıyla eğiliyoruz. Kendine, hocamıza ışıklar içinde, nurlar içinde yatsın diyoruz. Bu konferansı düzenleyen ve bizlere bu görevi yükleyen düzenleyenlere ve özellikle İstanbul Barosu Yönetim Kuruluna da teşekkürlerimi borç biliyorum. Değerli katılımcılar, cumhuriyetimizin ilk yıllarında hukuk devrimi kapsamında yürürlüğe konulan temel yasalarımız günümüzde bazı ihtiyaçlarımızı karşılamaktan uzak kalmıştır. Bu temel yasaların yürürlüğe konulduğu dönemde toplumsal yapı ve gereksinimle günümüzün toplumsal gereksinimleri arasında büyük farklar vardır. Bu nedenle kamu düzeninin sağlanması için belirli toplumsal dönem ve tarihsel süreçlerde çıkarılan yasalar arasında farklılıklar olacağı tartışılmazdır. Bu nedenle yaşadığımız 2012 yılında değişen toplum yapısı ve gereksinimlere göre yasalarda çağdaş ve modern değişimler yapmak çok olağandır. Kanun koyucu geçen yıl içerisinde üç temel yasa olan Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanununda önemli değişiklikler yapmıştır. Kuşkusuz yapılan bu değişikliklerin olumlu olup olmadığı uygulamada zaman geçtikçe daha iyi anlaşılacaktır. Bugün bu amaçla bu konferansımızda çok değerli hocalarımız, akademisyenlerimiz, yine uygulamada bulunan meslektaşlarımız yeni Borçlar Kanununun neler getirdiği konusunda bizlere birtakım bilgiler verecektir. Konumuz Haksız Fiillerde Doğan Borç İlişkileri dir. İlk önce 20 numaralı bir tebliğ: Haksız Fiil Sorumluluğu, bunun içerisinde Unsurlar, Tazminat, Hukuka Aykırılığı Kaldıran Haller, Zamanaşımı ve Yargılama konularıdır. Ben sözlerimi Yard. Doç. Dr. Funda Çelebi Hanıma bırakıyorum, buyurun Hocam. * Giresun Barosu Başkanı

17

18 20 HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU (UNSURLAR, TAZMİNAT, HUKUKA AYKIRILIĞI KALDIRAN HALLER, ZAMANAŞIMI, YARGILAMA) Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ 1 I. Genel Olarak Hukuk tarafından kendisine sonuç bağlanan olaylara hukuki olay denilmektedir. İnsanların davranışları da, hukuki sonuç bağlandığı zaman birer hukuki olay olarak kabul edilerek hukuki fiil olarak adlandırılmaktadır. Hukuki fiil üst başlığı altında ise hukuka uygun fiil ve hukuka aykırı fiil ayrımı bulunmaktadır. Bu ayrımda da, hukuka aykırı filler üst başlığı altında, taraflar arasında önceden mevcut olan bir hukuki ilişki içinde, bu ilişkiyi, mevcut bir borcu ihlal eden bir davranış söz konusu olabileceği gibi, önceden mevcut bir hukuki ilişki olmadan haksız fiil şeklinde genel bir davranış kuralına aykırılık da görülebilmektedir. Bu ayrımda, hukuka aykırı fiiller içerisinde yer alan haksız fiiller, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 49. ve 76. maddeleri arasında, borç doğuran kaynaklardan birisi olarak ve Haksız Fiillerden Doğan Borç İlişkileri başlığı altında düzenlenmiştir. Bu başlıkla, 818 sayılı Borçlar Kanununda, sık sık ve haklı olarak eleştiri konusu olan Haksız Muameleden Doğan Borçlar ifadesi terkedilmiştir. Zira, haksız fiilde, bir hukuki işlemi, hukuki muameleyi ihlalden doğan bir borç söz konusu değildir. Nitekim Türk Borçlar Kanunu madde 49 da da; kusurlu ve hukuka aykırı bir davranış ile başkasına zarar verenin bu zararı gidermekle yükümlü olduğu ifade edilmiştir. Maddenin içeriğinde görüldüğü gibi, haksız fiil sorumluluğu, genel olarak fiilin hukuka aykırı olmasına ve failin da kusurlu olmasına dayandırılmıştır. Ancak, gerek Borçlar Kanunu ve gerekse çeşitli özel kanunlarda, kusur olmasa da ve hatta kimi durumlarda hukuka aykırılık bulunmasa da sorumluluğun söz konusu olduğu durumlar ve hükümler bulunmaktadır. 1 Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Ana Bilim Dalı

19 14 Haksız Fiil Sorumluluğu (Unsurlar, Tazminat...) II. Unsurlar Özel sorumluluk hükümleri ile düzenlenmemiş olan durumlarda haksız fiil nedeniyle sorumluluk için haksız fiilin unsurlarının gerçekleşmesi zorunludur. 1. Hukuka Aykırı Fiil Haksız fiil nedeniyle sorumluluğun doğabilmesi için aranan ilk unsur hukuka aykırı bir fiil bulunmasıdır. Hukuk aykırılık için ise, esas olarak iki unsurun bulunması gerekir. Bir fiil bulunması ve fiilin de hukuka aykırı olması. Fiil sözcüğü, sözlük anlamı ile bakıldığı zaman olumlu bir davranışı, bir şey yapmayı, eylemi ifade ediyorsa da, hukuki anlamı daha geniş olup bazen olumsuz/ menfi bir tutumu, yapmamayı da kapsar. Böyle olunca da, hukuken, hareketsiz kalınmaması, bir davranışta bulunulması gerekirken, hareketsiz kalınmasının bir fiil olarak, haksız fiil olarak kabul edilmesi ve sorumluluk doğurması mümkündür 2. Örneğin, halka açık bir alanda, yolda, inşaat çalışması için bir çukur açan kişi tarafından, bu çukura insanların düşmemesi ve zarar görmemesi için alması gereken tedbirlerin alınmamış olması, çukurun yarattığı tehlikeye dikkat çeken uyarı levhaları konulmaması, alana girişi engelleyen barikatlar bulundurulmaması, karanlıkta alanın aydınlatılmaması, haksız fiil sorumluluğunu doğurabilecek menfi bir tutum olacaktır. Fiilin hukuka aykırı olmasından anlaşılan ise, fiilin, hukuk tarafından, zarar gören değeri korumak için getirilen bir kurala aykırı olmasıdır 3. Zarar ile ihlal edilen kural arasında hukuka aykırılık bağı bulunması zorunludur. a) Hukuk Aykırılık Bağı Haksız fiil sorumluluğunun doğması için, fiil sonucu zarar gören değerin, ihlal edilen hukuk kuralının koruduğu bir değer olması, yani zarar ile ihlal edilen kural arasında hukuka aykırılık bağı bulunması gerekir. Aksi halde mağdurun gördüğü zarar ile fiil arasında uygun nedensellik bağı bulunsa dahi, mağdurun zarara uğraması ile ihlal edilen kural arasında hukuka aykırılık bağı kurulmayınca haksız fiil sorumluluğundan söz edilemeyecektir. 2 Oğuzman/Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. II, İstanbul 2012, s. 13; Gürsel N, Haksız Eylemin Unsuru Olarak Eylem Kavramı, Özellikle Kaçınma Biçimindeki Eylem, Yargıtay Dergisi, 1977, S. 3, s. 540 vd; Hatemi, Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, 3, N. 1, 25 vd. 3 Tandoğan, H, Türk Mes uliyet Hukuku, Ankara 1961, s. 18; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul 1993, s. 476; Oğuzman/Öz, s. 14.

20 Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ 15 Bu duruma bir örnek olarak, popüler ve çok para kazanan bir şarkıcının haksız fiil sonucunda öldürülmesi durumunda, bu fiil, şarkıcının mutlak hak niteliğindeki kişilik hakkını, yaşam hakkını ihlal eder. Hukuka aykırılığı engelleyen bir sebep olmadıkça da, fiil hukuka aykırıdır. Ancak, öldürülen şarkıcının yaşarken onun sayesinde çok para kazanan menajeri de mutlak hakkı ihlal edilmeden, kazancının azalması suretiyle malvarlığı azaldığı için, yansıma yoluyla zarar görse ve menajerin gördüğü zarar ile haksız fiil arasında uygun illiyet bağı olsa dahi, bu kişinin uğradığı zarar ile ihlal edilen hukuk kuralı arasında hukuka aykırılık bağı yoktur. Bununla birlikte yine aynı örnekte, öldürülen kişinin yaşarken destek olduğu kişiler varsa ve bu kişiler destekten yoksun kalmışlar ise, onlar da doğrudan veya dolaylı değil, yansıma yoluyla zarar gördükleri halde haksız fiil nedeniyle uğradıkları zararın giderilmesini talep edebilirler. Çünkü burada ölenin yaşarken destek olduğu kişilerin zararı bakımından hukuka aykırılık bağı Borçlar Kanunun 53. maddesinin 3. bendi tarafından kurulmuştur. Kişinin gördüğü zararda, zararla fiil arasında uygun illiyet bağı bulunmasına rağmen hukuka aykırılık bağı bulunmadığı gerekçesi ile zararının gideriminin talep edilememesinin bir istisnası, failin davranışının, ahlaka aykırı olmasıdır. b) Ahlaka Aykırı Fiil Sonucu Zarar Türk Borçlar Kanununun 49. maddesinin 2. fıkrasına göre; zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiil ile başkasına kasten zarar veren kişi bu zararı gidermekle yükümlü olur. Bu sorumluluk kast derecesinde kusura dayanan bir sorumluluktur. Bugün 49. maddenin 2. fıkrasının en çok uygulandığı alanlar, bir sözleşmenin tarafını herhangi bir sebeple, borcunu ihlal etmeye teşvik ederek karşı tarafın zarar görmesini sağlamak ve kanunda düzenlenmemiş olan yansıma zarar halleridir 4. Maddenin farklı bir uygulaması da Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin bu konu ile ilgili bir kararında görülmektedir 5. Karara konu olayda, bir kimsenin başkasının malını alacaklıya kendi malı gibi göstererek haciz koydurması durumunda, bu davranıştaki asıl amaç, kendi malını hacizden kurtarmak olsa dahi, davranış ahlaka aykırı bir davranışla bilerek başkasına zarar verme olarak kabul edilmiştir. 4 Oğuzman/Öz, s. 63, dn. 155, dn. 156; Tunçomağ, K, Türk Borçlar Hukuku, C. I, Genel Hükümler, 6. Bası, İstanbul 1976, s. 32 vd. ; Sungurbey, İ, Medeni Hukuk Sorunları, C. IV, İstanbul 1980, s. 436 vd; Tekinay/ Akman/Burcuoğlu/Altop, s. 481, Yarg. 4. HD , 3849/4232 (YKD 1986/11, s. 1619; Oğuzman/Öz, s. 65.

21 16 Haksız Fiil Sorumluluğu (Unsurlar, Tazminat...) c) Hukuka Aykırılığı Kaldıran Haller 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 63. maddesinde 818 sayılı Kanundan farklı olarak, hukuka aykırılığı kaldıran haller başlığı ile yeni bir hükme yer vermiştir. aa) Kanunun verdiği yetkiye dayanmak Kanunda yer alan düzenlemeye göre; ilk olarak, kanunun verdiği yetkiye dayanan ve bu yetkinin sınırları içerisinde kalan bir fiil, zarara yol açsa bile hukuka aykırı sayılmayacaktır. Buna göre, örneğin, haciz kararını uygulayan icra memurunun fiili, haklı savunmada bulunarak faile zarar veren bir kişinin fiili, kanununun verdiği yetkiye dayandığı kabul edilip, sınırları içerisinde kullanıldıkça ve hak kötüye kullanılmadıkça hukuka aykırı sayılmayacaktır. bb) Üstün özel ya da kamusal yararın bulunması Zarar görenin rızasının veya üstün nitelikteki özel yada kamusal yararın bulunması durumunda da hukuka aykırılık oluşmayabilecektir. Örneğin, bir kimsenin yaşaması için ameliyat edilmesi gerekiyorsa onun üstün nitelikteki özel yararı göz önüne alınarak, rızasının alınamadığı durumlarda da, tıbbi müdahalede bulunulabilecektir. Ancak aynı müdahalenin, ayırt etme gücü olan hastanın açıkça karşı çıkmasına rağmen üstün yarar gerekçesi ile yapılıp yapılamayacağı, yapılır ise hukuka aykırı olup olmayacağı tartışma konusu olmuştur. Bu konuda, Hasta Hakları Yönetmeliğinin 22. maddesinde, kimsenin üstün nitelikteki özel yarar gerekçesi ile rızası hilafına veya verdiği rızaya uygun olmayan şekilde tıbbi müdahaleye tabi tutulamayacağı, 25. maddede, hastanın tedaviyi reddetme ve durdurma hakkına sahip olduğu belirtilmiştir 6. Yine kamu hukukuna dayanan bir yetki olarak, ölüm oruçlarında, kamu sağlığı bakımından zorunlu görülen hallerde, rıza aranmadan tıbbi müdahalede bulunulabileceğini belirten hukuk metinleri vardır. Kitle iletişim araçları yoluyla yapılan yayınlarda da, yayın veya haber kişiyi küçük düşürücü nitelikte olsa, kişilik hakkına müdahalede bulunulsa ve zarar doğsa dahi, üstün nitelikte kamu yararı bulunduğu durumlarda yayının hukuka aykırı olmayabileceği, basın özgürlüğünün kamu yararına olduğu kabul edilmektedir. Ancak öğreti ve uygulamada bu hususta bazı kriterler kabul edilmiştir. Buna göre, hukuka aykırılığın oluşmaması için, haberin, yayının gerçek olması, kamu yararı ve toplumsal ilgi bulunması, güncel olması, haberin gerektirmediği aşağıla- 6 Bkz. Hasta Hakları Yönetmeliği, RG T , S

22 Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ 17 yıcı bir dil kullanılmaması gerekmektedir 7. cc) Zarar görenin rızası 63. maddede yer alan bir diğer hukuka aykırılığı kaldıran sebep de; zarar görenin rızasıdır. Ancak zarar görenin rızasının hukuka aykırılığı kaldırabilmesi için rızanın geçerli olması gereklidir. Ehliyetsizlik, irade beyanının sağlıklı olmaması, rızanın kişilik haklarına aykırı olması durumunda rıza geçersiz olacağı için hukuka aykırılığı önlemesi mümkün değildir. Örneğin bir kimsenin öldürülmeye razı olması hukukumuzda geçerli bir rıza olarak kabul edilmemektedir 8. Ancak, geçerli kabul edilmeyen ve hukuka aykırılığı kaldırmayan rızanın birlikte kusur olarak tazminat miktarının belirlenmesinde dikkate alınması mümkün olabilir. Mağdurun açık veya örtülü rızasının beden bütünlüğüne müdahale dışında, kitle iletişim araçları ile yapılan yayınlarda da hukuka aykırılığı kaldırması mümkündür. Hem 63 maddenin ikinci fıkrasının içinde ve hem de 64. maddede özel olarak düzenlenen üç durumda da hukuka aykırılığın bulunmadığı kabul edilir. Bu üç durumdan birisi olan haklı savunmada, haklı savunmada bulunanın, saldıranın şahsına veya mallarına verdiği zarardan sorumlu olmayacağı belirtilmektedir. Ancak fiilin haklı savunma olarak kabul edilebilmesi için, gerçekte mevcut veya başlaması çok yakın hukuka aykırı bir saldırısının bulunması, saldırının savunmada bulunanın yada bir üçüncü kişinin şahsına veya mallarına yönelik olması, savunmanın saldırıda bulunana karşı ve savunma amacı aşılmadan yapılması gereklidir 9. İkinci durum ise, zorda kalma halidir. Bu konuda kanunda, zorda kalma terimi kullanılmasa da, kendisini veya bir başkasını açık ya da yakın bir zarar tehlikesinden korumak için diğer bir kişinin mallarına zarar veren kişinin bu zararı giderim yükümlülüğünü hakimin hakkaniyete göre belirleyeceği ifade edilmiştir. Zorda kalma halinin önemli bir özelliği, ancak üçüncü kişinin malına zarar veren fiiller için söz konusu olması, üçüncü kişinin kişilik değerlerine zarar veren 7 Kılıçoğlu, A, Şeref Haysiyet ve Özel Yaşama Basın Yoluyla Yapılan Saldırılardan Hukuksal Sorumluluk, Ankara 1982, s. 131 vd; Yarg. HGK /790 (Uygur, Cilt I, s ) Yarg. 4. HD , 2077/3267 (YKD 1987/8, s. 1160); Oğuzman/Öz, s. 34, dn. 64, 65, 65 a, 66, 67 de belirtilen kararlar. 8 Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s. 490, 491; Oğuzman/Öz, s Tandoğan, Mes uliyet Hukuku, s. 33; Hatemi, Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, 3, N. 37 vd, Oğuzman/ Öz, s. 27.

23 18 Haksız Fiil Sorumluluğu (Unsurlar, Tazminat...) fiillerin hukuka aykırı kabul edilmesidir. Bir diğer özelliği de, zorda kalma halinde işlenen fiilin hukuka aykırı sayılmamasına rağmen, verilen zararın hakkaniyet çerçevesinde tazmin edilmesinin, fedakarlığın denkleştirilmesinin söz konusu olabilmesidir. Yine 64. maddenin 3. fıkrasında, hakkını kendi gücüyle koruma durumunda kalan kişinin, durum ve koşullara göre o sırada kolluk gücünün yardımını zamanında sağlaması mümkün değilse, hakkın kaybını önlemenin başka bir yolu da yoksa, verdiği zarardan sorumlu tutulamayacağı düzenlenmiştir. 2. Zarar Haksız fiil sorumluluğunun bir şartı da hukuka aykırı fiil ile zarar verilmesi dir. Zira, özel hukuk sorumluluğunda kural olarak amaç faili cezalandırmak değil de, mağdurun zararını gidermektir. Bu sebeple de fiil hukuka aykırı olsa dahi herhangi bir zarar doğmamış ise, haksız fiil sorumluluğu söz konusu olmaz. Zarar geniş anlamı ile alındığında hem maddi hem de manevi zararı kapsar. Zararın bir çeşidi olan maddi zarar, bir kimsenin malvarlığında isteği dışında oluşan azalma olarak tanımlanmaktadır. Temel olarak, malvarlığının zarar verici fiil olmasa idi bulunacağı durum ile zarar sonucu aldığı durum arasındaki fark maddi zararı meydana getirmektedir 10. Maddi zarar bakımından yapılan önemli ayrımlardan birisi; fiili zarar, yoksun kalınan kar ve bir de Alman Hukukunda ileri sürülen normatif zarar ayrımıdır. Bu ayrımda, fiili zarar, malvarlığının aktifinde fiili bir azalma ya da pasifte çoğalma şeklinde görülebilir. Örneğin, bir malın tahrip edilmesi ya da yaralanan bir kişinin tedavi masrafı yapması aktifte azalmaya yol açarken, üçüncü bir kişinin aldatması ile yüklenilen borç pasifte çoğalmaya sebep olabilmektedir. Yoksun kalınan kar ise, elde edilebilecek bir kazançtan mahrum kalmaktır. Fiili zarar-yoksun kalınan kar ayrımı ile, olumlu (müsbet) zarar ve olumsuz (menfi) zarar ayrımının karıştırılmaması gerekmektedir. Zira, müsbet zarar, bir sözleşmeden doğan, borç gereği gibi ifa edilse idi uğranılmayacak olunan zarar, olumsuz zarar ise yine, geçersiz veya hüküm ifade etmeyen bir sözleşme ilişkisine hiç girilmese idi, bu sözleşme ilişkisine güvenilmese idi uğranılmayacak olan zarardır. Haksız fiil sorumluluğunda müsbet-menfi zarar ayrımının yeri yoktur Nomer, H, Haksız Fiil Sorumluluğunda Maddi Tazminatın Belirlenmesi, İstanbul 1996, s. 6 vd; Tandoğan, Mes uliyet Hukuku, s. 63; Eren, F; Borçlar Hukuku, C. II, s. 37 vd; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s Oğuzman/Öz, s. 40.

24 Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ 19 Normatif zararda ise, malvarlığında fiili zarar veya yoksun kalınan kar şeklinde herhangi bir azalma olmasa dahi, örneğin sırf bir malın kullanımından yoksun kalma gibi bir durumda tazminat talep edilebileceği ileri sürülmektedir 12. Örneğin bir kimsenin maliki olduğu ve oturmakta olduğu evi haksız fiil sonucu yanmışsa, bu kişinin kira ödeyemeyecek durumda olması nedeniyle, evi tamir edilene kadar kiralık bir evde oturmak yerine bir akrabasının yanında para vermeden kalması durumunda, aslında kişinin onarım sonuna kadar kendi evinin kullanım değerinden de yoksun kaldığı kabul edilmektedir. Böyle bir durumda bu tip bir evin olağan kira bedeli esas alınarak kullanım değeri hesaplanıp, kullanımdan yoksun kaldığı süre için bu değer toplamı tazminat olarak talep edilebilmektedir 13. Zarar konusunda önemli bir ayrım da doğrudan zarar-dolaylı zarar ve yansıma zarar ayrımıdır. Doğrudan zararda, haksız fiile uğrayan kişinin bu fiil yüzünden, araya başka hiçbir sebep eklenmeden uğramış olduğu zarar söz konusudur. Örneğin, kamyonuyla taşımacılık yapan bir kişinin kamyonunun haksız fiil nedeniyle yanması sonucunda mağdurun malvarlığı kamyonun değeri kadar azalır. Bu zarar o kişinin haksız fiil sonucu uğramış olduğu doğrudan zarardır. Mağdurun, kamyonunun yanması sonucunda müşterisinin yükünü taşıyamaması ve yük sahibine tazminat ödemek zorunda kalması sonucunda uğramış olduğu zarar ise araya bir başka sebebin girmesiyle oluşan dolaylı zarardır 14. Haksız fiil sonucunda hem doğrudan hem de dolaylı zararların giderimini istemek mümkündür. Yansıma zarar ise, haksız fiile maruz kalan kişiden başka bir kişinin de bu fiil yüzünden uğramış olduğu zarardır. Yukarıdaki örnekte, ölen şarkıcının menajerinin ya da destek olduğu kişilerin uğramış olduğu zarar yansıma zarardır. Yansıma zararlardan failin sorumlu tutulabilmesi için, uygun nedensellik bağının haricinde destekten yoksun kalan kişilerin uğradığı zararda olduğu gibi hukuka aykırılık bağının da bulunması zorunludur. Bir diğer ayrım da mevcut zarar-müstakbel zarar ve muhtemel zarar ayrımıdır. Zarar hesap edildiği tarihe kadar gerçekleşmiş olan mevcut zararın ve bu tarihte henüz gerçekleşmiş olmasa da normal olarak gerçekleşeceği beklenen müstakbel zararın tazmini talep edilebilir. Ancak, zarar hesap edildiği sırada henüz 12 Bu teorinin ve görüşlerin Türk Hukukunda irdelenmesi için bkz. Nomer, s. 17 vd. 13 Oğuzman/Öz, s. 41, dn Oğuzman/Öz, s. 42.

25 20 Haksız Fiil Sorumluluğu (Unsurlar, Tazminat...) mevcut olmayan ve ancak bir riskin gerçekleşmesi durumunda doğabilecek olan muhtemel zararın, risk gerçekleşmedikçe istenmesi söz konusu değildir. Örneğin, haksız fiil sonucu sağ kolunu kaybeden bir kişinin ekonomik geleceğinin sarsılması nedeniyle uğrayacağı müstakbel zarar hesap edilerek tazminine karar verilebilirken, yaralanma nedeniyle bir dizi ameliyat olması gereken kişinin ölmesi riski olsa dahi, muhtemel zararın tazmini, risk gerçekleşmedikçe istenemez Nedensellik Bağı Haksız fiil sorumluluğundan söz edebilmek için gerekli bir diğer şart da, fiil ile zarar arasında hem mantıki ve uygun nedensellik bağının bulunmasıdır. Diğer bir deyişle, fiil sebebiyle sorumluluk için, olayların normal akışında fiilin bu zararı meydana getirmeye uygun olması gerekir. Uygun nedensellik bağı belirlenirken, özellikle bedensel zararda, mağdurun kendisinden kaynaklanan özelliklerin dikkate alınıp alınmayacağı tartışmalı bir konudur. Örneğin, bir kimsenin öldürücü olmayan bir yara almasına rağmen, herhangi bir hastalığı nedeni ile yaralanmanın ölümle sonuçlanması durumunda, failin ölümle mi yoksa yaralanma ile mi sorumlu tutulacağı tartışmalıdır. Bu konuda baskın olan görüş, mağdurun kendisinden kaynaklanan sebeplerden dolayı da olsa, failin ölüm nedeniyle sorumlu tutulması, böyle bir ihtimalin varlığının beklenmesi, ancak tazminatta indirim yapılması gerektiği yönündedir 16. Bazen fiil ile zarar arasında mantıki ve uygun nedensellik bağı kurulacak iken aynı sonucu doğurmaya uygun ve yoğun bir başka fiil araya girerek öne geçip zararı meydana getirebilmektedir. İşte böyle bir durumda geride kalan fiil ile zarar arasındaki nedensellik bağını kesilir. Böyle bir durumda geride kalan fiil nedeniyle faili, oluşan zarardan sorumlu tutmak mümkün olmaz. Bu konuyu klasik bir örnekle açıklayacak olursak, fail tarafından ölümle sonuçlanabilecek şekilde yaralanan mağdur, hayatını ameliyat sırasında yapılan bir yanlışlık sonucunda kaybetmiş olsa faili yaralamadan mı, ölümden mi sorumlu tutmak mümkün olacaktır. Bu örnekte, ameliyat sırasında yapılan hatanın ölümdeki etkisinin yoğunluğu nedeniyle, geride kalan fiil ile ölüm arasındaki nedensellik bağının koptuğu ve faili böyle bir durumda ölüm nedeniyle doğan zarardan sorumlu tutmanın mümkün olmadığı kabul edilmektedir Oğuzman/Öz, s Oğuzman/Öz, s Oğuzman/Öz, s. 49.

26 Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ Kusur Kusura dayanan haksız fiil sorumluluğunun önemli bir şartı da fiilin işlenmesinde failin kusurlu olmasıdır. Türk Borçlar Kanunun 50. maddesi hükmünce zarar verenin kusurunu ispat yükü zarar görene yüklenmiştir. Bu unsur kusursuz sorumluluk hallerinde aranmamakla birlikte, kimi durumlarda failin sorumluluktan kurtulmasını engellediği için yine de önem taşımaktadır. Kusura dayanan sorumlulukta, sorumluluk için kusurun çeşidinin, derecesinin önemi yoktur. Yani en hafif kusur dahi sorumluluk için yeterlidir. 818 sayılı Borçlar Kanunu 41. maddesinde, kusurun türleri olarak kast ve ihmalden söz ettiği, hatta ihmal deyiminin yanında teseyyüp (özensizlik) ve tedbirsizlik deyimlerine de yer verdiği halde, 6098 sayılı Borçlar Kanunumuzun 49. maddesinde kusur türlerinden söz edilmeyip sadece, kusurun tüm türlerini ve derecelerini kapsayacak şekilde kusur ifadesi kullanılmıştır. Kusura dayanan sorumlulukta failin kusurundan söz edebilmek için ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. Ayırt etme gücü ise, kişinin davranışının sebep ve sonuçlarını kavrayabilmesi ve bu kavrayışa uygun davranabilmesi olarak tarif edilmektedir. Haksız fiil sırasında ayırt etme gücünün bulunmaması durumunda kural olarak kusur sorumluluğu söz konusu olmaz. Ancak Türk Borçlar Kanunun 59. maddesinde, ayırt etme gücünü geçici olarak kaybeden kişinin, bu sırada verdiği zararı gidermekle yükümlü olduğu kabul edilmiştir. Maddede bu konuda bir kusur karinesine yer de verilmiş ve kişinin ayırt etme gücünün geçici kaybında kusurunun bulunmadığını ispat etmesi durumunda sorumluluktan kurtulacağı belirtilmiştir. Yalnız burada, sorumluluktan kurtulmak isteyen kişinin ispat edeceği husus, fiilin işlenmesinde kusurunun bulunmadığı değil, ayırt etme gücünün geçici kaybında kusur bulunmadığıdır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, ayırt etme gücünü geçici olarak kaybettiğini ispat ederek 59. maddede öngörülen sorumluluktan kurtulan kişinin hakkaniyetin gerektirmesi durumunda 65. madde uyarınca sorumlu tutulması mümkündür

27 22 Haksız Fiil Sorumluluğu (Unsurlar, Tazminat...) III. Haksız Fiilde Zararın Miktarının ve Tazminatın Belirlenmesi 1. Zararın Belirlenmesi Haksız fiil sonucunda zarara uğradığını ve zararın miktarını ispat yükü Türk Borçlar Kanunun 50. maddesi hükmünce davacının üzerindedir. Ancak birçok durumda, özellikle kazanç kaybı iddiasının olduğu durumlarda zararın gerçek miktarının davacı tarafından tam olarak ispat edilmesi mümkün olamaz. Bu konuda 50. maddenin 2 fıkrası, uğranılan zararın miktarının tam olarak ispat edilememesi durumunda hakimin, olayların olağan akışını ve zarar görenin aldığı önlemleri göz önünde tutarak, zararın miktarını hakkaniyete uygun olarak belirleyeceğini belirtmiştir. Buna göre, hakimin davacı tarafından sunulmuş olan delilleri ve dosya içeriğini dikkate alarak, Medeni Kanunun 4. maddesinde sözü edilen takdir yetkisini kullanması ve hakkaniyete uygun bir tespitte bulunması söz konusu olacaktır. Zararın miktarının belirlenmesinde hangi tarihin esas alınacağı tartışmalıdır. Beden bütünlüğünün ihlalinden doğan zararlarda, Türk Borçlar Kanununun 75 maddesinde karar tarihinden söz ediliyorsa da, mala verilen zararlarda Yargıtay kararlarında zararın meydana geldiği tarihin esas alındığı görülmektedir 18. Zararın miktarının belirlenmesinde karar tarihinden önceki bir tarihin esas alınması durumunda, belirlenecek tazminat tutarına faiz yürütülmesi gerektiği kabul edilmektedir. Nitekim, Türk Borçlar Kanunun 117. maddesinin 2. fıkrası, failin haksız fiilin işlendiği anda temerrüde düşeceğini açık olarak belirtmiştir. Zarar belirlenirken, haksız fiilin, mağdura sağladığı bazı ekonomik yararlar varsa, bu yararların, belirlenen zarar miktarından düşülmesi, deyim yerindeyse net zararın bulunması, denkleştirme yapılması gerektiği, aksi halde mağdurun haksız fiil sayesinde zenginleşmiş olacağı da savunulmaktadır Tazminatın Belirlenmesi Haksız fiil sorumluluğunda, sorumluluk için aranan şartların gerçekleşmesi, özellikle zararın meydana gelmesi ile birlikte tazminat hakkı doğmaktadır. Ancak tazminatın şeklinin ve miktarının netleşmesi için ya tarafların anlaşması ya da mahkeme kararı gerekir. 18 Yarg. 4. HD , 2713/3298 (Uygur, C. I, s. 394). Yarg. 4. HD , 7190/11637 (YKD 1983/4, s. 520 vd); 4. HD , 7606/10156 (Tunçomağ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s. 460). 19 Hatemi, Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, N. 30 vd; Eren, Borçlar Hukuku. C. II, s. 308 vd; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s. 586 vd; Oğuzman/Öz, s. 85.

28 Yard. Doç. Dr. Funda ÇELEBİ 23 a) Tazminatın Şekli Oluşan zararın giderilmesinde iki yol söz konusu olabilir. Ya tahrip edilen bir malın davalı tarafından tamir edilmesi, yok edilen bir malın bir eşinin verilmesinde olduğu gibi aynen tazmin, ya da, zararın para ödenerek yani nakden tazmini 20. Nakden tazminde de tazminat, sermaye şeklinde yani toptan şekilde veya irat şeklinde yani dönemsel ödeme şeklinde olabilir. Kanunda sermaye şeklinde ödenecek tazminatın takside bağlanıp bağlanamayacağı konusunda bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak doktrinde borçlu toptan ödeme durumunda zor duruma düşecek ise ve Kanunun 52. maddesinin 2. fıkrasındeki şartlar gerçekleşir ise yani failin kusuru hafif ise ve hakkaniyet de gerektiriyorsa tazminatın hakim tarafından taksitle ödenmesine karar verebileceği savunulmaktadır maddenin 2. fıkrası aslında hakime tazminatın indirimi imkanın veren bir maddedir. Ancak, bu maddenin şartlar gerçekleştiği taktirde sermaye şeklindeki tazminatın taksitle ödenmesine karar verilebilme imkanını getirmesi de mümkün olmalıdır. Kanunun 51. maddesinin 2. fıkrasında da, irat şeklinde ödenecek tazminatta, ileride alacaklının hakkının tehlikeye düşme ihtimaline karşı borçludan teminat alınması zorunlu kılınmıştır. b) Tazminatın Miktarı Tazminatın miktarının belirlenmesinde Türk Borçlar Kanunu, 51. maddesinde; hakimin, tazminatın miktarını ve şeklini belirlerken, failin kusurunun ağırlık derecesini ve durumun gereğini, yani somut olayın özelliğini dikkate alacağını belirtmiştir. 818 sayılı Borçlar Kanununda bu maddeyi karşılayan 43. maddesinde kusurun ağırlığı yerine, kullanılan hatanın ağırlığı şeklindeki yanlış ifade değiştirilmiştir. Kanun, 52. maddede de; zarar görenin rızasının, zarar görenin zararın doğmasında veya artmasında etkili olmasının, tazminatın indirilmesine veya tamamen kaldırılmasına yol açabileceği belirtilmiştir. 52. maddenin ikinci fıkrasında da hafif kusurlu olan (yani kusuru kasıt veya ağır ihmal derecesinde olmayan) failin yoksulluğa düşecek olması ve hakkaniyetin gerektirmesi durumunda da hakimin tazminatı indirebileceği hüküm altına alınmıştır. 20 Eren, s. 362, Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s. 581 vd; Hatemi, 9, N. 26 vd; Tandoğan, Mes uliyet Hukuku, s. 252; Oğuzman/Öz, s Nomer, s. 201; Oğuzman/Öz, s. 111.