İSTEM YAZIMI-KORUMA KAPSAMI İLİŞKİSİ VE TPE DE YAPILAN BAŞVURULARIN BU BAĞLAMDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 T.C TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI İSTEM YAZIMI-KORUMA KAPSAMI İLİŞKİSİ VE TPE DE YAPILAN BAŞVURULARIN BU BAĞLAMDA DEĞERLENDİRİLMESİ UZMANLIK TEZİ AHMET KAYAKÖKÜ ANKARA

2 T.C TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI İSTEM YAZIMI-KORUMA KAPSAMI İLİŞKİSİ VE TPE DE YAPILAN BAŞVURULARIN BU BAĞLAMDA DEĞERLENDİRİLMESİ UZMANLIK TEZİ AHMET KAYAKÖKÜ TEZ DANIŞMANI: YRD. DOÇ. DR. BAŞAK ŞİT İMAMOĞLU ANKARA

3 ÖNSÖZ Bu tezde patent başvurusunun koruma kapsamını belirleyen istemler kısmı ele alınmıştır. İstemlerin kaleme alınması sonucu oluşan lafzi ifadelerin, istemin koruma kapsamına etkisi incelenmiştir. Bu bağlamda, TPE de yapılan başvurular ele alınarak, TPE tarafından şekli inceleme aşamasında, istemlere ilişkin yapılan şekli eksiklik bildirimleri de değerlendirilmiş, bu bildirimlerin yerindeliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu tezin istemler konusunda bilgi sahibi olmak isteyen herkese faydalı olmasını temenni eder, hazırlanması süreci boyunca değerli yardımlarını esirgemeyen daire başkanımız Sayın Salih BEKTAŞ a, desteğini eksik etmeyen mesai arkadaşım Mustafa Güney ÇALIŞKAN a ve her zaman yanımda olan bütün mesai arkadaşlarıma teşekkür ederim. i

4 İÇİNDEKİLER Önsöz... i İçindekiler... ii Özet... vii Abstract... viii Giriş İstemler ve Önemi Patent Sistemi ve Fonksiyonları Buluş Kavramı İsteme Duyulan İhtiyaç ve İstemin Tarihçesi İstemin Tanımı ve İşlevleri Tanımlama İşlevi Talep Etme İşlevi Kamuyu Bilgilendirme İşlevi İstem Sistemleri Merkezi İstem Sistemi Çevresel İstem Sistemi Günümüzde Takip Edilen İstem Sistemleri İstemlerin Yorumlanması İstem Yorumlamasının Amacı İstem Yorumlamasında İstemin Lafzı İstem Yorumlamasında Tarifname ve Resimler İstem Yorumlamasında Buluşu Anlatan Örnekler İstem Yorumlamasında Eşdeğerler Doktrini İstem Yapılandırılması ve Önemi İstemin Yapılandırılmasında Temel Hususlar ii

5 2.1. Yerli ve Yabancı Kanun ve Yönetmeliklerde İstemlerin Yapısı Sayılı KHK da İstemler Avrupa Patent Sözleşmesi nde (EPC) İstemler Amerikan Hukukunda 35 U.S.C ye Göre İstemler KHK nın Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelikte İstemler APS nin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelikte (EPCReg) İstemler Amerikan Hukukunda 37 C.F.R ye Göre İstemler İstemin İçeriği Teknik Özellikler Asli Unsurlar İstemin Açık Olması Açıklığın Tanımı Tarifnamenin Açıklığa Etkisi Geniş İstemlerde Açıklık Göreceli Terimler Değer Aralıkları Opsiyonel İfadeler Markaların İstemde Kullanılması EPO Temyiz Mahkemelerinin Açıklık Konusundaki Kararları İstemin Öz Olması Öz Olmanın Tanımı İstem Sayısı ve Özlük İstemin Dayanağı Tarifname Genelleştirilmiş Kapsamlı İstemler İstemin Tarifname Kapsamını Aştığının Tespiti Tarifname Yetersizliği iii

6 İstem ve Tarifname Arasındaki Diğer Uyumsuzluklar Erişilmesi Arzulanan Sonuç Açıklık Probleminin Doğması Erişilmesi Arzulanan Sonuçlara İzin Verilen Durumlar Erişilmesi Arzulanan Sonuçlar ile İşlevsel İfadelerin Farkı İstemin Tek Cümle Olması Tek Cümle Kuralına İlişkin Şikayetler ABD de Yayınlanan Bir Yargı Kararı (Fressola Davası) İstemin Yapısı ve Bölümleri İstemin İki Parçalı Yapısı Diğer İstem Yapıları İstem Hiyerarşisi Bağımsız İstemler Bağımlı İstemler Çoklu-Bağımlı İstemler Temel İstem Kategorileri Ürün, Aparat, Makine veya Cihaz İstemleri Ürün İstemlerinde Koruma Kapsamı Ürünün Kullanım Amacının İsteme Dahil Edilmesi Usul ve Metot İstemleri Usullerde Patentlenemeyecek Konuların Yer Alması İşlem Basamaklarının Dizilişi ve Koruma Kapsamına Etkisi Usulün Kullanım Amacının İsteme Dahil Edilmesi Usul İstemlerinde Koruma Kapsamı Usul Sonucu Elde Edilen Ürün İstemleri (Product-by-Process Claims) Usul Sonucu Ürün İstemlerinde Koruma Kapsamı Usul Sonucu Ürün İstemlerinin Kullanıldığı Haller iv

7 Usul Sonucu Ürün İstemi ile Usul İstemlerinin 551 Sayılı KHK madde 64(2) Bağlamında Karşılaştırılması Usul Sonucu Ürün İstemlerine ABD de Mevcut Yaklaşım Kullanım İstemleri (Use Claims) Kullanım İstemlerinde Koruma Kapsamı Cihaz veya Aparatların Kullanımı Kimyasal Kompozisyonların Kullanımı İlaçların Kullanımı ve Ortaya Çıkan Hukuki Meselelerin Çözümü TPE de Patent / Faydalı Model Başvuruları için Şekli İnceleme Aşaması Hukuki Dayanak Şekli İncelemenin Kapsamı Patent Başvuruları Açısından Faydalı Model Başvuruları Açısından Şekli İnceleme Süreci Şekli İnceleme Aşamasında İstemler İstemlere İlişkin Şekli Eksiklik Bildirimlerinin Önemi İstemlerde Şekli Eksikliğe Yol Açabilen Durumlar İstemlere İlişkin Şekli Eksiklik Bildirimlerinin Değerlendirilmesi İstatistiki Veriler Sorgu Sonuçları Sorgu Sonuçlarının Değerlendirilmesi Vekil Memnuniyet Anketi Anket Sonuçları Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi Konuya İlişkin Görüş ve Tavsiyeler Ulaşılması İstenen Sonuçlar İstemlerin Tek Cümle Olması v

8 İstemlerin İki Parçalı Yapıda Yazılması Faydalı Modellerde Usul ve Usul Sonucu Elde Edilen Ürünler İstemin Açık ve Öz Olması Sonuç ve Değerlendirmeler Kısaltmalar Kaynakça vi

9 ÖZET Bir patent başvurusunun en önemli kısmı istemlerdir. İstemler koruma talep edilen buluşun beyan edildiği kısımdır. Başvurunun koruma kapsamı istemlerin yorumlanmasıyla belirlenir. İstem yorumlamasında en büyük rol istemlerin lafızlarındadır. Bir isteme dahil edilen veya dahil edilmeyen, her türlü kelimenin, terimin veya tabirlerin koruma kapsamına kritik etkileri olabilir. Bu sebeple, bir buluşun hak ettiği koruma kapsamını elde edebilmesi, istemlerin doğru yapılandırılmasına bağlıdır. İstem yapılandırılmasında dikkat edilmesi gereken noktalar, kanuni düzenlemelerle belirlenmiştir.. Bazı noktalar ülkelere göre farklılık gösterebilse de, çoğu husus büyük oranda benzerdir. Bu düzenlemeler, istem yapılandırılmasında mutlaka bilinmesi gereken temel hususları oluşturmaktadır. İstem yazımında dikkate alınması gereken önemli bir nokta da isteme konu edilen buluşun türüdür. Çünkü buluş türüne göre, istem yorumlaması da farklılık göstermektedir. Dolayısıyla istem yazımı-koruma kapsamı ilişkisini, buluş türlerine göre ayrı ayrı incelemek yerinde olacaktır. TPE de kayda alınan başvurularda yer alan istemlerin yazımının bu bahsedilen kriterlere uygun olup olmadığının kontrolü de, şekli inceleme aşamasında yapılmaktadır. Fakat istemler koruma kapsamını belirleyen kısım olduklarından, şekli inceleme aşamasında istemlere ilişkin yapılan bildirimlerin, koruma kapsamına müdahale etmek riski ihtimal dâhilindedir. Bu sebeple istemlerin şekli incelemesi çok hassas bir konu olup, koruma kapsamına müdahale etmekten kesinlikle kaçınılmalıdır. İstem yazımı ile koruma kapsamı ilişkisi göz önüne alınarak, TPE de istemlere ilişkin yapılan şekli eksiklik bildirimleri değerlendirmeye alınmalıdır. Bu çalışma kapsamında, bu şekli incelemelerin yerindeliği incelenecek ve konuya ilişkin bazı tavsiyelerde bulunulacaktır. vii

10 ABSTRACT The most important part of a patent application is claims. Claims are the part that declares the subject matter for which legal protection is requested. The scope of the protection is determined by interpretation of claims. Claim language has the most important role in claim interpretation. All of the words, terms or phrases which included or not included in claims, can have critical effects on the scope of the protection. Therefore, obtaining the protection that an invention deserves depends on the construction of the claims. The issues required to be considered in claim construction are determined by statutory regulations. Although some issues can vary from country to country, most of them are substantially similar. These regulations constitute the fundamentals in claim construction, which are definitely needed to be known. Another important point in claim construction is the type of the invention mentioned in claim. Because, according to the type of an invention, claim interpretation becomes different. Therefore, the relationship between claim language and scope of protection should be examined according to the type of invention. The control of the claims in the applications in Turkish Patent Institute (TPI) in terms of the mentioned criteria, is made in the formal examination stage. However, because of the fact that claims determines the scope of protection, it is possible to intervene in the scope of protection during the formal examination of claims. Therefore, the fomal examination of claims is a quite critical issue and it should be avoided to intervene in the extent of protection. Considering the relationship between claim language and scope of protection, the formal examination of claims in TPI, should be evaluated. In this study, the suitability of this formal examination will be examined and some recommendations will be given about the subject. viii

11 GİRİŞ Bir patent başvurusu tarifname, istemler ve resimler kısımlarında oluşmakta olsa da bu unsurlar içerisinde en önemlisi istemlerdir. Çünkü istem koruma kapsamını belirleyen kısımdır. Bir nevi başvuru sahibinin, koruma talep ettiği buluşunu kamuya beyan etmesidir. İstemler haricindeki diğer kısımlar, bu beyanın kapsadığı alanın net olarak anlaşılmasına yardımcı unsurlardır. Bu sebeple, bir tarifname ne kadar mükemmel şekilde hazırlanmış olursa olsun, istemlerin gücü nispetinde bir koruma hak edecektir. Zira patentten doğan haklar, tarifnamede anlatılan buluş üzerinde değil, istemlerde beyan edilen buluş üzerinde tesis olunur. İstemleri buluşu ifade etmekten aciz olan bir başvuru sahibi, elde edeceği tescille, ortaya koyduğu buluşun üçüncü kişilerce ihlalinin önüne geçemeyecektir. İşte bu sebeple istemlerin yapılandırılmasının patent sistemindeki önemi çok büyüktür. Tarifname hazırlanırken buluşun anlaşılır şekilde kaleme alınması yeterliyken, istemler hazırlanırken bu hususta ayrı bir bilgi ve beceriye ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü devasa yatırımlar, şaşırtıcı rakamlar; istem denilen bir cümlelik bir ifadeye endekslidir. Bu husus, o bir cümlenin gelişigüzel ortaya konmasını engellemekte, hazırlanırken uzun uğraşlar, büyük eforlar sarf edilmesini mecburi kılmaktadır. Hazırlanırken böyle çaba gerektiren istemler, yorumlanırken daha da büyük çabaya ihtiyaç duyulabilmektedir. Araştırma ve inceleme süreçlerinin, ihlal ve hükümsüzlük davalarının seyrini belirleyen yegane unsur da yine istemlerdir. Hakimler, uzmanlar, bilirkişiler, avukatlar ve konuyla ilgili bütün kesimler, istemleri anlamak ve yorumlamak için gayret göstermektedirler. Bu tezin kapsamı da işte böylesine önemli olan istemlerin yapılandırılmasıdır. İstem yapılandırılmasından kasıt da, istemlerin lafzi ifadelerinin şekillendirilmesi, yani istemi oluşturan sözcüklerin bir araya getirilmesidir. Burada hedeflenen amaç ise istemlerin kaleme alınışı ile koruma kapsamı arasındaki ilişkiyi gözler önüne sermektir. İstemlerde kullanılan tabirlerin, istemlerin inşa ve yapılandırma şeklinin, 1

12 koruma kapsamında ne gibi değişikliklere sebep olabileceğini, teknik bir bakış açısıyla ortaya koymaktır. Bu çalışmada öncelikle istemlerin patent sistemi açısından önemi ve istem yorumlaması konularına değinilecektir. Ardından, istem yapılandırılması hususunda şu an yürürlükte olan mevzuatımızın getirdiği yükümlülüklerin ve gerekliliklerin üzerinde durulacaktır. Üçüncü bölümde ise, istemler konu edindikleri buluşları yönünden temel kategorilere ayrılarak, her bir kategorideki istem yazım formatının, koruma kapsamını nasıl etkileyebileceği, gerçek hayattan alınmış örnekler üzerinde tartışılarak açıklanacaktır. İstem yapılandırılmasında önemli olan bu noktalara değinildikten sonra, bu bağlamda, Enstitümüzde yürütülen şekli inceleme aşamasında istemlere yaklaşımımız gündeme alınacaktır. İstemlere ilişkin yapılan şekli eksiklik bildirimlerinin, ikinci ve üçüncü bölümde aktarılan bilgiler ışığında, değerlendirmesi yapılacak, en sonunda konu ile ilgili sonuç ve değerlendirmelere yer verilecektir. Burada çalışma boyunca akıldan çıkarılmaması gereken bir husus olarak şunu da beyan etmeliyiz ki; gerek istemlerin yorumlanmasıyla ilgili olsun, gerek gerçek başvurulardan alınmış örnek istemlerle ilgili olsun, gerekse hukuki boyutu olan diğer meseleler olsun; ortaya konan görüşler, ulaşılan neticeler, tamamen konuya ilişkin şahsî çıkarımlarımız, kişisel görüşlerimizdir. Bunların hiçbirinin, ne şahsımızı, ne de Enstitüyü hukuki anlamda bir bağlayıcılığı olmadığını beyan eder, konu ile ilgili bağlayıcılığı olan görüşlerin yetkili merciler tarafından ortaya konduğunu tekrar ifade etmek isteriz. 2

13 1. İSTEMLER VE ÖNEMİ 1.1. Patent Sistemi ve Fonksiyonları Patent yoluyla yeni geliştirilen teknik özelliklerin hukuki koruma altına alınması sistemi, tüm dünya üzerinde yüz yılı aşkın süredir uygulanmakta olan bir sistemdir lü yıllarda dahi, daha önce keşfedilmemiş teknik özellikleri haiz buluşlar için, buluşu ortaya koyan kişinin rakiplerinden daha avantajlı bir konuma sahip olmasının icap ettiğini gösteren kanun metinlerine rastlanmaktadır. 1 Ülkemizde 1879 yılında yürürlüğe giren İhtira Beratı Kanunu ile resmiyet kazanan bu tekel hakkı, 1995 yılında bu kanunu ilga eden 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile günümüze kadar süregelecek şekilde düzenlenmiştir. 2 Günümüzde ise patent kavramı endüstriyel ve ticari hayatın kilit unsurlarından biri haline gelmiştir. Dünyanın sayılı şirketleri arasında yaşanan patent davaları ya da başka bir deyişle patent savaşları, gündemdeki yerini hiç kaybetmemektedir. Patent tescilini böylesine cazip kılan ana etken hiç şüphesiz, patent tescili ile patent sahibinin elde ettiği kanuni haklar ve bu hakları kullanarak elde edebileceği ekonomik ve ticari menfaatlerdir. Patent tescilinin, sahibine sağladığı haklar 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin (PatKHK) 73. maddesinde şöyle yer almıştır: Patent sahibinin, üçüncü kişiler tarafından izinsiz olarak aşağıda sayılanların yapılmasını önleme hakkı vardır: a - Patent konusu ürünün üretilmesi, satılması, kullanılması veya ithal edilmesi veya bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle olursa olsun elde bulundurulması; 1 Özgür Öztürk, Türk Hukukunda Patent Verilebilirlik Şartları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007, s Erdal Noyan, Patent Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011, s.90. 3

14 b - Patent konusu olan bir usulün kullanılması; c - Kullanılmasının yasak olduğu bilinen veya bilinmesi gereken usul patentinin kullanılmasının üçüncü kişiler tarafından başkalarına teklif edilmesi. d - Patent konusu usul ile doğrudan doğruya elde edilen ürünlerin satışa sunulması veya kullanılması veya ithal edilmesi veya bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle olursa olsun elde bulundurulması. İşte bu haklar, patent sahibine öyle avantajlar sağlamaktadır ki, patent sistemi teknolojik kalkınmanın ateşleyicisi haline gelmiştir. Patent tesciliyle doğan bu haklar, tescil sahibinin iradesine bırakılmış bir süre boyunca geçerli olacak haklar değil, aksine patent sahibinin, buluşunu toplumla paylaşmasının mükafatı sayılabilecek kısıtlı bir süre boyunca geçerli olan haklardır. Bu sürenin sonu PatKHK madde 72 uyarınca incelemeli patentler için 20, incelemesiz patenler için 7 ve madde 164 uyarınca faydalı modeller için ise 10 yıldır. Patent sisteminin amaçları ve işlevleri hakkında birçok görüş bulunmaktaysa da, bu konu anılan KHK nın 1. maddesinde özetle şöyle belirtilmiştir: Buluş yapma faaliyetini özendirmek, buluşların sanayiye uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesini sağlamak için buluşlara patent veya faydalı model belgesi vererek korumaktır. Daha geniş bir bakış açısıyla patent sisteminin amaçlarını ve fonksiyonlarını da şöyle de sıralayabiliriz: - Buluşu yapan kişiye tahsis edilecek hukuki hakların sağlayacağı ekonomik ve ticari avantajların cazibesiyle toplumda buluş yapma hevesi oluşturmak, - Patent tescili almış bir ürünün ihlal edilmesini önleyerek, daha ileri veya daha farklı teknik özelliklerle teçhiz edilmiş bir başka ürünü geliştirme çabasını beslemek 4

15 - Geliştirilen tekniklerin, patent süresinin bitiminden sonra toplumun kullanımına açılması suretiyle, teknolojik gelişmelerin tüm dünyanın faydalanabileceği hale getirilmesi - Yeniliklerin ve buluşların patent dokümanlarında yer alması sayesinde, ar-ge tecrübelerinin kaybolmasını engellemek ve böylece teknolojik gelişmelerin sürekliliğini sağlamak - Endüstriyel faaliyet içine giremeyecek fakat teknikte yenilik yapabilen buluşçuların, elde ettikleri patent hakları sayesinde, üreticilerle devir, lisans vb. şekilde temasa geçebilmesini sağlayarak ekonomik ve teknolojik büyümeyi desteklemek 1.2. Buluş Kavramı Patent tesciliyle sağlanan ve yukarıda da bahsedilen hukuki haklar ve ekonomik menfaatler de elbette belli bir kapsam içerisinde geçerlidir. Bu kapsamı belirleyen unsur da patente konu olan buluştur. Her patent başvurusunun konu edindiği bir buluş vardır ve patentten doğan her türlü hak da o buluş üzerinde tesis edilmiştir. Dolayısıyla buluş kavramı, patent sisteminin odak noktasında yer alan bir kavramdır. Tanım olarak buluş; teknik bir sonuca ulaşmak için doğadaki güçlerin nasıl kontrol altına alınacağını gösteren bilgi; 3 bir beşeri gereksinim olarak ortaya çıkan soruna teknik alana giren, uygulanabilir bir öğreti ile çözüm getiren, fikri bir üründür. 4 Bir başka bakış açısıyla buluş, ne gerçek anlamda doğal bir kuvvet, ne de böyle bir kuvvetin kullanılmış olmasıdır. Buluş sınai alanda kullanılmaya elverişli olan ve sürekli tekrarlandığında belli bir teknik sonuç elde edilen soyut ilkedir. 5 Görüldüğü üzere buluş kavramını anlamak için lüzumlu olan unsurlar çözülmek istenilen bir sorun ve bu sorunun çözülmesi için ortaya konan teknik 3 Kamer Aydınalp, Patent Sistemlerinin Eşdeğerler Doktrini Kapsamında Değerlendirilmesi, Uzmanlık Tezi, Ankara, 2011, s.4. 4 Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2012, s Kamer Aydınalp, a.g.e, s.4. 5

16 özelliklerdir. Bununla birlikte her yenilik bir buluş niteliği de taşımamaktadır. Buluş niteliği taşımayan yenilikler 551 sayılı KHK da madde 6 da belirtilmiş olup, aşağıda sıralandığı gibidir: a - Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları; b - Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar; c - Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları; d - Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller. e - İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri. Ayrıca buluş niteliğinde olmasına rağmen, konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar ile bitki veya hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki veya hayvan yetiştirilmesi usulleri de, aynı madde uyarınca patentlenemeyecek konulardandır İsteme Duyulan İhtiyaç ve İstemin Tarihçesi Patent tescilinin sağlamış olduğu haklar buluş üzerinde tesis edilir demiştik. Yani patent dokümanında konu edilen buluşun ne olduğunun anlaşılması, elde edilen patentin bir anlam ifade etmesi için zaruridir. Bir patent başvurusunda buluşun ne olduğunun anlaşılamaması; hem araştırma, inceleme aşamalarında, hem de kanuni hakların belirlenmesinde büyük bir handikap demektir. Bu sebeple bir patent başvurusunda, tekniğin bilinen durumundaki mevcut bir sorunu çözen söz konusu buluşun, kişiden kişiye göre değişmeyecek ve bir belirsizliğe meydan vermeyecek şekilde kesin ve net olarak anlaşılabilir ve gerçekleştirilebilir olması gerekmektedir. 6

17 Patent sistemin eski uygulamalarında, başvurularda koruma altına alınmak istenilen buluşun ne olduğu, patent dokümanındaki açıklamaların bütününe bakılarak belirlenmekteydi. Fakat bu yöntem bazı durumlarda, belirsizliğe sebep oluyordu. 6 Bu yöntemin, koruma kapsamının belirlenmesinde zorluklara yol açtığının resmi olarak ilk beyanı 1822 yılın ABD Federal Mahkemesi Tarafından yapılmıştır. Söz konusu mahkeme Evans-Eaton davasında 7 ; tarifname içeriğinden, başvuru sahibinin buluşunun kesin bir biçimde anlaşılamadığı, bu sebeple koruma kapsamının net olmadığı belirtilmiş, bu belirsizliği çözmek için başvuru sahibinin koruma altına almak istediği buluşunun ne olduğunu kesin bir şekilde beyan edecek tarifnameden ayrı bir bölümün başvuru içeriğine dahil edilmesine karar verilmiştir. Bu karar istemlerin kullanımına işaret eden ilk kanuni metindir. 8 Bunun ardında 1836 yılında yürürlüğe giren USA Patent Act ise; patente konu olan buluşun hangi özellikleriyle koruma altına alınmak istediğinin, açık ve kesin bir şekilde beyan eden bir bölümün, başvuruda yer almasını yasal olarak zorunlu kılmıştır. 9 Öte yandan, birçok Avrupa ülkesinde 1970 lere kadar istem uygulaması kullanılmamış, fakat bu durumun koruma kapsamında belirsizliğe yol açtığı, hukuki güvenliği zedelendiğinin anlaşılmasıyla birlikte, istem kısmı kanunen zorunlu hale getirilmiştir. 10 Günümüzde ise, tüm dünya ülkelerinde patent başvurusunun olmazsa olmaz bir parçası olan istemler, patent sisteminin kalbine yerleşmiş olup, en kritik işlevleri yerine getiren bölümdür İstemin Tanımı ve İşlevleri İstem tanım olarak, buluş sahibinin 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında koruma altına almak istediği buluşunun tanımlandığı kısımdır. Tanımlanan bu kısımlar aynı zamanda koruma talep edilen unsurlardır. Yani 6 Onur İnal, Patent Hukukunda İstemler, Onur Hukuk Bürosu, 2008, s A.g.e., s A.g.e.,s A.g.e, s Kamer Aydınalp, a.g.e, s.4. 7

18 patentten doğan koruma istem veya istemlerle sınırlanır. Diğer bir deyişle, istemlerde yer almayan husus veya hususlar korunmaz. 11 İstemlerin tarifi PatKHK 47. maddede İstem veya istemler buluşun korunması istenilen unsurlarını tanımlar şeklinde yapılmaktadır. İstemlerin yabancı metinlerdeki tanımlarına baktığımızda da ülkemizde geçerli bu tanımla aynı doğrultuda oldukları görülmektedir. 12,13 Tüm patent sistemlerinde istemler koruma talep edilen buluşun tanımlandığı kısım olarak kabul edilmiştir. belirtilmiştir: Bununla birlikte İstemlerin işlevi de yine KHK nın 83. maddesinde şöyle Patent başvurusu veya patentten doğan korumanın kapsamı istem veya istemler ile belirlenir. İstem veya istemler tarifname ve resimler esas alınarak yorumlanır. İstem veya istemler, bir yandan patent başvurusu veya patent sahibine hakkı olan korumayı sağlayacak ve diğer yandan üçüncü kişilere de korumanın kapsamı açısından makul bir düzeyde kesinlik ifade edecek şekilde birlikte yorumlanır. İşte bu iki madde, yani istemleri tanımlayan 47. ve 83. maddeler birarada değerlendirildiğinde, istemlerin patent sisteminde ne kadar önemli bir rol oynadığı ortaya çıkmaktadır. 14 Bu bağlamda değerlendirildiğinde, istemlerin işlevleri şöyle detaylandırılabilir: Tanımlama İşlevi İstem, üzerinde patent hakkı tesis edilecek buluşun kapsamını tanımlar. Buluşun patentlenebilirlik kriterlerini taşıyıp taşımadığı da istemlerde tarif edilen 11 Ünal Tekinalp, a.g.e, s European Patent Convention (EPC), article 84: The claims shall define the matter for which protection is sought U.S.C. 112: The specification shall conclude with one or more claims particularly pointing out and distinctly claiming the subject matter which the inventor or a joint inventor regards as the invention. 14 Erdal Noyan, a.g.e, s

19 teknik özellikler çerçevesinde irdelenecektir. Dolayısıyla istemlerin tanımladığı buluş; teknikte uzman bir kişinin buluşu kavrayıp, tüm teknik sonuçlarıyla gerçekleştirebilmesine imkan verecek şekilde açık ve net olmalıdır Talep Etme İşlevi Başvuru sahibi, geliştirdiği buluşu için istemler vasıtasıyla sinai mülkiyet haklarının kendisine tanınmasını talep etmektedir. Yani istemler başvuru sahibine tanınacak sinai mülkiyet haklarının sınırlarını çizer. Bu sebeple, üçüncü kişilerin buluşu ihlali söz konusu olduğunda, karşılaştırma, ihlal edildiği düşünülen ürünle, patent istemlerinden tanımlanan ürün arasında yapılmaktadır Kamuyu Bilgilendirme İşlevi Başvuru sahibi, geliştirdiği bir ürünün patentlenebilir tüm özelliklerinin, üçüncü kişiler tarafından ihlal edilmesinin önüne geçebilmek için, istemlerde buluşunu tüm açıklığıyla beyan etmelidir. Zira istemlerde yer almayan bir teknik özellik için koruma talep edilmediği düşünüldüğünden, üçüncü kişilerin bu teknik özelliği kendi menfaatleri için kullanmasında bir kısıtlama olmayacaktır. Bu sebeple başvuru sahibi istemlerde buluşunu net ve açık olarak ortaya koymakta, bu da kamunun buluş hakkında bilgi sahibi olmasına yol açmaktadır. 17 Diğer taraftan istemlerin işlevlerin, daha genel bir bakış açısıyla; toplumu uyarıcılık ve patent kapsamını belirleyicilik işlevi olarak iki ana işlev olarak da düşünebiliriz İstem Sistemleri İstemlerin işlevlerini yerine getirmesi süreci açısından farklılık gösteren iki ayrı istem sistemi bulunmaktadır. 19 İstem yorumlanmasına geçmeden önce bu iki 15 Onur İnal, a.g.e, s A.g.e, s A.g,e., s Kamer Aydınalp, a.g.e, s.28. 9

20 sistemin farklılıkları üzerinde durmak, konunun aydınlanması bakımından yerinde olacaktır Merkezi İstem Sistemi Bu istem sisteminde, koruma kapsamı belirlenirken, istemler kapsamın merkezine yerleştirilmekte ve istemlerin yorumlanması sonucu kapsamın sınırları belirlenmektedir. 20 İstemlerin yorumlanması esnasında, tekniğin bilinen durumunda uzman bir kişinin istemlerden ne anladığı üzerinde durulur. 21 Bunun yanında istemde yer alan teknik unsurların yanında, o unsurun eşdeğerlerinin de koruma kapsamına girdiği bir yaklaşım söz konusudur. 22 Bu yaklaşım da elbette ki, koruma kapsamını sadece istemlerin lafzi kriterlerine hapsolmuş bir vaziyetten çıkararak, daha esnek bir yapıya kavuşturur. Bununla birlikte tarifnamenin (buluşun tüm detaylarıyla açıklandığı bölüm), istemlere dayanak oluşturduğu kabul edilmekte; bu suretle, istemlerin yorumlanmasında karşılaşılan belirsizliklerin veya çelişkili ifadelerinin kesin ve net bir anlama kavuşturulması için, tarifnameye de başvurulabileceği esas alınmaktadır. 23 Yani bu istem sisteminde, istemlerin yorumlanması süreci büyük önem arz etmektedir ve koruma kapsamının sınırları belirlenirken, söz konusu buluşun ilgili olduğu teknik alanda, tekniğin bilinen durumuna yapmış olduğu gerçek katkı üzerinde durulur Çevresel İstem Sistemi Çevresel istem sistemi ise istemlerin, merkeze değil, koruma kapsamının sınırlarını çizecek şekilde etrafına, çevresine yerleştirildiği sistemdir. 25 Bu sistemde, istemlerin yorumlanması yoluyla koruma kapsamının genişletilmesi çok daha zordur ve nadiren ortaya çıkan bir durumdur. 26 İstemler koruma kapsamının doğrudan Onur İnal, a.g.e, s A.g.e, s A.g.e, s A.g.e, s Kamer Aydınalp, a.g.e, s Onur İnal, a.g.e, s A.g.e, s.27 10

21 sınırlarını tayin ettiği için, istem yazımı daha ağır bir sorumluluk gerektirmektedir. 27 Zira yanlış yazılan bir istem, sınırlarının yanlış belirlenmesine nebep olacak, bu durumda da arzu edilen koruma kapsamının, yorumlama yoluyla dahi olsa elde edilmesi mümkün olmayacaktır. 28 Diğer taraftan bu istem sisteminde, koruma kapsamı esnek olmadığı için, tecavüz durumlarının tespit edilmesi çok daha kolay olmaktadır Günümüzde Takip Edilen İstem Sistemleri Günümüzde bu patent sistemlerinden hangisinin uygulandığı sorusuna gelince, bölgeden bölgeye değişiklik göstermekle beraber, herhangi bir sistemin tek başına uygulandığını söylemek zordur. Ülkemizde, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinin çoğunda merkezi sisteme yakın bir patent sistemi uygulanırken; ABD, İngiltere ve Japonya çevresel ağırlıklı bir sistem takip edilmektedir. 30 Bununla birlikte ülkelerin bu sistemleri tatbikatlarında da zamanla değişiklikler yaşanabilmektedir. Mesela zamanla Japonya da uygulanan sistem daha çevresel bir hale gelirken, ABD de uygulanan sistem merkezi sisteme doğru kayma göstermektedir. 31 Özellikle Avrupa Patent Sözleşmesi nde istem yorumlamasına ilişkin 69. madde üzerinde yapılan bir protokol ile Avrupa ülkeleri arasındaki bu farklılıklar giderilmeye çalışılmış; istemlerin iki uç nokta olan; koruma kapsamının diğer unsurlara bakılmaksızın sadece istemler tarafından belirlendiği sistem ile istemler haricindeki diğer unsurların koruma kapsamının belirlenmesinde istemlerle aynı hatta daha büyük etkide olduğu sistemin, tam ortasında yer alan bir istem yorumlama sistemi tanımlanmıştır İstemlerin Yorumlanması 27 Patent Drafting Manual, WIPO, Patent Claim Drafting, s Onur İnal, a.g.e, s Kamer Aydınalp, a.g.e, s A.g.e s A.g.e s Özgür Öztürk, a.g.e, s

22 İstem yorumlamasının sebebi başvuruda talep edilen koruma kapsamının tayin edilmesi gerekliliğidir. İstem yorumlamasının kanuni dayanağı olan 551 sayılı KHK nın 83. maddesi patent başvurusu veya patentten doğan koruma kapsamı ve istem veya istemlerin yorumlanması başlığını taşımakta olup, patent başvurusu veya patentten doğan korumanın kapsamı istem veya istemler ile belirlenir. hükmünü amirdir. Benzer şekilde Avrupa Patent Sözleşmesi nin 69. maddesi de koruma kapsamının belirlenmesinin, istem yorumlamasıyla mümkün olduğunu ifade etmektedir İstem Yorumlamasının Amacı İstem yorumlamasına, temel olarak patentten doğan hakka tecavüzün tespiti ve patentin hükümsüzlüğü iddialarının değerlendirilmesi amacıyla başvurulmaktadır. Bu durum KHK nın 83. maddesinde şu şekilde yer almıştır: İstem veya istemler, bir yandan patent başvurusu veya patent sahibine hakkı olan korumayı sağlayacak ve diğer yandan üçüncü kişilere de korumanın kapsamı açısından makul bir düzeyde kesinlik ifade edecek şekilde birlikte yorumlanır. Burada yorumlama yapılırken, istem metninden, tekniğin bilinen durumunda uzman bir kişinin anladığı buluşun ne olduğu tespit edilmeye çalışılır. Burada hedef, buluş sahibinin niyetini, ne ifade etmek istediğini değil; istem metninden, objektif şekilde ne anlaşılabileceğini ortaya çıkarmaktır. 34 İstemden anlaşılan buluş, elbette istemin muhatabına göre de farklılık gösterebilir. Aynı istem takımını, teknik alandan habersiz birisinin okuması halinde anlayacağı buluş ile, tekniğe hakim bir uzmanın anlayacağı buluş bambaşka olabilir. Bu noktada, başvuru sahibinin elde edeceği kanuni haklar ile, tekniğin bilinen durumunda kendine rakip olacak üçüncü kişilere karşı bir avantaj elde ettiği gerçeğine dayanılarak, istem metninin muhatabının tekniğin bilinen durumunda uzman bir kişi olması gerektiği sonucuna varılmıştır European Patent Convention (EPC), article 69: The extent of the protection conferred by a European patent or a European patent application shall be determined by the claims 34 Onur İnal, a.g.e, s A.g.e, s.96 12

23 Öte yandan, istem yorumlamasının söz konusu olduğu diğer durum da patent başvurusunun araştırma ve inceleme süreçleridir. 36 Bu işlemlerde de araştırma uzmanı, başvuruda koruma talep edilen buluşun; patentlenebilirlik kriterlerini sağlayıp sağlamadığını tespit edebilmek amacıyla istem metnini yorumlamaktadır. Fakat bu yorumlama, patent uzmanının yaptığı bir yorumlama olup; tecavüz ve hükümsüzlük durumlarında mahkemelerin yaptıkları yorumlamadan farklıdır. 37 Araştırma uzmanının yapacağı bu yorumlamaya ilişkin ABD de takip edilen metot; istemlerin, tarifname içeriği de gözönünde bulundurulduğunda, tekniğin bilinen durumunda uzman kişi için mümkün olan en geniş şekliyle yorumlanıp; araştırma ve inceleme işlemlerinin bu doğrultuda yürütülmesi şeklindedir İstem Yorumlamasında İstemin Lafzı İstem yorumlamasına temel teşkil eden birinci ve en önemli kaynak, istemlerin kendi lafızlarıdır. İstemin kendi lafzından; koruma kapsamı açık ve net olarak elde ediliyorsa (ve tarifname isteme dayanak oluşturuyorsa) o zaman yorumlama tamamlanmış olur. Diğer kaynaklara bakılmaz. 39 Normal şartlarda her istem, yer verdiği tabirler, terimler çerçevesinde yorumlanmaktadır. İstemlerdeki her kelimeye, tekniğin ilgili sahasında normalde sahip oldukları anlam yüklenmelidir. Ancak bu durumun geçerli olmadığı haller de mevcuttur. İstemde kullanılan bir tabire, tekniğin bilinen durumunda sahip olduğu anlamdan başka bir anlam yüklendiği durumlarda, bu tabirin anlamının aydınlatılması amacıyla da tarifnameye müracaat edilebilmektedir. 40 Yani başvuru sahibi istemlerde kullandığı bir terime; başvuru içeriğinde, makul bazı sebepler çerçevesinde, tekniğin bilinen durumunda kullanılan standart anlamından farklı yeni anlamlar yüklediği takdirde, istem yorumlamasında bu yeni yüklenen anlamlar geçerli olmaktadır. Bu durum, literatürde patent başvuru sahibi, kendi kendisinin 36 Kamer Aydınalp, a.g.e, s Kamer Aydınalp, a.g.e, s Manual of Patent Examining Procedure(MPEP), USPTO, section: Onur İnal, a.g.e, s Guidelines for Examination in the European Patent Office, EPO, Chapter F, section

24 sözlük yazarıdır şeklinde tanımlanmaktadır. 41 Buna rağmen, Avrupa Patent Ofisi klavuzlarında böyle durumlar için; araştırma uzmanlarına, mümkün olduğu kadar, istemleri düzelttirerek, istem lafzının, tarifnameye ihtiyaç duyulmaksızın, doğru anlamı ifade edecek hale getirilmesi tembih edilmektedir İstem Yorumlamasında Tarifname ve Resimler İstem yorumlamasında, istem lafzına destek olarak kullanılabilecek diğer kaynaklar tarifname ve resimlerdir. Zira yukarıda da belirtildiği üzere istemlerin merkeze kondukları sistemlerde, tarifname ve resimler de istemlerin yorumlanmasında başvurulan bir unsurdur. Bu durum KHK da madde 83 te şöyle ifade edilmektedir: İstem veya istemler tarifname ve resimler esas alınarak yorumlanır. ve İstem veya istemler, kullanılan kelimelerle sınırlı olarak yorumlanamaz. Avrupa Patent Ofisi Temyiz Mahkemesinin bu husustaki kararları incelendiğinde; T 23/86, T 16/87, T 89/89 sayılı kararlarında olduğu gibi, başvuruya konu olan buluşun tespitinde ve patentlenebilirlik kriterlerinin muhakemesinde istemlere destek olarak, tarifnamenin de kullanıldığı görülmektedir. Benzer şekilde, T 327/87, T 238/88, T 416/88 sayılı davalar gibi birçok kararda da, istemlerin açık ve öz olmasının muhakemesinde, tarifnameden de faydalanıldığı görülmektedir. 43 Peki tarifnameye ne oranda başvurulabilir? Burada şunu önemle belirtmek lazımdır ki; tarifname ve diğer başvuru unsurları, koruma kapsamının belirlenmesinde hiçbir zaman istemlerin önüne geçemez, ancak isteme yardımcı olabilirler. Tarifnameye, istemde bir belirsizlikle karşılaşıldığı durumlarda, koruma kapsamının açık ve net olarak anlaşılmasını temin etmek için başvurulmaktadır. 44 İstemlerin tekniğin bilinen durumunda uzman bir kişi tarafından zorluk yaşanmadan açık ve anlaşılır olduğu durumlarda, tarifnameye başvurmak lüzumsuz olacaktır. 45 İstemlerde bir muğlaklığın söz konusu olmadığı durumlarda, istemlerin yorumlamasıyla kesin bir şekilde ulaşılan koruma kapsamının, tarifname ve 41 Manual of Patent Examining Procedure(MPEP), USPTO, section IV: Applicant May Be Own Lexicographer 42 Guidelines for Examination in the European Patent Office, EPO, Chapter F Section Özgür Öztürk, a.g.e, s Avrupa Patent Ofisi Temyiz Kurulu nun T 197/10 sayılı kararı 14

25 resimlerin yorumlanması ile daha da genişletilmesi gibi bir durum söz konusu olamaz. Yani, istem kapsamına girmediği belli olan bir teknik özellik, tarifname kapsamında yer alsa da, bu özellik koruma kapsamına dahil edilemez. 46 Bu husus 551 sayılı KHK da da açıkça şu şekilde ifade edilmiştir: patent başvurusu veya patentten doğan koruma kapsamının tesbitinde istem veya istemler, buluşu yapan tarafından düşünülen fakat istem veya istemlerde talep edilmeyen, buna karşılık ilgili teknik alanda uzman bir kişi tarafından tarifname ve resimlerin yorumlanması ile ortaya çıkacak özellikleri kapsayacak şekilde kabul edilmez. 47 Görüldüğü üzere temel yorumlama kaynağı istemler olup, tarifname istemlerin kapsamını değiştirme ya da daraltma yetkisini haiz değildir. Bununla beraber, istemlerde yer alan bazı tabirlerin anlamları açık ve anlaşılır olduğu halde, tarifnamede aynı tabirlerin sahip olduğu anlamlar ile çelişki ortaya çıkıyorsa, istemlerin ortaya koyduğu anlamlar esas alınır. Yani tarifnamede kullanılan tabirler, istemlerde kullanılan ve anlamında belirsizlik olmayan tabirlerle uyuşmadığı durumlarda, araştırma ve inceleme aşamalarında tarifnamede bahsedilen anlamlar hesaba katılmaz. 48 (Burada tarifnamenin istemlere dayanak oluşturup, oluşturamadığı durumu ayrıca incelenmelidir.) Meselenin önemine binaen, tekrar özetlemek gerekirse; istem açık ve anlaşılır ise, (tarifname tarafından de destekleniyorsa) istem yorumlamasında tarifnameye başvurulmaz. 49 İstem açık olmayıp, anlamında belirsizlik ortaya çıkıyorsa; tarifnameye başvurulur. 50 Tarifname ışığında bu belirsizlik gideriliyorsa, istem yorumlaması tarifname dâhil edilerek yapılır. Söz konu belirsizlik, tarifname yardımıyla da giderilemiyorsa; o zaman istem geçersiz olur İstem Yorumlamasında Buluşu Anlatan Örnekler 46 Özgür Öztürk, a.g.e s sayılı Kanun Hükmünde Kararname, madde 83 fıkra Onur İnal, a.g.e, s A.g.e, s A.g.e, s

26 551 sayılı KHK nın istem yorumlaması bahsinde değinilen bir diğer husus da başvuru içeriğinde yer alan buluşun değişik uyarlamalarının, buluşu izah edici örnek yapılanmaların, koruma kapsamına etkisidir. KHK nın bu konudaki tutumu, koruma kapsamını belirlerken, bu örnek yapılanmaların kapsamı sınırlayan unsurlar olarak düşünülmemesi şeklindedir. Bu örnekler, buluşun sahip olduğu teknik özelliklerin anlaşılmasına yarayacak şekilde kullanılıp; buluşu oluşturan teknik özelliklerin sınırları, yani buluşun tekniğin bilinen durumuna yapmış olduğu katkının kapsamı, bu örneklerle kısıtlı olarak düşünülmemelidir. 52 Zira bir yapılanmada yer alan bir teknik özellik, o yapılanmanın sınırlarının çok daha üzerinde bir teknik sonuç doğurabilecek kapasitede olabilir. Bu sebeple, istemlerin koruma sahası; örnek yapılanmalardan bağımsız olarak, istemde yer alan teknik unsurların tekniğe yaptıkları katkı göz önünde bulundurularak çizilmeli ve bu kapsama giren yapılanmalar, başvuru içeriğinde yer verilmiyor gerekçesiyle, koruma kapsamının dışında tutulmamalıdır. KHK nın 83. maddesinde yer alan bu konudaki ifade aşağıdaki gibidir: Patent, buluşun işlev veya sonuçlarının örneklerini veya buluşun bir düzenlenmesinin örneklerini kapsıyorsa, istem veya istemler bu örneklerle sınırlanmış olarak yorumlanmaz. Özellikle, ürün veya usulün sahip olduğu ilave özelliklerin patentte açıklanan örneklerde bulunmaması, bu örneklerde bulunan özellikleri kapsamaması veya bu örneklerde belirtilen her amaç veya özelliği gerçekleştirememesi hallerinde, ürün veya usul istem veya istemler ile sağlanan koruma kapsamının dışında tutulmaz İstem Yorumlamasında Eşdeğerler Doktrini İstem yorumlaması sürecinde, esas olarak istemlerin lafzından ve yardımcı olarak tarifname ve desenlerden yola çıkarak, başvurunun koruma kapsamı kesin olarak tayin edildikten sonra, istisnai durumlarda bu koruma kapsamını biraz daha genişletebilecek faktör eşdeğer doktrin uygulamasıdır. 53 Bu uygulamaya göre istemlerde yer almamış olsa bile, istemlere konu edilen teknik unsurların, eşdeğerleri 52 A.g.e, s Ag.e, s

27 de belli şartlar altında, koruma kapsamına dâhil edilebilmektedir. 54 İstemler yorumlanırken, koruma kapsamına dâhil edilebilecek eşdeğer unsurların tanımı KHK 83. maddede şöyle yapılmaktadır: Patent başvurusu veya patentten doğan koruma kapsamının belirlenmesinde tecavüzün varlığının ileri sürüldüğü tarihte, istem veya istemlerde belirtilmiş unsurlara eşdeğer nitelikte olan unsurlar da dikkate alınır. Tecavüzün varlığının ileri sürüldüğü tarihte, eşdeğer unsur, esas itibariyle aynı işlevi görüyorsa ve bunu aynı şekilde gerçekleştiriyorsa ve istem veya istemlerde talep edilen unsur ile aynı sonucu ortaya çıkarıyorsa, genel olarak istem veya istemlerde talep edilen unsurun eşdeğeri olarak kabul edilir. Eşdeğer doktrin uygulamasıyla ulaşılmak istenen amaç, patent sahibinin elde ettiği korumanın, üçüncü kişilerce patente konu olan buluş üzerinde kayda değmeyecek ve buluşçu faaliyet gerektirmeyecek küçük değişiklikler yapılması suretiyle, haksız şekilde ihlal edilebilmesinin önüne geçmektir. 55 Örnek verilecek olursa, patent istemlerinde sadece bir çividen bahsediliyorken, bir cıvata da KHK da belirtilen niteliklere sahip olduğu takdirde, bu çivinin eşdeğeri olarak kabul edilebilir. Böylesi bir durumda, patent içeriğinde cıvata ifadesi geçmesi bile, üçüncü kişilerin aynı buluşu sadece çivi yerine cıvata kullanarak üretmesi de patentin ihlaline sebep olacağından, bu tip taklitlerin önüne geçilmiş ve patent sahibinin gösterdiği çabanın hukuki koruması teminat altına alınmış olur İstem Yapılandırılması ve Önemi Buraya kadar, patent sisteminde istemlerin sahip olduğu kritik işlevlerin ve bu işlevlerin yerine getirilmesi noktasında istem yorumlama sürecinin ehemmiyetinin üzerinde durmuş olduk. İstem yorumlamasında rol oynayan en birinci ve en etkili faktörün de istemlerin lafzı olduğunu gördük. 54 A.g.e, s Kamer Aydınalp, ag.e, s Onur İnal, a.g.e, s

28 Kısaca tekrar değinmek gerekirse, istemlerin lafzı öyle önemlidir ki; istemlerde kullanılan her kelimenin koruma kapsamına etkisi vardır. İstemler yorumlanırken başvuru sahibinin kullandığı her kelimenin istemlere bir anlam yüklediği, hiçbir kelimenin gereksiz yere kullanılmadığı var sayılmaktadır. 57 Yani hedeflenen koruma kapsamının kayıpsız bir şekilde elde edilmesi, istemlerin en doğru ve en uygun bir tarzda kaleme alınmasından geçmektedir. İstem yapılandırılmasında yapılacak küçücük hatalar bile, koruma kapsamının yanlış beyan edilmesine sebep olacağından, uzun vadede kocaman problemlere yol açabilmektedir. Bu sebeple, ortaya konan buluş için sarfedilen maddi ve manevi kaynakların karşılığının hakkıyla alınabilmesi, istemlerin hakkıyla yapılandırılmasına bağlıdır. Çalışmanın bundan sonraki kısımlarında, istem yapılandırılmasında dikkat edilmesi gereken genel hususlardan ve buluşun türüne göz önünde bulundurulması gereken önemli noktalardan bahsedeceğiz. 57 Robert C. Kahrl, Stuart B. Soffer, Theasures of Claim Construction, Oxford University Press, 2011, s

29 2. İSTEMİN YAPILANDIRILMASINDA TEMEL HUSUSLAR Patent başvurusunun en önemli kısmı olan istemlerin oluşturulurken dayandırıldığı temel kavram ve özellikler bu kısımda açıklanacaktır Yerli ve Yabancı Kanun ve Yönetmeliklerde İstemlerin Yapısı İstemlerin yapıları yönünden değerlendirilirken, hiç şüphesiz hesaba katılacak en önemli husus, mevzuata uygunluğudur. Bu sebeple istemlerin taşıması gereken yapısal özellikler yerli ve yabancı kanun metinleriyle karşılaştırılmalı olarak incelenecek ve istemlerin üzerine oturacağı temeller netleştirilecektir Sayılı KHK da İstemler Öncelikle 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin 42. ve 43. maddelerinde patent başvurusu içinde yer alması gereken bölümlerden birisi olarak istemler kısmı da gösterilmiş, istemlerin yer almadığı bir içerikle Enstitüye kaydedilmiş bir başvurunun başvuru tarihinin kesinleşmeyeceği belirtilmiştir. Görüldüğü gibi mevzuatımıza göre istemler başvurunun olmazsa olmazlarındandır. 47 maddede ise patent istemlerinin formatı tarif edilmiştir. Buna göre; Başvuru bir veya birden çok istemi içerir. İstem veya istemler buluşun korunması istenilen unsurlarını tanımlar. Her istem açık ve öz olmalıdır. İstem veya istemlerin dayanağı tarifnamedir. İstem veya istemler tarifnamede tanımlanan buluşun kapsamını aşamaz. İstem veya istemler Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde yazılır. Başvuru sahibi, istem veya istemleri Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde yazabileceği gibi, bir başka şekilde de yazabilir. Bu maddede de KHK istemlerin içeriğini belirtmiş, korunması istenen unsurların istemlerde yer aldığını ifade etmiştir. Ayrıca her istemin açık ve öz olması gerektiği vurgulanmıştır. İstemlerin başvuru kapsamını belirleyen, kanuni hakkın 19

30 hudutlarını çizen kısım olduğu gözönüne alındığında elbette istemin muğlak, objektif olmayan bir anlam taşıması büyük sıkıntılara yol açacaktır. Bu sebeple istemin açık ve öz olacak şekilde hazırlanması zaruridir. Açık ve öz olunması ifadesinin ardından da, başvurunun farklı bölümleri olan istem ve tarifname (başvuruya konu olan buluşun bütün detaylarıyla açıklandığı kısım) arasındaki ilişki belirlenmekte ve böylece istemler ve tarifname ayrılmaz bir bütün haline getirilmektedir. Burada istemlerin tarifname kapsamını aşamayacağı açıkça belirtilmiştir. Bu ifade de istemlerin içeriği anlamında önemli bir sınırlandırma koymakta, tarifnamede detaylarıyla açıklanmayan bir buluş için, hukuki koruma alınmasının önüne geçilmektedir. Başvuru sahibinin ve üçüncü kişilerin haklarının en doğru şekilde korunması için istem ve tarifname arasında böyle bir ilişki ortaya konmuştur ki, ileride bu durum daha ayrıntılı olarak da incelenecektir. 47. maddenin son iki cümlesinde ise istem yapılandırılmasına ilişkin ihtiyatlı bir yaklaşım göze çarpmaktadır. Öncelikle istemlerin koruma kapsamının sınırlarını belirleme işlevini net bir şekilde yerine getirebilmesi için, belli bir yapıya sahip olması gerekliliği ortaya konmuş ve yönetmelik maddeleriyle bu yapının çizildiği belirtilmiştir. Bunun ardındansa, istemlerde belli bir yapının diretilmesinin; yine istemlerin işlevinin hakkıyla yerine getirmesine engel olabileceği öngörülerek; istemlerin yönetmelikte belirtilenden daha farklı şekilde de yazılabileceği belirtilmiştir. 58 Yani istem formatının, istemin muğlaklığını ortadan kaldıracak şekilde kriterleştirilmiş olması gerekirken; diğer yandan da koruma talep edilen unsurların tamamıyla ifade edilmesini imkansız kılacak kadar da katılaştırılmamış olması gerekmektedir. Bu hükümler, Enstitünün istemlere yaklaşımında belirleyici rol oynamakta oldukları için ileriki bölümlerde tekrar ele alınacaktır Avrupa Patent Sözleşmesi nde (EPC) İstemler 551 sayılı KHK nın uygulama şeklini gösteren yönetmelik maddelerinin istemler ile ilgili hükümlerini incelemeden önce, yabancı kanunlarda istemlerin ele 58 Erdal Noyan, a.g.e, s

31 alınışına da bakmak faydalı olacaktır. Öncelikle Avrupa Patent Ofisi nin konu ile ilgili maddeleri incelendiğinde, Türkiye dekine benzer olarak 78. maddede istemlerin olmazsa olmaz başvuru unsurları arasında yer aldığı görülmektedir. 84. maddede ise istemler kanunen şekillendirilerek şöyle denilmiştir: İstemler buluşun koruma talep edilen unsurlarını tanımlar. İstemler açık ve öz olmalı ve tarifname tarafından desteklenmelidir 59 Burada dikkat çeken bir nokta Avrupa Patent Sözleşmesi 78. maddede, başvuru unsurları arasında gösterilen istemlerin, ilgili yönetmeliklerde belirlenen nitelikleri de sağlaması gerektiği ifade edilmiştir. 551 sayılı KHK istem yazımı için yönetmeliklerden farklı bir yazım tarzının da geçerli olabileceği şeklinde bir kapı açmış olsa da, Avrupa Patent Sözleşmesi nde böyle bir durum göze çarpmamaktadır. Ama istemlerin açık ve öz olması ve tarifname ile arasındaki ilişki Avrupa Patent Sözleşmesi nde de ortaya konmuştur Amerikan Hukukunda 35 U.S.C ye Göre İstemler ABD nin hukukunda istemlerin ele alındığı en önemli madde 35 U.S.C 112 sayılı maddedir. 60 Bu maddede istemler, tarifnamenin bir parçası olarak karakterize edilmiştir. Tarifnamenin bir veya daha fazla istemle sona erdiği belirtilerek, bu istemlerin buluşu oluşturan unsurlara açıkça işaret ettiği ifade edilmiştir. 61 Bu maddede Avrupa Patent Sözleşmesi ndeki ilgili maddeler gibi istemlerin açıklığına vurgu yapmaktadır. Görüldüğü üzere istem formatındaki en kritik mevzu açıklık mevzusudur ki bu da ileride ayrıca işlenecektir. Bununla beraber 35 U.S.C. 112 de, Avrupa Patent Sözleşmesi ve 551 sayılı KHK dan farklı olarak, istem yapısı hakkında da hükümler yer almıştır. Örneğin, istemlerin bağımsız, bağımlı veya çoklu bağımlı formunda yazılabileceği ve bu formlarda istem yazılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği kanun tarafından belirlenmiştir. 62 Hatta, istem yazılırken koruma talep edilen unsurun, ilgili olduğu yapı, materyal ya da faaliyetin kendisi beyan edilmeden, daha genel şekilde bir vasıta (means) ya da işlem adımı (step) olarak 59 European Patent Convention (EPC), article 84: The claims shall define the matter for which protection is sought. They shall be clear and concise and be supported by the description. 60 Jeffrey G. Sheldon., How to Write a Patent Application, Practising Law Institute, 2012, s U.S.C 112 (b): The specification shall conclude with one or more claims particularly pointing out and distinctly claiming the subject matter which the inventor or a joint inventor regards as the invention U.S.C 112 (c), (d), (e) maddeleri 21

32 ifade edilebileceği de kanun metninde yer almaktadır. 63 Bu mevzu Means-Plus- Function adıyla anılan, Vasıta artı İşlev istemleri kısmında ayrıca işlenecektir. Buradan anlaşıldığı, 551 sayılı KHK ile Avrupa Patent Sözleşmesi istemlere benzer bir yaklaşımda bulunurken, Amerikan kanunu daha farklı bir yaklaşımı benimsemiştir. Öte yandan Amerikan hukukunda istemler ilişkin ek maddeler, ülkemizde ve Avrupa da, kanunların uygulama şeklini gösteren yönetmelikler vasıtasıyla yine geçerli hale getirilmiştir KHK nın Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelikte İstemler Enstitünün istemlerle ilgili uygulamalarına dayanak oluşturan bir diğer önemli etken de elbette ilgili yönetmeliktir tarihinde yürürlüğe giren 551 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik te istem yapılandırılmasına ilişkin 9. maddede önemli düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemeler içinden 551 sayılı KHK da bahsedilmeyip, yönetmelikle düzenleneceği belirtilen konularla ilgili olanları, aşağıda özetle ifade edilmiş olup, ilerleyen kısımlarda daha detaylı olarak işlenecektir: - İstemlerin koruma talep edilen buluş konusunun teknik özelliğini tanımlaması - Buluşun sadece erişilmesi arzulanan bir sonuç ile tanımlanamaması - İstemin tek cümle olarak yazılması - İstemi oluşturan bölümler ve bunların ifade edilmesi - Bağımsız ve bağımlı istemler - Çoklu bağımlı istemler ve dikkat edilecek hususlar U.S.C 112 (f): An element in a claim for a combination may be expressed as a means or step for performing a specified function without the recital of structure, material, or acts in support thereof, and such claim shall be construed to cover the corresponding structure, material, or acts described in the specification and equivalents thereof. 22