ZİRVE ÜNİVERSİTESİ Temel Bilgi Teknolojileri. İlk Bilgisayarlar. Ticari Bilgisayarlar

Transkript

1 ZİRVE ÜNİVERSİTESİ Temel Bilgi Teknolojileri İlk Bilgisayarlar Bilgisayarın tarihçesi 1943 senesinde ENIAC adlı bilgisayar ile başlamıştır. ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer / Elektronik sayısal birleştirici ve hesaplayıcı), Pensilvanya Üniversitesinde John Mauchly ve John Presper Eckert tarafından tasarlanmış ve yapılmış olan dünyanın ilk genel amaçlı sayısal bilgisayarıdır. İkinci Dünya Savaşı esnasında ABD Ordusunun Balistik Araştırma Laboratuvarı, silahlar için menzil ve mermi yolu hesaplamasında kullanılacak tabloların oluşturulması gerekmekteydi. Pensilvanya Üniversitesinden John Mauchly, o dönemde mevcut olan lambaları (vacuum tube) kullanarak bu işi gerçekleştirecek bir bilgisayar tasarlamayı teklif etti ve 1943 te bu teklif kabul edildi. Vakum Tüpü:1900 lerin başlarında elektronik teknolojisinin ilk aşamalarında kullanılan ve görünüş olarak da lambaya benzeyen devre parçaları. Elektronik devrelerinde yükselteç veya ilk bilgisayarlarda anahtar(switch) görevlerini görmüşlerdir. 30 ton ağırlığında, lamba kullanan ve 140 metrekare yer kaplayan bir cihaz geliştirildi. Cihaz 140 kilovat enerji harcamaktaydı. Bununla birlikte o dönem mevcut tüm mekanik hesap araçlarından daha hızlıydı ve saniyede 5000 toplama işlemi yapabiliyordu. ENIAC ile ilgili en büyük sorun, programlanmasının çok zor olmasıydı. ENIAC ı geliştiren ekipten John von Neumann 1945 senesinde daha sonra kendi adını alacak (Neumann Makinası) bir tasarım ile ortaya çıktı. Neumann ın önerisi, bilgisayarın uyarınca işlem yapacağı komutların, hafızada bilgisayarın anlayabileceği bir formda, veri ile birlikte yer alması ve de cihazın bu komutları okuyarak işlemesi ilkesine dayanmaktaydı. Kayıtlı program kavramı olarak adlandırılan bu yaklaşım, kendisinden sonra gelecek tüm bilgisayarlarda (günümüzde de) çalışma ilkesini teşkil etmiştir. Bu yaklaşıma uyan ilk bilgisayar ise yine Neumann ve ekibi tarafından Princeton Üniversitesinde yapılmış olan IAS dir. (Üniversitedeki Gelişmiş Çalışmalar Enstitüsünün adını IAS olarak almıştır). IAS nin hafızası her biri 40 ikilik düzen verisi (bit) içeren 1000 hafıza biriminden oluşmaktadır. IAS nin kontrol birimi bu hafızadan komutları okuyarak sıra ile işlemektedir. Cihazın 21 adet farklı komutu bulunmakta ve bunlar ile veri transferi, dallanma komutu, aritmetik işlemler ve adres değişiklikleri yapılabilmektedir. Ticari Bilgisayarlar 1950 lerde ticari amaçlı kullanılan bilgisayarların çağı başlamaktada ENIAC ın tasarımcıları Eckert ve Mauchy bir şirket kurarak ilk ticari bilgisayar olan UNIVAC I i ürettiler. Bu cihaz 1950 yılında ABD nüfus sayımında kullanıldı. Eckert-Mauchy firması takiben Sperry-Rand şirketinin altında UNIVAC birimi halini aldı ve serinin devamını üstlendi. Daha yüksek hafıza ve işlem yeteneğine sahip UNIVAC II 1950 lerin sonunda piyasaya çıktı ve bunu da 1100 serisi takip etti. IBM ise delikli kart (punched card) işleme üzerine olan faaliyetlerini 1953 yılında 701 adlı ilk elektronik hafızalı bilgisayarını çıkartarak devam ettirdi. 1

2 Bu döneme kadar vakum tüplerini baz alan bilgisayar tasarımları, transistörün icadı ile çok daha küçük, az enerji harcayan, daha ucuz, daha az ısınan ve daha dayanıklı bu alternatife hızla döndüler. NCR ve RCA firmaları 1950 lerin sonunda ilk transistörlü bilgisayarı ürettiler ve IBM de 7000 serisi ile bu alana geçiş yaptı. Bilgisayarın ikinci dönemi olarak adlandırılan transistörlü evrede iki önemli değişiklik daha ortaya çıktı. Bilgisayarın çalışmasını sağlayan komutları dolayısı ile programları daha rahat ve hızlı geliştirmeyi mümkün kılan üst düzey programlama dilleri ve de bilgisayarın çalışma ortamını ve kurallarını belirleyen sistem yazılımları. Bu dönemin önemli şirketlerinden DEC (Digital Equipment Corporation) 1957 de kuruldu ve yine o yıl ilk bilgisayarı olan PDP-1 i sundu. Bu bilgisayar üçüncü nesil olarak adlandırılan dönemin temelini teşkil eden ilk mini bilgisayar idi. Entegre Devreler ve Mikroişlemciler Üçüncü nesilde transistörler yerlerini birçok transistörü üzerinde barındıran entegre devrelere bıraktılar. İkinci nesil bilgisayarlarda başlarda civarında transistör bulunmakta idi, zaman içerisinde bu yüz binlerce transistöre ulaştı ve ayrık transistörler ile cihaz üretimini çok zor bir hale soktu de entegre devrenin imali ile bilgisayarların üçüncü nesli DEC in PDP-8 i ve de IBM System/360 ı ile başladı. Bu dönemde bir entegre devrenin üzerine konulabilecek transistör sayısı inanılmaz bir sürat ile artmaya başladı. Bununla ilgili önemli entegre dev- re üreticilerinden Intel in kurucularından olan Gordon Moore un ifade ettiği Moore kuralı günümüze kadar geçerliliğini korumuştur. Bu gelişmenin birçok etkileri olmuştur: Aynı birimdeki işlem veya hafıza kapasitesinin maliyeti sürekli olarak azalmıştır, Bileşenlerin küçülmesi hafıza ve mantık elemanlarının daha yakın yerleştirilmesini mümkün kıldığı için elektriksel yollar kısalmış ve bu da işlem hızını arttırmıştır, Küçülen bilgisayarı farklı ortamlarda ve bağlamlarda kullanmak mümkün hale gelmiştir, Enerji ve soğutma ihtiyaçları azalmıştır, Entegre devre üzerindeki bağlantılar lehimlenmiş ayrık bileşenlere göre çok daha güvenilir sonuçlar sunmuştur. Bir diğer çok önemli gelişme, entegre devreler üzerindeki bileşen sayısının artması ile bir Merkezi İşlem Biriminin (CPU) tüm işlevlerini tek bir yonga üzerinde sunabilecek noktaya ulaşılmasıdır. Intel 1971 yılında 4004 adlı yongası ile bir CPU nun tüm bileşenlerini tek bir entegre devre üzerinde sunmuş ve ilk mikroişlemci ortaya çıkmıştır ile başlayan süreç, ilk 8 bit li mikroişlemci olan 8008 ile devam etmiş, takiben 8080, 8086, 8088, 80286, 386, 486, Pentium şeklinde daha hızlı ve yüksek işlem kapasiteli yonga aileleri piyasaya sürülmüştür. Buna paralel olarak Motorola (günümüzde Freescale Semiconductor), AMD ve diğer farklı yonga üreticileri de bu alanda faaliyet göstermişlerdir lı yıllardan sonra elektron tüplerinin yerini önce transistörler, daha sonra da yüzlerce transistörün birleşimi olarak tarif edilebilecek entegre devreler yer almıştır. Bugün bilgisayar teknolojisinde kullanılan mikroçipler ise, birçok entegre devrenin birleşip küçültülmüş halidir. Kişisel bilgisayar Bilgisayarların çalışma prensibi; matematiksel işlem temeline dayanır. Çeşitli programlama dilleri ile hazırlanmış olan yazılımlar sayesinde birçok alanda kullanılabilmektedir. Güncel bilgisayarlar kişiselleşerek kişisel bilgisayar (PC) adını alarak, cebe sığacak kadar küçülmüş ve hızları büyük aşamalar kaydetmiştir. Gelişen teknolojiyle birlikte bilgisayar fiyatları da giderek düşmektedir. 2

3 1975 te Gates ve Allen Microsoft adında bir ortaklık kurdu. Yeni başlayan çoğu şirkette olduğu gibi Microsoft da işe küçük atılımlarla başladı, ancak vizyonu çok genişti. İleride her masaüstünde ve her evde bir bilgisayar olacağını öngörüyorlardı. Takip eden yıllarda, Microsoft çalışma yöntemlerimizi değiştirmeye başladı. MS-DOS un doğuşu Haziran 1980 de, Gates ve Allen, şirketin yönetimine yardım etmesi için Gates in Harvard dan sınıf arkadaşı olan Steve Ballmer ı görevlendirdi. Sonraki ay IBM, Chess kod adlı bir proje için Microsoft ile temas kurdu. Bunun üzerine Microsoft, bilgisayar donanımını yöneten veya çalıştıran ve bilgisayar donanımı ile sözcük işlemci gibi programlar arasındaki boşluğu kapatan bir yazılıma, yeni bir işletim sistemine odaklandı. İşletim sistemi, bilgisayar programlarının çalışması için bir temel oluşturacaktı. Bu yeni işletim sistemlerine MS-DOS adını verdiler de MS-DOS kullanan IBM kişisel bilgisayarları piyasaya çıktığında, dünya tamamen yeni bir dil ile tanışıyordu. C: ve bunun gibi şifreli komutları yazmak çalışma hayatımızın bir parçası haline geldi. Kullanıcılar ters eğik çizgi (\) tuşunu keşfetti. MS-DOS çok etkili olmuştu, ancak çoğu insan için anlaşılması oldukça zordu. İşletim sistemi geliştirmenin daha iyi bir yöntemi olmalıydı. Küçük bir not: MS-DOS, Microsoft Disk Operating System ın (Disk İşletim Sistemi) kısaltmasıdır. Microsoft kurucu ortakları Paul Allen (solda) ve Bill Gates Kaynak: BİLGİSAYARIN MİMARİSİ, TEMEL BİLEŞENLERİ VE ÇALIŞMA MANTIĞI Bilgisayarı yapısal olarak; Bilgilerin girilmesi, girilen bilgilerin belirtilen durumlara göre işlenmesi, işlem sonuçlarının alınması ve saklanması olarak dört temel fonksiyona sahip bir makine şeklinde tanımlayabiliriz. Bu dört temel fonksiyonu gerçekleştirebilmek için sahip olması gereken mimariyi; 1. Girdi Birimleri, 2. Merkezi İşlem Birimi, 3. Çıktı Birimleri 4. Hafıza Birimleri oluşturur. GİRDİ BİRİMLERİ : Bilgilerin bilgisayara aktarılmasını sağlayan klavye, fare, tarayicı yada veri yolu üzerine takılmış faxmodem kartı gibi herhangi bir kart olabilir. 3

4 MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ: Veriyi işleme kabiliyetine sahiptir. Üç temel görevi vardır: 1. Mantıksal İşlemler: 1<2 doğrudur, 3=4 yanlıştır gibi kararları verir 2. Matematiksel İşlemler: 1+1=2, 62=4 gibi toplama çıkarma işlemleri 3. Kontrol Mekanizması: Bilgisayar üzerindeki aletlerin işlemciyle ve kendileriyle olan ilişkilerini düzenlemek ve kontrol etmek. ÇIKTI BİRİMLERİ: İşlemcinin çıkan sonuçları aktarabileceği ünitelerdir. Monitör, yazıcı, sürücüler, yada veri yolu üzerindeki herhangi bir alet (Herhangi bir PCI yada ISA kart ) olabilir. HAFIZA BİRİMLERİ: Giriş birimleri vasıtası ile aktarılan verileri işlem ünitesine aktarmak ya da kalıcı olarak saklamak için kullanılan birimlerdir. RAM bilgileri geçici olarak hafızada tutan temel bellek birimidir. Bilgileri kalıcı olarak saklamak için diskler kullanılır. Bilişim Sistemlerinin Yapısı Günümüzde hem iş dünyasında hem de kamu kurumlarında bilişim sistemleri asli unsurları oluşturmaktadır. Bilişim sistemleri donanım, yazılım, bunları kullanan, girdi sağlayan veya çıktılarını kullanan insanlar ve tüm bunların bir arada işlem görmesini sağlayan süreçlerden oluşmaktadır. Bilişim sistemlerinin temelinde donanım ve yazılımdan oluşan bilgisayarlar olmak ile beraber, bu sistemler çevresel unsurların oluşturduğu çerçevede, kurum içinde ve dış dünya ile irtibat halinde dinamik yapılardır. Görevlerini icra eder iken çok geniş bir paydaş kümesi ile irtibattadırlar ve etkide bulunurlar. Özellikle iletişim ağı bileşenleri, veri tabanları ve veri tabanı yönetim sistemle- ri, veriler üzerinde işlem yapmayı ve işletmelere karar süreçlerinde destek olmayı sağlayan çözümleri ortaya çıkartmışlardır. Bunlardan kurumsal kaynak planlama, müşteri ilişkileri yönetimi, veri madenciliği ve iş zekası çözümleri, günümüz işletmelerinde kaçınılmazdır. Bilişim Sistemi Çeşitleri İşlem süreç sistemleri Ofis sistemleri Bilgi temelli iş sistemleri Karar destek sistemleri İşletme bilgi sistemleri Üst düzey yönetici destek sistemleri 4

5 İşlem (transaction) süreç sistemleri, kurumların operasyon seviye- sinde en temel süreçlerini üstlenen yapılardır. Sipariş giriş, otel rezer- vasyon, bordro, personel sistemleri bu kategoriye girmektedir. Ofis sistemleri ofis ortamında çalışanların verimliliğini arttıran, kelime işleme, hesap çizelgesi, sunum hazırlama, masaüstü yayıncılık gibi işler için kullanılan çözümlerdir. Microsoft Office bu konuda uygun bir örneği teşkil etmektedir. MacOS cephesinde buna iwork (Keynote, Pages, Numbers) örnek olarak verilebilir. Tasarım amaçlı programlar (AutoCAD gibi) bilgi temelli iş sistemleri olarak adlandırılmaktadırlar. İşletme bilgi sistemleri şirketin yöneticilerine destek amacı taşırlar ve yöneticilere şirketin durumu ile ilgili raporları şirket içi verileri baz alarak sunmayı mümkün kılarlar. Karar destek sistemleri de yine yöneticiler için hem şirket içi hem de şirket dışı veri kaynaklarını kullanarak analitik karar vermeyi mümkün kılan çıktılar sunarlar. Üst düzey yönetici destek sistemleri ise kurumun stratejik seviyede alacağı kararlarda yardımcı olurlar. Kurumlarda kullanılan kurumsal kaynak planlama (ERP), müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) gibi sistemler kullanıcılarına bağlı olarak bu altı başlıktan birden fazlasını kapsamakta ve o kapsamda hizmet verebilmektedir. ERP, Enterprise Resource Planning / Kurumsal Kaynak Planlama yazılımları, bir işletmenin, satıştan muhasebeye, üretimden insan kaynaklarına aklımıza gelen tüm fonksiyonlarını kapsayan entegre bilgi sistemleridir. Müşteri ilişkileri yönetimi (Customer relationship management): İşletmelerde iş ilişkisi içinde bulunulan mevcut ve müstakbel müşteriler ile ilgili bilgileri iş süreçleri (satış, pazarlama, müşteri hizmetleri, teknik destek) ile düzenleme ve eşleme görevini üstlenen bilişim sistemlerine verilen addır. Veri madenciliği (Data Mining): Büyük veri setleri üzerinde yapay us, makine öğrenmesi ve istatistik teknikleri aracılığı ile çeşitli ilişkiler bulmayı mümkün kılan yöntem ve bunu kullanan bilişim sistemleri. 5

6 Bilgisayar Nelerden Oluşur? Donanım (Hardware): Bilgisayarın fiziksel tüm parçalarına (kasa, fare, ekran, ana kart gibi) donanım denir. Yazılım (Software): Yazılım, bilgisayardaki işlerimizi yapabilmemiz için gerekli olan programlardır. Yazılımcılar tarafından geliştirilirler. Sistem ve uygulama yazılımları olarak ikiye ayrılır. Bilgi Ölçüleri Bilgisayarla ilgili birçok cihazda (disket, harddisk, ekran kartı ve RAM) ne kadar bilgi depolanabileceği, bu cihaza ait kapasite özellikleri Byte cinsinden belirtilmiştir. 6 Veri Ölçü Birimleri Yaygın önek İkilik önek Ad Sembol Ondalık İkilik Ad Sembol İkilik kilobayt KB kibibayt KiB 2 10 megabayt MB mebibayt MiB 2 20 gigabayt GB gibibyte GiB 2 30 terabayt TB tebibayt TiB 2 40 pentabayt PB pebibayt PiB 2 50 eksabayt EB eksbibayt EiB 2 60 zettabayt ZB zebibayt ZiB 2 70 yottabayt YB yobibayt YiB 2 80 Bilgisayar Donanım Birimleri Merkezi İşlem Birimi MİB (CPU-Central Processing Unit) komutları işler, gerekli hesaplamalari yapar ve bilgisayar sistemindeki bilgi akışını düzenler. Ana Kart Kasanın içindeki diğer kartların bağlı olduğu temel elektriksel devre kartıdır. Bazı anakartlarda ses ve ekran kartları tümleşik olarak bulunur. Böyle anakartlara Onboard denir. Sabit Disk Sabit disk, tüm bilgilerin saklandığı çok önemli bir parçadır. Sabit diskin bozulmaması için kasa üzerindeki sabit disk ışığı yanarken, bilgisayar hareket ettirilmemelidir. Bellek (RAM) Bilgisayarın geçici hafızasıdır RAM (Random Access Memory) olarak da bilinir. Bilgiyi geçici olarak saklar. MİB işlemleri yaparken RAM i kullanır. Bilgisayar kapatılınca RAM deki bilgiler kaybolur. Ekran Kartı

7 Bilgisayarda işlenen bilgileri mönitörün (ekran) anlayacağı dile çeviren karttır. Monitor ekran kartına takılır ve ürerilen görüntüler monitöre aktarılır. Ses kartı Bilgisayardan gelen sesleri duyabilmemizi ve ses kaydı yapılabilmesini sağlayan karttır. Mönitör Monitör, ekran kartı tarafından üretilen bilgi ve resimlerin görüntülendiği aygıttır. Üzerinde monitörü açmak kapamak, görüntü ayarlarını düzenlemek için kullanılan düğmeler yer alır. Büyüklük ölçüsü inç tir. En yaygın olarak kullanılan boyutlar 14, 15, 17 ve 21 inçtir. Bu ölçüler ekranın karşılıklı iki köşesinin arasındaki mesafedir. 1 inç = 2,54 cm dir. Eski tip mönitörler tüplü olup CRT (Cathode Ray Tube) ekran olarak tanımlanırlar. Düz panel monitörler LCD (Liquid Crystal Display) olarak tanımlanırlar. LCD ler masaüstü monitörlerden farklı olarak daha hafiftirler, daha az yer kaplarlar ve daha az elektrik harcarlar. Bu tip monitörler sıvı kristal ekranları kullanırlar. Daha çok taşınabilir bilgisayarlar için kullanılırlar ancak günümüzde masaüstü bilgisayarlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu ektan teknolojilerinin yanı sıra Apple ın geliştirmiş olduğu retina ekran ile görüntüleme teknolojisi yeni bir boyut kazanmış durumdadır. Normal bir insan gözünden daha fazla çözünürlüğe sahip bu teknoloji görüntünün daha canlı ve net gösterilmesini sağlamaktadır. Klavye (Keyboard) Klavye üzerindeki tuşlar kullanılarak, bilgisayara bilgi ve komut girilir. Üzerindeki tuşların dizilimine göre iki çeşit klavye vardır: Q ve F klavye. Fare (Mouse) Mouse (Fare), ekran üzerindeki nesneleri seçerek kullanmamızı veya çalıştırmamızı sağlayan bir aygıttır. Üzerinde tuşlar, altında hareket etmesini sağlayan bir top vardır. Fakat günümüzde optik yani ışıkla çalışan ya da hareket sensörü ile çalışan fareler kullanılmaktadır. Klasik kablolu farelerin yanı sıra Bluetooth ya da RF teknolojisi ile çalışan kablosuz farelerde kullanılmaktadır. Fare ile, tıklama (sol tuşun basılıp bırakılması), çift tıklama (seri bir şekilde üst üste iki kere tıklama), sağ tıklama (sağ tuşun basılıp bırakılması), sürükle bırak (sol tuşun basılı tutularak farenin hareket ettirilmesi ve sol tuşun serbest bırakılması) hareketeleri yapılır. Yazıcı (Printer) Yazıcı, bilgisayarda yapılan çalışmaların kâğıda basılmasını sağlayan cihazdır. Yazıcılarda baskı hızı farklı birimlerle verilir. DPI (Dots Per Inch), baskı kalitesini gösterir. İnç (1 inch = 2.54 cm), başına düşen nokta sayısını gösterir. Nokta sayısı ne kadar fazlaysa baskı kalitesi de o kadar yüksektir. Yazıcılar, nokta vuruşlu, mürekkep püskürtmeli ve lazer yazıcılar olarak guruplandırılmaktadır. Tarayıcı (Scanner) Tarayıcılar kâğıt üzerinde bulunan bir bilgiyi bilgisayara aktarmak için kullanılır. Eğer bu bilgi resim değil de yazı ise, yazıyı tanıyacak yazılımlara ihtiyacımız vardır. Bu tür yazılımlara görsel karakter tanıyıcı (OCR - Optical Character Recognition) denir. Böylece taranan dökümanın bilgisayar üzerinde düzenlenmesi sağlanmış olur. 7

8 Bir tarayıcının renk derinliği bit birimiyle ölçülür. Tarayıcı ne kadar çok renk ayırt edebilirse tarama o kadar kaliteli olur. Tarayıcılar genellikle 36 bit renk derinliğine sahiptir. Tarayıcılar genellikle 600 ila 2400 dpi çözünürlüğe sahiptir. Bir resmi yüksek çözünürlükte taramak daha kaliteli bir sonuç almamızı sağlar. Taşınabilir Bellek (Flash Memory) Bilgisayardaki bilgileri saklamak ve taşımak için kullanılan belleklerdir. Yapıları oldukça küçüktür. Bilgisayara hariçten USB (Universal Serial Bus) portuna takılıp çıkarılır. 256 GB seviyesinde bilgi depolayabilen taşınabilir bellekler mevcuttur. Okuma yazma hızları oldukça yüksektir. Modem İngilizce Modulator ve Demodulator kelimelerinden türetilmiştir. Verileri telefon hatları üzerinden bilgisayara iletmek için kullanılır. Dahili ve harici olmak üzere iki çeşit modem vardır. Dahili modemler, bilgisayarın içine takılır. Harici modemler ise bilgisayara dışarıdan bağlanarak kullanılır. Şu anda kablosuz (wireless) modemler de kullanılmaktadır. Modem hızının yüksek olması, İnternete bağlanti hızını etkiler. Türkiye de ADSL ve Çevirmeli-Ağ (Dial-Up) Modemler yaygın olarak kullanılmaktadır. CD ve DVD Yazıcı ve Okuyucu CD lerdeki bilgiyi okuyan ve aynı zamanda CD lere veri yazan donanıma CD-Yazıcı, DVD ye hem yazıp hem de okuyan donanımlara da DVD yazıcı adı verilmektedir. CD ve DVD medya büyüklüklükleri: CD :700 Mbyte DVD :4.7 Gbyte Çift Katmanlı DVD :9.4 Gbyte Masaüstü Kameralar (WebCam) Çekilen görüntüleri sürekli olarak bilgisayara aktaran kameralardır. Bu tip kameralarla İnternet te canlı kamera yayını yapılabilir. Görüntü kalitesi modeline göre değişir. TV Kartı Bilgisayarda televizyon seyretmek için kullanılır. Görüntü kalitesi modeline göre değişir. Dahili takilan veya USB portundan takılan, dijital ya da analog yayınları izlemek için çeşitli modelleri mevcuttur. Taşınabilir Sabit Disk Harici Sabit Disk olarak da bilinir. Büyük boyuttaki dosyaları saklamak ve taşımak için USB bağlantılı harddiskler uygun fiyatları ve hızları nedeniyle oldukça yaygındır. Çizici (Plotter) Büyük boyutlardaki kağıtlara baskı yapabilen bir yazıcıdır. Mimar ve mühendisler tarafından kullanılır. 8

9 9