ALIfiTIRMALARIN ÇÖZÜMÜ

Transkript

1

2 F Z N DO ASI 1. Problemle ilgili veriler toplamal ve bu verilere dayanarak probleme geçici çözüm oluflturacak hipotezler gelifltirebilmek için gözlem yapmal d r. 2. Hipotez, problemin ispatlanmam fl geçici çözümüdür. Hipotez, deneylerle desteklendikçe ve genifl bir geçerlilik kazand kça teoriye dönüflür. Kanun bir olguyu tan mlamaya çal fl r. 3. Bilimsel bir çal flman n aflamalar : Problem belirlenmelidir. Gözlem yap lmal d r. Hipotez kurulmal d r. Hipoteze dayal tahminler yap lmal d r. Kontrollü deneyler yap lmal d r. Kontrollü deneyler hipotezi desteklemezse, hipotez de ifltirilmelidir. Deney ve gözlemler hipotezi do rularsa hipotez geçerlilik kazan r. Hipotez teori haline gelir. Teori evrensel gerçek ise kanun haline gelir. 4. fioförün otomobilinin moturunun s cakl n n artm fl oldu unu fark etmesi bir gözlemdir. Rastlant sonucu ortaya ç km flt r. Bu gözlem sonucu floför vantilatör kay fl n n kopmufl olabilece i düflüncesini ileri sürerse bu da floför hipotezi olur. Bu hipotezi gerçeklemek için yap lacak ifl vantilatör kay fl - n n kopup kopmad n araflt rmakt r. Bunun için floför araban n motor kapa n kald rarak vantilatör kay fl n n kopuk olup olmad na bakar. Bu aflama gerçekleme aflamas d r. Vantilatör kay fl kopuk ise hipotez gerçeklenmifl olur ve Vantilatör kay fl - n n kopmas motorun s derecesini yükseltir. diye genelleme yapar. Vantilatör kay fl kopuk de il ise hipotez gerçeklenmemifl olaca ndan floför bu durumda Vantilatör kay fl n n kopmas s derecesini yükselten tek neden de ildir. karar na vararak yeni hipotezler kurmal ve onlar gerçeklemek için yeni araflt rmalar yapmal d r. Probleme çözüm getirmek için yeni hipotezler kurup bu hipotezi ispatlamaya çal flmal d r. 5. De iflebilirler. Örne in kuantum mekanik teoride yap lan hesaplamalar o y llara göre çok de ifliklik göstermifltir. ALIfiTIRMALARIN ÇÖZÜMÜ 6. Gözlem ve verilere uygun olmal d r. Tahminlerde bulunmaya elveriflli olmal d r. Yeni gerçeklere ulaflmay sa lamal d r. 7. Felsefi bilginin özellikleri: Olgusal de ildir. Geliflme göstermez. Yöntem ve kesinlik yoktur. Kanunlar olmaz. Subjektiftir. 8. Ι. Do al ve sosyal gerçeklili in daha iyi anlafl lmas n ve belirli ölçüde de olsa denetlenmesini sa lar. ΙΙ. Toplumun itici gücünü, üretim biçimini ve geliflmesini belirler. ΙΙΙ. Bir toplumun bilim düzeyi, onun geri, az geliflmifl ya da geliflmifl oldu unun göstergesidir. 9. Bilimselli in en önemli ölçütü, çal flman n dizgeli bir flekilde yap lmas d r. Amaç, mevcut de iflmez bilgileri belli bir yöntemle kullanarak baflka de iflmez bilgiler ortaya ç karmaya çal flmakt r. Bu sayede genellenebilecek, sorun çözmede kullan labilecek gerçek ya da gerçe e yak n bilgi potansiyeli oluflturulur. Elde edilen bu de iflmez bilgiler, baflka sorunlar n çözümünde yeniden kullan l r. 10. Kanun bir olguyu (genelde nicelikle) tan mlamaya çal fl r. Teori ise aç klamaya çal fl r. Örne in "ideal gaz kanunu" dedi imizde PV = nrt formülünü yazar z. Dikkat edilirse burada bas nc n s - cakl kla neden artt n n bir aç klamas yok, sadece nicelikler aras bir tan m var. "Kütlenin korunumu kanunu" ise kapal bir sistemde toplam kütlenin de iflmeyece ini söyler, fakat neden böyle oldu unu aç klamaya giriflmez. 248 F Z N DO ASI

3 F Z N DO ASI ETK NL KLER N ÇÖZÜMÜ ETK NL K - 1 Ω Teori evrensel gerçek ise kanun haline gelir. º Hipotezin genifl geçerlili i varsa teori haline gelir. ª Hipotez do rulan rsa, geçerlilik kazan r. ETK NL K - 2 1) Bilimsel bilgi dogmatik olmayan, gözlem, deney ve teoriye dayan r. 2) Bilimde son nokta teori de il, yasa d r. 3) Bilimsel bir çal flma gözlem ve deneye dayanmal - d r. 4) Zaman içinde defalarca test edilmifl, fakat hiç yanl fl ç kt görülmemifl, öngörülerinde do ru ç km fl hipoteze teori (kuram) denir. 5) Bir probleme konulan geçici çözüme hipotez denir. ETK NL K - 3 Bilimsel problem saptan r. Problemle ilgili veriler toplan r. Verilere uygun hipotez kurulur. Hipoteze dayal tahminlerde bulunulur. Kontrollü deneyler ve gözlemler yap l r. 1) Bilim: Evrenin ya da olaylar n bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekli e dayanarak yasalar ç karmaya çal flan düzenli bilgidir. Tarafs z gözlem ve deneylerle elde edilen düzenli bilgi birikimidir. 2) Bilimsel Bilgi: Bilimsel yöntemler ile elde edilen bilgidir. Bilimsel yöntem ak l, deney ve gözleme dayal d r. Bir bilginin bilimsel olmas n n ölçütü yöntemsel olmas d r. Bilimsel bilgi; yönteme dayal, s - n rl bir konuyu ele alan, objektif, sistemli, tutarl, mant kl, bir alan konu yapan ve elefltiriye aç k bilgidir. 3) Do a bilimleri: Do a ve do a olaylar ile ilgilenen bilimdir. Konusu do al gerçeklik yani realitedir. nsan düflüncesinden ba ms z olarak var olan her fley do al gerçekliktir. Fizik baflta olmak üzere, π maddeyi inceleyen kimya, canl y inceleyen biyoloji, gök cisimlerini inceleyen astronomi do a bilimlerine örneklerdir. 4) Bilimsel bilginin kayna : Bilimsel bilgi dogmatik olmayan, gözlem, deney ve teoriye dayan r. 5) Teori: Çok say da gözlem ve deneylerle do rulu- u kan tlanm fl bir hipoteze teori denir. 6) Bilimsel yöntem: Olaylar, olgular aç klamaya veya bilimsel bir problemi çözmeye çal fl rken kulland m z yöntemdir. 7) Gözlem: Herhangi bir do a olay n n incelenmesidir. 8) Nitel gözlem: Ölçü arac kullan lmadan, duyu organlar yard m yla yap lan gözlemlerdir. Örne in, hava s cak, su l k, rüzgar esiyor gibi. 9) Nicel gözlem: Ölçü arac yard m yla yap lan gözlemlerdir. Örne in, hava 40 C gibi. 10) Hipotez: Problemin ispatlanmam fl geçici çözümüdür. 11) Hipoteze dayal tahmin: E er flu flöyleyse flu da flöyledir. fleklindeki önermelerdir. 12) Kontrollü deney: Bir faktörün de ifltirilip di er faktörlerin sabit tutulmas yla yap lan deneye kontrollü deney denir. ETK NL K - 4 a) Bugün hava s cakl 30 C dir. (nicel) b) Su deniz seviyesinde 100 C de kaynar. (nicel) c) Su çok l k. (nitel) d) Meyve suyuna konulan buz erir. (nitel) ETK NL K (Y) 2. (D) 3. (Y) 4. (D) 5. (Y) 6. (D) 7. (D) 8. (D) 9. (D) 10. (D) ETK NL K - 6 Bilimsel yöntemin basamaklar ; a) Problem belirlenir. b) Gözlem yap l r. c) Hipotez kurulur. d) Hipoteze dayal tahminler yap l r. e) Kontrollü deneyler yap l r. Kontrollü deneyler hipotezi desteklemezse hipotez de ifltirilir. f) Hipotez geçerlilik kazan rsa teori haline gelir. g) Teori evrensel bir gerçekse kanun haline gelir. F Z N DO ASI 249

4 ETK NL K - 7 a) Tez iddia b) Hipotez önerme c) Teori kuram d) Yasa kanun ETK NL K - 8 Bilimler konu ve yöntemleri bak m ndan üç gruba ayr l r. Do a bilimleri Do a ve do a bilimleri ile ilgilenen bilimdir. Konusu do al gerçeklerdir. Örnek: fizik, kimya, biyoloji, astronomi Bilim dal Formel bilimler Do ada olmayan, sadece insan düflüncesinde var olan varl klar konu alan bilimdir. deal bilimler de denir. Örnek: matematik, mant k, istatistik nsan bilimleri ETK NL K d 2. g 3. h f 6. e 7. b 8. nsan n kültürel yönünü konu edinen bilimdir. nsan n kültürel yönü tüm yaflant s ndan ve etkinliklerinden do ar. Örnek: din bilimi, sosyoloji, tarih, felsefe a c ETK NL K - 10 b h a v e r i p c o t l a y d y e n i l i k z 250 F Z N DO ASI

5 F Z N DO ASI TEST - 1 N ÇÖZÜMÜ 1. Merakl ve iyi bir gözlemcidir. fiüphecidir. Kararl d r. Israrc d r. Kesinlikle tarafs zd r. 6. Dizgeli bir flekilde yap lan gözlem, deney, test, ölçme, araflt rma, inceleme, birer bilimsel yöntemdir. Yorum yapmak bilimsel de il kiflinin kendi düflüncesini yans t r. 7. Bilimsel bilgi dogmatik olmayan, gözlem, deney ve teoriye dayan r. 2. Felsefi bilginin özellikleri Olgusal de ildir. Gözleme dayan r. Yöntem ve kesinlik yoktur. Kanunlar olmaz. Subjektiftir. Buna göre B fl kk felsefi bilginin özelliklerinden de ildir. 3. Bilimsel bilginin özellikleri Olgusald r. Sürekli geliflir. Yöntem ve kesinlik vard r. Kanun ve teori olur. Objektiftir. Buna göre D fl kk bilimsel bilginin özelliklerinden de ildir. 4. Bir hipotezin bafll ca özellikleri I) Eldeki bütün verilere uygun olmal ve onlar aç klamal d r. II) Yeni gerçeklerin tahminine olanak sa lamal - d r. III) Probleme çözüm önermelidir. IV) Deney ve gözlemlere aç k olmal d r. V) Yeni deney ve gözlemlerle denenebilir olmal - d r. Verilerin hepsi hipotezin özelliklerindendir. 5. Do rudan kan tlan p geçerli hale gelen bir hipotez gözlem ve deneylerle do rulan rsa teori de il gerçektir. Yeni gerçeklerle desteklenerek kanun haline gelebilir. Çürütülüp terk edilebilir. 8. Bir hipotezin belli bafll özellikleri; Deney ve gözlemlere kapal de il aç k olmal d r. Yeni gerçeklerin tahminine olanak sa lamal d r. Probleme çözüm önermelidir. Eldeki bütün verilere uygun olmal ve onlar aç klamal d r. Yeni deney ve gözlemlerle denenebilir olmal d r. 9. Do rudan kan tlan p geçerli hale gelen bir hipotez gözlem ve deneylerle do rulan rsa teori de il gerçektir. Yeni gerçeklerle desteklenerek teori veya kanun haline gelebilir. Deneylerle ispatlanam yorsa çürütülüp terk edilebilir. Buna göre, Ι, ΙΙ ve ΙΙΙ verileri bir hipotezin muhtemel sonuçlar d r. 10. Eldeki bir problemi aç klamak için bilim insan ; Hipotez kurar, olgular inceler, gözlem yapar, olgular aç klamak için eldeki verilerle ba daflan kendince bir cevap bulur ve buldu u cevab çürütmek için deneyler yapar. 11. Da daki tafllar neden afla do ru yuvarlan r sorusuna, "Çünkü ova onlar çeker" ve "Çünkü düflük enerji seviyelerinde bulunmak isterler" derseniz bunlar bir hipotez olur. Çünkü deney yaparak do ru olup olmad n anlaman za izin verir. "Tafllar da dan korktuklar için yuvarlan rlar" bir hipotez de ildir. Çünkü deneye izin vermez. Bu önermeyi test etmek için da dan korkmayan tafllar bulmam z ve onlar n yuvarlan p yuvarlanmad na bakmam z gerekir. Bu ise bilimsel olarak mümkün de- ildir. Daha fazla incelemeye, deney yapmaya izin vermedi i için bu önerme bir hipotez de ildir. F Z N DO ASI 251

6 12. Bilim olgusald r. Olgusal olmak demek; bilimin gözlenebilir, olgulara dayanmas demektir. Bilim dogmatik de ildir. Gözlem ve deneye dayan r. Bilim mant ksald r. Araflt rma sonuçlar n n kendi içerisinde tutarl olmas gerekir. Bilim genelleyicidir. Bilim tek tek olgularla de il, olgu türleriyle u rafl r. Bilim objektiftir. Bilimsel bilgi, bireyin kiflisel görüflünden ba ms zd r. Bilim elefltiricidir. 13. Bilimsel bilgi varolan oldu u gibi inceler. Ayr bir kural koyucudur. Bilimsel bilgi sürekli geliflir. Bilimsel bilgide yöntem ve kesinlik vard r. Bilimsel bilgi kimseye göre de iflmez, objektiftir, subjektif de il. 14. Bilimsel bilginin kayna gözlem, deney ve teoridir. Dogmatik bilgi bilimsel bilginin kayna de ildir. 15. Bir hipotez do rulanmam fl bilgiler içerir. Dolay s ile do rulu u kesin de ildir. 16. Hipotez; hiçbir kuflkuya yer vermeyecek flekilde do rulan rsa evrensel gerçek haline gelir ve buna kanun (yasa) denir. Hipotez; k smen do rulan r tamamen reddedilmezse ve yeni bulgularla desteklenirse teori (kuram) haline gelir. Hipotez; deneylerle do rulanamazsa de ifltirilir. Ι, ΙΙ ve ΙΙΙ yarg lar do rudur. 17. Hareketi inceleyen fizik, maddeyi inceleyen kimya, canl y inceleyen biyoloji, gök cisimlerini inceleyen astronomi do a bilimlerine örnektir. Felsefe do a bilimi de ildir. 18. Bilimsel çal flma baz temel basamaklardan oluflur. Bu basamaklara "Bilimsel Yöntem" denir. Bu yönteme uymayan çal flmalar, bilimsel olarak kabul edilmezler. Bu aflamalar; 1. Problemin tespiti 2. Problemle ilgili veri toplama 3. Problemle ilgili hipotez kurma 4. Tahminler yapma 5. Kontrollü deneylerle s nama aflamalar d r. Bilimsel yöntemin bafll ca özelli i sorular sormak ve yan tlar aramakt r. Yani neden-sonuç iliflkisini aç klamakt r. 19. Bilimsel bilgi birbirini destekleyerek geliflir. Her bir bilgi bir sonras na öncülük eder. Bilim, her soruya cevap veremeyebilir. Bilimin bugün için aç klayamad bir çok soru vard r. Bilimsel teoriler ve modeller, mutlak gerçekler de illerdir. Zamanla de ifltirilip yerine yenileri konabilmektedir. Buna göre Ι. önerme do ru, ΙΙ ve ΙΙΙ önermeleri yanl flt r. 20. Nicel gözlem bir ölçmeye dayanan say sal bilgi içerir. Buna göre verilen ifadelerden; I. Deniz suyunun s cakl 40 C dir. (Nicel Gözlem) II. Su deniz seviyesinde 0 C de donar. (Nicel Gözlem) III. Yaz n buharlaflma h zl olur. (Nitel Gözlem) IV. Bu binalar çok yüksek. (Nitel Gözlem) V. Hava çok so uk. (Nitel Gözlem) VI. Otobanda h z limiti 120 km/saat tir. (Genel bilgi) Toplam 2 nicel gözlem vard r. 252 F Z N DO ASI

7 1. 1. (D) Teorilerin do rulu u hipotezlere nazaran daha kuvvetlidir. 2. (D) Fizikteki do rular yanl fll ispatlanana dek geçerlidir. 3. (D) Ortaya at lan bir hipotez her zaman do ru olmayabilir. 4. (Y) Bilimsel bir teori sonsuza dek do ru kabul edilemez. Aksi ispatlan nca de ifltirilir. 5. (Y) Nicel gözlemler sonucu say s l veriler elde edilir. Çünkü ölçmeye dayan r. 5. Fizik, kimya, biyoloji do a bilimleri Matematik, mant k, istatistik formel bilimler Tarih, sosyoloji, dil bilimi insan bilimleri 6. Millikan böyle diyerek kurdu u hipotez ile ilgili tahminde bulunmufltur. Bundan sonra yapmas gereken ise tahmininin do rulu unu araflt rmak için kontrollü deneyler ve gözlemler yapmakt r Kamç s ile hareket etmektedir Ribozom d fl nda organeli yoktur Hücre duvar vard r dakikada bir bölünür DNA s stoplazmada bulunur. 7. Do rudan kan tlan p geçerli hale gelen bir hipotez gözlem ve deneylerle do rulan rsa teori de il gerçektir. Yani gerçeklerle desteklenerek teori veya kanun haline dönüflebilir. Deneylerle ispatlanam - yorsa çürütülüp terk edilebilir. Anlafl ld gibi iyi bir hipotez deney ve gözlemlere gerek kalmadan do rudan kabul edilmez. Bu durumda Ι, ΙΙ ve ΙΙΙ bir hipotezin muhtemel sonuçlar ndand r. 3. Bilimsel bilginin özellikleri; a) Olgusald r. Yani gözlenebilen olgulara dayan r. b) Mant ksald r. Araflt rma sonuçlar n n kendi içerisinde tutarl olmas gerekir. c) Genelleyicidir. Bilim tek tek olgularla de il olgu türleriyle u rafl r. d) Objektiftir. Bilimsel bilgi, bireyin kiflisel görüflünden ba ms zd r. e) Elefltiricidir. 4. a) Do rulu u ispatlanm fl önermelere olgu denir. b) Olgular oluflturan vakalara olay denir. c) Olay bir kez olup yaflanm flt r, olgu ise üst üste olan, yerleflmifl bir kavramd r. Örne in, Anadolu nun Türkleflmesi olgu, Anadolu nun Türkler taraf ndan fethedilmesi olayd r. 8. I. Çok say da gözlem ve deneyle desteklenerek do rulu u ispatlanm fl hipotez teori ad n al r. II. Bir hipotezden mant k yoluyla ç kar lm fl sonuca tahmin denir. III. Bilimsel bir problem için önerilen geçici çözüm yoluna hipotez denir. 9. Deney ve gözlemler hipotezi desteklemezse; I. Hipotez reddedilir ve yeni bir hipotez kurulur. II. Hipoteze dayal tahminlerde bulunulur. III. Kontrollü deneyler ve gözlemler yap l r. IV. Deney ve gözlemler hipotezi do rularsa hipotez geçerlilik kazan r. 10. Verilen özellikler felsefi bilgiye aittir. F Z N DO ASI 253